Από τις σημαντικότερες παραμέτρους , η εκδικητικότητα και η εκδίκηση, που αποκαλύπτουν αληθινές πλευρές, το αληθινό ήθος της Ομηρικής Ποίησης.
Επίδειξη υψηλής τεχνικής και σύνθετης αφήγησης η πραγμάτευση του σημαντικότατου αυτού δραματικού στοιχείου της Εκδικητικότητας στα Ομηρικά Δραματικά Αριστουργήματα.
.
Οδυσσέας, Αχιλλέας, Μενέλαος:
Aυτά τα Ομηρικά πρόσωπα, ως (!) ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΚΟΙ (πλέον) ΧΑΡΑΚΤΗΡΕΣ (όχι ως (!)ΗΡΩΕΣ του μυθιστορικού ΤΡΩΙΚΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ) επωμίζονται την… διεκπεραίωση του θέματος.
Ο Όμηρος με ιδιοφυή τρόπο και πολύ-πολύ μόχθο, υποθέτω, «προσάρμοσε» στον καθένα από τους τρεις ΧΑΡΑΚΤΗΡΕΣ του, διαφορετικό «τύπο- μορφή» εκδικητικότητας.
Το γιατί και πώς, καθώς και τον τρόπο που κλιμακώνεται, ώστε να υπηρετηθούν οι κοινωνικές- ανθρωπιστικές στοχεύσεις του μεγάλου Δημιουργού, θα τα δούμε σε επόμενα σημειώματα.
Οδυσσέας:Πρώτη μορφή εκδικητικότητας
«σχέτλιος (απάνθρωπος) εις (είσαι) Οδυσσεύ…..». (ραψ. μ, 279)
Η τελευταία κουβέντα που θα απευθύνουν στον Οδυσσέα, οι εναπονείναντες «Σύντροφοι» (!), στο νησί του Ήλιου, έχοντας συνειδητοποιήσει την απάτη, αλλά και την…. αυταπάτη του δικού τους ΝΟΣΤΟΥ:
«ει δε κεν (=αν ποτέ) εις Ιθάκην αφικοίμεθα….» (Αν… ήταν ποτέ μπορετό να… φθάσουμε στα σπίτια μας)
.
Αριστοτεχνικός ο ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ του ΧΑΡΑΚΤΗΡΑ «ΟΔΥΣΣΕΑΣ», ώστε να… αποπνέει την απάνθρωπη σκληρότητα μιας ατομοκεντρικής, ατομοφοβικής συμπεριφοράς.
Ασυμβίβαστος. Απόλυτος. Δεν συγχωρεί.
Είναι ανηλεής σε όσους τον έβλαψαν ή πιστεύει ότι μπορεί …..να τον είχαν βλάψει. Ακόμη και καθ’υπόθεσιν (!)….. Όπως στην περίπτωση του τραγικού μάντη ΛΕΙΩΔΗ (χ, 322 «Πολλάκι που μέλλεις αρήμεναι…»= σίγουρα πολλές φορές…. ΘΑ προσευχήθηκες να μη γυρίσω….).
Αλλά και σε «ηπιότερες» περιπτώσεις, όταν δηλαδή (θεωρεί ότι) τον αγνοούν, τον αμφισβητούν ή ότι τον προδίδουν, η εύλογη αυτοάμυνα μετατρέπεται σε ατομοκεντρική (!!!) επιθετικότητα.
Όπως συμβαίνει, έστω και σε έμμεση-λανθάνουσα μορφή, ακόμη και με «δικούς» του ανθρώπους.
Δεν «εννοεί» (ΔΕΝ ΚΑΤΑΝΟΕΙ) ανθρώπινες «αδυναμίες».
(«σχέτλιος εις Οδυσσεύ….. σοι, σιδήρεα πάντα τέτυκται»
«Είσαι σκληρός (απάνθρωπος) Οδυσσέα… τα πάντα σε σένα είναι φτιαγμένα από… σίδερο» (ραψ. μ, 279)
Είναι ο λογοτεχνικός ΧΑΡΑΚΤΗΡΑΣ, που σχεδιάστηκε έτσι από τον δημιουργό του Όμηρο, ώστε να… ΕΠΩΜΙΣΘΕΙ την σκληρότερη, πλην ΑΝΑΓΚΑΙΑ, για την ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ της Ομηρικής Οδύσσειας κυρίως, μορφή εκδικητικότητας, σε σχέση με τις άλλες δύο μορφές εκδικητικότητας, δηλαδή του Αχιλλέα και του Μενέλαου, με τις οποίες αποτελεί ενότητα (…. και θα δόυμε εν καιρώ).
