Το Ψ.Ν. «ΔΡΟΜΟΚΑΪΤΕΙΟΝ» (1887)

ΠΈΜΠΤΗ, 28 ΙΟΥΝΊΟΥ 2012

Το Ψ.Ν. «ΔΡΟΜΟΚΑΪΤΕΙΟΝ» (1887)

Το Δρομοκαϊτειο το 1950

 η ιστορική του σχέση με  τη Δυτική Αθήνα και οι άνθρωποι της τέχνης που «φιλοξένησε»

Επιμέλεια- Παρουσίαση: Κώστα Φωτεινάκη

Η ίδρυση του ΨΝ «Δρομοκαϊτειον» το έτος 1887 συνέβαλε στην ανάπτυξη της περιοχής των Δήμων Χαϊδαρίου, Αγίας Βαρβάρας και Αιγάλεω στα τέλη του 19^ου και στις αρχές του 20^ου αιώνα. Η στελέχωση  του προσωπικού, με κατά προτίμηση  Χιώτες εργαζομένους και επιστημονικό προσωπικό, συνετέλεσε στην ραγδαία αύξηση του πληθυσμού των παραπάνω Δήμων.

Τα πρώτα Χρόνια: Ο Χιώτης έμπορος Ζωρζής Δρομοκαϊτης συντάσσει «Έν Χίω την 17/29 Νοεμβρ.1879» την διαθήκη του βάση της οποίας εκφράζει την «επιθυμία να συστήσει εν ιδιωτικόν Φρενοκομείον εις Αθήνας». Για τον σκοπό αυτό αφήνει 500.000 fr., «200.000 fr. δια το οικόπεδον, την οικοδομήν και σκευασίαν του Φιλανθρωπικού καταστήματος, τα δε υπόλοιπα 300.000 να μένουν ως προίξ του ιδίου καταστήματος... οι δε τόκοι δια να χρησιμεύσουν εις τας προς διατήρησιν έξοδα, ήτοι μισθούς Ιατρών, Διευθυντού, νοσοκόμων και υπηρετών...»

Ακόμα αφήνει στην ευθύνη των εκτελεστών της διαθήκης τον διορισμό της διοίκησης και την σύνταξη του οργανισμού. Γράφει στη διαθήκη του: «...Εγώ μόνον σας παρακαλώ να ονομασθή με το όνομά μου και της μακαρίας συζύγου μου, ήτοι να ονομασθεί Φρενοκομείον Ζωρζή και Ταρσής Δρομοκαϊτη».

Ένα μήνα αργότερα, τον Δεκέμβριο του 1879, οι εκτελεστές της διαθήκης απευθύνονται στον Δημήτρη Βικέλα ο οποίος «ευρισκόμενος στη Γαλλία (Παρίσι) και διατηρώντας άριστες σχέσεις με επιστημονικούς και πνευματικούς κύκλους Γάλλων, παρέσχε πολύτιμες πληροφορίες στους εκτελεστές της διαθήκης...».

Ο Δημήτρης Βικέλας αποδέχεται την πρόταση και με την πολύτιμη συνεργασία του Γάλλου ψυχιάτρου Lunier - ο οποίος «έδωσε σχέδια για τη μορφή των κτιρίων, για τον οργανισμό και τον κανονισμό των υπηρεσιών»- βοηθάει σημαντικά στο πρώιμο στάδιο τους εκτελεστές της διαθήκης να υλοποιήσουν το δυσβάστακτο έργο της κατασκευής και οργάνωσης του «φρενοκομείου».

Ο Δημήτρης Βικέλας, μέσα από τις επιστολές του φαίνεται ολοκάθαρα πως είχε την  διάθεση και την ετοιμότητα να βοηθήσει, γνωρίζοντας προφανώς το γεγονός ότι στην Ελλάδα δεν είχαμε επιστημονική και οργανωτική εμπειρία, της υλοποίησης ενός τόσο φιλόδοξου και δύσκολου εγχειρήματος. Αξίζει να σημειωθεί η ιδιαίτερη αναφορά του και η σύστασή του Lunier «...άμα χαραχθώσι τα όρια του οικοδομήματος επί του γηπέδου σας, να ενασχοληθήτε δραστηρίως περί δενδροφυτείας, κατά ωρισμένον επίσης σχέδιον...»

Έτσι εξηγείται και η πλούσια άριστη αρχιτεκτονική δενδροφύτευση του χώρου,  την οποία διαπιστώνουμε και απολαμβάνουμε σήμερα. Η σχέση φύσης και ψυχικής θεραπείας είχε προφανώς ληφθεί υπ΄ όψιν και γι΄ αυτό ο Δ.Βικέλας γράφει στην επιστολή του ότι ο Lunier «...αποδίδει μεγάλην σημασίαν...»

Το 1883 ο Υπουργός Οικονομικών (και μετέπειτα Πρωθυπουργός της Ελλάδος) Χαρίλαος Τρικούπης παραχωρεί 321 στρέμματα δημόσιας γης για την «ανέγερσιν του φιλανθρωπικού καθιδρύματος» ...

Η παράδοση λέει ότι όταν οι μηχανικοί μετρούσαν την έκταση πέρασε έναν χωρικός (η κ.Φαφαλιού, πηγή 5 – σ.56, αναφέρει ότι σύμφωνα με τους ιστοριοδίφες αυτός ήταν  ο Βασιλιάς Γεώργιος Α΄) από την Ιερά Οδό ο οποίος γεμάτος απορία ρώτησε:

«Ε! Πατριώτη τι πρόκειται να κτίσετε;» και ο μηχανικός του απάντησε:

«Θα φτιάξουμε τρελοκομείο». Και τότε ο χωρικός παρότρυνε τον μηχανικό:

«Τράβα κορδέλλα»... Δηλαδή να χτιστεί μεγάλο τρελοκομείο για να στεγάσει τους πολλούς τρελούς της χώρας...

Τον Απρίλιο του 1884 ο σατυρικός ποιητής Γιώργος Σουρής δημοσιεύει στο «Ρωμηό» το γνωστό ποίημά του «Εις τα θεμέλια του φρενοκομείου».

Αρχικά χτίστηκαν τέσσερα κτίρια με χρήματα του Δρομοκαϊτη τα οποία «δένουν»  με τον υπαίθριο  χώρο και σου δίνουν την εντύπωση  ότι σχεδιάστηκαν σε πλήρη αρμονία και σχέση με τα πεύκα και το περιβάλλον της περιοχής. Αυτά τα πρώτα κτίρια  είχαν την δυνατότητα να φιλοξενήσουν 110 ασθενείς. Την 1^η Οκτωβρίου 1887 και ώρα 4 μ.μ. το Δρομοκαϊτειο δέχεται τον πρώτο ασθενή.

Αργότερα πολλοί ακόμα ευεργέτες ακολούθησαν το παράδειγμα του Ζωρζή Δρομοκαϊτη και παραχώρησαν σημαντικά ποσά για την ανέγερση νέων κτιρίων τα οποία και φέρουν το όνομά τους. Αναφέρουμε ορισμένα: Σεβαστοπούλειο (1890), Θεολόγειο (1893), Σπηλιοπούλειο (1893), Σύγγρειο (1901), Ελλήνων Αμερικής – Κουντουριώτειο (1922), Βενιζέλειο (1928), Σκυλίτσειο (1928), Δάφτσειο (1931).

Κοντά στο Διοικητήριο βρίσκεται η προτομή του ιδρυτή Ζωρζή Δρομοκαϊτη το οποίο έχει φιλοτεχνήσει το 1959 από Πεντελικό μάρμαρο ο γλύπτης Νίκος Σαφιαλάκης. Σημειώνουμε ότι ορισμένα από τα παλαιά κτίρια έχουν πρόσφατα ανακαινισθεί (π.χ. Σύγγρειον) όμως υπάρχουν ορισμένα (π.χ. Σεβαστοπούλειον)  τα οποία βρίσκονται σε άσχημη κατάσταση και απαιτείται άμεσα η φροντίδα και συντήρησή τους γιατί εκτός των άλλων παρουσιάζουν και αρχιτεκτονικό ενδιαφέρον.

