« Ήκουαν κραυγές απελπισίας…»

Ακόμα και από τις βουνοπλαγιές του ηρωικού «Κέντρους» στην Κρύα Βρύση που… ακούμπησε αιώνες στα πόδια του, ακούγονταν οι κραυγές των τριάντα μαρτύρων! Ήταν οι πρώτες βραδινές ώρες της αιματοβαμμένης Τρίτης στις 22 Αυγούστου 1944, που οι φονιάδες ναζί του Χίτλερ αποφάσισαν να εξαφανίσουν το κεφαλοχώρι και να θανατώσουν όποια ζωή κυκλοφορούσε στο χωριό…
Οι συγχωριανοί τους που είχαν βρει κρύπτη στις πλαγιές για να γλιτώσουν τη σύλληψη και εκτέλεσή τους, αποκάλυψαν λίγες μέρες μετά την τραγικότητα των στιγμών στον ομοχώριο τους δικηγόρο Μανώλη Πετρακάκη, ότι «κατά τας εσπερινάς ώρας της αποφράδος ημέρας ταύτης, αντελήφθησαν καπνόν εις το σημείον του κοινοτικού καταστήματος και ησθάνθησαν οσμήν καιομένου κρέατος». Επιπλέον, του διηγήθηκαν ότι «ήκουαν κραυγές απελπισίας…». Ο ίδιος εκτιμά στην έκθεση του, που συνέταξε στις 14 Φεβρουαρίου 1945, ότι «η ποσότης βενζίνης και εκρηκτικών υλών ενισχύει την γνώμιν και την πεποίθησιν ότι οι ατυχείς αυτοί εκάησαν εκεί ζώντας…»