Και την χαρακτηρίζουμε «σκληρότερη» γιατί: Είναι η μόνη μορφή εκδικητικότητας, χωρίς… αντίδοτο, «ολοκληρωτικής» νοοτροπίας, χωρίς δηλαδή τα λυτρωτικά στοιχεία εξισορρόπησης, που θα συναντήσουμε και θα σχολιάσουμε στις άλλες δύο μορφές εκδικητικότητας.
Σημείωση: Η… «ειρηνικότητα» στο «τέλος» της Οδύσσειας, είναι μια σαρκαστική ΟΥΤΟΠΙΑ (εξω- οδυσσειακή ουσιαστικά).Έχει τόση αλήθεια, όση έχουν και τα επίθετα των πρώτων στίχων (πολύτροπος, πολύπαθος, φιλέταιρος, φιλόπατρις) , αναιρούμενα, ένα προς ένα από τον Ποιητή στην συνέχεια. Ας μην μας παρασύρει λοιπόν….
Η ειρηνικότητα αυτή, ουδόλως (εξ)ισορροπεί τον «ολοκληρωτισμό» μιας… συγκεκριμένης νοοτροπίας, όπως αυτή εκφράζεται μέσα από την πρώτη μορφή Εκδικητικότητας.
Ασύνδετα… ενδεικτικά όμως:
Ο Οδυσσέας:
Είναι ο ΜΟΝΑΔΙΚΟΣ Ομηρικός χαρακτήρας, που απολαμβάνει ένα ολόκληρο σύστημα «Προστασίας»….
Αναγνωρίζει ΕΝΑ μόνο λάθος του, και μόνο μία φορά….
Είναι η μία από τις δύο «επώνυμες» περιπτώσεις, αλώβητου, τουλάχιστον τυπικά, νόστου… Υπάρχουν μελετητές, Έλληνες φυσικά, που μιλούν ακόμη και για…. ΕΥΤΥΧΙΣΜΕΝΟ (!!!) τέλος της Οδύσσειας.
Μία και μόνη φορά θα «δείξει» ότι… φοβάται τους συντρόφους του, ότι αισθάνεται «μόνος» και αδύναμος απέναντί τους (μ, 297 ), ώστε στην συνέχεια, διά του… όρκου τους, να… τεκμηριωθεί και επισήμως, για τους συντρόφους φυσικά, το…. αδίκημα της…. ΑΣΕΒΕΙΑΣ τους, ΚΑΙ ως παράβαση όρκου.
Ο ίδιος ο Οδυσσέας, αμέσως μετά, »απομακρύνεται» (απαλλάσσεται) από… κοντά τους και «χείρας νιψάμενος»
(μ 336), ουσιαστικά εγκαινίαζε (ΕΥΣΕΒΗΣ…. αυτός και απόλυτα… βέβαιος για την συνέχεια)
το ΔΕΥΤΕΡΟ μέρος του ΝΟΣΤΟΥ: το μοναχικό πλέον ταξίδι ΕΠΙΣΤΡΟΦΗΣ… άνευ συντρόφων, μαρτύρων κλπ.
ΟΔΥΣΣΕΑΣ: Επιμέρους Περιπτώσεις εκδικητικότητας:
Κύκλωπας:
Η εκδικητικότητα τον κάνει υβριστή του Ποσειδώνα, κάτι που θα προδιαγράψει την μοίρα των, αμέτοχων στην Ύβρι (!) συντρόφων του.
Ο Οδυσσέας δεν αρκείται στο ότι εκδικήθηκε (τιμώρησε με την δέουσα σκληρότητα) τον Κύκλωπα, αλλά έχοντας πολύ θυμό ακόμη μέσα του, θέλει να συντρίψει και την… ψυχολογία του. Και το πετυχαίνει, έστω και ρισκάροντας (παρά λίγο ο…. οργισμένος βράχος του Κύκλωπα να του τσακίσει το σκάφος):
Όντως ο Κύκλωπας, με το μάτι του να… καπνίζει ακόμη, είναι «πυρ και μανία» όχι μόνο και κυρίως γιατί τον τύφλωσε ο Οδυσσέας, αλλά και γιατί δεν μπορούσε να συμβιβαστεί («χωνέψει») ότι έπαθε όσα έπαθε από έναν «τιποτένιο».
Μια ιδιότυπη «ενοχή» ανικανότητας και ισόβιας βασανιστικής προσωπικής υποεκτίμησης και αυτο-απαξίωσης…!