Στο θεραπευτήριο λειτουργούν στα πλαίσια της εργασιοθεραπείας τμήματα ζωγραφικής, μουσικής, ξυλογλυπτικής, χειροτεχνημάτων, κλωστοϋφαντουργίας (διαθέτει εξαιρετικούς αργαλειούς) κ.λ.π. ενώ στο παρελθόν λειτούργησαν αγροτικά προγράμματα συλλογής ελαιοκάρπου, καλλιέργειας αμπέλου, χοιροστάσιο, πτηνοτροφείο, εκτροφείο ωδικών πτηνών κ.λ.π.

Στο «Δρομοκαϊτειο» λειτουργεί το Μουσείο του ιδρύματος και η βιβλιοθήκη «Γεώργιος Βιζυηνός» η οποία είναι δανειστική και είναι προσβάσιμη σε ασθενείς, στους εργαζόμενους του ψυχιατρείου αλλά και ανοικτή στους κατοίκους της περιοχής.

Ανδρέα Κρυστάλλη: "Ο βομβαρδισμός του Πειραιά"

Το Μουσείο του ιδρύματος: Με πολύ μεράκι και συστηματική δουλειά πολλών ετών ο Χαϊδαριώτης Παναγιώτης Πικιός (είναι επίσης υπεύθυνος του τμήματος ζωγραφικής)  με την ηθική παρότρυνση του πρώην Προέδρου του ιδρύματος του Δρομοκαϊτείου κ. Παναγιώτη Τσική, δημιούργησε σ΄ ένα μικρό αλλά συμπαθητικό κτίριο το Μουσείο του Δρομοκαϊτείου. Παλιές φωτογραφίες της περιοχής (τόσο παλιές που ορισμένες απ΄ αυτές είναι αποτυπωμένες στο γυαλί),  πίνακες ζωγραφικής, όπως του Ανδρέα Κρυστάλλη (ο βομβαρδισμός του Πειραιά είναι ένας από τους καλύτερους του μουσείου) του Βαλεντίνου Ίλβες (ο Έλληνας Βαν Γκογκ), επιστολές και παλαιά έγγραφα κάθε είδους (π.χ. του Νικολάου Νάζου για την έγκλιση στο ίδρυμα του φίλου του λογοτέχνη Γιώργου Βιζυηνού, ταυτότητες εργαζόμενων και ασθενών, προσωπικά αντικείμενα των νοσηλευομένων, όπως ρολόγια, σημειωματάρια κ.λ.π.), γραφομηχανές και  τυπογραφικά μηχανήματα, ο σταυρός από το μνήμα του Ρώμου Φιλύρα κ.λ.π.

Όλα τα παραπάνω τοποθετημένα με ιδιαίτερη προσοχή, μεράκι και φροντίδα σε ωραίους φακέλους, προθήκες, κάδρα που τα προφυλάσσουν από την «διάβρωση» και την φθορά του χρόνου αλλά παράλληλα που αναδεικνύουν το μεγαλείο και την ιστορική και συλλεκτική αξία των εκθεμάτων.

Το εντυπωσιακό δεν είναι όμως τα εκθέματα αλλά το γεγονός, ότι ο κ. Παναγιώτης Πικιός ο οποίος είναι απλός εργαζόμενος στο ΨΝΑ Δρομοκαϊτειο, έχει κάνει μια σπουδαία επαγγελματική δουλειά που συγκρίνεται με εκείνη την επιστημονική του επιμελητή Μουσείων, αφού είναι σε θέση να κατατοπίσει με ευγένεια –προθυμία και πληρότητα τον επισκέπτη για την ιστορία του ιδρύματος που συνδέεται αντικειμενικά με την ιστορία της περιοχής αλλά και της Ελλάδος σε όλες της τις εκφράσεις (πολιτική – τέχνες – παραγωγή – ψυχιατρική νοσηλευτική κ.λ.π).

