Γράφει η Κατερίνα Κοφφινά
H Περίοδος από το 1560-1660 στην Ευρώπη χαρακτηρίζεται ως η εποχή των ταραχών. Στις αρχές του 17ου αιώνα οι κακές εσοδείες, η νομισματική στενότητα, η επανεμφάνιση λιμών και επιδημιών πλήττουν την Ευρώπη, η οποία είναι διαιρεμένη σε δύο στρατόπεδα το καθολικό και το διαμαρτυρόμενο. Ο αριθμός των φτωχών και των επαιτών πολλαπλασιάζεται, δημιουργούνται πτωχοκομεία και οι εξεγέρσεις αρχίζουν να πληθαίνουν. Η ουμανιστική περίοδος έχει τερματιστεί και ο σκεπτικισμός είναι διάχυτος. Αναδεικνύονται οι εθνικές ιδιαιτερότητες και αμφισβητείται ο οικουμενικός χαρακτήρας του πολιτισμού. Παράλληλα όμως θεμελιώνεται το νεωτερικό επιστημονικό πνεύμα με τα μαθηματικά και τις αστρονομικές ανακαλύψεις.
Ανάδυση του Μπαρόκ
Το καλλιτεχνικό κίνημα του Μπαρόκ εμφανίζεται από το δεύτερο μισό του 16ου αιώνα. Το Μπαρόκ επηρέασε όλους τους τομείς της τέχνης, όπως είναι η αρχιτεκτονική, η ζωγραφική, η γλυπτική, η μουσική. Η τέχνη του Μπαρόκ εξέφρασε και υπηρέτησε την κοσμική και την θρησκευτική εξουσία. Το κίνημα απλώθηκε σε όλη την Ευρώπη με αρκετές όμως διαφοροποιήσεις από χώρα σε χώρα, οι οποίες οφείλονταν στο διαφορετικό κοινωνικό – πολιτικό υπόβαθρο της καθεμιάς. Τα χαρακτηριστικά του Μπαρόκ είναι η αντίφαση, η κίνηση, η υπερβατικότητα, η θεατρικότητα, η έλλειψη ενότητας σε αντίθεση με την κλασική τέχνη. Ειδικότερα στην ζωγραφική συνυπάρχει ο νατουραλισμός (δηλαδή η ακριβής απεικόνιση της πραγματικότητας) με τον κλασικισμό και την επαναφορά στοιχείων από την ελληνική κλασική Αρχαιότητα.
Η Ισπανία και ο Βελάσκεθ
Η Ισπανία στα μέσα του 16ου αιώνα δεσπόζει στην ευρωπαϊκή σκηνή. Ο πλούτος (χρυσός) που έχει αποκτήσει από την Αμερική, της επιτρέπει να χρηματοδοτήσει έναν ισχυρό στρατό, ο οποίος επιχειρεί να επιβάλει την ηγεμονία του στην Ευρώπη στο όνομα της ρωμαιοκαθολικής πίστης.
Ο Ντιέγκο Βελάσκεθ (1599 – 1660) γεννήθηκε στη Σεβίλλη από οικογένεια πορτογαλικής καταγωγής και εργάστηκε κατά κύριο λόγο στην αυλή του Φιλίππου Δ’ στη Μαδρίτη από το 1623. Το πρώτο του ταξίδι στην Ιταλία (1630) έφερε μια αλλαγή στη ζωγραφική του με τη χαλαρότητα της πινελιάς, τα χρώματα και το απαλό φως σε θέματα της υπαίθρου. Όμως ο ζωγράφος υποτάχθηκε στη θέληση των κυρίων και κυριών του να φιλοτεχνεί πορτραίτα. Ποτέ προηγουμένως δεν είχε χρησιμοποιήσει ζωγράφος τόσο ελαφρό πινέλο και με «ιμπρεσσιονιστικό» τρόπο. Τα πορτραίτα του αποτελούν αληθινά ψυχολογικά ντοκουμέντα, με τη διεισδυτική τους δύναμη να αποτυπώνει κάθε πτυχή των χαρακτήρων.