(Στο επεισόδιο με τον Κύκλωπα, ο Όμηρος επιφυλάσσει σημαντικότατες στοχεύσεις του)
Αθηνά:
Μορφή εκδικητικού λόγου και η αντίδρασή του, για την δεκάχρονη απουσία συμπαράστασης από την θεά. Μόνο που ο Οδυσσέας ξεπερνάει τα όρια της διαμαρτυρίας, του παραπόνου, έστω της παράκλησης και φτάνει, απέναντι στην θεά- σωτήρα του και οδηγό του, στις… παρυφές της ΥΒΡΕΩΣ (!)
Ο λόγος του προς την θεά… ασύμμετρα προκλητικός: «…. μ’ έσωσαν άλλοι θεοί…. όταν Εσύ με αγνόησες»).
Τελικά ο Οδυσσέας αποφεύγει την «νέμεσι», λόγω της υπερβολικής οικειότητας που υπήρχε μεταξύ τους.
Ο Όμηρος θα «φέρει» την Αθηνά, μέχρι την…. εξώπορτα της κρεβατοκάμαρας του Οδυσσέα, στην πρώτη, μετά… είκοσιν έτη, συνεύρεση του ζευγαριού.
(σημείωση: Φυσικά, και επιβάλλεται να το υπενθυμίζουμε διαρκώς, ο δραματικός λογοτέχνης Όμηρος υπηρετεί με την «κάθε» λέξη του την οικονομία των Έργων του.
Εδώ συνοπτικά, για να μην πάει το μυαλό μας στο….πονηρό, κατά πως λέει και ο ΚΑΚΡΙΔΗΣ:
Η μοίρα και τα… σημαντικά των ανθρώπων, «παιχνίδι» και ασημαντότητες στα…. χέρια των θεών).
Το κωδικοποιημένο αφηγηματικό- ψευδοεπικό άλλοθι για την τόση…. προσέγγιση, γι’ αυτήν την… παρέμβαση;
Δεν πρέπει να χαθεί χρόνος.
Πρέπει να γίνουν πολλά ακόμη.
Τελειώνετε….!
Φαίακες:
Ο προσβλητικός, όπως νόμισε, λόγος ενός νέου, ξυπνάει μέσα του τα εκδικητικά αντανακλαστικά. Είναι περιττό να πούμε ότι οι Φαίακες του πρόσφεραν τα πάντα, διακινδυνεύοντας την ίδια τους την υπόσταση.
Εκεί άλλωστε ο Οδυσσέας δεν είχε να αποδείξει τίποτα και σε κανέναν.
Θα μπορούσε, κατά συνέπεια, να «αγνοήσει» τον υπερφίαλο λόγο του νέου.
Θερσίτης:
Πρόσωπο-τομή στην Ιλιάδα, με βασικό δραματουργικό ρόλο. Ο Όμηρος «επενδύει» στον ξεχωριστό αυτόν ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΚΟ ΧΑΡΑΚΤΗΡΑ, σημαντικότατα στοιχεία που θα προσδιορίσουν την ιδεολογική και πολιτική πλευρά του Έργου του. Αντίστοιχος προς τον γερο Ιθακήσιο της Οδύσσειας.
Ο Οδυσσέας θα σταθεί σκληρός απέναντί του. Θα αποκαταστήσει…. όμως την… τάξη (!)
Τηλέμαχος:
Φτάνει στο σημείο ο Οδυσσέας, να δυσανασχετήσει και να μιλήσει απαξιωτικά για τον ίδιο του τον γιο, καταλογίζοντάς του… δειλία, αδιαφορία ίσως. Δεν λαβαίνει καθόλου υπόψη του, το νεαρό της ηλικίας ή την ψυχολογία του…!
(ο ανθρωπογνώστης Όμηρος, αφιερώνει, με ιδιαίτερη αισθαντικότητα, ολόκληρη ραψωδία (την α) στην ψυχολογία ενός «παιδιού» της… «τότε» Ιθάκης.
Το «παιδί» αυτό φυσικά είναι ο Τηλέμαχος.
Θα μπορούσε όμως να είναι και κάποιος, ο οποιοσδήποτε, από τους μνηστήρες ή ακόμη και κάποια από τις «δούλες»….! (Η απουσία του Οδυσσέα δεν είναι μια ιδιωτική, έστω οικογενειακή υπόθεση. Είναι η βίαιη ακινητοποίηση σε πρώτη φάση και στην συνέχεια η αυθαίρετη υπέρβαση ατομικών και συλλογικών αξιών και δικαιωμάτων).
Να σημειώσουμε ότι αυτό συμβαίνει την στιγμή της πρώτης συνάντησης πατέρα-γιου. «Αν ήμουν ΕΓΩ…. δεν θα άφηνα να γίνουν όσα έγιναν….»
Ευρύκλεια (παραμάνα), Ευρύλοχος (σύντροφος του Οδυσσέα…. κάτι σαν…. αξιωματική αντιπολίτευση, στο ταξίδι της Επιστροφής)
Στις περιπτώσεις τους γίνεται φανερό ότι ο Οδυσσέας δεν συγχωρεί τυχόν λάθος ή ανυπακοή. Σε περίπτωση λάθους τους, ή ανυπακοής, είναι… δεδομένη η ποινή,
όποιος κι αν είναι απέναντί του, ακόμη και γυναίκα που τον θήλασε….!
Δούλες:
Στην πλειονότητά τους νέα κορίτσια, που αρκετά αγοράστηκαν ίσως «κόρες πρωτόχνουδες» (δες ΑΝΑΛΟΓΙΚΑ περίπτωση Ευρύκλειας) και που μεγάλωσαν με την ψυχολογία της σκλάβας, χωρίς την παρουσία του ιδιοκτήτη- αφέντη τους. Τα λόγια της Ευρύκλειας για «θρασείς και ξεδιάντροπες» δούλες… είναι ενδεικτικά για την έλλειψη τάξης και…. υπεύθυνης καθοδήγησης….!
Και προπάντων χωρίς….. «εμπειρία» συνείδησης και επιλογών ελεύθερου ανθρώπου.
Γνώρισαν, τα τρία-τέσσερα τελευταία χρόνια, ως ισχυρούς και «αφεντικά» μόνο τους Μνηστήρες.
Αυτοί αποφασίζουν και επιβάλλουν… δεν μπορούσαν να αντιδράσουν στις επιθυμίες τους ούτε ο Τηλέμαχος, ούτε και η ίδια η Πηνελόπη…!
Αρκετές δούλες, συνεργάζονται (;) και ορισμένες συνευρίσκονται μαζί τους.
Ο Οδυσσέας, γίνεται αυτόπτης μάρτυρας…. ώστε «εύλογα», αμέσως μετά την Μνηστηροφονία, θα διατάξει την φρικτή, ατιμωτική θανάτωσή τους. Ο τρόπος τιμωρίας ξεπερνάει τα όρια της εκδίκησης. Κρύβει πολύ μίσος, πιθανότατα και σκέψεις στο βάθος.
Παρένθεση: Το παρακάτω έχει αξία ως διαχρονικό γεγονός και ως διαχρονικός προβληματισμός. Το είδα στο Διαδίκτυο και θεώρησα καλό να το συμπεριλάβω.
Ο καθένας ας κάνει τις δικές του αναγωγές,
τηρουμένων των δεδομένων και αναλογιών της κάθε εποχής, κατά πως λέγαμε παλιότερα.
Οι φωτογραφίες που ακολουθούν, είναι αναλογικής αναγωγής σε μια αντίστοιχη ( όχι όμοια) σύγχρονη συμπεριφορά απέναντι σε γυναίκες που είχαν, ή κατηγορήθηκαν ότι είχαν «σχέσεις» με τον κατακτητή.
φωτογραφίες γυναικών που τιμωρήθηκαν για σχέσεις με Γερμανούς. Από την ιστοσελίδα Palmografos.com .Οι… Ηρωικοί άντρες, τιμώρησαν τις "πόρνες" των κατακτητών και καθησύχασαν προφανώς την συνείδησή τους και τις
ευθύνες τους….!
Λαέρτης:
Να κρύβει άραγε λανθάνουσα εκδικητικότητα και η σκληρότητα που δείχνει απέναντι στον πατέρα του, παίζοντας με τον πόνο του γέρου Λαέρτη;
Πηνελόπη: Η διαδικασία αναγνώρισης μετά από είκοσι χρόνια, αποκαλύπτει έναν απύθμενο εγωισμό- εγωκεντρισμό, ως την αιτία της απόλυτης εκδικητικότητας του Οδυσσέα.
(δες και σημείωματά μου «ο θάνατος της Ομηρικής Πηνελόπης» στο Διαδίκτυο ή http://chrisblog.gr ).
Ωστόσο ο Ανθρωπιστής δημιουργός, δεν θα αφήσει την υπέροχη αυτήν ηρωίδα του….. απροστάτευτη.