Το Μουσείο του Δρομοκαϊτειου είναι ένα από τα λίγα Μουσεία που διαθέτουμε στην Δυτική Αθήνα και προτείνουμε στην εκπαιδευτική κοινότητα να το επισκεφτεί. Θα κερδίσουν και θα μάθουν όλοι απ΄ αυτήν την επίσκεψη: Εκπαιδευτικοί – Μαθητές – Γονείς  και γενικότερα οι τοπικές κοινωνίες.

Άνθρωποι των γραμμάτων και της τέχνης τρόφιμοι του ψυχιατρείου.

Το «Δρομοκαϊτειο» φιλοξένησε δεκάδες χιλιάδες ασθενών από όλες τις κοινωνικές τάξεις, και όλα τα οικονομικά και μορφωτικά επίπεδα. Όλοι οι ασθενείς αντιμετωπίστηκαν με στοργή και φροντίδα. Όσοι διέθεταν καλλιτεχνικό ταλέντο είχαν την δυνατότητα και την ενθάρρυνση των διοικήσεων να το διατηρούν και να το αναπτύσσουν εντός του θεραπευτηρίου.

Ακόμα και «...άνθρωποι, οι οποίοι κατά τον πρότερον βίον των ήταν και εθεωρούντο ατάλαντοι, παρουσίαζαν μετά την εισαγωγή τους... κάποιαν αξιοσημείωτην επίδοση σε κάποιον τομέα, κάποιο ταλέντο...και σ΄ αυτούς το Νοσοκομείο εφρόντιζε να δημιουργεί συνθήκες κατάλληλες για να εκδηλώσουν και να καλλιεργήσουν το ταλέντο τους...»

Από το Δρομοκαϊτειο «πέρασαν» ως ασθενείς:

Γεώργιος Βυζυηνός. Σκίτσο του Μίνου Αργυράκη

·     Ο Γιώργος Βιζυηνός (1848 – 1896) μεγάλος λογοτέχνης, υφηγητής στη Φιλοσοφική Σχολή και αργότερα καθηγητής Γυμνασίου. Το 2004 παρουσιάστηκε στο υπαίθριο θέατρο του Δρομοκαϊτειου η θεατρική παράσταση «Το αμάρτημα της μητρός μου» σε κείμενο Γ. Βιζυηνού με πρωταγωνιστή τον Τάκη Χρυσικάκο.

·     Ο Ρώμος Φιλύρας (1888 – 1942) ποιητής, ηθογράφος και φυσιολάτρης. Ο Κώστας Βάρναλης που τον επισκέφτηκε το 1938 (;) στο Δρομοκαϊτειο γράφει «...Ο πιο πηγαίος, ο πιο αγνός, ο πιο εκρηκτικός. Φύση και γυναίκα, οι δυο καημοί της ποίησής του...». Ο Ρώμος Φιλύρας είχε γράψει και το ποίημα ΣΚΑΡΑΜΑΓΚΑΣ.

·     Μιχαήλ Μητσάκης (1868 – 1916) δημοσιογράφος, λογοτέχνης. Έγραφε ποιήματα και στη Γαλλική γλώσσα.

 

·     Γεράσιμος Βώκος (1868 – 1927) «...Δημοσιογράφος, ποιητής, κριτικός της τέχνης και της λογοτεχνίας, αισθητικός φιλόσοφος, εκδότης περιοδικών, μουσικοσυνθέτης, ζωγράφος και καλός άνθρωπος...» Έτσι τον περιγράφει ο Κώστας Βάρναλης.

·     Αρίστος Καμπάνης (1883 – 1956) Έγραψε ποίηση και ασχολήθηκε με την δημοσιογραφία. Έγραψε την «Ιστορία της Ελληνικής λογοτεχνίας».

·     Ζωγράφοι: Βαλεντίνος Ίλβες (1900 - ), Νικόλαος Δραγούμης (αδελφός του Ίωνα 1847 – 1933), Μιχάλης Κ. Οικονόμου (1933), Αλέξης Ακριθάκης (1939- ), Ανδρέας Κρυστάλλης (1911 – 1951)...

Αξίζει να σημειωθεί ότι πολλοί λογοτέχνες και δημοσιογράφοι επισκέφτηκαν το Δρομοκαϊτειο για ρεπορτάζ. Ενδεικτικά αναφέρουμε: Κώστας Βάρναλης (1938;), Δημήτρης Ψαθάς (1964), Σπύρος Μελάς (1964), Γιώργος Παπαδάκης (1991), Γιώργος Κακουλίδης (1992), Μαρία Φαφαλιού (συγγραφέας του βιβλίου ΙΕΡΑ ΟΔΟΣ 343, πηγή 5, 1995).

Το «Δρομοκαϊτειο» σήμερα.

Η γνώμη μου είναι ότι το Δρομοκαϊτειο είναι ένα πολύτιμο κομμάτι της ιστορίας της πόλης μας και παράλληλα τα κτίριά του αποτελούν ένα αρχιτεκτονικό στολίδι τοποθετημένο σ΄ ένα θαυμάσιο πευκόφυτο φυσικό περιβάλλον. Το φυσικό περιβάλλον και τα πρώτα κτίρια του «Δρομοκαϊτειου»  αποτελούν  από μόνα τους το καλύτερο δείγμα για το πως θα πρέπει να προσέχουμε και να φροντίζουμε τον τόπο μας.

Προτείνω στους αυτοδιοικητικούς φορείς και στα σχολεία και σε συνεργασία με τους υπεύθυνους τους θεραπευτηρίου και με την εκπαιδευτική κοινότητα να σχεδιάσουν και να υλοποιήσουν ένα πρόγραμμα επίσκεψης και γνωριμίας του θαυμάσιου πευκόφυτου χώρου, με τα αρχιτεκτονικής αξίας κτίρια κ.λ.π.

Ο χώρος αυτός και η πολύτιμη ιστορία του, που αποτελεί πολύτιμη ψηφίδα στην μακρόχρονη ιστορία  της Δυτικής Αθήνας, προσφέρεται για «διδακτέα ύλη» για το τι σημαίνει πραγματική χορηγία και εθελοντισμός, σεβασμός στη φύση και στον άνθρωπο, ανεκτικότητα – στήριξη και συμπόνια.

Πηγές:

1.   ΔΡΟΜΟΚΑΪΤΕΙΟ ΘΕΡΑΠΕΥΤΗΡΙΟ 1887 – 1987+15, Εκατόν Δεκαπέντε Χρόνια Κοινωνικής Προσφοράς, 2001, εκδ. Δρομοκαϊτειο Θεραπευτήριο. Η ενεργός συμμετοχή και ο συντονισμός του κ. Νίκου Τσική (πρώην διευθυντή του ιδρύματος) στο τόσο σημαντικό εκδοτικό εγχείρημα είναι απαραίτητο να υπογραμμιστεί.  

2.   Νικόλαος Γ. Τσικής, «ΕΠΤΑ ΑΝΕΚΔΟΤΕΣ ΕΠΙΣΤΟΛΕΣ του ΔΗΜΗΤΡΙΟΥ ΒΙΚΕΛΑ», 2004, εκδ. ΨΝΑ «ΔΡΟΜΟΚΑΪΤΕΙΟΝ».

3.   ΨΝΑ «ΔΡΟΜΟΚΑΪΤΕΙΟΝ», Έκθεση Δραστηριοτήτων κατά το έτος 2003.

4.   π. Γεώργιος Φραγκιαδάκης, «ΜΝΗΜΕΣ Νέα Φώκαια – Χαϊδάρι», 1982, εκδ. Ι.Ν. Κοιμήσεως Θεοτόκου

5.   Μαρία Φαφαλιού, «ΙΕΡΑ ΟΔΟΣ 345», εκδ. ΚΕΔΡΟΣ. Η κ. Φαφαλιού έχει δωρίσει στην βιβλιοθήκη του Δήμου Χαϊδαρίου πλούσιο οπτικοακουστικό υλικό που αφορά την ψυχική υγεία. Το υλικό αυτό αποτελεί σημαντικό «εργαλείο» συνεδρίων και σχετικών εκδηλώσεων.

6.   Κώστας Βάρναλης, «ΑΝΘΡΩΠΟΙ ΖΩΝΤΑΝΟΙ ΑΛΗΘΙΝΟΙ», εκδ. ΚΕΔΡΟΣ

ΣΗΜΕΙΩΣΗ: Το παρόν κείμενο είναι τμήμα μια εκτεταμένης παρουσίασης που δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα «Χαϊδάρι – η πόλη μας». Εδώ παρουσιάζονται  αδημοσίευτες φωτογραφίες και  νέες πληροφορίες για το Μουσείο του Δρομοκαϊτείου οι οποίες λόγω στενότητας χώρου δεν είχαν δημοσιευτεί στην «πόλη μας».

Κώστας Φωτεινάκης.

prosanatolismoi@hotmail.com

Εις τα Θεμέλια του Φρενοκομείου

Γ. Σουρής

Ώ Εορτή των εορτών! Ώ ευτυχής ημέρα!

Ώ τώρα πρέπει ο καθείς του Άστεως πολίτης

να βάλη στο μπαλκόνι του μια κόκκινη παντιέρα

με μια χρυσή επιγραφή «Ζωρζής Δρομοκαϊτης».

Ναι τώρα πρέπει στολισμός με δάφνας και μυρσίναις

ναι τώρα πρέπουν Κανονιαίς, Φανάρια και ρετσίναις.

Φρενοκομείον κτίζεται και στην σοφήν Ελλάδα.

Ώ! Ο θεός εφώτισε τον Χιώτη τον Ζωρζή

Και τώρα μέσα στου Δαφνιού την τόση πρασινάδα

θα βρίσκωμε παρηγοριά και η μνήμη του θα ζη.

Ώ μέγα ευεργέτημα των ευεργετημάτων

Ώ μόνον οικοδόμημα των οικοδομημάτων.

Θέλει λαμπρόν Μαυσώλειον αυτός ο Κληροδότης

Παιάνας και αποθέωσιν εις τρίτους ουρανούς!

Ευρέθη μέσ΄ στους Χιώτηδες με γνώση κ΄ ένας Χιώτης

Και εσκέφθη ο μεγάλος του και πρακτικός του νούς

Πως μέσα στην Ελλάδα μας που πλημμυρούν τα φώτα

Φρενοκομείον έπρεπε να γίνη πρώτα – πρώτα.

(Απρίλιος 1884 - «Ο ΡΩΜΗΟΣ»

Το φάσμα μου

Γιώργος Βιζυηνός

Μέσ΄ στα στήθια η συμφορά

Σαν το κύμα πλημμυρά

Σέρνω το βαρύ μου βήμα

Σ΄ ένα μνήμα.

Σαν μ΄ αρπάχτηκε η χαρά

Που χαιρόμουν μια φορά

Έτσι, σε μιαν ώρα

Μες΄ αυτήν την χώρα

Όλ΄ αλλάξαν τώρα!

Και από τότε που θρηνώ

Το ξανθό και γαλανό

Και ουράνιο φως μου

Μετεβλήθη εντός μου

Και ο ρυθμός του κόσμου.

Χειρόγραφο του Ρώμου Φιλύρα

ΣΚΑΡΑΜΑΓΚΑΣ

Ρώμος Φιλύρας*

Σαν κέντημα γύρω οι βράχοι κ΄ οι λόφοι του Κορυδαλλού

στο λιμανάκι, ονειρεμένο, του γραφικού Σκαραμαγκά

κ΄ οι βάρκες στην ακρογιαλιά, που βάζουν πλώρη αργά γι΄ αλλού

τα παραγάδια και τ΄ αγκίστρια κ΄ οι πετονιές αραδαριά.

Όλος γαλήνιο αραξοβόλι ο κόλπος του Σκαραμαγκά

κι αντίκρυ η θρυλική Ελευσίνα, Κούντουρα, Μάντρα και τα Βίλλια

κόττερα μάγα, καραβάκια, τράτες, που σέρνονται αργά,

κι άλλα πλεούμενα που φεύγουν γοργά και παίρνουν φόρα μίλια.

Γλυκόχρωμα γαλάζια ως πέρα τα τρεμοσάλευτα νερά,

τα κύματα μ΄ αφρόν ολάσπρο, κάπου στο βάθος των κατάρτια

και τα βουνάκια και τα βράχια, τα δαντελλένια στη θωριά

και κάποτε και κάπου – κάπου πανάκια ολόλευκα και ξάρτια.

Κι απ΄ όλα, από τις αχιβάδες, και τα πετράδια στ΄ ακρογιάλι

ως τα βουνάκια και τα ψάρια, που τ΄ αγκιστρώνουν πετονιές

λάμπει μια υγεία και μιαν αύρα φυσάει σα νίκη ή μαϊστράλι

πνέει απ΄ τα βάθη κ΄ ένα ρέμα, παίρνει και ρέει απ΄ τις ρονιές.

Κι απ΄ το Δαφνί, τη Σαλαμίνα, το Ναύσταθμο κι ακόμα πέρα

ο θρίαμβος των τοπίων παίρνει και βασιλεύει γραφικά

σμίγουν το χώμα, το χαλίκι κ΄ οι γλάροι στο γλαυκό του αιθέρα

και νανουρίζεται η ψυχή μας στο κύμα αιθέρια και γλυκά.

*Σημείωση: Ο ποιητής Ρώμος Φιλύρας «φιλοξενήθηκε» στο Δρομοκαϊτειο Ψυχιατρείο. Εκεί τον επισκέφτηκε ο ποιητής Κώστας Βάρναλης στον οποίο ο Ρώμος Φιλύρας έδωσε τέσσερα ποιήματα και ένα πεζό, μεταξύ αυτών είναι και ο ΣΚΑΡΑΜΑΓΚΑΣ που παρουσιάζουμε.

Γράφει ο Κώστας Βάρναλης για τον ΣΚΑΡΑΜΑΓΚΑ το 1938: «Οι στίχοι είναι δεκαεξασύλλαβοι καταληχτικοί και ακατάληχτοι. Όμως πολλοί απ΄ αυτούς έχουνε περισσευούμενες συλλαβές. Μ΄ όλα τους τα ρυθμικά λάθη, αυτά τα ποιήματα έχουνε πάθος, ειλικρίνεια κ΄ έξαρση ασυνήθιστη».

Εμείς ταξιδεύουμε με την περιγραφή του Ρώμου Φιλύρα στο παρελθόν, τότε που ήταν: «Σαν κέντημα γύρω οι βράχοι κ΄ οι λόφοι του Κορυδαλλού

στο λιμανάκι, ονειρεμένο, του γραφικού Σκαραμαγκά».

ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ:

1.   Το Δρομοκαϊτειο το 1950.

2.   Ο Βομβαρδισμός του Πειραιά. Έργο του Ανδρέα Κρυστάλλη.

3.   Ο Γεώργιος Βιζυηνός. Σκίτσο του Μίνου Αργυράκη. (Περ. Ελληνική Δημιουργία, τ. 40, 1/10/1949).

4.   Χειρόγραφο του Ρώμου Φιλύρα και σκίτσο από ψυχοπαθή φίλο του, νοσηλευόμενο επίσης στο Δρομοκαϊτειο. Τάσος Κόρφης. Ρ. Φιλύρας