Η μάχη του Χαϊδαρίου, 6-8 Αυγούστου 1826

 

Γερ. Γερολυμάτου: "Αψιμαχία Ιππικού στη μάχη του Χαϊδαρίου"

Επιμελείται και γράφει

ο Γεράσιμος Γ. Γερολυμάτος

Από τις 25 ως τις 28 Ιουλίου του 1826 τμήματα ελληνικών στρατιωτικών σωμάτων είχαν αρχίσει να συγκεντρώνονται στην Σαλαμίνα υπό την αρχηγία του Γεωργίου Καραϊσκάκη. Στις 5 του Αυγούστου τα σώματα αυτά συνολικής δύναμης 2.500 ανδρών διεκπεραιώθηκαν στην Ελευσίνα, όπου ενώθηκαν με τα δύο τάγματα τακτικού στρατού 1000 ανδρών που τελούσαν υπό την αρχηγία του Γάλλου συνταγματάρχη Φαββιέ. Σε αυτούς προστέθηκε και ένας λόχος 80 φιλελλήνων υπό τον Ιταλό συνταγματάρχη Πίζα που μόλις είχαν φτάσει από την Μασσαλία. Ο στρατιωτικός εξοπλισμός περιελάμβανε και 4 ορεινά κανόνια. Συνολικά η δύναμη του στρατοπέδου της Ελευσίνας ανήλθε στους 3.580 άνδρες.

Μόλις είχαν προφτάσει να συγκεντρωθούν όλα τα σώματα στην Ελευσίνα, όταν έγινε γνωστό ότι ο Κιουταχής κατέλαβε την πόλη της Αθήνας. Ο Καραϊσκάκης και ο Φαββιέ αποφάσισαν αμέσως να περάσουν στη δράση. Το βράδυ της 5ης Αυγούστου το στράτευμα κινήθηκε προς το λεκανοπέδιο και τα μεσάνυχτα έφτασε στο Χαϊδάρι, όπου στρατοπέδευσε, καθώς η θέση θεωρήθηκε κατάλληλη λόγω των πτυχώσεων του εδάφους. Κατέλαβαν θέσεις σε ένα περιμανδρωμένο κήπο και στους λόφους που βρίσκονταν δεξιά και αριστερά από αυτόν. Ο τακτικός στρατός κατέλαβε τα δεξιά του κήπου με μέτωπο προς την πόλη. Αλλά δεν έμειναν για πολύ ώρα ανενόχλητοι.

6 Αυγούστου: 1η φάση της μάχης.

Κατά την χαραυγή της 6ης πρόβαλλε μέσα από τον ελαιώνα μια έφιππη τουρκική περίπολος η οποία αποκρούσθηκε με πυροβολισμούς. Μία ώρα μετά σώμα Τούρκων ιππέων που χωρίσθηκε σε δύο μέρη, επιχείρησε ταυτόχρονη διπλή επίθεση κατά των Κριεζώτη, Στ. Σέρβου, Κατσαρού και του Περραιβού που βρίσκονταν στα αριστερά του κήπου και με το άλλο, εναντίον του Γ. Χελιώτη που κατείχε τη δεξιά πλευρά. Η μάχη ξέσπασε ταυτόχρονα και στις δύο θέσεις. Ο Φαββιέ που βρισκόταν σε ομαλότερο μέρος, έστειλε το πρώτο τάγμα να βοηθήσει τον Κριεζώτη και το λόχο των φιλελλήνων προς τον Χελιώτη. Οι μεν Κριεζώτης, Σέρβος και οι λοιποί ανάγκασαν τους Τούρκους ιππείς να υποχωρήσουν, ο δε Χελιώτης και οι φιλέλληνες εκινδύνευσαν σοβαρά, γεγονός που έκανε τον Φαββιέ να τους στείλει προς βοήθεια δύο επιπλέον λόχους του δεύτερου τάγματος του τακτικού. Οι Τούρκοι έτσι υποχώρησαν και μετά απ΄αυτό, οι δύο αντίπαλοι επανήλθαν στις θέσεις τους. Οι Καραϊσκάκης και Φαββιέ μετά τις επιτυχίες του τακτικού στρατού στα σημεία όπου συνέδραμε για βοήθεια, συμφώνησαν να χρησιμοποιείται το τακτικό στο εξής, μόνο ως επικουρικό σε κάθε εμφανιζόμενη ανάγκη.

