Ο "σεβασμός των Τουρκων στην Πολιτισμό

Του Ιωαννη Ν. Γρηγοριαδη*
Οι πρόσφατες δηλώσεις του πρωθυπουργού της Τουρκίας Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν εναντίον της προβαλλομένης και στην Ελλάδα τηλεοπτικής σειράς με θέμα τη ζωή του Σουλεϊμάν του Μεγαλοπρεπούς και οι δημόσιες παραινέσεις του προς τους εισαγγελείς να «επιληφθούν καταλλήλως της υποθέσεως» δίνουν μάλλον αλγεινή εικόνα σχετικά με τον σεβασμό του στις αρχές του πλουραλισμού και της διακρίσεως των εξουσιών.
Τουλάχιστον, όμως, διασκέδασαν τις υποψίες ότι η εν λόγω τηλεοπτική σειρά εντάσσεται στο πλαίσιο μιας «νεοθωμανικής» συνωμοσίας της τουρκικής κυβερνήσεως εναντίον των λαών τα εδάφη των οποίων κάποτε ανήκαν στην οθωμανική αυτοκρατορία. Για να είμαστε δίκαιοι με τους συντελεστές της σειράς, αυτή ουδέποτε διεκδίκησε δάφνες ιστορικού ντοκιμαντέρ. Η εμπορική της επιτυχία, ωστόσο, συγκέντρωσε το ενδιαφέρον και την κριτική όσων ασχολούνται με τη διαχείριση και τη διαμόρφωση της ιστορικής μνήμης της σχετικής με την οθωμανική αυτοκρατορία.


Η σχέση της τουρκικής κοινωνίας με την οθωμανική ιστορική κληρονομιά αποτελεί ένα από τα πιο αμφιλεγόμενα σημεία του τουρκικού δημοσίου διαλόγου. Κατά τούτο η Τουρκία δεν διακρίνεται από τις κοινωνίες της Ελλάδος και άλλων κρατών διαδόχων της οθωμανικής αυτοκρατορίας. Η υπό τον Ατατούρκ σύγχρονη Τουρκία επεδίωξε να τοποθετηθεί στον αντίποδα του οθωμανικού παρελθόντος της. Η οθωμανική αυτοκρατορία ταυτίσθηκε με την ανορθολογική «Ανατολή», τον θρησκευτικό φανατισμό, τον σκοταδισμό, την υπανάπτυξη, την οικονομική εξάρτηση και τις πολεμικές ταπεινώσεις.

Λίγες δεκαετίες αργότερα, το πολιτικό Ισλάμ θέλησε να αναστρέψει την εικόνα αυτή: η κλασική οθωμανική περίοδος παρουσιάσθηκε ως ο «χρυσούς αιών της τουρκικής ιστορίας», κατά την οποία η πολιτική και οικονομική ακμή βρισκόταν σε αιτιώδη σχέση με την απόλυτη κυριαρχία των ισλαμικών αξιών σε δημόσιο και ιδιωτικό βίο. Εύλογα, λοιπόν, οι μεν κοσμικοί ενοχλήθηκαν όταν ο σουλτάνος Σουλεϊμάν και η Υψηλή Πύλη δεν παρουσιάζονται στη σειρά ως ένας εσμός σκοταδιστών ή θρησκόληπτων αλλά ως μία αποτελεσματική ηγετική ομάδα. Οι δε ισλαμιστές αντέδρασαν στην απεικόνιση του σουλτάνου και του επιτελείου του να διάγουν βίο που κάθε άλλο παρά συνάδει προς τα αυστηρά ισλαμικά πρότυπα που προάγουν οι ίδιοι. Απευθυνόμενος και στα εθνικιστικά αντανακλαστικά της τουρκικής κοινής γνώμης, ο πρωθυπουργός Ερντογάν δεν παρέλειψε να επισημάνει ότι, εν αντιθέσει με τη μάλλον μαλθακή εικόνα του στη σειρά, ο Σουλεϊμάν πέρασε τριάντα χρόνια της ζωής του έφιππος, αναφερόμενος στους διαρκείς κατακτητικούς του πολέμους.

Eνας Τούρκος γελοιογράφος έσπευσε να παρουσιάσει το άλογο του Σουλεϊμάν να πανηγυρίζει για την «με πρωθυπουργική εντολή» αναβάθμιση του ρόλου του στο σίριαλ.

Η τραγική ειρωνεία, όμως, βρίσκεται αλλού. Την ίδια στιγμή που ο πρωθυπουργός Ερντογάν εμφανίζεται ως διαπρύσιος υπερασπιστής της μνήμης του σουλτάνου Σουλεϊμάν, η κυβέρνησή του ασχημονεί εναντίον του μνημείου με το οποίο ο σουλτάνος επεδίωξε να εδραιώσει την υστεροφημία του. Το τέμενος Σουλεϊμανίγε, το σπουδαιότερο έργο του διασημοτέρου των Οθωμανών αρχιτεκτόνων Σινάν, όπου βρίσκεται και ο τάφος του σουλτάνου, δεσπόζει στον ορίζοντα της Κωνσταντινουπόλεως. Η κατασκευή μιας ογκώδους και κακόγουστης γέφυρας επί του Κερατίου Κόλπου, λίγα μόνο μέτρα από το μνημείο, στο πλαίσιο της επεκτάσεως του μετρό, θα πλήξει ανεπανόρθωτα την αρμονία τού περί το τέμενος τοπίου.

Οι αρχαιολόγοι, ιστορικοί και αρχιτέκτονες που έκαναν επανειλημμένες εκκλήσεις για την ανάγκη κατασκευής υποθαλάσσιας σήραγγας δεν εισακούσθηκαν. Κατά τα φαινόμενα, ο σεβασμός της οθωμανικής κληρονομιάς δεν συγκινεί και τόσο, όταν δεν μετριέται με κατακτητικούς πολέμους και δεν μεταφράζεται σε ψήφους.
* Ο κ. Ιωάννης Ν. Γρηγοριάδης είναι επίκουρος καθηγητής του Τμήματος Πολιτικής Επιστήμης του Πανεπιστημίου Μπίλκεντ και επιστημονικός συνεργάτης του ΕΛΙΑΜΕΠ.
==========================================================================

Η βύθιση των Αλλιανών

Τα τελευταία χρόνια το νερό ενός τουρκικού φράγματος έχει καλύψει μια ολόκληρη ελληνιστική λουτρόπολη στη Μικρά Ασία. Η γειτονική Πέργαμος ωστόσο φιλοδοξεί να κηρυχθεί μνημείο παγκόσμιας κληρονομιάς.Όταν η Τουρκία διεκδικεί από τρίτους θησαυρούς αρχαίων πολιτισμών που άνθησαν κάποτε στο έδαφός της είναι ανένδοτη. Και πετυχαίνει τον αγαθό πολιτιστικό σκοπό της.
Πριν από λίγο καιρό το Μουσείο της Περγάμου στο Βερολίνο επέστρεψε στην Άγκυρα μια από τις δύο αρχαίες Σφίγγες που κοσμούσαν τη νότια πύλη της Χατούσας, της πρωτεύουσας των Χετταίων. Είχε μεταφερθεί στο Βερολίνο στις αρχές του 20ού αιώνα για συντήρηση, αλλά η γερμανική πλευρά φαίνεται πως είχε ξεχάσει να την επιστρέψει. Πριν από λίγες μέρες το Μουσείο Τέχνης του Ντάλας στο Τέξας επέστρεψε στην Άγκυρα ένα υπέροχο μωσαϊκό του 2ου αιώνα μ.Χ. που παριστάνει ένα μαυρομάτη Ορφέα να κιθαρωδεί ενώπιον ομηγύρεως έκθαμβων ζώων και πτηνών. Το μωσαϊκό είχε εξαφανισθεί κατά την ανασκαφή μιας ρωμαϊκής έπαυλης στην αρχαία Έδεσσα, τη σημερινή Σανλιούρφα της ΝΑ Τουρκίας, και είχε αγοραστεί από το αμερικανικό μουσείο έναντι 85.000 δολαρίων από τον οίκο Christie’s. Έτσι επιστρέφουν, με υπομονή και επιμονή, οι καλλιτεχνικοί θησαυροί στα εδάφη όπου κάποτε δημιουργήθηκαν. Αλλά επειδή τα εδάφη δεν διαθέτουν συνείδηση ιδιοκτησίας, αλλά μάλλον ανεμελιά και γαλαντομία σε όσους τα πατούν και τα καταπατούν, είναι μάλλον τα κράτη που πεισμώνουν και οργίζονται, σφετερίζονται και διεκδικούν.

Η εξαφάνιση μιας λουτρόπολης

Το μωσαϊκό του Ορφέα

Το ενδιαφέρον είναι ότι η Τουρκία δεν είναι εξίσου ανένδοτη, όταν πρόκειται για μνημεία που κείνται στο έδαφός της και δεν κινδυνεύουν καν να αρπαγούν και να μεταφερθούν σε ξένες επικράτειες. Η Süddeutsche Zeitung του Μονάχου θυμήθηκε αυτές τις μέρες την περίπτωση των Αλλιανών, μιας ελληνιστικής και στη συνέχεια ρωμαϊκής και βυζαντινής λουτρόπολης έξω από την Πέργαμο: «Το μωσαϊκό του Ορφέα έχει μέγεθος μόλις 163 επί 152 εκατοστά. Εξίσου υπέροχο όμως είναι και ένα μωσαϊκό της ίδιας εποχής. Αυτό το δεύτερο έχει το μέγεθος μιας αίθουσας χορού, σχεδόν 400 τ.μ. Αλλά δυστυχώς αυτό δεν μπορεί να το θαυμάσει πια κανείς. Βρίσκεται ποντισμένο 18 μέτρα κάτω από την επιφάνεια του νερού, θύμα ενός φράγματος που κατασκεύασε το τουρκικό δημόσιο στην περιοχή των Αλλιανών, της αρχαίας λουτρόπολης, όπου οι πλούσιοι ανά τους αιώνες πήγαιναν για εκδρομή και θερμά λουτρά».

Αντιστάσεις και εξουσία

Πέργαμος

Να υπενθυμίσουμε ότι την τελευταία δεκαετία η μοίρα των Αλλιανών είχε απασχολήσει την τουρκική και τη διεθνή κοινή γνώμη ενόψει της κατασκευής του φράγματος. Η αρχαιολογική υπηρεσία της Περγάμου είχε αντιταχθεί στο έργο, ο υπεύθυνος των ανασκαφών στους Αλλιανούς Αχμέτ Γιαράς είχε αντιταχθεί, ο αγροτικός πληθυσμός των περιχώρων είχε αντιταχθεί, αλλά η Υπηρεσία Ύδρευσης είχε οργισθεί και είχε πεισμώσει. Το φράγμα κατασκευάστηκε, τέθηκε σε λειτουργία, τα αρδευτικά έργα που θα το συνόδευαν δεν έγιναν. Οι Αλλιανοί βυθίστηκαν στο νερό και στο μεταξύ καλύφθηκαν από τη λάσπη. Κατά τα άλλα η γειτονική Πέργαμος κάνει ολόκληρη εκστρατεία για να περιληφθεί στον πολυπόθητο κατάλογο της UNESCO με τα διατηρητέα μνημεία της παγκόσμιας κληρονομιάς.

Σπύρος Μοσκόβου 
Yπεύθ. σύνταξης: Δήμητρα Κυρανούδη