Ο τουρκικός στρατός του ιμάμη!

Ο τουρκικός στρατός του ιμάμη!

 

ΤΟΥ ΓΙΑΝΝΟΥ ΧΑΡΑΛΑΜΠΙΔΗ* 

Τα κριτήρια της Άγκυρας και η «αντιπολίτευση» της Ε.Ε.

Η Τουρκία έχει το ένα πόδι στο Ισλάμ και το άλλο στη δύση. Αυτό δεν είναι ευφυές εφεύρημα του Ταγίπ Ερντογάν. Πρόκειται, μάλλον, το βάσανο και το πεπρωμένο της χώρας αυτής, ως αποτέλεσμα της γεωπολιτικής της θέσης και της σύνθεσής της, η οποία αφενός μεν κυριαρχείται από το μουσουλμανικό στοιχείο, αφετέρου δε κτυπά την πόρτα για ένταξή της στην Ε.Ε., η οποία εκ των πραγμάτων συνιστά ακόμη ένα χριστιανικό κλαμπ.

Πλήρης ένταξη
Το ερώτημα είναι εάν η Τουρκία και το δικό της μουσουλμανικό σύστημα αρχών και αξιών μπορούν να συνυπάρξουν με το αντίστοιχο ευρωπαϊκό.

Ο επικεφαλής των τουρκικών ενταξιακών διαδικασιών Εγκεμέν Μπαγίς υποστήριξε προ δέκα ημερών στις Βρυξέλλες ότι όντως αυτό μπορεί να συμβεί. Το Ισλάμ μπορεί να συνυπάρξει με τη δημοκρατία. Και δεν θα μπορούσε η δήλωσή του να ήταν διαφορετική, καθότι ως τουρκικός στόχος παραμένει η πλήρης ένταξη, ασχέτως εάν τελικώς προκύψει καθεστώς ειδικής σχέσης. Η επιμονή της Τουρκίας για την πλήρη ένταξη διατυπώθηκε σαφώς την περασμένη Δευτέρα στην Κωνσταντινούπολη από τον Ταγίπ Ερντογάν προς τον Πρόεδρο της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Ζοσέ Μανουέλ Μπαρόζο.

Συνοχή και δημοκρατία
Βεβαίως, για να καταστεί η Τουρκία πλήρες κράτος-μέλος θα πρέπει κατ’ ελάχιστον να εκπληρώσει τα κριτήρια της Κοπεγχάγης και να εκδημοκρατικοποιηθεί. Εάν, όμως, η διαδικασία αυτή είναι αντίθετη με τα συμφέροντά της και εάν απειλεί τη συνοχή του κράτους, θα αποδεχθεί διαμαρτυρόμενη την ειδική σχέση.

Ήδη, στην Τουρκία, όταν οι Ευρωπαίοι μνημονεύουν τα κριτήρια της Κοπεγχάγης, μια ισχυρή μερίδα Τούρκων πολιτικών αναφέρεται στα κριτήρια της Άγκυρας. Δηλαδή υποστηρίζει ότι η Τουρκία εάν θα ενταχθεί στην Ε.Ε. θα το πράξει επί τη βάσει του δικού της συστήματος αρχών και αξιών και όχι μόνο επί τη βάσει αυτού που ισχύει σήμερα στην Ε.Ε.

Στην πραγματικότητα συμβαίνει το εξής: Η Τουρκία του Ερντογάν κινείται μεταξύ του δυτικού και ευρωπαϊκού εκσυγχρονισμού από τη μια και του ισλαμικού συντηρητισμού από την άλλη, που εκφράζεται με τους χωριστούς χώρους ανδρών και γυναικών σε ξενοδοχεία ή ακόμη και σε παραλίες.