Η πρώτη περίοδος της ζωής του ζωγράφου είναι συνυφασμένη με τη Σεβίλλη. Εκεί σπούδασε ζωγραφική, παντρεύτηκε τη Χουάνα -κόρη του ζωγράφου Πατσέκο– και κατέκτησε τα εκφραστικά του μέσα. Η επιδίωξή του ήταν να γίνει δεκτός στην Αυλή. Η πρώτη προσπάθειά του το 1622 δεν πέτυχε, δεν κατάφερε τα προσεγγίσει τον βασιλιά ή τον πρωθυπουργό του. Τον επόμενο χρόνο, καλεσμένος του δούκα ντ’ Ολιβάρες, ο Βελάσκεθ, συνοδευόμενος από τον πεθερό του, φτάνει στη Μαδρίτη. Τον Αύγουστο του 1623 φιλοτεχνεί το πορτραίτο του Φιλίππου Δ’ και η επιτυχία τον καθιερώνει στην Αυλή. Ονομάζεται ζωγράφος του βασιλιά και τα επόμενα χρόνια φιλοτεχνεί πολλές προσωπογραφίες του βασιλιά και του αδελφού του. Ο Βελάσκεθ μετά την πρώτη του επίσκεψη στην Ιταλία, που διήρκεσε από τον Αύγουστο του 1629 μέχρι τον Ιανουάριο του 1631, επέστρεψε στη Μαδρίτη. Είναι η περίοδος της ωριμότητάς του. Διακοσμεί το παλάτι με πίνακες του ηγεμόνα, της βασιλικής οικογένειας, των αυλικών, των νάνων και των γελωτοποιών της Αυλής. Στις αρχές του 1649 ταξιδεύει για δεύτερη φορά στην Ιταλία και εκθέτει στο Πάνθεον της Ρώμης το πορτραίτο του Πάπα Ιννοκέντιου X που προκαλεί το γενικό θαυμασμό, παρά τον αρχικό φόβο κάποιων στο Βατικανό ότι το πορτρέτο θα δυσαρεστήσει τον Πάπα λόγω της σκληρότητας που επιδεικνύεται.
Το 1651 επιστρέφει στη Μαδρίτη και αρχίζει η τελευταία περίοδος της ζωής του. Δέχεται τίτλους, αξιώματα και επίσημες αποστολές. Στον καλλιτεχνικό κόσμο της Μαδρίτης ο Βελάσκεθ υπήρξε μια διασημότητα, ωστόσο η φήμη του δεν κατόρθωσε να ξεπεράσει τα όρια της Ισπανίας. Το έργο του αναπτύχθηκε μέσα στους τοίχους του παλατιού, έτσι εξηγείται και ο κλειστός χαρακτήρας του. Ήταν ένας άνθρωπος χωρίς εξάρσεις και συγκρούσεις, κι έτσι κατόρθωσε να ζήσει επί τριάντα εφτά χρόνια μέσα στο γεμάτο δολοπλοκίες περιβάλλον του παλατιού. Το 1657 όμως συντάσσει μια αναφορά διαμαρτυρόμενος για την καθυστέρηση του μισθού του επί ένα χρόνο. Τον Μάιο του 1660 πηγαίνει στη Φονταραμπί για να προετοιμάσει τη συνάντηση των βασιλέων της Γαλλίας και της Ισπανίας στη Νήσο των Φασιανών. Γυρίζει εξαντλημένος απ’ αυτό το ταξίδι, αρρωσταίνει βαριά και πεθαίνει στις 7 Αυγούστου, φτωχός και καταχρεωμένος παρά τη σκληρή και συστηματική του δουλειά. Η γυναίκα του Χουάνα τον ακολούθησε στον τάφο ύστερα από μια βδομάδα.
Κορυφαία έργα του θεωρούνται οι προσωπογραφίες του Φιλίππου Δ’, του ινφάντη Μπαλτάσαρ Κάρλος, του ινφάντη Ντον Φερνάντο, της βασίλισσας Μαριάννας και της ινφάντας Μαργαρίτας, του κόμητα ντ’ Ολιβάρες, τα πορτραίτα των νάνων και των γελωτοποιών. Ειδικότερα στα πορτραίτα των νάνων και των γελωτοποιών ο καλλιτέχνης απελευθερώνει την ανθρώπινη πλευρά του καθότι δεν έχει τις υποδείξεις των κυρίων του. Μικρός είναι ο αριθμός των θρησκευτικών του πινάκων συγκριτικά με άλλους ζωγράφους της ίδιας περιόδου και εδώ η σφραγίδα του καλλιτέχνη και η ιδιαίτερη οπτική του είναι χαρακτηριστική.
