ΟΙ ΦΙΛΟΣΟΦΙΚΕΣ ΚΑΤΑΒΟΛΕΣ ΤΟΥ ΦΙΛΕΛΕΥΘΕΡΙΣΜΟΥ

Τοῦ Γιώργου Νικολακάκου

Τὀ ἄρθρο αὐτὀ ἀποτελεῖ μέρος μιᾶς σειράς ἄρθρων πού πραγματεύονται τίς φιλοσοφικές καί ἰδεολογικές βάσεις τῶν κυριωτέρων δυτικῶν πολιτικῶν συστημάτων τῆς νεωτέρας ἐποχῆς καί γράφονται στα πλαίσια μιᾶς προσπάθειας νά βοηθήσουν το ἀναγνώστη νἀ κρίνη ἐάν, πόσο καί ποιές ἀπό αύτές τίς ίδεολογίες τόν ἔκφράζουν. Η οἰκοδόμησις τῆς ίδανικῆς πολιτικῆς κοινωνίας ὑπῆρξε μιά ἀέναος προσπάθεια τοῦ ἀνθρωπου πού συχνά κατέληγε στά τενάγη τοῦ ολοκληρωτισμοῦ διότι οἰ προσπάθειες του αποδεικνύοντο ουτοπιστικές καί
ἀτελέσφορες, δηλαδή ὀ ἄνθρωπος ἐκπονοῦσε σχέδια ουτοπιστικά, σχέδια πού δέν εἶχαν καμία πιθανότητα νά τελεσφορήσουν.ὅταν οἰ ἰδεολογίες ἐπιδιώκουν ἀνέφικτους στόχους καί σκοπούς οἱ κοινωνίες μποροῦν καί 
πάλι νά καταλήξη στά τενἀγη τοῦ ὀλοκληρωτισμοῦ

Ο Μαρξισμός, Σοσιαλισμός, Συντηρητισμός καἰ Φιλελευθερισμός ὡς πολιτικά δόγματα ἐβρέθηκαν στό ἐπίκεντρο τῆς συγχρόνου Εύρωπαϊκῆς πολιτικῆς σκηνῆς πρίν περίπου δῦο αἰῶνες καί ἀπό τότε κατέχουν δεσπόζουσα θέσι στήν σκέψι τῶν λαῶν τῆς Εὐρώπης καί τῆς Αμερικῆς.Οἰ λαοί αυτοί θέλησαν νά οίκοδομήσουν τήν ἰδανική κοινωνία ἐπάνω στίς «φιλοσοφικές» καί θεωρητικές βάσεις αυτῶν τῶν δογμάτων. Ο φιλελευθερισμός εἶναι μια πολιτική φιλοσοφία ἥ κοσμοθεωρία, θεμελιωμένη στίς ἰδέες τῆς ἐλευθερίας καί τῆς ίσότητας καί
εἶναι ἡ λιγώτερο δογματική. Ὅ φιλελεύθερος ἀσπάζεται ἔνα εὐρύ φάσμα ἀπόψεων,ἀρχῶν καί ἀξιῶν, ανάλογα με τρόπο μέ τόν ὀποῖον κατανοοεῖ τίς αρχές αὐτές, αλλά γενικά ὑποστηρίζει τήν δημοκρατία,τήν ἐλευθερία ἔκφράσεως τοῦ λόγου, τήν ἀτομική ίδιοκτησία, τα πολιτικά δικαιώματα, τἡν ελευθερία τοῦ Τύπου, τήν θρησκευτική ελευθερία, το ἐλεύθερο ἐμπόριο καί τήν ίδιοκτησία, ἀξίες καί ἀρχές στίς ὀποῖες ἀνεπιφύλακτα καταφάσκει καί ὁ συντηρητικός.Η ελευθερία και τα δικαιώματα είναι η πεμπτουσία του φιλελευθερισμού,Ο
Φιλελευθερισμός ὄμως εἶχε πολλούς έκφραστές καί μιά δαιδαλώδη πορεῖα. Ο φιλελευθερισμός ἐξέφραζε άρχικῶς τήν πραγματιστική δύναμιν τῆς όρθολογικῆς ἀνθρωπίνης παρεμβάσεως στόν συλλογικόν βίο. Οί θεωρητικοί τοῦ φιλελευθερισμοῦ πίστεψαν ὄτι αυτός θά μποροῦσε νά ρυθμίζη τίς ἀγορές ἐκεῖ ὄπου ἀποτυγχάνουν, νά ἀναδιανέμη τόν πλοῦτον γιά νά μήν καταρρεύσουν οἰ κοινωνίες, καί έστηρίζετο στό διεθνές κράτος δικαίου καί ὄχι στό κράτος τοῦυ ἰσχυροῦ, καί ὄτι θά μποροῦσε νά δαμάζη τήν παγκοσμιοποίησιν προκειμένου νά
προστατεύτοῦν οίκουμενικά δημόσια ἀγαθά, ὄπως τό περιβάλλον.

Ο φιλελευθερισμός γιά πρώτη φορά κατέστη ἔνα ξεχωριστό πολιτικό κίνημα κατά τήν διάρκεια τοῦ Διαφωτισμοῦ, ὄταν ἔγινε δημοφιλῆς μεταξῦ τῶν φιλοσόφων καί τῶν οίκονομολόγων τοῦ Δυτικού κόσμου. Ο φιλελευθερισμός ἀπέρριψε καθιερωμένες ἔννοιες τῆς ἐποχῆς, ὄπως τἀ κληρονομικά προνόμια πού ἐπήγαζαν ἀπό τίτλους εὐγενείας, τήν κρατική θρησκεία, τήν ἀπόλυτη μοναρχία καί τήν ἐλέω Θεοῦ βασιλεία. Ο φιλόσοφος του 17ου αἰῶνα Τζων Λοκ εῖναι ἐκεῖνος ποῦ διετύπωσε τήν φιλοσοφία τοῦ Φιλελευθερισμοῦ καί τήν κατέστησε μιά
ξεχωριστή φιλοσοφική παράδοσι. Ο Λοκ ὑποστήριξε ὄτι κάθε ἄνθρωπος ἔχει τό φυσικό δικαίωμα στήν ζωή, τήν ἐλευθερία καί τήν ίδιοκτησία καί σύμφωνα με τό κοινωνικό συμβόλαιο, οἱ κυβερνήσεις δέν πρέπει να παραβιάζουν τα δικαιώματα αὐτά.
Ο Φιλελευθερισμός ἄρχισε ἀπό πολύ διαφορετικές ἀφετηρίες, ἀλλά σήμερα ἀντανακλά τούς νόμους λειτουργίας καί ἀναπτύξεως μιᾶς πρακτικῆς δραστηριότητος. Στήν ἀρχή ὁ Φιλελευθερισμός ἔκανε μεγάλες προσπάθειες νά ἀνακαλύψη τρόπους ἀλληλοεξαρτήσεως τῶν κοινωνικῶν καί φυσικῶν φαινομένων καί νά ἐντἀξη τά κοινωνικά φαινόμενα σέ μιάν ἐνιαῖα θεωρία μέ νομοτελειακές βάσεις. Μἀλιστα, προμήθευσε στόν Μαρξισμό πολλές ἀπό τίς ίδέες περί αἰτιώδους σχέσεως μεταξῦ τῶν κοινωνικῶν καί φυσικῶν νόμων.. Στήν ἰστορική διαδρομή
ὑπέστη πολλές μεταλλάξεις, ἀρχῆς γενομένης ἀπό τόν κλασσικόν Φιλελευθερισμό τῆς ἐποχῆς τοῦ διαφωτισμοῦ καί φθάνοντας στον νεοφιλελευθερισμό των τελευταίων δεκαετιών του 20ου αιώνα . ὅπως λέεει ο Μάρκος Δραγούμης αὐτό ὀφείλεται κυρίως στό ὄτι «Ο φιλελευθερισμός, ως σύνολο ιδεών, δεν λειτουργεί καν παρηγορητικῶς για τους οπαδούς του διότι, σε αντίθεση με τις ολοκληρωμένες τελειωμένες τελοκρατικές ιδεολογίες, δεν προσφέρει έτοιμες λύσεις, αναπαυτικές βεβαιότητες, δεν ναρκώνει τον νου, βασίζεται στην εγρήγορση της
συνδυαστικής και ανα-συνδυαστικής φαντασίας του ατόμου μάλλον παρά στην συναγωγή τελικών συμπερασμάτων από αξιωματικές αρχές. Το μόνο αξίωμα, το μόνο άρθρον πίστεως του φιλελεύθερου είναι το πρωτείο του ατόμου και τα δικαιώματά του, όλα τα άλλα στασιάζονται, ποικίλλουν, εξελίσσονται και προβληματίζουν….Οι φιλελεύθερες ιδέες δεν έχουν ένα πρόσωπο ως θεμελιωτή, ένα κόμμα ως μέσο προωθήσεώς τους, δεν είναι ιδιοκτησία κανενός, αλλά λειτουργούν όπως τα αγαθά κοινής χρήσεως, όπως ο αέρας για να αναπνέουν ελεύθερα οι πολίτες,
αυτό το μόνο φανερό, ξέσκεπο χαρτί στο πολιτικό παιχνίδι. Κυρίαρχο μέλημα των φιλελεύθερων είναι να μην θιγούν τα κυρίαρχα άτομα, που αρέσκονται να φιλοκαλούν μετ’ ευτελείας και να στοχοθετούν εν ασφαλεία. Ο φιλελεύθερος λόγος απευθύνεται έτσι στον καθένα, όχι σε όλους μαζί. Από το μπαλκόνι προτιμά τη συνομιλία και δεν αφίσταται ποτέ της αρχής ότι ο πολιτισμός είναι επιλογή ατόμων, όχι αποτέλεσμα τιτάνιας σύγκρουσης υπερατομικών δυνάμεων ή δώρο μιας θεότητας νοούμενης ως οριακώς επηρεάσιμης μέσω της προσευχής».