Πέραν δε τούτου, ο Ερντογάν προχωρεί σε λογοκρισία στο διαδίκτυο για να προστατεύσει την ηθική του τουρκικού έθνους από «εξωτερικές μολύνσεις». Από την άλλη, οι μεταρρυθμίσεις και η στροφή του τουρκικού Ισλάμ προς την Ευρώπη με τον τρόπο που γίνεται, οφείλεται στο ότι: α. Θεωρούσε την Ε.Ε. ως καταφύγιο από τις διώξεις τις οποίες ασκούσε σε βάρος του ο πανίσχυρος Κεμαλισμός. β.

Μια σειρά μεταρρυθμίσεων ήταν αναγκαία για να ενταχθεί η Τουρκία, κοινωνικά και οικονομικά, στο σύγχρονο κόσμο. Βεβαίως, το δημοκρατικό έλλειμμα παραμένει στην Τουρκία, καθότι κρατεί το σύστημα σε συνοχή. Αυτή η πολιτική πρακτική είναι αντίθετη με την ευρωπαϊκή, όπου η συνοχή συμβαδίζει με τη δημοκρατία και όχι με τις αποκλίσεις της. Γι’ αυτό, η Τουρκία δεν μπορεί να χαρακτηριστεί ακόμη ως δημοκρατία δυτικού τύπου. Και δεν ξέρουμε εάν το θέλει. Η Ε.Ε. τελικά και ειδικότερα η γαλλική και η γερμανική δεξιά βολεύονται με τα «κριτήρια της Άγκυρας», καθότι έχουν επί τούτου την ευκαιρία να δρομολογούν την ειδική σχέση.

Σήμερα είναι ακόμη σε ισχύ μια ιδιόμορφη συγκατοίκηση μεταξύ του στρατού και των μετριοπαθών ισλαμιστών του Ερντογάν, ο οποίος έχει ως προεκλογική σημαία το 2023. Γιατί; Στόχος του δεν είναι απλά να κερδίσει τις εκλογές της 12ης Ιουνίου, αλλά με απόλυτη πλειοψηφία και αν αυτό είναι δυνατό να καταλάβει τα 2/3 των εδρών στη Μεγάλη Τουρκική Εθνοσυνέλευση, για να μπορεί να προχωρήσει στην αλλαγή του συντάγματος και να μετατρέψει το πολιτειακό σύστημα από Κοινοβουλευτική σε Προεδρική Δημοκρατία. Και ως εκ τούτου σχεδιάζει να είναι, στα εκατό χρόνια από την ίδρυση της τουρκικής δημοκρατίας του Κεμάλ, ο νέος Ατατούρκ και ο πρώτος Πρόεδρος του προεδρικού συστήματος της Τουρκίας.

Στρατηγικό βάθος και κράτος
ΟΙ ΕΞΟΥΣΙΕΣ που συγκεντρώνει ο Ερντογάν τον καθιστούν απόλυτο κυρίαρχο του συστήματος και ως εκ τούτου γίνεται πλέον λόγος ότι η χώρα περνά από το βαθύ κράτος του στρατού σε εκείνο των μετριοπαθών ισλαμιστών.

Ο Ερντογάν οικοδομεί τη νέα δική του αστική και οικονομική τάξη, ενώ εντάσσει στις ένοπλες δυνάμεις δικούς του ανθρώπους για να τις διαβρώσει εκ των έσω. Αυτό που δεν αλλάζει, βεβαίως, είναι η εξωτερική πολιτική της Τουρκίας, η οποία, με όσα ο υπουργός των Εξωτερικών Αχμέτ Νταβούτογλου γράφει στο βιβλίο του, με τίτλο Στρατηγικό Βάθος, παραμένει η ίδια. Και στο Κυπριακό και αλλού. Ειδικώς η αναφορά στα «μηδενικά προβλήματα» με τους γειτονικούς τής Τουρκίας λαούς παραπέμπει στη ρεαλιστική σχολή σκέψης, και σημαίνει το εξής: Εάν τα προβλήματα αυτά θα επιλυθούν, θα επιλυθούν στη βάση των κανόνων της ισχύος και της επιβολής των εθνικών συμφερόντων της Τουρκίας ως περιφερειακής δύναμης.

Η παντοδυναμία Ερντογάν και ο πνευματικός πατέρας του AKP
Η ΠΑΝΤΟΔΥΝΑΜΙΑ του Ταγίπ Ερντογάν αποτυπώνεται και στις δηλώσεις του, καθώς και στον τρόπο που διαχειρίζεται την εξωτερική και εσωτερική πολιτική της χώρας. Προβαίνει σε αυτοκρατορικές και αλαζονικές αντιδράσεις, όπως στις περιπτώσεις με το Ισραήλ, με τους Τουρκοκύπριους κτλ. Την περασμένη Δευτέρα, κατά τη συνάντησή του με τον Πρόεδρο της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Ζοσέ Μανουέλ Μπαρόζο, ο Ερντογάν, όταν ηγέρθη το θέμα της ελευθεροτυπίας στην Τουρκία, υποστήριξε ότι: «Όποιος κτυπά, θα ανταποδίδω»!


΄Ηδη, υπάρχει σοβαρό πρόβλημα στο ζήτημα της ελευθερίας των ΜΜΕ. Και επί τούτου υπάρχουν διαμαρτυρίες διεθνώς, αφού οι διώξεις συνεχίζονται σε βάρος εκείνων, οι οποίοι εκφράζουν την άλλη άποψη. Τα βιβλία, μάλιστα, προτού εκδοθούν, περνούν από λογοκρισία και όταν επικρίνουν το καθεστώς του ΑΚP κόβονται. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι το βιβλίο του Αχμέτ Σικ, με τίτλο «ο στρατός του ιμάμη». Ο μεν συγγραφέας βρίσκεται στη φυλακή, το δε βιβλίο του δεν κυκλοφόρησε, αφού θεωρείται ως ύβρις για τους κυβερνώντες, καθότι στην ουσία ασκεί κριτική στον Φετουλάχ Γκιουλέν, ο οποίος αποτελεί την κινητήριο δύναμη του AKP στις ΗΠΑ και τον πνευματικό του πατέρα.
Εκ των πραγμάτων τα δημοκρατικά ελλείμματα εξακολουθούν να υπάρχουν. Είναι, μάλιστα, εμφανή και ως εκ τούτου διερωτάται κάποιος πώς μπορεί το τουρκικό πολιτειακό σύστημα να εμφανίζεται ως μοντέλο εφαρμογής στις εξεγερμένες μουσουλμανικές και αραβικές χώρες. Υπάρχει συναφώς και ένα άλλο ερώτημα:

Πώς θα ελεγχθεί ο Ερντογάν και πώς θα εναρμονιστεί με την Ε.Ε., τις αρχές και αξίες της, όταν είναι δεσμευμένος στον ισλαμικό συντηρητισμό και όταν η αντιπολίτευση των Κεμαλιστών βρίσκεται παγιδευμένη στη στείρα άρνηση; Είναι δε ηλίου φαεινότερον ότι, υπό αυτές τις συνθήκες, αντιπολίτευση στην Τουρκία ασκεί μόνο η Ε.Ε.

Όση μπορεί να ασκήσει στο πλαίσιο του ελέγχου της τουρκικής ενταξιακής πορείας και της εκπλήρωσης των υποχρεώσεων που έχει αναλάβει η Άγκυρα, η οποία θα συνεχίσει να πατά με το ένα πόδι στο Ισλάμ και με το άλλο στην Ε.Ε. Βεβαίως, εάν θα γίνει κράτος-μέλος ή εάν θα αποκτήσει μόνο ειδική σχέση στη βάση του μοντέλου της Νορβηγίας και της λεγόμενης δημοκρατίας των fax. Η πλήρης ένταξη αποτελεί το μεγάλο στοίχημα για την Τουρκία και έναν στρατηγικό στόχο δεκαετιών, που θα την καθιστά, όπως προσδοκά, όχι μόνο περιφερειακή δύναμη, αλλά την ηγέτιδα χώρα της Ε.Ε.
*Δρ Διεθνών Σχέσεων
http://www.sigmalive.com/