2η φάση της μάχης.

Γεώργιος Καραϊσκάκης

Μια ώρα μετά επιτέθηκε κατά του ελληνικού στρατοπέδου μεγάλη τουρκική δύναμη πεζικού, ιππικού και πυροβολικού η οποία άνοιξε σε δύο πτέρυγες, επιχειρώντας να περικυκλώσει τις θέσεις του Κριεζώτη και των υπολοίπων συμπολεμιστών του οπλαρχηγών, ενώ ταυτόχρονα το τουρκικό πυροβολικό έβαλλε εναντίον όλων των ελληνικών θέσεων. Ο Φαββιέ διέταξε το πυροβολικό του που ήταν τοποθετημένο σε ομαλό έδαφος να βάλλει ακατάπαυστα, ενώ έστειλε το υπό τον συνταγματάρχη Πίζα δεύτερο τάγμα να κινηθεί προς βοήθεια στα ανατολικά. Ο ίδιος με το πρώτο τάγμα και με τους φιλέλληνες ως ακροβολιστές, προσέβαλε τους Τούρκους που επιτίθενταν εναντίον του Κριεζώτη και των ατάκτων του.Ο Κριεζώτης και οι άλλοι ενθαρρυμένοι, βλέποντας τους τακτικούς να έρχονται προς βοήθειά τους, όρμησαν εναντίον των Τούρκων. Οι τακτικοί, αν και βάλλονταν από το εχθρικό πεζικό και από τα τουφέκια των ιππέων δεν ανέκοψαν ωστόσο την έφοδο τους και στο τέλος όλοι μαζί, τακτικοί και άτακτοι ανέτρεψαν τις εχθρικές δυνάμεις. Το δεύτερο τάγμα κατόρθωσε επίσης να αποκρούσει με επιτυχία την εναντίον του επίθεση. Οι Τούρκοι έφευγαν ήδη απ΄όλα τα μέρη, όμως έσπασαν, δυστυχώς, οι άξονες των δύο ελληνικών πυροβόλων και εστάλησαν αμέσως για επισκευή στην Σαλαμίνα.

Αλλά ο Φαββιέ δεν περίμενε την αποκατάσταση του πυροβολικού του και την ανασύνταξη όλων των ελληνικών δυνάμεων. Θέλοντας να επωφεληθεί από την υποχώρηση των Τούρκων, ένωσε σε μια φάλαγγα τις δυνάμεις του με τα δύο γερά πυροβόλα στη μέση και διέταξε την καταδίωξη των Τούρκων που έφευγαν προς την Αθήνα. Όταν άρχισε όμως η καταδίωξη, ξαφνικά το τουρκικό ιππικό στράφηκε πάλι προς τα πίσω και αντιπαρατάχθηκε δίπλα στον ελαιώνα, σαν να περίμενε να πλησιάσει το ελληνικό τακτικό. Ακολούθησε δράση των ακροβολιστών τους οποίους ενθάρρυνε φθάνοντας έφιππος ο Καραϊσκάκης, επειδή φοβήθηκε μήπως το τουρκικό ιππικό επιχειρήσει έφοδο εναντίον των τακτικών που το καταδίωκαν, έχοντας απομακρυνθεί από τα υπόλοιπα ελληνικά τμήματα.

Στο μεταξύ νύχτωσε και οι αντιμέτωπες δυνάμεις σταμάτησαν τις εχθροπραξίες. Οι απώλειες της μάχης αυτής ήταν, για το τακτικό 8 νεκροί και 15 τραυματίες, ενώ από τους φιλέλληνες σκοτώθηκαν και τραυματίστηκαν 5. Από την πλευρά των Τούρκων οι νεκροί ήταν πολύ περισσότεροι.

Εσωτερικές έριδες

Ο Καραϊσκάκης πρότεινε τότε στον Φαββιέ να μεταφερθεί κατά τη διάρκεια της νύχτας το ελληνικό στρατόπεδο στον Πειραιά. Αυτό γιατί έβλεπε ότι τα σώματα των ατάκτων υπό τους Έλληνες οπλαρχηγούς, αρνούμενα να εγκαταλείψουν τα υψώματα έμεναν στις θέσεις τους κατά την έφοδο του τακτικού, επειδή εις την πεδιάδα θα κινδύνευαν να διασκορπισθούν και να σφαγιαστούν από την, κατά πολύ μεγαλύτερη, δύναμη του τουρκικού στρατού και κυρίως από το ισχυρό ιππικό του. Επομένως η κατά αντιπαράταξη μάχη των ατάκτων ήταν αδύνατη χωρίς τον κίνδυνο μεγάλης καταστροφής. Στον Πειραιά όμως ο Ελληνικός στρατός θα είχε την βοήθεια των πλοίων και του πυροβολικού τους και θα εξασφάλιζαν τον επισιτισμό τους.

Στα λογικά επιχειρήματα του Καραϊσκάκη όμως, ο Φαββιέ απάντησε ότι ο σκοπός της ελληνικής εκστρατείας ήταν η επίθεση και όχι η άμυνα και πως, μόνο με εξορμήσεις από το Χαϊδάρι ήταν δυνατό να χτυπηθεί αποτελεσματικά ο στρατός του Κιουταχή και να λυθεί η πολιορκία της Ακρόπολης. Δήλωσε δε ότι, στην ανάγκη θα έμενε εκεί και θα επιχειρούσε μόνος τις επιθέσεις με το τακτικό και τους φιλέλληνες.Οι δύο άνδρες έφθασαν μέχρι φιλονεικίας. Στο τέλος ο Φαββιέ αναγκάστηκε να αποδεχθεί την γνώμη του Καραϊσκάκη, αλλά υπό τον όρο ότι η μεταφορά του στρατοπέδου στον Πειραιά δεν θα γινόταν κατά την διάρκεια της νύχτας, όπως ήταν πιο φρόνιμο και είχε προτείνει ο Έλληνας αρχηγός. Η φροντίδα του αρχηγού στρατού δεν είναι πως να ωθήσει απερίσκεπτα τον στρατό του σε γενναιότητες, αλλά πως να τον προφυλάξει όσο είναι δυνατόν από άστοχες ενέργειες και κινδύνους κατά την επιδίωξη των σκοπών του.

Φαβιέρος

Η σχέση μεταξύ του Καραϊσκάκη και του Φαββιέ ήταν σχέση συμφωνίας κατά την συνεργασία. Όπως σχεδόν πάντα συμβαίνει η πολυαρχία έχει οδυνηρά αποτελέσματα. Η κυβέρνηση από λεπτότητα για να μη θιγεί ο Φαββιέ δεν τον είχε τοποθετήσει υπό τις εντολές του γενικού στρατιωτικού αρχηγού, αλλά τον είχε στείλει αυτεξούσιο με την εντολή να συνεργαστεί με τον Καραϊσκάκη. Έτσι ο Έλληνας γενικός αρχηγός δεν μπορούσε να διατάξει τον Γάλλο συνταγματάρχη. Κατά τις επιχειρήσεις έπρεπε να συνεννοούνται οι δύο αρχηγοί και να συναποφασίζουν για την δράση τους. Το κακό ήταν ότι ο Φαββιέ ήταν δυσαρεστημένος γιατί είχε ανατεθεί στον Καραϊσκάκη η γενική αρχηγία των στρατευμάτων της Στερεάς. Πίστευε ότι η αρχηγία έπρεπε να έχει ανατεθεί σ΄αυτόν, χωρίς να λαμβάνει υπόψιν του, ότι μόνο Έλληνας στρατηγός θα μπορούσε να διοικήσει άτακτα ελληνικά σώματα απ΄τα οποία αποτελείτο το σύνολο σχεδόν της στρατιωτικής δύναμης της χώρας. Ότι ο Καραϊσκάκης ήταν ο περισσότερο μεταξύ όλων των Ρουμελιωτών στρατηγών αποδεκτός στην συνείδηση όλων για την αρχηγία και πως μόνο εκείνος μπορούσε να κατευθύνει τις μάχες, αφού γνώριζε πως πολεμούν τόσο οι Έλληνες, όσο και οι Τούρκοι.

Ο Φαββιέ τότε προ του αδιεξόδου, υποχώρησε στη γνώμη του Καραϊσκάκη, αλλά συνέχισε να πιστεύει ότι το Χαϊδάρι ήταν το κατάλληλο μέρος για μάχη. Την επόμενη μέρα αποδείχθηκε πόσο δίκιο είχε ο Έλληνας στρατηγός!

7 Αυγούστου: Φθάνει με τον στρατό του στην Αθήνα προς ενίσχυση του Κιουταχή ο Ομέρ Πασάς της Καρύστου.

8 Αυγούστου: 3η φάση της μάχης.

Την αυγή της 8ης Αυγούστου εμφανίστηκε ίλη τουρκικού ιππικού που επιτέθηκε εναντίον του ελληνικού μετώπου. Ο Φαββιέ διέταξε τον Γάλλο λοχαγό Μαγέ να βαδίσει με τα δύο πυροβόλα που είχαν απομείνει και με τους φιλέλληνες εναντίον της τουρκικής ίλης. Οι Τούρκοι ιππείς υπαναχώρησαν μπροστά στις βολές του πυροβολικού και τους πυροβολισμούς των φιλελλήνων, αλλά αμέσως μετά εμφανίστηκε συμπαγής ο τουρκικός στρατός αποτελούμενος από 8.000 στρατιώτες πεζικού και ιππικού. Επικεφαλής ήταν ο ίδιος ο Κιουταχής.

Ο Φαββιέ τότε αντί να επιταχύνει την αποχώρηση από το Χαϊδάρι, σύμφωνα με την γνώμη του Καραϊσκάκη και την συνεννόηση μαζί του, έστειλε στη μάχη τον τακτικό στρατό. Και αυτό χωρίς να λάβει υπόψιν του, ότι ο τουρκικός στρατός μπορούσε να κινείται άνετα πάνω στην πεδιάδα και πως τα άτακτα ελληνικά σώματα, υπό τους Έλληνες οπλαρχηγούς έμεναν ακίνητα στις θέσεις τους, αφού δεν μπορούσαν να δώσουν μάχη σε ανοιχτό χώρο ή επί χαμηλών υψωμάτων εναντίον πεζικού και ιππικού με συντριπτική υπεροχή σε αριθμό ανδρών. Η τακτική του Φαββιέ εξέθεσε σε κίνδυνο τα ελληνικά σώματα που αναγκαστικά δέχτηκαν σκληρές επιθέσεις.

4η φάση της μάχης.

Εγωιστικά κινούμενος, παρόλη την ανδρεία του και με την φιλοδοξία να δρέψει δάφνες δόξας, ο Φαββιέ διέταξε το πρώτο τάγμα του τακτικού, δύναμη δηλαδή 500 ανδρών να επιτεθεί εναντίον του τουρκικού στρατού. Έστειλε επίσης και το δεύτερο τάγμα να ακολουθεί σε απόσταση 300 μέτρων προς βοήθεια του πρώτου.

Ο Γάλλος ταγματάρχης Ρομπέρ προχώρησε σ΄ένα λόφο και εκεί σχημάτισε τετράγωνο. Οι φιλέλληνες κατείχαν ένα γειτονικό ερειπωμένο κτίριο απ΄το οποίο όμως τους εξεδίωξαν οι Τουρκαλβανοί, αλλά κατάφεραν να το ανακαταλάβουν. Ο Ρομπέρ θέλησε να μετατοπίσει το τάγμα του που εβάλλετο σκληρά από το τουρκικό πυροβολικό, ενώ έσπασαν οι άξονες και των δύο τελευταίων πυροβόλων ( αγγλικής κατασκευής). Οι Τούρκοι όμως επωφελήθηκαν απ΄τις κινήσεις του τακτικού και των φιλελλήνων που προσπαθούσαν να βελτιώσουν τις θέσεις τους, κερδίζοντας χρόνο και έδαφος. Όταν ο Ρομπέρ έφθασε στη νέα του θέση φώναξε προς τους άνδρες του: ''Τετράγωνο. Ετοιμάσατε όπλα! '' Πριν όμως συμπληρώσει το παράγγελμα με την εντολή ''Πύρ'' δέχθηκε μια σφαίρα στην κοιλιά. Ο γενναίος Γάλλος ταγματάρχης προσπάθησε να μείνει όρθιος για να μην αντιληφθούν οι στρατιώτες τον τραυματισμό του και αποθαρρυνθούν, αλλά στο τέλος εξαντλημένος από την αιμορραγία αναγκάστηκε να αποσυρθεί και αντικαταστάθηκε λίγο μετά από τον Μαγέ.

Το τετράγωνο του Ρομπέρ αμέσως μετά τον σχηματισμό του δέχτηκε επίθεση και από τις τρεις πλευρές. Οι επιτιθέμενες τουρκικές δυνάμεις του προκάλεσαν ρήγματα, διότι οι άνδρες που έπεφταν νεκροί ή πληγωμένοι δεν αντικαθίσταντο από άλλους και στο τέλος το διέσπασαν. Από τους άνδρες αυτού του τάγματος σκοτώθηκαν 38 και αιχμαλωτίστηκαν ένας τυμπανιστής και ο υπολοχαγός του πυροβολικού Ήβος Ρίζος. Οι άξονες των ελληνικών πυροβόλων έσπασαν κατά την μάχη και ο Ρίζος για να μπορεί να τα χρησιμοποιεί και για να μην αντιληφθούν οι Τούρκοι την ζημιά τα ανασήκωνε πάνω σε πέτρες και με τα χέρια και κανονιοβολούσε μέχρι την στιγμή που τον συνέλαβαν οι Τουρκαλβανοί.

Μετά την εξουδετέρωση του πρώτου τάγματος, το δεύτερο τάγμα προχώρησε με πυκνά πυρά κατά των Τούρκων. Τότε έφθασε εκεί ο Καραϊσκάκης και έπειτα από λίγο ο Κριεζώτης με τους άνδρες του και απετράπη έτσι η διείσδυση του εχθρού από εκείνο το μέρος. Ο Κριεζώτης επανήλθε πάλι στη θέση του επί ενός λόφου. Οι Τούρκοι τότε στράφηκαν προς το ύψωμα που κατείχε ο Στέφος, αλλά απεκρούσθηκαν. Στο τέλος με μεγαλύτερες δυνάμεις όρμησαν εναντίον του λόφου που κατείχε ο Κριεζώτης για να κτυπήσουν από εκεί όλη την ελληνική δύναμη από τα νώτα.

5η φάση της μάχης

Θ. Βρυζάκη: "Το στρατόπεδο του Καραϊσκάκη στο Φάληρο"

Στο λόφο αυτό έγινε δραματική μάχη με πείσμα και από τις δύο πλευρές. Δύο φορές οι Τούρκοι κατέλαβαν την κορυφή του λόφου και δύο φορές οι Έλληνες τους πέταξαν από εκεί. Οι αντίπαλοι πιάστηκαν στα χέρια και χτυπούσαν ο ένας τον άλλο με τα σπαθιά, με τα χατζάρια, με μαχαίρια και με πέτρες ακόμα. Το παράδειγμα έδινε ο ακατάβλητος Κριεζώτης. Τότε το τουρκικό σώμα που είχε αποκρούσει ο Στέφος ήρθε και ενώθηκε με αυτό και το σώμα του Κριεζώτη κινδύνευσε. Ο Φαββιέ το αντιλήφθηκε και του έστειλε προς βοήθεια το ανασυνταγμένο υπό του Μαγέ πρώτο τάγμα, το δεύτερο τάγμα και τους φιλέλληνες ακροβολιστές. Μετά από την ενίσχυση αυτή ο Κριεζώτης όρμησε έξω από τη θέση του και όλοι μαζί τακτικοί και άτακτοι ανέτρεψαν τους Τούρκους και τους ανάγκασαν σε υποχώρηση.

Αλλά οι Τούρκοι είχαν κατασκευάσει σε κατάλληλη θέση κανονιοστάσιο και από εκεί σφυροκοπούσαν τα ελληνικά σώματα, ώστε να είναι αδύνατη η καταδίωξη των Τούρκων που έφευγαν τρέχοντας προς την πεδιάδα. Αποφασίσθηκε λοιπόν να επανέλθουν οι ελληνικές δυνάμεις στις θέσεις τους και την επόμενη μέρα ν΄αποχωρήσουν όλοι μαζί με τάξη. Όμως τα σώματα των Ελλήνων οπλαρχηγών, γνωρίζοντας την απόφαση της αποχώρησης και επειδή δεν είχαν πλέον τα αναγκαία τρόφιμα έφυγαν κατά την νύχτα. Το τακτικό του Φαββιέ όμως που είχε επανέλθει στον περιμαντρωμένο κήπο, περικυκλώθηκε κατά τα μεσάνυχτα απ΄τον εχθρικό στρατό. Ο Φαββιέ είδε με φρίκη ότι ήταν απομονωμένος με τους άνδρες του στη θέση αυτή, η οποία μπορούσε μετά από λίγο να μεταβληθεί σε τόπο σφαγής των τακτικών. Εν τούτοις, κατάφερε, διατηρώντας την ψυχραιμία του να οδηγήσει από μονοπάτια τους άνδρες του μακριά απ΄τον κίνδυνο, πριν ολοκληρωθεί η περικύκλωση τους και να στραφεί προς το δρόμο της Ελευσίνας, τον οποίο πριν λίγη ώρα είχαν ακολουθήσει και τα άτακτα σώματα. Το τακτικό έφθασε στην Ελευσίνα σε κακή κατάσταση.

Ήταν ευτύχημα, ότι οι Τούρκοι δεν αντιλήφθηκαν έγκαιρα την αποχώρηση των Ελλήνων για να τους εγκλωβίσουν με τα τόσα στρατεύματα που διέθεταν στο Χαϊδάρι. Τούρκοι ιππείς μόνο περιέτρεχαν κατά την νύχτα τα πεδινά μέρη και συνελάμβαναν τους απομονωμένους Έλληνες στρατιώτες που είχαν χάσει τον προσανατολισμό τους και τους τραυματίες που είχαν απομείνει στο πεδίο της μάχης. Όλοι οι συλληφθέντες από τους Τούρκους, Έλληνες τραυματίες της μάχης και οι αιχμάλωτοι θανατώθηκαν.

Ηρωϊκά στιγμιότυπα της μάχης:

Κατά την μάχη εφάνη, η άσχετος προς την κακήν εκλογήν της θέσης, ικανότητα και ψυχραιμία του Φαββιέ στις κινήσεις των τμημάτων της δύναμής του, αλλά και η στρατηγική οξυδέρκεια του Καραϊσκάκη. Επίσης η γενναιότητα των φιλελλήνων, των Γάλλων αξωματικών, του κεφαλληνο-ζακυνθίου σώματος που ακολούθησε τον Καραϊσκάκη και απ΄το οποίο διακρίθηκε ο κεφαλλονίτης Παρ. Κοντόπουλος. Αυτός πάλαιψε με τον γιουρούκ μπαϊρακτάρη - πρώτο σημαιοφόρο- του Κιουταχή, τον σκότωσε και του αφαίρεσε την σημαία. Ακόμα, η άνευ ομοίου στην μάχη ανδρεία του λεοντόθυμου Κριεζώτη.

Ο Δ. Κόκκινος γράφει στην ιστορία του: ''Δια τον Ήβον Ρίζον,και την ικανότητά του ως χειριστού των πυροβόλων ωμίλησαν εις τον Κιουταχήν, κατά τον Σπηλιάδην, εκείνοι που τον συνέλαβαν και τον είχαν ιδή να κανονιοβολή, και εκείνος διέταξε να τον φέρουν ενώπιόν του. Ο Κιουταχής του επρότεινε να προσφέρη τας υπηρεσίας του εις το τουρκικόν πυροβολικόν αν ήθελε να σώση την ζωήν του. Ο Ρίζος ηρνήθη και ο Κιουταχής διέταξε να τον θανατώσουν δια πασσαλώσεως. Μεταξύ των συλληφθέντων ήτο και ο γενναίος Αθηναίος Χατζή- Λάμπρος Κορομηλάς, τον οποίον οι Τούρκοι μετέφεραν εις την πόλιν και πρός μαρτυρικήν θανάτωσιν τον εκάρφωσαν όρθιον επί σανίδος εις την αγοράν με τα καρφιά επί των χειρών και των ώτων.Έτσι έζησεν ως σταυρωμένος ο Κορομηλάς τρείς ημέρας. Κατά την τρίτην ένας Αλβανός τον επυροβόλησεν εξ οίκτου και του έδωσε τον λυτρωτικόν από του μαρτυρίου του θάνατον.''

Η σημασία της μάχης και οι απώλειες.

Οι περιγραφές της μάχης γράφτηκαν από τους ίδιους τους πρωταγωνιστές της, τόσο της μιάς, όσο και της άλλης πλευράς και αποτελούν τα αυθεντικά της τεκμήρια. Το αποτέλεσμα της μάχης του Χαϊδαρίου είχε γενικά μόνον σημασία φθοράς δυνάμεων. Ούτε οι ελληνικές δυνάμεις κατάφεραν να φθάσουν στον αντικειμενικό τους σκοπό, που ήταν η διάσπαση της πολιορκίας της Ακρόπολης, ούτε ο Κιουταχής πέτυχε την καταστροφή του ελληνικού στρατού, παρά την συντριπτική υπεροχή του σε οπλισμό και αριθμό ανδρών. Και οι δύο αποσύρθηκαν από την μάχη ζημιωμένοι. Όμως η ζημιά για τους Έλληνες ήταν πιο σημαντική, γιατί οι νεκροί και όσοι τίθεντο εκτός μάχης δεν ήταν δυνατόν να αναπληρωθούν, ενώ ο τουρκικός στρατός ήταν πολύς. Από την αιματηρή μάχη του Χαϊδαρίου βγήκαν όμως και ορισμένα διδάγματα. Για μεν τους Έλληνες, ότι ήταν άκρως ριψικίνδυνο να επιτεθούν κατ΄αντιπαράταξη στην πεδιάδα εναντίον εχθρού που υπερείχε σε αριθμητική δύναμη, για δε τον Κιουταχή ότι δεν έπρεπε να ελπίζει στην εύκολη εξουδετέρωση των Ελλήνων, δίδαγμα που τον απέτρεψε απ΄το να πραγματοποιήσει την σχεδιασμένη του επίθεση κατά του ελληνικού στρατοπέδου στην Ελευσίνα, που δεν ήταν μακριά.

Οι απώλειες από όλες τις φάσεις της μάχης από αναφορά του Φαββιέ προς την κυβέρνηση και άλλες διασταυρωμένες πληροφορίες από έγκυρες ιστορικές πηγές, ήταν για μεν τους τακτικούς 63-70 νεκροί και 50 τραυματίες των δε ατάκτων περισσότερες. Οι Τούρκοι εξάλλου, κατά τον Φαββιέ και τους υπολογισμούς των Ελλήνων έχασαν 1.700 άνδρες, 400 εκ των οποίων, όλοι σχεδόν Αλβανοί, σκοτώθηκαν μόνο κατά τη διάρκεια της 4ης φάσης της μάχης. Εκ των φιλελλήνων πληγώθηκαν σοβαρά οι Βολζιμόν, Ρομπέρ, Μπώ, Σουζιέ κ.α, ενώ αιχμαλωτίσθηκαν οι Πεκαράρα, Ρουσσέν και ο νέος και ανδρείος Ρίζος.

Παραπομπές:

Διον. Κοκκίνου: «Ιστορία της Ελληνικής Επαναστάσεως»

«Τα Απομνημονεύματα του Στρατηγού Μακρυγιάννη»