Οἱ ἰδέες τοῦ φιλελευθερισμοῦ εἶναι ἀπόρροια τῆν νέας περί τοῦ κόσμου παραστάσεως τήν ὀποῖαν δημιούργησε ἡ πρόοδος τῆς ἐπιστήμης καί ἡ ὀποῖα χρησίμευσε γιά τήν καταπολέμησιν τῶν θρησκευτικῶν προκαταλήψεων.Ταυτόχρονα, ὄμως, κλόνισε τήν πεποίθησι πρός τήν ἄμεση ἀντίληψιν τῶν αίσθήσεων γιά νά μπορέση νά δημιουργήση μιάν σαφή καί συστηματική εἰκόνα περί τῆς καθολικῆς πραγματικότητος τόσον περί τῶν φυσικῶν φαινομένων ὄσον καί τῶν φαινομένων τοῦ πνεύματος. Ἔτσι πίστεψε ὄτι μποροῦσε νά διαμορφώση μιάν νέα
κοσμοθεωρία μέ πρότυπο τήν ἐπιστήμη τῆς φύσεως.
Ο Φιλελευθερισμός καταρχήν δέν εἶχε κυρίως πολιτικόν χαρακτῆρα. Προσπάθησε νά ἐξηγήση τά οίκονομικά φαινόμενα μέ φυσικούς νόμους μηχανικῶν σχέσεων, πού γιά τούς φιλελεύθερους ἐξηγοῦσαν τήν οἰκονομική συμπεριφορά τῶν ἀτόμων καί τούς νόμους πού διέπουν τά οίκονομικά φαινόμενα. Ἐκείνοι ποῦ διετύπωσαν τίς θεωρίες ὑπῆρξαν οἰκονομολόγοι καί ἐπεδίωξαν νά έξηγήσουν τούς νόμους πού διέπουν μάλλον τήν οἰκονομική συμπεριφορά τῆς κοινωνίας καί τίς ἀρχές ὑπό τίς ὀποῖες διέπονται οἱ οίκονομικές λειτουργίες. Γνώμονας
δέν ἤταν μόνον τό συμφέρον τῆς κεφαλαιοκρατικῆς τάξεως, ἀλλά καί ἡ κατανόησις τῆς λειτουργίας τοῦ οἰκονομικοῦ μηχανισμοῦ. Οἰ θεωρητικοί ἤταν πολλῶν ἰδεολογικῶν ἀποχρώσεων καί δέν μπορεῖ κανεῖς νά ἰσχυρισθῆ ὄτι ὄλοι ἐξέφραζαν τά συμφέροντα τῆς κεφαλαιοκρατικῆς τάξεως. Ἡ θεωρία τοῦ Συγκριτικοῦ Πλεονακτήματος καί οἰ ἄλλες θεωρίες τοῦ Keynes, οἰ ὀποῖες ἔχουν ἐφαρμοστῆ εύρέως σήμερα ἔχουν βοηθήσει τήν οίκονομική ἀνάπτυξι πολλῶν ὑποαναπτύκτων χωρῶν.

Ο Φιλελευθερισμός προέκυψε ἀπό τίς ἰδέες καί θεωρίες τοῦ Κλασσικοῦ Φιλελευθερισμοῦ καί από τίς θεωρίες τῶν Φυσιοκρατῶν. Ὁ Κλασικός Φιλελευθερισμός, με την βοήθεια των θεωριών των Φυσιοκρατών ἀποσκοποῦσε κυρίως στήν αἰτιολόγησιν τῆς ὑφισταμένης καταστάσεως, δικαιολογοῦσε τίς ὑφιστάμενες κοινωνικές καί οίκονομικες συνθῆκες. Ἑδῶ, ὄμως, θα πρέπη να τονισθῆ ὄτι, παρά τό γεγονός ὄτι τα πάντα λειτουργούσαν βάσει φυσικῶν νόμων καί ὄτι κάθε ἀνθρώπινη ἐπέμβασις δέν μποροῦσε να αλλάξη τήν κατεύθυνσι τῶν πραγμάτων,
ἡ βελτίωσις τῶν κοινωνικῶν καί οἰκονομικῶν συνθηκῶν θα προέκυπτε ἀπό τήν ἐλευθέρα δράσι τῶν ἀτόμων Ἐκείνοι πού ἐγκολπώθηκαν τίς ἰδεες τῶν Φυσιοκρατῶν ἤταν αὐτοί τῶν ὀποίων τά συμφέροντα ἐξυπηρετοῦντο ἀπὀ αὐτές τίς θεωρίες.