Η Ομηρική Πηνελόπη, δηλαδή ο λογοτεχνικός χαρακτήρας, όπως τον επινοεί ο Ποιητής, θα σταθεί με αξιοπρεπή δυναμισμό και αιχμηρά υπονοούμενα για την απουσία και (κατά πρόληψη) για τα δρασθέντα, στο διάστημα αυτό, από τον σύζυγό της Οδυσσέα.
Θρινακία:
Το νησί του Ήλιου. Όπου και η τελική λύση για τους εναπομείναντες συντρόφους. Ο Όμηρος, ΕΔΩ πλέον, δεν περιγράφει μια απλή διαφωνία Οδυσσέα-Συντρόφων.
Υπάρχει ευθεία πολυεπίπεδη μομφή εναντίον του Οδυσσέα. Ομόφωνη η δυσπιστία τους στην ειλικρίνεια του και στις υποσχέσεις Επιστροφής.
Οι σύντροφοι, έχοντας φτάσει στα όριά τους, για πρώτη φορά μιλούν για Θάνατο. Τώρα, αν χάθηκαν «από δικά τους λάθη», κατά πώς τα αφηγείται ο Οδυσσέας στους Φαίακες, ή αν ο Όμηρος υπονοεί κάτι άλλο; (οι σχετικοί στίχοι στην διάθεση του καθενός . ραψ. μ, της Οδύσσειας).
Τελικά ο Οδυσσέας, θα φθάσει ναυαγός στο νησί της Καλυψώς, μόνος επιζών.
Και φυσικά μοναδικός αυτόπτης (πόσο αξιόπιστος όμως, όπως σαφώς διερωτάται και ο Αλκίνοος) μάρτυρας.
Οι σύντροφοι (και μάρτυρες) όλοι νεκροί.
Κατά το Ομηρικό σιωπώμενον (Ομηρική τεχνική αφήγησης, «απόκρυψης»), ο καθείς ας φαντασθεί, τι μπορεί να έγινε στην Θρινακία και ΠΩΣ λειτούργησε η εκδικητικότητα του Οδυσσέα, απέναντι στην πρωτοφανή, στα δύο πρώτα χρόνια, ομόφωνη επιθετικότητα των συντρόφων, που του είχαν…. απομείνει.
Μνηστήρες: : Νέοι, συνομήλικοι περίπου του Τηλέμαχου, που με έγκριση και παρότρυνση των γονιών τους, (είναι σαφής ο Όμηρος ως προς αυτό),ύστερα από 17 χρόνια απουσίας ενός ηγέτη- φάντασμα (γι’ αυτούς), διεκδικούν τα αυτονόητα.
Ο ίδιος ο Ποιητής θα σταθεί, έμμεσα μεν αλλά σαφώς, κριτικά απέναντι στην χωρίς διάκριση εκδικητικότητα του Οδυσσέα εναντίον των Μνηστήρων. Αντίθετα, στην ραψ. ω της Οδύσσειας, και ενώ οι ψυχές των…. «κακών» Μνηστήρων, οδηγούνται στον Άδη, θρηνώντας… ο Ποιητής τους βλέπει με συμπάθεια, με όσα υπονοούμενα του επιτρέπει η…. λογοκρισία.
Η συνομιλία του Αγαμέμνονα με τον μνηστήρα Αμφιμέδοντα είναι αποκαλυπτική.
«εκδικητικότητα και εκδίκηση του Αχιλλέα»
(2ος τύπος εκδικητικότητας. Τον επωμίζεται ο Αχιλλέας)
Περνώντας σε επόμενο σημείωμα, θα δούμε
Πώς ο ιδιοφυής δημιουργός σταδιακά κλιμακώνει… και αναστρέφει προς ανθρωπιστικές αξίες πλέον, την έννοια της «εκδικητικότητας», με την δεύτερη μορφή της
Ή αλλιώς:
Από την παθολογικά ατομοκεντρική- φοβική εκδικητικότητα, του μονοσήμαντου Οδυσσεοκεντρισμού, με άλλοθι την… Συλλογική ΕΠΙΒΙΩΣΗ, περνάμε στην δυναμική αντίληψη και Κοινωνική- Ανθρωπιστική λειτουργία του όρου. (Albin Lesky).
Όπως θα δούμε, οι διαφορές, πριν ΕΝΟΠΟΙΗΘΟΥΝ από τον Όμηρο, ως ΤΕΛΙΚΗ του πρόταση ανθρώπινης συμπεριφοράς, είναι χαοτικές….!
Χρυσόστομος Τ.
chrisblog.gr
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου