Στη διάρκεια του Μεγάλου Πατριωτικού πολέμου, όπως ονομάζουν οι Ρώσοι και οι υπόλοιποι λαοί της πρώην ΕΣΣΔ, τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, υπήρξαν πολλές λαμπρές νίκες των σοβιετικών όπλων. Και όσον αφορά τα στρατηγικά τους αποτελέσματα, αλλά και σε επίπεδο διεξαγωγής της τέχνης του πολέμου. Γιατί, επομένως, ανάμεσά τους ξεχωρίζει ιδιαίτερα το Στάλινγκραντ; Με αφορμή τα 70 χρόνια από τη μάχη του Στάλινγκραντ, θα ήθελα να καταθέσω τους συλλογισμούς μου γι’ αυτό.
Η ιστορική επιστήμη και η ανάπτυξη της συνεργασίας μεταξύ των λαών δημιουργούν την απαίτηση να «απεγκλωβιστεί» η πολεμική ιστορία από το πνεύμα της αντιπαράθεσης, και οι έρευνες των επιστημόνων να εξυπηρετήσουν τον σκοπό της βαθιάς, ειλικρινούς και αντικειμενικής παρουσίασης της ιστορίας του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου. Συμπεριλαμβανομένης, βεβαίως, και της μάχης του Στάλινγκραντ. Η αιτία είναι ότι ορισμένοι επιθυμούν να παραχαραχθεί η ιστορία του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, και ο πόλεμος να «ξαναγίνει», αυτή τη φορά πάνω στο χαρτί.
Στάλινγκραντ και Ελ Αλαμέϊν
Στην παγκόσμια ιστοριογραφία δεν υπάρχει μία κοινή αντίληψη όσον αφορά τη σημασία της μάχης του Στάλινγκραντ για την πορεία και την έκβαση του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου. Μετά τον πόλεμο, στη Δυτική βιβλιογραφία εμφανίστηκαν ισχυρισμοί, σύμφωνα με τους οποίους το σημαντικότερο γεγονός που άλλαξε τη ροή του Β΄ Παγκοσμίου δεν ήταν η μάχη του Στάλινγκραντ, αλλά η νίκη των συμμαχικών δυνάμεων στο Ελ Αλαμέιν. Βέβαια, προς χάριν της αντικειμενικότητας, πρέπει να αναγνωριστεί ότι στο Ελ Αλαμέιν οι σύμμαχοι πέτυχαν μια σπουδαία νίκη, η οποία προσέφερε συνέβαλε σημαντικά στον στόχο της συντριβής του κοινού εχθρού.
Αν εξετάσουμε το θέμα από στρατιωτική και στρατηγική πλευρά, η μάχη του Στάλινγκραντ έλαβε χώρα σε μια τεράστια έκταση (σχεδόν 100 τετραγωνικά χιλιόμετρα), ενώ η επιχείρηση στο Ελ Αλαμέιν διεξήχθη σε μια συγκριτικά στενή λωρίδα της αφρικανικής ακτής. Στο Στάλινγκραντ, και από τις δύο πλευρές, συμμετείχαν συνολικά σε διάφορα χρονικά στάδια της μάχης, 2,1 εκατομμύρια στρατιώτες, πάνω από 26.000 μεγάλα και μικρότερα πυροβόλα, 2.100 άρματα μάχης και περισσότερα από 2.500 πολεμικά αεροσκάφη. Η γερμανική στρατιωτική διοίκηση έριξε στο μέτωπο του Στάλινγκραντ 1,11 εκατομμύρια άνδρες, 10.290 πυροβόλα, 675 άρματα μάχης και 1.216 αεροσκάφη. Αντίθετα, στο Ελ Αλαμέιν το εκστρατευτικό σώμα του Ρόμελ διέθετε μόνο 80.000 άνδρες, 540 άρματα, 1.200 πυροβόλα και 350 αεροσκάφη.
Η μάχη του Στάλινγκραντ διήρκησε 200 μέρες και νύχτες (από τις 17 Ιουλίου 1942 ως τις 2 Φεβρουαρίου 1943), ενώ η μάχη του Ελ Αλαμέιν 11 εικοσιτετράωρα (από τις 23 Οκτωβρίου ως τις 4 Νοεμβρίου του 1942). Εκτός αυτού, δεν μπορεί να γίνει καμία σύγκριση όσον αφορά την ένταση και τη σφοδρότητα αγριότητα των δύο αυτών μαχών. Στο Ελ Αλαμέιν το φασιστικό μπλοκ έχασε 55.000 άνδρες, 320 άρματα και περίπου 1.000 πυροβόλα, ενώ στο Στάλινγκραντ οι απώλειες της Γερμανίας και των δορυφόρων της ήταν κατά 10-15 φορές μεγαλύτερες. Αιχμάλωτοι πιάστηκαν περίπου 144.000 άνδρες. Εξοντώθηκε μια στρατιά 330.000 ανδρών. Πολύ μεγάλες ήταν και οι απώλειες του σοβιετικού στρατού, καθώς οι νεκροί, τραυματίες και αγνοούμενοι έφτασαν τις 478.741. Πολλές ζωές στρατιωτών θα μπορούσαν να είχαν σωθεί. Παρ’ όλα αυτά, οι θυσίες μας δεν απέβησαν άσκοπες.
Η στρατιωτικοπολιτική σημασία των δύο γεγονότων δεν μπορεί να συγκριθεί. Η μάχη του Στάλινγκραντ εκτυλίχθηκε στο κυρίως θέατρο των πολεμικών επιχειρήσεων στην Ευρώπη, όπου κρινόταν η τύχη του πολέμου. Ενώ εκείνη του Ελ Αλαμέιν διεξάγονταν σε ένα δευτερεύον θέατρο πολεμικών επιχειρήσεων, και η σημασία της μπορούσε να έχει μόνο συμπληρωματικό ρόλο. Η προσοχή ολόκληρου του κόσμου δεν ήταν στραμμένη στο Ελ Αλαμέιν, αλλά στο Στάλινγκραντ.
Καίριο πλήγμα στην καρδιά των ναζί
Επιπλέον, οι μεγάλες ήττες και τεράστιες απώλειες της Βέρμαχτ στο Στάλινγκραντ και τα περίχωρά του, επιδείνωσαν έντονα τη στρατιωτικοπολιτική και οικονομική κατάσταση της Γερμανίας και την οδήγησαν σε μια βαθύτατη κρίση. Για παράδειγμα, ο χρόνος που ισοδυναμούσε για την παραγωγή στα γερμανικά εργοστάσια των αρμάτων και άλλων οχημάτων που χάθηκαν στο Στάλινγκραντ ήταν 6 μήνες, των πυροβόλων 4 μήνες, και των όλμων και τυφεκίων 2 μήνες. Προκειμένου να αναπληρώσει τόσο μεγάλες απώλειες, η γερμανική αμυντική βιομηχανία υποχρεώθηκε να λειτουργήσει σε οριακά επίπεδα. Δραματικά επιδεινώθηκε η κατάσταση και σε ό,τι αφορούσε τις εφεδρείες στο έμψυχο δυναμικό.
Η καταστροφή στον Βόλγα είχε εμφανείς επιπτώσεις στο ηθικό της Βέρμαχτ. Στο γερμανικό στρατό αυξήθηκαν τα κρούσματα λιποταξίας και ανυπακοής προς τη διοίκηση, καθώς και τα εγκλήματα μέσα στο στράτευμα. Ύστερα από το Στάλινγκραντ αυξήθηκε ιδιαίτερα ο αριθμός των θανατικών ποινών που επέβαλαν σε βάρος των στρατιωτών τα ναζιστικά στρατοδικεία. Οι γερμανοί στρατιώτες άρχισαν να πολεμούν με λιγότερο πείσμα, φοβούμενοι τις επιθέσεις στις ευάλωτες πλευρές των σχηματισμών τους και την πιθανότητα περικύκλωσης. Μεταξύ των πολιτικών και ανώτερων αξιωματικών εμφανίστηκαν αντιδραστικές προς τον Χίτλερ διαθέσεις.
Η νίκη του Κόκκινου Στρατού στο Στάλινγκραντ κλόνισε το φασιστικό στρατιωτικό μπλοκ, γέμισε με έντονο προβληματισμό τους δορυφόρους της Γερμανίας, προκαλώντας πανικό και αγεφύρωτες διαφωνίες στο στρατόπεδό τους. Οι κυβερνώντες την Ιταλία, τη Ρουμανία, την Ουγγαρία και τη Φιλανδία, θέλοντας να αποφύγουν την επερχόμενη καταστροφή, άρχισαν να αναζητούν προφάσεις για να εξέλθουν από τον πόλεμο και να αγνοούν τις εντολές του Χίτλερ για αποστολή στρατευμάτων στο γερμανο-σοβιετικό μέτωπο. Το 1943 παραδίδονταν στον Κόκκινο Στρατό, όχι μόνο μεμονωμένοι στρατιώτες και αξιωματικοί, αλλά ολόκληρα τμήματα και σχηματισμοί του ρουμανικού, ουγγρικού και ιταλικού στρατού. Οξύνθηκαν οι σχέσεις μεταξύ των στρατιωτών της Βέρμαχτ και των συμμαχικών στρατιών.
Μήνυμα προς Ιαπωνία και Τουρκία
Η συντριπτική ήττα των δυνάμεων του Άξονα στο Στάλινγκραντ είχε μεγάλη επίδραση στους κυβερνώντες κύκλους της Ιαπωνίας και της Τουρκίας, καθώς αυτές παραιτήθηκαν των προθέσεών τους για πολεμική κινητοποίηση εναντίον της ΕΣΣΔ. Υπό την επήρεια των επιτυχιών στο Στάλινγκραντ και στις επόμενες επιχειρήσεις της χειμερινής εκστρατείας, το διάστημα 1942-1943, έγινε πιο έντονη η απομόνωση της Γερμανίας στη διεθνή σκηνή. Τα έτη 1942 και 1943 η σοβιετική κυβέρνηση σύναψε διπλωματικές σχέσεις με την Αυστρία, τον Καναδά, την Κούβα, την Αίγυπτο, την Κολομβία, την Αιθιοπία, ενώ αποκατέστησε και τις διπλωματικές σχέσεις με το Λουξεμβούργο, το Μεξικό και την Ουρουγουάη, που είχαν διακοπεί νωρίτερα.
Όλα τα παραπάνω μαρτυρούν ότι η μάχη του Στάλινγκραντ ήταν αυτή που έσπασε τη ραχοκοκαλιά της Βέρμαχτ και αποτέλεσε την αρχή για τη ριζική μεταβολή της ροής του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου υπέρ της αντιχιτλερικής συμμαχίας. Ακριβέστερα, το Στάλινγκραντ προκαθόρισε τη ριζική αυτή μεταβολή.
Μαχμούτ Αχμέτοβιτς Γκαρέγεφ, πρόεδρος της Ακαδημίας Στρατιωτικών Επιστημών, διδάκτωρ στρατιωτικών και ιστορικών επιστημών, αντιστράτηγος, βετεράνος του Μεγάλου Πατριωτικού Πολέμου.
Δημοσιεύτηκε στη Nezavisimoe voennoe obozrenie (Ανεξάρτητη αμυντική επιθεώρηση)