Τό κύριο χαρακτηρηστικό τοῦ Κλασσικοῦ Φιλελευθερισμοῦ ἤταν ἡ ἐξάρτησις τῆς ἀνθρωπίνης κοινωνίας ἐκ τῶν ὑλικών συμφερόντων καί τῆς οἰκονομικῆς ζωῆς ἀλλά καί ἐξομοίωσις αὐτῆς πρός τήν φύσιν τῆς ὀποῖας δέν ἀποτελεῖ παρά ἀπλοῦν τμῆμα, ἀπλήν προέκτασιν . Ἐπίστευε είς μίαν αὐτόματον φυσικήν τάξιν, ἡ ὀποῖα συνιστᾶ τήν ἀληθή οὐσίαν τῆς οἰκονομικῆς καί κοινωνικῆς ζωῆς καί είς αίωνίους, καθολικούς΄ καί ἀμετάβλητους ὑπέρτερους καί ἀνεξάρτητους τῆς ἀνθρωπίνης θελήσεως φυσικούς νόμους, οἱ ὀποίοι διέπουν
αυτήν μέ αὐτοματισμόν καί μέ ἀναγκαιότητα. Αποτελεῖ πεποίθησιν ὑπό τήν εὐεργετικήν ἐπίδρασιν τοῦ ἐλευθέρου καί ἀπεριορίστου ἀνταγωνισμοῦ. Δείχνει ἀδιαφορία πρός ἠθικές ἐπιδιώξεις καί πρός ἠθικούς κανόνας είς τήν οικονομική ζωή. Απάθεια πρός τήν ἀνθρωπίνην ἀθλιότητα τήν όποῖα θεωρεῖ ώς φυσική καί ἀναπόφεκτον.Επίστευαν ὄτι τά πάντα λειτουργοῦν μέ αὐτόματον καί μηχανικόν τρόπο καί καμία ἀνθρώπινη ἐπέμβασις δέν μποροῦσε νά ἀποτρέψη τήν πορεῖα τῶν οἰκονομικῶν λειτουργιῶν. Δέν μποροῦσαν νά ἰδοῦν ὄτι ὁ
ἀληθινός δημιουργός τῶν οἰκονομικῶν φαινομένων εἶναι ἡ ἀνθρώπινη κοινωνία, ὄτι ἡ ἀνθρώπινη βούλησις εἶναι ἡ ἐνεργός δρῶσα δύναμις τῆς κοινωνίας ἡ ὀποῖα θἀ δώση τόν προσανατολισμό καί τήν κατεύθυνσι τῆς οἰκονομικῆς ἐξελίξεως. Οἱ θεωρίες αύτές, ὄμως, προσέφεραν τήν εύκαιρία στήν κεφαλαιοκρατική τάξιν νά αἰτιολογῆ καί νά εκλογικεύη τήν οἰκονομική ἐξαθλίωσι καί ἔτσι νά ἀποφεύγη τόν δυσμενή ἀντίκτυπον τῶν ἀποτελεσμάτων καί τήν ἐκτροπή σέ ὑποκειμενικές κρίσεις περί τῆς ἰδεολογικῆς ἀξίας αυτῶν τῶν
νόμων. Οἰ ἰδἐες αὐτές προσέφεραν τό ἠθικό ἔρεισμα γιά τήν δικαιολόγησι τῶν ὄποιονδήποτε καταστάσεων πού ἤθελαν προκύψει ἀπό τά συστήματα τους, ἀλλά καί τίς ὑποδείξεις τους.

Τήν ἐποχή τῆς Βιομηχανικῆς ἑπαναστάσεως οἰ κοινωνικές συνθῆκες ὑπῆρξαν ἄθλιες. Ὁ ἀχαλίνωτος ἀνταγωνισμός κατάστησε ἀναγκαῖα τἠν ἄγρια ἐκμετάλευσι τῆς ἐργατικῆς τάξεως.Παρά τήν τεχνολογική πρόοδο πού ἀρχισε νά ἀναπτύσσεται, οἱ πρῶτες ὖλες ἔπρεπε νά παραχθοῦν μέ τήν ἀνθρώπινη ἐργασία. Τἀ ὀρυχεῖα παρήγαγον τήν ἐνέργεια γιά τήν λειτουργία τῶν βιομηχανιῶν καί πολλές βιομηχανίες ἤταν labour intensive. Ἔτσι οἰ οίκονομικές θεωρίες τῶν Φυσιοκατῶν ἔγινε ὄπλοστάσιο τῆς πολιτικῆς σκέψεως. Ἕτσι ἔγινε ἠ
ἀπαραίτητη ἐπεξεργασία καί οἰ καπιταλιστές τἰς ἀνήγαγον σέ πολιτικές θεωρητικές προτάσεις τίς ὀποῖες χρησιμοποίησαν γιά νά δικαιολογήσουν τίς οίκονομικές καί κοινωνικές συνέπειες πού θά προέκυπταν ἀπό τήν ἀπόλυτον ἐλευθερία τοῦ ἐμπορίου καί τῆς κυριαρχίας τῶν ἀτόμων σέ ὄλες τίς κοινωνοικονομικές σχέσεις οἰ ὀποῖες τελικά ἐξεφράσθηκαν μέ τό δόγμα τοῦ laisez faire.
Μέ τό δόγμα, ὄμως, τοῦ ἀπολύτου ἀνταγωνισμοῦ ἤθελαν παράλληλα νά κλονίσουν τό δόγμα τῆς ἀπολύτου Μοναρχίας καί νά ἐξυπηρετήσουν τά συμφέροντα τῆς ἀστικῆς τάξεως γιά νά μπορέση νά ἐξυπηρετήση τά συμφερόντα της, γιά μπορέση ἡ ἀστική τάξις νά πραγματοποίηση τήν οἰκονομική καί πολιτική της ἄνοδο καί νά καταστῆ ἡ κρατοῦσα τάξις. Ἔτσι κατέστη δυνατή ἡ ἀφαίρεσις τῆς πολιτικῆς δυνάμεως καί τήν ἀριστοκρατική τάξι καί ὁ λάος κατέστη ἡ κυρίαρχος πολιτική δύναμις.

Μιά βασική ἀντίληψις, ὄμως, τοῦ Φιλελευθερισμοῦ ἤταν ὄτι ἡ εὐημερία θά μποροῦσε νά ἐπιτευχθῆ ὑπό καθεστῶς ὄχι μόνον οἰκονομικῆς ἀλλά καί πολιτικῆς ἐλευθερίας. Ἤταν, συνεπῶς ἀναπόφεκτο νά ἀσκηθῆ κάποτε δριμυτάτη κριτική κατά τῶν θεωριῶν τοῦ Φιλελευθερισμοῦ ἡ ὀποῖα μἐ τήν σειρά της, θά εἶχε, καί εἶχε, βαθιά ἐπίδρασι στίς θεωρίες αύτές καί προκάλεσε τήν ριζική ἀναθεώρησιν τους. Οἰ νέες θεωρίες πού ἄρχισαν νά διατυπὠνωνται προκάλεσαν βαθιά κρίσι στίς θρησκευτικές πεποιθήσεις τῶν ἀτόμων. Ο John Locke, ὁ
κυριώτερος ἐκφραστής τοῦ Φιλελευθερισμοῦ, ἀν καί δέν ήρνήθη τήν ὕπαρξιν τοῦ θεοῦ, προκάλεσε βαθύ κλονισμό στίς πεποιθήσεις τοῦ ἀνθρώπου. Οἱ θεωρίες του ὑπῆρξαν μιά ἔντονη ἀντίδρασις πρός τίς μεταφυσικές ἱδέες τῆς ἐποχῆς του καί διετύπωσε τήνθεωρία ὄτι δέν ὑπάρχουν ἔμφυτες ἰδέες καί ὁ ἄνθρωπος δέν μπορεῖ νά γνωρίζη ὄτι εἶναι ἔξω ἀπό τήν ἐμβέλεια τῶν αἰσθήσεων. Ακόμα καί οἱ αἰσθήσεις δέν μποροῦν νά μᾶς παράσχουν βεβείοτητα γιά τήν ὀρθότητα τῶν κρίσεων μας.

Ὄπως ἀνάφερα προηγουμένως, τά κοινωνικά ἀποτελέσμτα πού ὁ Φιλελευθερισμός προκάλεσαν κρίσι, ὄχι μόνον στήν σκέψι αυτῶν τῶν ὀποίων οἱ συνειδήσεις των δέν ἁνήχοντο τήν δημιουργηθείσα κατάστασιν, ἀλλά καί στήν σκέψι τῶν ὀπαδῶν τού καπιταλισμοῦ, πού τήν ἔστρεψε πρός τήν ἰδέα ὄτι ἡ κοινωνική καί πολιτική ἐνέργεια ἔχουν ὡς φορέα τους τόν ἄνθρωπον μέ τίς προθέσεις του, τά κίνητρα καί τίς ἐπιθυμίες του.Ἕτσι ἀντελήφθησαν ὄτι ἡ κοινωνία θά διαμορφωθῆ μόνον ἀπό τήν συνειδητή προσπάθεια τῶν μελῶν καί ὄχι ἀπό κάποιες
μηχανικές συμπτώσεις.Αὐτό τό πνεῦμα ἀπέτρεψε τἠν δημιουργία μιᾶς ἀφυπνισμένης μεσαῖας τάξεως πού μποροῦσε νά ἀποκρυσταλλώση καί νά ἀσκήση μιάν ἀποτεσματική ἀντιπολίτευσι πού ἀμφισβητοῦσε τά προνόμια τῆς ἀρχούσης τάξεως καί τῆς Μοναρχίας. Δημιουργήσε μιάν πνευματική τάξι πού δίδαξε τό πνεῦμα τῆς λαϊκῆς κυριαρχίας τό ὀποῖον ἐξυπηρετοῦσε μέν τήν ἀστική τάξι, ἀλλά προήγαγε τήν πολιτική ἐλευθερία. Ἡ ὄλη φιλολογία τῶν Φυσιοκρατῶν ἀντανακλοῦσε βέβαια τίς εξουσίες καί τά συμφέροντα τῆς νέας ἀστικῆς
τάξεως, ἀλλά ἀπετέλεσε καί τίς βάσεις ἐπάνω στίς ὀποῖες οἰκοδομήθηκαν οἰ πολιτικές ἐλευθερίες καί ἡ πολιτική χειραφέτησις ὄλων τῶν κοινωνικῶν τάξεων.
Ὄπως ἀνεπτύχθη , ὁ Φιλελευθερισμός προσπάθησε να συλλάβη την πραγματικότητα καί τήν ἀλήθεια μέ μέσα ἀβέβαια καί ἀσαφή. Δηλαδή εἶδε τήν ἐξέλιξι τῆς ζωῆς ὡς συντελούμενη αὐτομάτως καί μοιραίως ἀνευ ὀποιασδήποτε συμβολῆς τῆς ἀνθρωπότητος. Ἑπίσης, εἶδαμε καί διά ποίους λόγους δέν ἔμεινε καθηλωμένος στίς δογματικές του θέσεις, σέ παρωχημένες ἰδέες καί πρακτικές. Ὄμως, ἀπό τήν ἐγκατάλειψιν των περί φυσικῆς καί λογικῆς ἀναγκαιότητος ἀντιλήψεις ὑιοθέτησε ἰδέες πού χαρακτηρίζονται ἀπο μεγάλον βαθμό
πλαστικότητος. Δηλαδή, ἱδέες, ἀντιλήψεις καί πρακτικές πού ὑιοθέτησε δέν εἶχαν ἕναν σταθερόν φιλοσοφικό προσανατολισμό. Δηλαδή δέν εἶχε μιά παγιωμενη καί μονομερή ἀντίληψιν τοῦ κόσμου καί τοῦ τρόπου λειτουργίας του. Ἔτσι, ἄρχισε σιγά—σιγά νά διαμορφώνη τάσεις καί ροπές πού ἐξελίχθησαν σέ σημεῖο τέτοιο πού συμβάλλουν στόν ἐκφυλισμό τῆς ἀνθρωπίνης σκέψεως. Ἀπό τήν στιγμή πού ὑιοθέτησε τήν σημασία τῆς ἀνθρωπινης ἐπεμβάσεως στήν διευθέτησιν τῶν προβλημάτων τῆς κοινωνίας ἀνέπτυξε τήν τάσιν νά θεωρῆ τήν συνεχή
ἐπέμβασι τοῦ κρατικοῦ μηχανισμοῦ σάν ἀναγκαῖον ὄρον.

Σήμερα ὁ Φιλελευθερισμός πιστέυει ὄτι οἱ ἀνισότητες καί οἱ δυσαρέσκειες τῆς κοινωνίας θά ἐκλείψουν μόνον μέ τήν συνεχή καί ἀπεριόριστη ἐπέμβασι τοῦ κράτους. Στήν ἐρχἠ τῆς ἐμφανίσεως του σάν πολιτική ἰδεολογία ἐμφορεἶτο ἀπό μιά μοιρολατρική αἰσιοδοξία.Ἀπό αὐτὀ τὀ σημεἶον ἔφθσε νά ἐμφορεῖται ἀπό τήν αἰσιοδοξία ὄτι ἡ κοινωνία διαθέτει ἀπεριόριστες δυνατότητες γιά τήν θεραπεῖα τῶν προβλημάτων καί ὄλα τά ἄτομα τῆς κοινωνίας μποροῦν νά ἐνεργοῦν ὄρθολογικά. Μάλιστα αὐτές οἱ άντιλήψεις εἶναι τό
στοιχεῖο πού προσδιορίζει τήν κυρία διαφορά τοῦ Φιλελευθερισμοῦ μέ τόν συντηρητικόν στόν οἰκονομικόν καί κοινωνικόν χῶρο. Ἀλλά ἔχει καί ἕνα κοινό χαρακτηριστικό μέ τόν συντηρητικό. Ὀ τρόπος θεάσεως γιά τόν φιλελεύθερο, ὄπως καί γιά τόν συντηρητικό, τῆς κοινωνικῆς πραγματικότητος, δέν ἀποτελεῖ ἄτεγκτον ὄρον ποῦ ἔχει ἐπιβληθῆ ἀπό κάποιαν τάξι. Ὀ τρόπος θεάσεως γιά τόν καθέναν ἔχει προκύψει ἀπό ἕνα ἀνώτερο στάδιο ἐξελίξεως τῆς κοινωνικῆς καί πολιτικῆς δράσεως τοῦ καθενός.Ὁ Φιλελεύθερος ἔχει πλέον
ἀποκαταστήσει τόν ἄνθρωπο μέ τήν ψυχολογική του φύσι ὡς τό κέντρο τῆς κοινωνικῆς ζωῆς καί παραγωγόν τῶν κοινωνικῶν φαινομένων. Ὄμως δέν ἀναγνωρίζει τόν ἄνθρωπον ὡς κύριον ὑπεύθυνον τῶν πράξεων του
καί τόν κύριον διαμορφωτή τῆς κοινωνικῆς του καταστάσεως.
Τό ἄτομον γιά τόν Φιλελεύθερον μπορεῖ νά διαμορφώση τήν κοινωνικήν καί οἰκονομικήν του κατάστασιν, ἀλλά οἱ δυνατότητες του εἶναι περιορισμένες, περιορίζονται ἀπό τό περιβάλλον του. Δηλαδή, πιστεύει ὄτι, ναί μέν παίζει σημαντικόν ρόλο στήν διαμόρφωσιν τῶν κοινωνικῶν του συνθηκῶν, ἀλλά οἱ κοινωνικές καί κυρίως οἱ οἰκονομικές συνθῆκες, διαμορφώνουν σημαντικά τόν χαρακτῆρα του, τίς ήθικές του ἀξίες καί τό πολιτιστικό του ἐπίπεδο.Θέλει νά πιστεύη ὄτι μόνον έάν ὁ ἄνθρωπος ἀπαλλαγῆ ἀπό τίς ὑλικές του ἀνάγκες θά
ἐπιδωθῆ σέ εύγενέστερες ἐπιδιώξεις τοῦ πνεύματος, τῆς διάνοιας, τῆς τέχνης. Δέν δίνει ἐπαρκή ἔμφασι στήν διάπλασιν τοῦ χαρακτῆρος, στήν καλλιέργεια τῶν εὐγενῶν ἰδιοτήτων τοῦ ἀνθρώπου καί στήν χειραγώγησιν τῶν ὑλικῶν ἀπολάυσεων. Συχνά διασπαθίζει τούς πόρους τῆς κοινωνίας σέ ἔργα καί προσπάθειες ἀμφιβόλου ἀποτελεσματικότος. Ξεχνᾶ ὄτι ἡ ἀνάγκη καί ἡ προσπάθεια κρατοῦν ἐνεργό τήν συνείδησι καί ὠθοῦν τό ἄτομο στήν ἐπιδίωξι ἐπιτεύξεως ἀνωτέρων ἔργων καί σκοπὤν. Γιά πολλούς ἀνθρώπους ἡ ἐμπειρία τῆς
στερήσεως μεταστοιχειώνεται σέ ἐξώστρεφη δράσι πού κατατείνει στήν ἐξάλειψιν της. Δηλαδή, γιά ὠρισμένους οἱ ἀνάγκες, οἱ στερήσεις, οἱ ἐπιθυμίες, τά πάθη, ἡ ἰκανοποίησις, ἡ ἀπολάυσις, άντί νά φυλακίζωνται στά βιολογικά καί ψυχολογικά στεγανά, τῆς ἀνθρωπίνης ὑπάρξεως μετασχηματίζονται σέ ὑλικά τῆς κοινωνικῆς δράσεως. Ἀλλά πολλοί, ὑπό τό βᾶρος μιᾶς κυριάρχου ἰδεολογίας, δέν κατορθώνουν νά μετασχηματίσουν τήν στέρησι σέ δημιουργική δράσι. Ὀ Φιλελευθερισμός καί ὁ Σοσιαλισμός σήμερα ἔχουν καταστρέψει τήν πίστι
τοῦ ἀνθρώπου ὄτι εἶναι ἰκανός, δίχως ἐξωτερικές παρεμβάσεις, νά δημιουργήση ἐκεῖνες τίς συνθῆκες πού θά τοῦ ἐπιτρέψουν νά ὑπερβῆ τήν παροῦσα του κατάστασι.
΄
Ο Φιλελεύθερος ἔχει ὑποστῆ μιάν ἀλλοιωσι, ἕναν ἐκφυλισμο. Ἔχει ἐκφυλιστῆ σέ τέτοιο σημεῖο ὧστε νά μήν προσδιορίζη τά ἄτομα σύμφωνα με τήν αξία των καί δέν παραδέχεται ὄτι ὡρισμένες ἰδιότητες των θά πρέπη νά τά κάνουν νά ξεχωρίζουν ἀπό τά ἄλλα ἄτομα.Ο Φιλελευθερισμός θεωρεῖ σάν φυσιολογικές ὡρισμένες κλίσεις καί ροπές τοῦ ἀτόμου, οί ὀποῖες σήμερα ἔχουν γίνει εὐρέως ἀποδεκτές ἀπό τήν κοινωνία καί σήμερα ή κοινωνία ἀρνεῖται νά τίς ἀξιολογήση ἠθικά καθῶς καί τά ἄτομα πού ἐκδηλώνουν τίς τάσεις, ροπές καί
συμπεριφορές. Χρησιμοποιεῖ ἀξιολογικά κριτήρια μόνον ὄταν πρόκειται νά αναθέση κάποια ἐργασία σέ κάποιο ἄτομο. Ἕτσι ὁ φιλελεύθερος διαμορφώνεται σύμφωνα μέ αὐτήν τήν εικόνα. Γίνεται ἐλαστικός στίς ἠθικές του κρίσεις, διασπαθίζει πόρους γιά τήν αἰσθητική καλλιέργεια ἀνθρώπων πού εἶναι ἀνεπίδεκτοι αίσθητικῆς καλλιέργειας, καταργεῖ κᾶθε ἀξιοκρατική διάκρισιν καί ἀποδίδει ίσην ἀξία σέ ὄλα τά μέλη τῆς κοινωνίας. Στό πεδίον τῆς οίκονομικῆς δράσεως, ὄμως, πιστεύει ὄτι ή επιτυχία εξαρτάται μόνον από τήν
ατομικήν προσπάθεια καί διαθέτει ὄλες του τίς δυνάμεις γιά τήν ἐπίτευξιν τῶν οίκονομικών ἐπιδίωξεων. Ἕτσι τό ἄτομο καταλήγει νά γίνεται ή ἀντανάκλασις αὐτῶν τῶν πεποιθήσεων. Σέ πολλούς ανθρώπους ὑπάρχουν τάσεις καί ροπές πού αν ἀξιοποιηθοῦν θά μπορέσωμε νά διαμορφώσωμε ὑγειεῖς προσωπικότητες, ἀλλά ὀ Φιλελευθερισμός μπόρεσε νά ἐκφράση αύτές τίς τάσεις, ροπές καί αξίες καί νά τίς μετρατέψη σέ σκόπιμη πολιτική καί πολιτιστική δραστηριότητα. Καί ἕτσι αὐτά τά άτομα περιφέρονταιἀπωλεσμένα καί πολλές φορές
παρασύρονται ἀπό τήν δίνη τού λαϊκιστικου λόγου καί τίς λαϊκιίστικες σκέψεις.
Σήμερα ὄλες οἱ ἰδεολογίες παρουσιάζουν μιάν ἀσαφή εἰκονα. Ἀλλά τήν πιό ἀσαφή εἰκονα προβάλλουν ὁ σοσιαλισμός καί ὁ φιλελευθερισμός. Οἱ ίδέες στίς ὀποῖες καταφάσκει σήμερα ὁ φιλελεύθερος εἶναι ἀδύνατον νά συγκροτήσουν μιάν συνεκτική εἰκόνα ποὐ ἐπιθυμεῖ καί ἡ ὀποῖα θά μποροῦσε νά λειτουργήση σάν ἕνα σαφῶς προσδιωρισμένο πλαίσιο προσανατολισμοῦ. Δέν ἔχει κάποιο ἰσχυρό φιλοσοφικό καί ἠθικό ὑπόβαθρο πού θά μποροῦσε νά θωρακίζη τήν συνείδησιν τοῦ ἀτομου γιά νά μπορῆ νά ἀνθίσταται στίς έπιθέσεις πού
δέχεται ἀπό τόν κοινωνικόν χῶρο στόν ὀποίον διαβιοί. Σήμερα βέβαια οἰ ἰδέες τοῦ Κλασσικοῦ Φιλελευθερισμοῦ ἔχουν πάψει νά ἀποτελοῦν τό θεωρητικό ὑπόβαθρο τοῦ Φιλελευθερισμοῦ καί νά προσφέρουν τίς ἐρμηνεῖες τῶν κοινωνικῶν καί οἰκονομικῶν φαινομένων. Ἀπό τό ἄλλο μέρος, ὄμως, δέν κάνει καμία προσπάθεια νά άντικαταστήση αύτές μέ κάποιες ἄλλες οἱ ὀποῖες θά μποροῦσαν νά ἐξηγήσουν τά κοινωνικά καί οἰκονομικά φαινόμενα κατά τέτοιονν τρόπον ποῦ νά προσφέρουν στόν φιλελεύθερο τίς ἀναγκαῖες αἰτιολογήσεις γιά
τήν ἀνάληψιν τῆς πολιτικῆς καί κοινωνικῆς δράσεως, ἀλλά καί πού θά μποροῦσε νά ἀξιολογήση τά προγράμματα καί τήν πολιτική αὐτῶν πού ὑποτίθεται ὄτι τόν ἐκφράζουν.
Ο Φιλελευθερισμός ἔχει παρανοηθῆ καί αυτό ὀφείλεται στό γεγονός ὄτι ἡ σύγχρονη Ελλάδα τελεῖ ὑπό τήν ἰδεολογική ἠγεμονία μιᾶς ἐγχωρίου ἀριστερᾶς πού ἔλκει τήν καταγωγή της κυρίως ἀπό τά γαλλικά ἀμφιθέατρα τῶν δεκαετιών ’60-’70. Ἔτσι, ἡ πρόσληψις τοῦ ὄρου φιλελευθερισμός στόν ἑλληνικόν δημόσιον διάλογον διαμεσολαβεῖται ἀπό τό γαλλικό πολιτικό λεξιλόγιο. Στα σύγχρονα γαλλικά συμφραζόμενα ο όρος liberalisme ἐκφέρεται ὡς συνώνυμο τοῦ νεοφιλελευθερισμοῦ. Συγκεντρώνει την μήνιν τῆς ἀριστεράς ὡς ὑπεύθυνος γιά τις
ανισότητες που παράγει ἡ παγκοσμιοποίησις. Τό ἴδιο συμβαίνει καί μέ τόν ὄρο συντηρητικός. Ἡ Αριστερά χρησιμοποιεῖ τόν ὄρο σάν ἰδεολογικό ἐργαλεῖο γία νά πλήξη τοὐς ἰδεολογικούς ἀντιπάλους με τό νά τόν ταυτίζει μέ ὄτι εἶναι παρωχυμένο καί ἀναχρονιστικό Και παραμένοντας ἀντιδημοφιλής όπως είδαμε παραπάνω, ἐξωθεῖ τούς λίγους ἐνοχλητικούς φιλελεύθερους στά ἀζήτητα τοῦ κομματικοῦ συστήματος.