Σ σε άλλο σημείο της έκθεσής του σημειώνει: «Το απόγευμα της ιδίας ημέρας μετήχθησαν εκ της εκκλησίας εις το πλησίον κοινοτικό κατάστημα, όπου βραδύτερον ανευρέθησαν τα πτώματά των, παραμορφωμένα εκ της πυρκαϊάς. Εξ εκείνων που εκρύβησαν εις διαφόρους οικίας άμα τη κυκλώσει του χωρίου, τέσσαρες ανεκαλύφθησαν και εξετελέσθησαν. Ολίγοι διέφυγον κατά τας νυκτερινάς ώρας που παρέμειναν οι Γερμανοί και διηγούνται…»
Η ΕΚΘΕΣΗ ΤΗΣ ΚΕΝΤΡΙΚΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ
Αποκαλυπτική είναι, όμως, και η έκθεση που συνέταξαν τα μέλη της «Κεντρικής Επιτροπής Διαπιστώσεως Ωμοτήτων εν Κρήτη» Ι. Καλιτσουνάκης, Ν. Καζαντζάκης, Ι. Κακριδής και Κ. Κουτουλάκης, απεσταλμένοι της κυβέρνησης Βούλγαρη, κατά την περιοδεία τους στους τόπους των ομαδικών εκτελέσεων και των ολοκαυτωμάτων στην Κρύα από 29 Ιουνίου έως 6 Αυγούστου 1945. Γράφουν για την καταστροφή στην Κρύα Βρύση: «Την ιδίαν ημέραν, 22/8/44, και με την ιδίαν πρόφασιν της εκείθεν διελεύσεως του τον στρατηγόν Κράιπε απαγαγόντος ανταρτικού αποσπάσματος, κατεστράφη και η νοτιώτερον των χωρίων του Αμαρίου κειμένη Κρύα Βρύση. Οι κάτοικοί της εξετοπίσθησαν όλοι εις άλλα χωρία, πλην 30 εκτελεσθέντων. Ο τόπος του θανάτου τούτων παραμένει άγνωστος. Οι κάτοικοι, όταν μετά την αναχώρησιν των Γερμανών κατώρθωσαν να επιστρέψουν, ανεύρον κάτωθεν των ερειπίων ενός οικίσκου παρά τον ναόν του χωρίου κειμένου, οστά καμένα και σάρκας και ενδύματα.. Φαίνεται ότι ο οικίσμος αυτός υπήρξεν ο τόπος του μαρτυρίου. Συγχρόνως αγνοείται η τύχη άλλων 5, οίτινες είχον κρυφθή εντός των οικιών των, ελπίζοντες να διαλάθουν. Εις τους εκτελεσθέντες συγκαταριθμούνται οι 3 αδελφοί Εμμ., Ευάγγ. και Κωνστ. Πετρακάκης. Η λεηλασία και η πυρπόλησις του χωρίου διήρκεσεν 8 ημέρας. Όσαι οικίαι ήσαν κατασκευασμέναι από μπετόν, ανετινάχθησαν δια δυναμίτιδος. Σύνολον οικιών καταστραφεισών 113».
«ΔΙΕΤΑΞΕ ΝΑ ΕΞΕΛΘΩΣΙΝ ΑΠΑΝΤΕΣ ΟΙ ΑΝΩ ΤΩΝ 16 ΕΤΩΝ…»
Μια άλλη έκθεση που συνέταξε η διοίκηση της Χωροφυλακής Σπηλίου, δίδει περισσότερες λεπτομέρειες για το αιματοβαμμένο χρονικό της καταστροφής: «Την πρωίαν της 22ας Αυγούστου 1944 ισχυρά γερμανική δύναμις περιεκύκλωσεν το χωρίον Κρύα Βρύση. Ήτο ημέρα Τρίτη και ώρα 3 μετά μεσονύκτιον, οπότε ηκούσθησαν πυροβολισμοί αυτομάτων όπλων προς δυσμάς του χωρίου. Πολλοί των κατοίκων εξύπνησαν και αφύπνισαν και τους άλλους και ούτω είχον ειδοποιηθεί οι περισσότεροι…
»Πολλοί εκ τούτων συγκεντρώθηκαν εις το καφενείον του Μιχαήλ Στυλ. Βαβουράκη και εσκέπτοντο τίνα σκοπόν θα είχον άραγε οι πυροβολισμοί. Διερωτώντο: Θα είναι Γερμανοί ή κλέπται και πήγαιναν στα πλατανιανά πρόβατα; Επειδή, όμως, ηκούοντο πολλοί πυροβολισμοί, ηννόησαν ότι επρόκειτο περί Γερμανών και ήρχοντο δια την σύλληψιν εργατών, διότι επί πολλάς ημέρας είχον να μεταβούν εις γερμανικά έργα, προς εργασίαν…
»Η ιδέα αυτή έκαμε τους περισσοτέρους να παραμείνουν εις τας εστίας των πλην ελαχίστων, οι πλέον ζωηρότεροι και ταχύποδες απεμακρύνθησαν του χωρίου. Ετοποθέτησαν σκοπούς με πολυβόλα, όχι μόνον εις τα γύρω επίκαιρα σημεία, αλλά και εντός του χωρίου, επάνω εις τινας οικίας παρά την πλατείαν. Τον ασύρματον ετοποθέτησαν εις την οικίαν του Εμμανουήλ Σκούληκα…
»Κατόπιν Γερμανοί στρατιώται με τα πιστόλια στο χέρι εγύριζαν εις τας οικίας και οδηγούσαν όλους τους κατοίκους εις το σχολείον. Σημειωτέον, πολλοί είχαν κρυφτεί εις τας οικίας των και δεν ανευρέθησαν υπό των Γερμανών. Μετά την συγκέντρωσιν αυτών, εισήλθεν εις το σχολείον ο επικεφαλής Γερμανός αξιωματικός και διέταξεν να εξέλθωσιν άπαντες οι άνω των 16 ετών. Εξελθόντες κατεγράφησαν, παρέδωσαν τας ταυτότητάς των και οδηγήθησαν εις την εςκκλησίαν εντός της οποίας και ενεκλείσθησαν, τοποθετήσαντες φρουράν…
»Οι εν τη εκκλησία κρατούμενοι ανήρχοντο εις 120, είχον διαφύγει την σύλληψιν 60. Ο δεπικεφαλής αξιωματικός εζήτη πληροφορίας περί των απόντων και ελάμβανεν την απάντησιν ότι ευρίσκοντο εις Μεσαράν, Ρέθυμνον κ.λπ. δι’ ατομικάς των εργασίας. Πλην δεν επείθετο, εμμένων ότι είναι αντάρται δι ον λόγον θα εκτελεσθούν οι συλληφθέντες. Τέλος εφώναξε τους επί της χειρός του κρατουμένους ονομαστικής καταστάσεως 30 ονόματα άτινα και εξετελέσθησαν επί τόπου και εντός του κοινοτικού καταστήματος. Μάλιστα υπάρχει η γνώμη ότι κατέκαυσαν τούτους ζώντας και είτα ανετίναξον το οίκημα, όπου κατεπλακώθησαν τα πτώματά των…
»Την επομένην επεδώθησαν εις λεηλασίαν, ζώων, επίπλων, ειδών ρουχισμού, τροφίμων και χιλιάδων οκάδων ελαίου, μεθ’ ο δε ανατινάξεων και εμπρησμών κατέστρεψαν ταύτα τελείως. Προξενηθείσαι ζημίαι εις ιδιώτας 200 εκατομμύρια δρχ., Δημοσίου 2 εκατομμύρια δρχ,. και εις τον Οργανισμόν Δημοσίου Δικαίου 4 εκατομμύρια δρχ.»

MadeinCreta