Las Meninas
Ωστόσο, το αντιπροσωπευτικό αριστούργημά του είναι ο πίνακας Οι Δεσποινίδες των Τιμών (Las Meninas), μια μοναδική σύνθεση της καθημερινής ζωής του παλατιού. Ο ζωγράφος φιλοτέχνησε αυτόν τον πίνακα το 1656, είναι λάδι πάνω σε μουσαμά διαστάσεων 318Χ276 εκ. Η σύνθεση έχει μία ιδιαίτερη οπτική γωνία επειδή αυτό που βλέπουμε είναι στην ουσία αυτό που βλέπει ο βασιλιάς και η βασίλισσα, οι οποίοι φαίνονται στον καθρέφτη που είναι στο βάθος. Έτσι, βλέπουμε τον ίδιο τον Βελάσκεθ αριστερά να ζωγραφίζει ένα μεγάλο έργο με το βασιλικό ζευγάρι. Δεξιά βρίσκεται η μικρή τους κόρη, η ινφάντα Μαργαρίτα, ανάμεσα σε δύο Δεσποινίδες των Τιμών. Η μία υποκλίνεται στους βασιλείς και η άλλη της προσφέρει αναψυκτικά. Πλάι τους βρίσκεται μία γυναίκα νάνος με δύσμορφα χαρακτηριστικά, η Μαρία Μπάρμπολα, και ένα αγόρι νάνος που παίζει με ένα σκυλί. Στο βάθος του δωματίου πίσω βλέπουμε τρεις ενήλικες, οι οποίοι φαίνεται να επιβλέπουν τη συμπεριφορά των επισκεπτών.
Το έργο έχει μία πρωτοποριακή οπτική, η απόδοση του θέματος πραγματεύεται την ίδια την ζωγραφική. Η ατμόσφαιρα του έργου είναι σκοτεινή, το λιγοστό φως που μπαίνει από το παράθυρο αγγίζει τα πρόσωπα με μοναδικό τρόπο. Η αρμονία των ψυχρών χρωμάτων σε συνδυασμό με την εξαιρετική απόδοση των φορεμάτων των κοριτσιών, την γυαλάδα των υφασμάτων και την λεπτομέρεια των πτυχώσεων του δίνει μία φωτογραφική υφή. Υπάρχει μία ρεαλιστική διάσταση στο έργο και συγχρόνως μία μυστηριακή ατμόσφαιρα. Αυτός ο συνδυασμός τού προσδίδει μια διαχρονική αξία. Ο Βελάσκεθ είχε μελετήσει την τέχνη του πινέλου τού Τισιανού. Η λεπτή αρμονία των χρωμάτων του προέκυψε από αυτή τη μελέτη, με την προσωπική πλέον σφραγίδα του. Η πραγματικότητα στα έργα του μεταμορφωνόταν σε αριστουργήματα. Η νατουραλιστική τεχνοτροπία και η φωτοσκίαση στο έργο του σταματάει μία στιγμή μέσα στο χρόνο και την ανάγει σε μυσταγωγία.
Η γοητεία της ζωγραφικής του Βελάσκεθ βρίσκεται στην ατμόσφαιρα που αποπνέουν τα έργα και όχι στην ομορφιά των αντικειμένων που απεικονίζει. Είναι μια τέχνη που κατευθύνεται προς την ουσία των πραγμάτων χωρίς επιφανειακές τάσεις. Το μεγαλύτερο μέρος του έργου του είναι συγκεντρωμένο στο μουσείο Πράντο της Μαδρίτης, όπου κάποιος μπορεί να παρακολουθήσει όλη την εξέλιξη της πορείας του καλλιτέχνη.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
1) E. H.Gobrich, To Χρονικό Της Τέχνης, εκδ. ΜΙΕΤ, Αθήνα 2004.
2) S. Berstein, P. Milza, Ιστορία της Ευρώπης, τομ. 1, εκδ. Αλεξάνδρεια, Αθήνα 1997.
3) Μουσεία του Κόσμου, Πράντο, εκδ. Mondatori – Φυτράκης.
4) Παγκόσμια Εγκυκλοπαίδεια της Τέχνης, Φυτράκης.
5) Norbert Wolf, Βελάσκεθ 1599-1660: Το πρόσωπο της Ισπανίας, Taschen/Γνώση 2005.
6) Ελένη Μάργαρη, 32 Ιστορίες Ζωγραφικής, εκδ. Historical Quest 2014
Από:
http://www.toperiodiko.gr/diego-velazquez-
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου