by
Ο Πρόεδρος της Γαλλίας Φρανσουά Ολάντ απέδωσε, με αφορμή τα 100 χρόνια από τη δολοφονία του, «φόρο τιμής» στον Ζωρές, καταθέτοντας στεφάνι, από κοινού με τον σοσιαλδημοκράτη αντικαγκελάριο και υπουργό Οικονομίας της Γερμανίας Ζίγκμαρ Γκάμπριελ, έξω από το καφενείο όπου δολοφονήθηκε ο Ζωρές, στο κέντρο της γαλλικής πρωτεύουσας. Όμως, τόσο ο Ολάντ όσο και ο Γκάμπριελ ελάχιστη σχέση έχουν, αν έχουν κάποια, με τον Ζωρές, εκτός από το ότι το σημερινό γαλλικό Σοσιαλιστικό κόμμα θεωρεί εαυτόν συνέχεια του γαλλικού σοσιαλιστικού κόμματος που ιδρύθηκε στα 1905 και που, καθόλου τυχαία, είχε τον τίτλο «Γαλλικό Τμήμα της Εργατικής Διεθνούς» (Section Française de l’Internationale Ouvrière – SFIO).
Το κόμμα αυτό, με ηγέτες τους Γκεντ, Βαγιάν, Λαφάργκ, Ζωρές κ.ά., ήταν ένα κόμμα που αναφέρονταν στον μαρξισμό, απέβλεπε στο σοσιαλιστικό μετασχηματισμό της κοινωνίας και στην επανάσταση – βρισκόταν, δηλαδή, στον αντίποδα του σημερινού Γαλλικού Σοσιαλιστικού και του Γερμανικού Σοσιαλδημοκρατικού κόμματος (SPD), τα οποία έχουν υιοθετήσει και εφαρμόζουν την αστική πολιτική, και δη στην πιο βάρβαρη εκδοχή της, αυτή του ακραίου νεοφιλελευθερισμού. Ο Ολάντ προσπαθεί να εκμεταλλευτεί τον Ζωρές με στόχο να διασώσει την χαμένη πλέον τιμή της πολιτικής του. Εξάλλου, το ίδιο είχαν επιχειρήσει πριν μερικά χρόνια στη χώρα μας ο Κώστας Σημίτης και το λεγόμενο εκσυγχρονιστικό μπλοκ, όταν επιδίωξαν, ευτυχώς χωρίς επιτυχία, να «υιοθετήσουν» τον Νίκο Πουλαντζά, παρουσιάζοντάς τον όχι ως έναν κομμουνιστή της ανανέωσης, αλλά ως έναν «εκσυγχρονιστή» της εποχής του (!).
Ας γυρίσουμε, όμως, στον Ζαν Ζωρές που, χωρίς αμφιβολία, υπήρξε μια από τις φωτισμένες και ηθικές πολιτικές προσωπικότητες της 3ης γαλλικής δημοκρατίας, αλλά και ο πιο ανιδιοτελής, μεγαλοφυής και διορατικός εκπρόσωπος της δεξιάς πτέρυγας του γαλλικού και ευρωπαϊκού σοσιαλισμού.
Μια ταραχώδης αγωνιστική διαδρομή
Ο Ζαν Ζωρές (J. Jaurès 1859-1914), αυτός για τον οποίο ο Λαφάργκ υποστήριξε ότι ήταν «ο διάβολος που έγινε άνθρωπος», γεννήθηκε στο Κάστρ της επαρχίας Ταρν. Αν και καταγόταν από μια μεσοαστική οικογένεια, μπόρεσε να σπουδάσει χάρη στη γενναιοδωρία ενός θείου του. Υπήρξε εξαίρετος μαθητής. Στα 1878 συνέχισε τις σπουδές του με υποτροφία στο Παρίσι, στο Λύκειο «Luis- le- Grand» και στην «École Normale Supérieure». Ο Γρ. Μπακόλας στην εισαγωγή μιας παρουσίασης κειμένων του Ζωρές γράφει: «Αφού παρακολουθούσε, σαν υπότροφος του κολλεγίου της Saint Barbe, τις παραδόσεις του Λυκείου του Λουδοβίκου του Μεγάλου, μπήκε στην Εκόλ Νορμάλ το 1878. Εκεί είχε συμμαθητές τον μετέπειτα φιλόσοφο Ανρί Μπερξόν και τον μελλοντικό καρδινάλιο Μποντριγιάρ. Οι συμμαθητές του θαύμαζαν το εκπληκτικό του ρητορικό ταλέντο, την πελώρια κλασική του παιδεία και καλλιέργεια, τη μνειμειώδικη απλότητα του και την σχεδόν παιδική αγνότητά του… Ο Ζωρές από τη νεαρότατη αυτή ηλικία του διακατέχεται από φλογερά δημοκρατικά αισθήματα».[1]
Μετά την απόκτηση του πτυχίου Φιλοσοφίας διορίστηκε, στα 1881, καθηγητής στο λύκειο θηλέων της Αλμπί (Albi). Στη συνέχεια, την περίοδο 1883-85, δίδαξε, στην αρχή ως λέκτορας και αμέσως μετά ως καθηγητής φιλοσοφίας στο πανεπιστήμιο της Τουλούζ.
Την ίδια περίοδο, στα σκοτεινά χρόνια της Τρίτης Δημοκρατίας, ασχολήθηκε και με την πολιτική, υποστηρίζοντας αστικές φιλελεύθερες ιδέες και εντασσόμενος στο αστικό δημοκρατικό στρατόπεδο. Κατά τη διάρκεια μιας συγκέντρωσης εκφώνησε μια υπέροχη ομιλία με την οποία υποστήριξε την εκπαιδευτική μεταρρύθμιση του Ζ. Φερρύ (Jules François Camille Ferry), γεγονός που του εξασφάλισε μια θέση στις εκλογικές λίστες του Ζυλ Φερρύ. Αν και μόλις 26 χρονών, εκλέχτηκε, στα 1885, θριαμβευτικά βουλευτής της Τάρν (Tarn). Υπήρξε, τότε, ο πιο νέος βουλευτής του γαλλικού κοινοβουλίου, στο οποίο ως ανεξάρτητος, βρήκε θέση στα έδρανα της μετριοπαθούς Αριστεράς. Τον επόμενο χρόνο ενώθηκε στη ζωή με την Λουίζ Μπουά. Στο κοινοβούλιο, όπου έλαμψε ως ρήτορας, ο Ζωρές ασχολήθηκε κυρίως με τα εκπαιδευτικά ζητήματα. Η Justice, μάλιστα, η εφημερίδα του Κλεμανσώ, χαρακτήρισε τον πρώτο λόγο του Ζωρές στο κοινοβούλιο «υπέροχο». Αυτή την περίοδο υποστήριζε την ενότητα όλων των δημοκρατικών δυνάμεων. Θεωρούσε ότι η συνεργασία της εργατικής τάξης με τους αστούς φιλελεύθερους είχε τη δυνατότητα «να σταματήσει τα καπιταλιστικά προνόμια και καταχρήσεις». Στα 1889 ο Ζωρές έχασε την έδρα του στο κοινοβούλιο και επέστρεψε στη διδασκαλία ως καθηγητής φιλοσοφίας στο πανεπιστήμιο της Τουλούζ. Υπέβαλε επίσης στη Σορβόνη τις διδακτορικές του διατριβές Η πραγματικότητα του αισθητού κόσμου και στα λατινικά Οι πηγές του γερμανικού σοσιαλισμού στον Λούθηρο, τον Καντ, τον Φίχτε και τον Έγελο.
Την επόμενη περίοδο ήλθε σε διάσταση με τον Ζυλ Φερρύ, ο οποίος ήταν αντίθετος με τις σοσιαλιστικές ιδέες, και στράφηκε προς τα αριστερά, προς το εργατικό και σοσιαλιστικό κίνημα. Απέκτησε επαφές με τους συνδικαλιστές ηγέτες της Τουλούζ, ενώ μέσα από τις σελίδες της ριζοσπαστικής εφημερίδας La Dépêche de Toulouse, της οποίας ήταν συνεργάτης, υποστήριξε τη μαχητική απεργία των μεταλλωρύχων της Καρμώ. Ασχολήθηκε, επίσης, με το δημοτικό συμβούλιο της Τουλούζ, του οποίου υπήρξε δημοτικός σύμβουλος και αναπληρωτής δήμαρχος, ως εκπρόσωπος της συνεργασίας σοσιαλιστών και ριζοσπαστών. Στα 1892 οι μεταλλωρύχοι της Καρμώ (Carmaux) του πρότειναν να είναι ο σοσιαλιστής υποψήφιος για το κοινοβούλιο με τον όρο να αποδεχτεί το πρόγραμμα του Εργατικού κόμματος. Ο Ζωρές συμφώνησε. Δεν προσχώρησε, όμως, στο κόμμα, προτιμώντας να παραμείνει ανεξάρτητος σοσιαλιστής. Ο Π. Λαφάργκ είχε δίκιο αργότερα να υποστηρίζει ότι «οι μεταλλωρύχοι του Κορμώ πλήρωσαν γενναιόδωρα το χρέος τους στο σοσιαλιστικό κόμμα, που τους βοήθησε να θριαμβεύσουν στην απεργία τους, απελευθερώνοντας τον Ζωρές από το Πανεπιστήμιο και ρίχνοντάς τον στην πολιτική».[2]
Στις αναπληρωματικές εκλογές του Ιανουαρίου του 1893 ο Ζωρές εκλέχτηκε βουλευτής στην Αλμπί. Την περίοδο 1895-96 υποστήριξε και πάλι τη μεγάλη απεργιακή κινητοποίηση των υαλουργών της Κορμώ που βρέθηκαν αντιμέτωποι με τα αστυνομικά μέτρα και τις δικαστικές διώξεις. Ο Ζωρές υποβοήθησε τους εργάτες να ιδρύσουν μια συνεργατική υαλουργία. Στις εκλογές του 1898 δεν επανεκλέχτηκε, παρόλα αυτά, συνέχισε να έχει μια σοβαρή παρουσία στα πολιτικά δρώμενα.Υπήρξε διευθυντής της καθημερινής παρισινής εφημερίδας La Petite République, εφημερίδα που κυκλοφόρησε από Ιούλιο του 1893 μέχρι τον Ιούλιο του 1914.
Ο Ζωρές έλαβε ενεργά μέρος στην υπόθεση Ντρέυφους. Την στιγμή που ο Γκεντ και ο Βαγιάν θεωρούσαν αυτή την υπόθεση ως μια «ενδοαστική» διαμάχη, στην οποία το εργατικό και σοσιαλιστικό κίνημα έπρεπε να παραμείνουν ουδέτερα, ο Ζωρές, αν και αρχικά δίστασε να ασχοληθεί, στη συνέχεια, ακολουθώντας τη θαρραλέα στάση του Ζολά, έδωσε μια σκληρή μάχη ενάντια στον μιλιταρισμό, τις ραδιουργίες του στρατιωτικού επιτελείου και της δικαστικής εξουσίας, τους κοινοβουλευτικούς συμβιβασμούς, τον αντισημιτισμό, το φυλετικό μίσος, την παπαδοκρατία κ.λπ. Το περίφημο άρθρο Κατηγορώ του συγγραφέα Εμίλ Ζολά στην εφημερίδα L’ Aurore, τον Ιανουάριο του 1898, επηρέασε άμεσα τον Ζωρές που καταπιάστηκε δραστήρια με μια υπόθεση που απειλούσε το δημοκρατικό καθεστώς. Τα άρθρα του Ζωρές υπό τον τίτλο Οι αποδείξεις (Les Preuves), που δημοσίευσε στην La Petite République, αποκάλυψαν τη συνωμοσία κατά του λοχαγού Ντρέυφους. Ο ίδιος ο Ζωρές εκτίμησε ότι η δίχρονη πάλη για την αθώωση του Ντρέυφους ήταν, όπως έγραψε στην La Petite République τον Αύγουστο του 1899, «μια από τις μεγαλύτερες μάχες του αιώνα, μια από τις μεγαλύτερες της ανθρώπινης ιστορίας». Η Ρόζα Λούξεμπουργκ αναγνώρισε τον ιστορικό ρόλο του Ζωρές στην υπόθεση Ντρέυφους. «Ο Ζωρές είχε δίκιο», έγραφε στη Die Nieu Zeit. «Η υπόθεση Ντρέϋφους ξύπνησε όλες τις λανθάνουσες δυνάμεις της αντίδρασης στη Γαλλία. Ο παλιός εχθρός της εργατικής τάξης, ο μιλιταρισμός, βρέθηκε ξεμασκαρισμένος και έπρεπε να κατευθύνουμε όλα τα βέλη πάνω στο στήθος του. Για πρώτη φορά, η εργατική τάξη κλήθηκε να δώσει μια μεγάλη πολιτική μάχη». Την ίδια στιγμή, όμως, η Ρόζα δεν δίστασε να υποστηρίξει ότι «κατά τη διάρκεια της καμπάνιας για τον Ντρέυφους, η πιστή στον Ζωρές πτέρυγα δεν μπόρεσε να διατηρήσει τη διαχωριστική γραμμή ανάμεσα στο αστικό και το προλεταριακό στρατόπεδο».[3]
Ο Ζωρές αποδέχτηκε, ωστόσο, στα 1899, τη συμμετοχή στην αστική κυβέρνηση Βαλντεκ-Ρουσώ (P. Waldeck- Rousseau), του σοσιαλιστή ηγέτη Μιλεράν –του πρώτου σοσιαλιστή που πήρε μέρος σε μια αστική κυβέρνηση– από κοινού με τον δήμιο της Κομμούνας στρατηγό Γκαλιφιέ, με το σκεπτικό ότι η πολιτική της συμμετοχής σε αστικές κυβερνήσεις ήταν αναγκαία σε ιδιαίτερα «έκτακτες συνθήκες», για την «άμυνα της δημοκρατίας» κλπ . Σε ένα άρθρο του στην La Petite République, στις 17 Ιουλίου του 1899, έθετε το ερώτημα: «Μπορεί ένας σοσιαλιστής σε μια περίοδο κρίσης και για ένα καθορισμένο χρονικό διάστημα, να απαντήσει ευνοϊκά στην πρόσκληση των αστικών κομμάτων και να συνεταιριστεί με αυτά για μια κυβερνητική πράξη;» Για να δώσει αμέσως την απάντηση: «Θα ήταν πράγματι στενοκέφαλος δογματισμός να αντιπαρατάξουμε ένα κατηγορηματικό όχι στις απαιτήσεις της στιγμής, στη συνθετότητα της κατάστασης». Λίγο αργότερα, μάλιστα, τον Αύγουστο του ίδιου χρόνου, θα θεωρούσε «ότι ο σοσιαλισμός είναι αρκετά δυνατός ώστε να εισέρχεται σε όλους τους θεσμούς και να καταλαμβάνει όλες τις εξουσίες χωρίς να απορροφάται από την αστική κοινωνία».
Η μαρξιστική Αριστερά, τόσο η γαλλική όσο και η ευρωπαϊκή, καταδίκασε τη συμμετοχή του Μιλεράν στην κυβέρνηση και άσκησε κριτική στη θέση του Ζωρές. Η Ρόζα Λούξεμπουργκ τόνισε με αυστηρότητα ότι «η τακτική του Ζωρές είναι χτισμένη στην άμμο. Η ανάσταση της μικροαστικής δημοκρατίας που ήθελε να υποστηρίξει η συμμετοχή του Mιλεράν στην κυβέρνηση, και που σε αυτή θυσιάστηκε η σοσιαλιστική αντιπολίτευση στη βουλή, αποδεικνύεται οφθαλμαπάτη. Δένοντας το σοσιαλιστικό προλεταριάτο στο πτώμα του μικροαστικού ριζοσπαστισμού, ο Ζωρές, αντίθετα, παρέλυσε τη μόνη ζωντανή δύναμη που θα μπορούσε να υποστηρίξει τη δημοκρατία στη Γαλλία… Αντί να μεγαλώσει τη σοσιαλιστική επιρροή πάνω στην κυβέρνηση και την αστική βουλή, μετέτρεψε τους σοσιαλιστές σε ένα άβουλο όργανο της κυβέρνησης και σε μια παθητική απόφυση της μικρομπουρζουαζίας». [4] Παρόλα αυτά, ο ίδιος ο Ζωρές δεν δίστασε, δέκα χρόνια αργότερα, να κατηγορήσει τους «προδότες που άφησαν τους εαυτούς τους να χρησιμοποιηθούν από τον καπιταλισμό».
Τον Δεκέμβριο του 1899 ο Ζωρές συνέβαλε στην προσωρινή ένωση του σοσιαλιστικού κινήματος, που πραγματοποιήθκε στο συνέδριο που έλαβε χώρα στην αίθουσα Japy. Επρόκειτο για μια διαδικασία ενοποίησης που ωστόσο υπονομεύθηκε από τη συμμετοχή του Μιλεράν στην κυβέρνηση. Έτσι, στα 1900-01 ο γαλλικός σοσιαλισμός διασπάστηκε και πάλι. Στα 1902, εντέλει, διάφορες σοσιαλιστικές ομάδες σχημάτισαν το «Γαλλικό Σοσιαλιστικό κόμμα». Στο κόμμα αυτό, που κατελάμβανε τη δεξιά θέση στη χωροταξία του γαλλικού σοσιαλισμού, κυριαρχούσε η φυσιογνωμία του Ζωρές, η πρόταση του οποίου, στο συνέδριο της Τουρ, ο σοσιαλισμός να αποτελεί απαραίτητη προσθήκη στη «Διακήρυξη των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου και του Πολίτη», έγινε αποδεκτή.
Στα 1904 ο Ζωρές ίδρυσε μια εφημερίδα, που διόλου τυχαία έφερε τον τίτλο Η Ανθρωπότητα (L’ Ηumanité). Ο ουμανισμός του ήταν όχι μόνο ειλικρινής, αλλά και απεριόριστος. Η δημοκρατία αποτελούσε το θεμέλιο της δράσης του. Τον σοσιαλισμό τον θεωρούσε ως το μέσο για τη στερέωση και την τελειοποίηση της δημοκρατίας. «Είναι αναμφισβήτητο -υποστήριζε- ότι σήμερα δεν είναι δυνατόν πια να πραγματοποιηθεί ο τρόπος με τον οποίο αντιλαμβανόταν την προλεταριακή επανάσταση ο Μαρξ, ο Ένγκελς και ο Μπλανκί… Σήμερα το σοσιαλιστικό προλεταριάτο προετοιμάζει, πλαταίνει, οργανώνει την επανάσταση του ανοιχτά, μέσα στο πλατύ πεδίο της δημοκρατικής νομιμότητας και της καθολικής ψηφοφορίας».[5]
Η ιδέα της δικαιοσύνης και της ηθικής κυριαρχούσε στο θεωρητικό του οπλοστάσιο. Υποστήριζε με πάθος τον ηθικό σοσιαλισμό: «Ο διαλεκτικός σοσιαλισμός -τόνιζε- συμφωνεί λοιπόν με τον ηθικό σοσιαλισμό. Και η ώρα πλησιάζει που θα συγκλίνουν και θα ενωθούν όλα τα μέρη, σε ένα μόνο σοσιαλισμό όλες οι ψυχές, όλα τα πνεύματα, όλες οι δυνάμεις και ιδιότητες της συνείδησης καθώς και η αδελφική χριστιανική κοινότητα, η αξιοπρέπεια και η αληθινή ελευθερία του ανθρώπου και ακόμη η αυθύπαρκτη διαλεκτική των πραγμάτων, της ιστορίας του κόσμου».[6]
Την ίδια περίοδο η Σοσιαλιστική Διεθνής όχι μόνο καταδίκαζε την υπουργοποιήση των σοσιαλιστών – στο συνέδριο της Διεθνούς, που συνήλθε στα 1904 στο Άμστερνταμ, η αριστερή πτέρυγα επικράτησε, καταδικάζοντας την ταξική συνεργασία–, αλλά και πίεζε για την ενοποίηση των κατακερματισμένων σοσιαλιστικών δυνάμεων σε κάθε χώρα, με στόχο τη δημιουργία ισχυρών, ενιαίων κομμάτων. Yπό τους όρους αυτούς ο Ζωρές εγκατέλειψε την πολιτική της συνεργασίας με τα αστικά κόμματα και συνέβαλε αποφασιστικά στην ενοποίηση των δυνάμεων του γαλλικού σοσιαλισμού. Η πορεία αυτή ολοκληρώθηκε τελικά στα 1905, όταν, στο ενοποιητικό συνέδριο, συγκροτήθηκε το ενιαίο σοσιαλιστικό κόμμα SFIO, κόμμα στο οποίο είχε ο ίδιος είχε έναν ηγετικό ρόλο μέχρι τη δολοφονία του.
Αν και υποστήριζε τον σοσιαλιστικό μετασχηματισμό της κοινωνίας και το «επαναστατικό πνεύμα» του σοσιαλιστικού κόμματος, έδινε ιδιαίτερη σημασία στην αναγκαιότητα των μεταρρυθμίσεων. Στο κομματικό συνέδριο της Τουλούζ, στα 1908, απαντώντας στην αριστερά και την άκρα αριστερά του κόμματος, σε μια ομιλία του-ποταμό, τόνισε:
«Ακριβώς γιατί το Σοσιαλιστικό Κόμμα είναι ένα κόμμα επαναστατικό…ακριβώς γιατί θέλει να καταργήσει τη μισθωτή εργασία, να απορροφήσει και να καταργήσει όλο το καπιταλιστικό σύστημα, ακριβώς γιατί είναι ένα Κόμμα ουσιαστικά επαναστατικό, γι’ αυτό ακριβώς είναι το Κόμμα το δραστικά περισσότερο και το πιο πραγματικά μεταρρυθμιστικό…είναι το μόνο Κόμμα που μπορεί να σπρώξει όλες τις μεταρρυθμίσεις ως την ολική μεταρρύθμιση και είναι το μόνο Κόμμα που μπορεί να δώσει σε κάθε μεταρρύθμιση, σε κάθε μερική τάση απελευθέρωσης και βελτίωσης, την πληρότητα μιας δύναμης που τίποτα δεν σταματάει και δεν τρομάζει τίποτα (Επιδοκιμασίες)…» [7].
Ο Ζ. Ζωρές υπήρξε, χωρίς αμφιβολία, μια εντυπωσιακή προσωπικότητα. Ο Λ. Τρότσκι έγραψε αργότερα, στις αναμνήσεις του, ότι «Είχα ακούσει τον Ζωρές σε λαϊκές συγκεντρώσεις στο Παρίσι, σε Διεθνή Συνέδρια, σε επιτροπές. Κάθε φορά μου φαινόταν πως τον άκουγα για πρώτη φορά…Προικισμένος με μια επιβλητική δύναμη, πρωτόγονη σαν χείμαρρος, ξεχείλιζε από τόση γλυκύτητα που λαμποκοπούσε σε όλο του το πρόσωπο, σαν αντικαθρέφτισμα θαυμαστής πνευματικής καλλιέργειας…Πότε αμείλιχτος σαν σίφουνας σάρωνε στο δρόμο του κάθε αντίδραση, και πότε μεγαλόψυχος και μαλακός μιλούσε σαν παιδαγωγός, σαν μεγαλύτερος αδελφός»[8]. Εκτός από μεγάλος ρήτορας ο Ζωρές ήταν και εξαίρετος συγγραφέας. Υπήρξε οργανωτής και συντάκτης της πολιτικής συλλογής εργασίας Σοσιαλιστική Ιστορία 1789-1900. Συνέταξε, μάλιστα τους τέσσερις πρώτους τόμους, τους αφιερωμένους στη μεγάλη γαλλική επανάσταση. Έγραψε, επίσης, πολλά ιστορικά και πολιτικά δοκίμια. Στο φιλοσοφικό πεδίο ήταν υποστηρικτής του ιδεαλισμού και του εξελικτισμού. «Δεν πρέπει να αντιτάσσουμε στην ιδεαλιστική αντίληψη της ιστορίας την υλιστική – τόνιζε – Και οι δυο απόψεις συγχέονται σε μια ενιαία και αδιαίρετη εξέλιξη» [9].
Ο διεθνισμός του ήταν συνδυασμένος με έναν ανιδιοτελή πατριωτισμό. Στο περίφημο έργο του Ο Νέος Στρατός τόνιζε ότι «Στη Διεθνή η ανεξαρτησία των εθνών βρίσκει την πιο υψηλή της εγγύηση, στα ανεξάρτητα έθνη, η Διεθνής εξασφαλίζει τα πιο ισχυρά και τα πλέον αξιοπρεπή όργανα της. Θα μπορούσαμε σχεδόν να πούμε: Λίγος διεθνισμός απομακρύνει από την πατρίδα, πολύς διεθνισμός οδηγεί και πάλι στην πατρίδα. Λίγος πατριωτισμός απομακρύνει από τη Διεθνή, πολύς πατριωτισμός οδηγεί πάλι στη Διεθνή. Δεν υπάρχει λοιπόν καμιά αντίφαση για τους προλεταρίους, τους σοσιαλιστές και διεθνιστές προλετάριους να συμμετέχουν, κατά τρόπον ενεργητικό, στη λαϊκή οργάνωση της εθνικής άμυνας».
Ο Ζ. Ζωρές υπήρξε ένας πολέμιος του ιμπεριαλισμού. Καταδίκασε την κατάληψη και την ίδρυση του προτεκτοράτου του Μαρόκου στα 1912, καθώς και την κατάκτηση των άλλων αποικιών, όπως για παράδειγμα στη βόρεια Αφρική. Αναδείχθηκε σε έναν από τους πλέον φανατικούς εχθρούς του επερχόμενου ολοκαυτώματος του πρώτου παγκοσμίου πολέμου, ενώ συνέβαλε αποφασιστικά στο να ψηφιστεί στο συνέδριο της Διεθνούς, στην Στουτγκάρδη, στα 1907, η περίφημη αντιπολεμική απόφαση που απειλούσε τις άρχουσες τάξεις όλων των χωρών ότι σε περίπτωση πολέμου οι σοσιαλιστές θα κινητοποιούσαν τα «πλατιά λαϊκά στρώματα για να επιτύχουν την πτώση της καπιταλιστικής κυριαρχίας».
Ο ίδιος ο Ζωρές δεν δίστασε να υποστηρίζει ότι για την διατήρηση της ειρήνης η εργατική τάξη μπορούσε να χρησιμοποιήσει όλα «τα μέσα δράσης που διαθέτει, ακόμα και τη διεθνή γενική απεργία, ακόμα και με την επανάσταση» [11]. Συμμετείχε ενεργά στο διεθνές συλλαλητήριο στη Βασιλεία της Ελβετίας, στα 1912. Αν και η συμμετοχή, ήταν εντυπωσιακή το κλίμα του συνεδρίου ήταν ιδιαίτερα βαρύ. Την ημέρα της έναρξης του συνεδρίου οργανώθηκαν μεγάλες αντιπολεμικές διαδηλώσεις στις οποίες μίλησαν σοσιαλιστές από όλο τον κόσμο. Ο Ζωρές, σε έναν από του πιο όμορφους λόγους του, καταδίκασε τον πόλεμο, χρησιμοποιώντας στίχους από την Καμπάνα του Σίλλερ: «Καλώ τους ζωντανούς να αμυνθούν εναντίον του τέρατος που προβάλει στον ορίζοντα».
Ο Ζωρές έλαβε επίσης μέρος στη μαζική εκστρατεία, που οργάνωσαν το Σοσιαλιστικό κόμμα και η Γενική Συνομοσπονδία Εργασίας, ενάντια στην τριετή στρατιωτική θητεία στη Γαλλία, που αποκορυφώθηκε με το μεγάλο συλλαλητήριο τον Μάϊο του 1913. Τον Ιούλιο του 1914, στη Βαίζ, προάστιο της Λυών, στο λόγο που εκφώνησε περιέγραψε με μελανά χρώματα τις επερχόμενες καταστροφές και τη βαρβαρότητα του πολέμου, ενώ ζήτησε και την ενιαία αντίδραση του ευρωπαϊκού κινήματος: «Πολίτες, και λέγω αυτά τα πράγματα με ένα είδος απελπισίας, δεν υπάρχει πια τη στιγμή αυτή που απειλούμαστε από το φονικό και την βαρβαρότητα, παρά μια τύχη για τη διατήρηση της Ειρήνης και τη σωτηρία του πολιτισμού. Να συγκεντρώσει το προλεταριάτο όλες τις δυνάμεις του που αριθμούν ένα μεγάλο αριθμό αδελφών και όλοι οι προλετάριοι, Γάλλοι, Άγγλοι, Γερμανοί, Ιταλοί, Ρώσοι, και εμείς να ζητήσουμε από αυτές τις χιλιάδες ανθρώπων να ενωθούν και με τον ενωμένο παλμό των καρδιών μας να απομακρύνουν τον τρομερό εφιάλτη…το διεθνές σοσιαλιστικό Κόμμα αντιπροσωπεύει αυτή την ώρα, της καταιγίδας, τη μόνη υπόσχεση μιας δυνατότητας ειρήνης ή μιας αποκατάστασης της ειρήνης» [12].
Τον ίδιο μήνα, παραμονές του ξεσπάσματος του πρώτου μεγάλου πολέμου, ο Ζωρές έλαβε μέρος στη σύνοδο του Διεθνούς Σοσιαλιστικού Γραφείου στις Βρυξέλες. Συμμετείχε, μάλιστα, στη λαϊκή συγκέντρωση, που οργάνωσε η Διεθνής στην πόλη, όπου και μίλησε για τελευταία φορά δημόσια.
Ο Ζωρές δεν μπόρεσε να υποστεί, τελικά, τη μεγάλη δοκιμασία που προκάλεσε η κήρυξη του πολέμου, τον Αύγουστο του 1914, στους σοσιαλιστές ηγέτες σε όλες τις εμπόλεμες χώρες. Λίγες μόνον ημέρες πριν ξεσπάσει ο πόλεμος, στις 31 Ιουλίου του 1914, ένας φανατικός της Δεξιάς τον δολοφόνησε την ώρα που δειπνούσε με τους συνεργάτες του στο παρισινό καφέ Κρουασάν, επειδή όπως ισχυρίστηκε ήταν «εχθρός της πατρίδας».
Ο Λ. Τρότσκι ανέφερε αργότερα ότι «Επισκέφτηκα το καλοκαίρι του 1915 το περίφημο από τότε καφενείο «Κρουασάν», που βρίσκεται δύο βήματα μακριά από την «Ουμανιτέ». Είναι ένα κλασσικό παριζιάνικο καφενείο: πάτωμα βρώμικο με πλανιαρίδια, μουσαμαδένιους καναπέδες, χαλασμένα καθίσματα, μαρμάρινα τραπέζια, ταβάνι χαμηλό. Με μια λέξη ότι συναντά κανείς μόνο στο Παρίσι. Μου έδειξαν ένα μικρό καναπέ πλάϊ στο παράθυρο: εκεί σκοτώθηκε με μια πιστολιά το πιο μεγαλοφυές παιδί της σύγχρονης Γαλλίας…. Η δολοφονία του Ζωρές δεν ήταν ένα τυχαίο γεγονός. Ήταν ο τελευταίος κρίκος μιας σκοτεινής εκστρατείας μίσους, ψεύδους και συκοφαντιών που εκτόξευαν εναντίον του οι εχθροί όλων των αποχρώσεων…Ήταν όμως υποχρεωμένοι να περιορίζουν τις επιθέσεις τους ενάντια στις ιδέες του και τις μεθόδους της δράσης του: σαν πρόσωπο, ήταν σχεδόν άτρωτος» [13].
______________
Σημειώσεις
[1] Γρ. Μπακόλας: Εισαγωγή στο: Ζαν Ζωρές. Το πνεύμα του σοσιαλισμού, εκδόσεις Παπαζήση, σελ. 26.
[2] Π. Λαφάργκ, Υλισμός και Ιδεαλισμός στην ιστορία, όπ.π., σελ. 27.
[3] Ρ. Λούξεμπουργκ, Η σοσιαλδημοκρατία στο απόσπασμα, εκδόσεις Κοροντζή, σελ. 45 και 53
[4] Ρ. Λούξεμπουργκ, όπ.π., σελ. 64.
[5] Ζ. Ζωρές, «Ο δρόμος προς το σοσιαλισμό», στο: Ζαν Ζωρές, κείμενα, εκδόσεις Διεθνούς Επικαιρότητας, σελ. 82 και 83.
[6] Ζ. Ζωρές, Οι βάσεις του σοσιαλισμού, εκδόσεις Αναγνωστίδη, σελ. 191.
[7] Ζ. Ζωρές, Λόγος στο συνέδριο της Τουλούζ, στο: Ζαν Ζωρές, Το πνεύμα του Σοσιαλισμού, εκδόσεις Παπαζήση, σελ. 166-7.
[8] Λ. Τρότσκι, Η ζωή μου, όπ.π., σελ. 232.
[9] Ζ. Ζωρές, Ο ιστορικός ιδεαλισμός, εκδόσεις Αναγνωστίδη, σελ. 25.
[10] Z. Ζωρές, «Πατρίδα και Σοσιαλισμός», τμήμα από το έργο «Νέος Στρατός, «στο Ζ. Ζωρές, Το πνεύμα του σοσιαλισμού, σελ. 439.
[11] Ζ. Ζωρές, όπ.π., σελ. 432.
[12] Ζ. Ζωρές, Λόγος στη Βαίζ, όπ.π., σελ. 242.
[13] Λ. Τρότσκι, Η ζωή και το έργο του Ζαν Ζωρές, σελ. 62.
Πηγή:http://rednotebook.gr/2014/08/jaures/
του Τάκη Μαστρογιαννόπουλου
Ζ. Ζωρές
Εχουν περάσει ακριβώς εκατό χρόνια από τότε που ένας Γάλλος, φανατικός εθνικιστής, ο Ραούλ Βιλαίν, πυροβόλησε και σκότωσε στην Μονμάρτη, στο Café du croissant –σήμερα Taverne du croissant– τον μεγάλο σοσιαλιστή ηγέτη Ζαν Ζωρές.Ο Πρόεδρος της Γαλλίας Φρανσουά Ολάντ απέδωσε, με αφορμή τα 100 χρόνια από τη δολοφονία του, «φόρο τιμής» στον Ζωρές, καταθέτοντας στεφάνι, από κοινού με τον σοσιαλδημοκράτη αντικαγκελάριο και υπουργό Οικονομίας της Γερμανίας Ζίγκμαρ Γκάμπριελ, έξω από το καφενείο όπου δολοφονήθηκε ο Ζωρές, στο κέντρο της γαλλικής πρωτεύουσας. Όμως, τόσο ο Ολάντ όσο και ο Γκάμπριελ ελάχιστη σχέση έχουν, αν έχουν κάποια, με τον Ζωρές, εκτός από το ότι το σημερινό γαλλικό Σοσιαλιστικό κόμμα θεωρεί εαυτόν συνέχεια του γαλλικού σοσιαλιστικού κόμματος που ιδρύθηκε στα 1905 και που, καθόλου τυχαία, είχε τον τίτλο «Γαλλικό Τμήμα της Εργατικής Διεθνούς» (Section Française de l’Internationale Ouvrière – SFIO).
Το κόμμα αυτό, με ηγέτες τους Γκεντ, Βαγιάν, Λαφάργκ, Ζωρές κ.ά., ήταν ένα κόμμα που αναφέρονταν στον μαρξισμό, απέβλεπε στο σοσιαλιστικό μετασχηματισμό της κοινωνίας και στην επανάσταση – βρισκόταν, δηλαδή, στον αντίποδα του σημερινού Γαλλικού Σοσιαλιστικού και του Γερμανικού Σοσιαλδημοκρατικού κόμματος (SPD), τα οποία έχουν υιοθετήσει και εφαρμόζουν την αστική πολιτική, και δη στην πιο βάρβαρη εκδοχή της, αυτή του ακραίου νεοφιλελευθερισμού. Ο Ολάντ προσπαθεί να εκμεταλλευτεί τον Ζωρές με στόχο να διασώσει την χαμένη πλέον τιμή της πολιτικής του. Εξάλλου, το ίδιο είχαν επιχειρήσει πριν μερικά χρόνια στη χώρα μας ο Κώστας Σημίτης και το λεγόμενο εκσυγχρονιστικό μπλοκ, όταν επιδίωξαν, ευτυχώς χωρίς επιτυχία, να «υιοθετήσουν» τον Νίκο Πουλαντζά, παρουσιάζοντάς τον όχι ως έναν κομμουνιστή της ανανέωσης, αλλά ως έναν «εκσυγχρονιστή» της εποχής του (!).
Ας γυρίσουμε, όμως, στον Ζαν Ζωρές που, χωρίς αμφιβολία, υπήρξε μια από τις φωτισμένες και ηθικές πολιτικές προσωπικότητες της 3ης γαλλικής δημοκρατίας, αλλά και ο πιο ανιδιοτελής, μεγαλοφυής και διορατικός εκπρόσωπος της δεξιάς πτέρυγας του γαλλικού και ευρωπαϊκού σοσιαλισμού.
Μια ταραχώδης αγωνιστική διαδρομή
Ο Ζαν Ζωρές (J. Jaurès 1859-1914), αυτός για τον οποίο ο Λαφάργκ υποστήριξε ότι ήταν «ο διάβολος που έγινε άνθρωπος», γεννήθηκε στο Κάστρ της επαρχίας Ταρν. Αν και καταγόταν από μια μεσοαστική οικογένεια, μπόρεσε να σπουδάσει χάρη στη γενναιοδωρία ενός θείου του. Υπήρξε εξαίρετος μαθητής. Στα 1878 συνέχισε τις σπουδές του με υποτροφία στο Παρίσι, στο Λύκειο «Luis- le- Grand» και στην «École Normale Supérieure». Ο Γρ. Μπακόλας στην εισαγωγή μιας παρουσίασης κειμένων του Ζωρές γράφει: «Αφού παρακολουθούσε, σαν υπότροφος του κολλεγίου της Saint Barbe, τις παραδόσεις του Λυκείου του Λουδοβίκου του Μεγάλου, μπήκε στην Εκόλ Νορμάλ το 1878. Εκεί είχε συμμαθητές τον μετέπειτα φιλόσοφο Ανρί Μπερξόν και τον μελλοντικό καρδινάλιο Μποντριγιάρ. Οι συμμαθητές του θαύμαζαν το εκπληκτικό του ρητορικό ταλέντο, την πελώρια κλασική του παιδεία και καλλιέργεια, τη μνειμειώδικη απλότητα του και την σχεδόν παιδική αγνότητά του… Ο Ζωρές από τη νεαρότατη αυτή ηλικία του διακατέχεται από φλογερά δημοκρατικά αισθήματα».[1]
Μετά την απόκτηση του πτυχίου Φιλοσοφίας διορίστηκε, στα 1881, καθηγητής στο λύκειο θηλέων της Αλμπί (Albi). Στη συνέχεια, την περίοδο 1883-85, δίδαξε, στην αρχή ως λέκτορας και αμέσως μετά ως καθηγητής φιλοσοφίας στο πανεπιστήμιο της Τουλούζ.
Την ίδια περίοδο, στα σκοτεινά χρόνια της Τρίτης Δημοκρατίας, ασχολήθηκε και με την πολιτική, υποστηρίζοντας αστικές φιλελεύθερες ιδέες και εντασσόμενος στο αστικό δημοκρατικό στρατόπεδο. Κατά τη διάρκεια μιας συγκέντρωσης εκφώνησε μια υπέροχη ομιλία με την οποία υποστήριξε την εκπαιδευτική μεταρρύθμιση του Ζ. Φερρύ (Jules François Camille Ferry), γεγονός που του εξασφάλισε μια θέση στις εκλογικές λίστες του Ζυλ Φερρύ. Αν και μόλις 26 χρονών, εκλέχτηκε, στα 1885, θριαμβευτικά βουλευτής της Τάρν (Tarn). Υπήρξε, τότε, ο πιο νέος βουλευτής του γαλλικού κοινοβουλίου, στο οποίο ως ανεξάρτητος, βρήκε θέση στα έδρανα της μετριοπαθούς Αριστεράς. Τον επόμενο χρόνο ενώθηκε στη ζωή με την Λουίζ Μπουά. Στο κοινοβούλιο, όπου έλαμψε ως ρήτορας, ο Ζωρές ασχολήθηκε κυρίως με τα εκπαιδευτικά ζητήματα. Η Justice, μάλιστα, η εφημερίδα του Κλεμανσώ, χαρακτήρισε τον πρώτο λόγο του Ζωρές στο κοινοβούλιο «υπέροχο». Αυτή την περίοδο υποστήριζε την ενότητα όλων των δημοκρατικών δυνάμεων. Θεωρούσε ότι η συνεργασία της εργατικής τάξης με τους αστούς φιλελεύθερους είχε τη δυνατότητα «να σταματήσει τα καπιταλιστικά προνόμια και καταχρήσεις». Στα 1889 ο Ζωρές έχασε την έδρα του στο κοινοβούλιο και επέστρεψε στη διδασκαλία ως καθηγητής φιλοσοφίας στο πανεπιστήμιο της Τουλούζ. Υπέβαλε επίσης στη Σορβόνη τις διδακτορικές του διατριβές Η πραγματικότητα του αισθητού κόσμου και στα λατινικά Οι πηγές του γερμανικού σοσιαλισμού στον Λούθηρο, τον Καντ, τον Φίχτε και τον Έγελο.
Την επόμενη περίοδο ήλθε σε διάσταση με τον Ζυλ Φερρύ, ο οποίος ήταν αντίθετος με τις σοσιαλιστικές ιδέες, και στράφηκε προς τα αριστερά, προς το εργατικό και σοσιαλιστικό κίνημα. Απέκτησε επαφές με τους συνδικαλιστές ηγέτες της Τουλούζ, ενώ μέσα από τις σελίδες της ριζοσπαστικής εφημερίδας La Dépêche de Toulouse, της οποίας ήταν συνεργάτης, υποστήριξε τη μαχητική απεργία των μεταλλωρύχων της Καρμώ. Ασχολήθηκε, επίσης, με το δημοτικό συμβούλιο της Τουλούζ, του οποίου υπήρξε δημοτικός σύμβουλος και αναπληρωτής δήμαρχος, ως εκπρόσωπος της συνεργασίας σοσιαλιστών και ριζοσπαστών. Στα 1892 οι μεταλλωρύχοι της Καρμώ (Carmaux) του πρότειναν να είναι ο σοσιαλιστής υποψήφιος για το κοινοβούλιο με τον όρο να αποδεχτεί το πρόγραμμα του Εργατικού κόμματος. Ο Ζωρές συμφώνησε. Δεν προσχώρησε, όμως, στο κόμμα, προτιμώντας να παραμείνει ανεξάρτητος σοσιαλιστής. Ο Π. Λαφάργκ είχε δίκιο αργότερα να υποστηρίζει ότι «οι μεταλλωρύχοι του Κορμώ πλήρωσαν γενναιόδωρα το χρέος τους στο σοσιαλιστικό κόμμα, που τους βοήθησε να θριαμβεύσουν στην απεργία τους, απελευθερώνοντας τον Ζωρές από το Πανεπιστήμιο και ρίχνοντάς τον στην πολιτική».[2]
Στις αναπληρωματικές εκλογές του Ιανουαρίου του 1893 ο Ζωρές εκλέχτηκε βουλευτής στην Αλμπί. Την περίοδο 1895-96 υποστήριξε και πάλι τη μεγάλη απεργιακή κινητοποίηση των υαλουργών της Κορμώ που βρέθηκαν αντιμέτωποι με τα αστυνομικά μέτρα και τις δικαστικές διώξεις. Ο Ζωρές υποβοήθησε τους εργάτες να ιδρύσουν μια συνεργατική υαλουργία. Στις εκλογές του 1898 δεν επανεκλέχτηκε, παρόλα αυτά, συνέχισε να έχει μια σοβαρή παρουσία στα πολιτικά δρώμενα.Υπήρξε διευθυντής της καθημερινής παρισινής εφημερίδας La Petite République, εφημερίδα που κυκλοφόρησε από Ιούλιο του 1893 μέχρι τον Ιούλιο του 1914.
Ο Ζωρές έλαβε ενεργά μέρος στην υπόθεση Ντρέυφους. Την στιγμή που ο Γκεντ και ο Βαγιάν θεωρούσαν αυτή την υπόθεση ως μια «ενδοαστική» διαμάχη, στην οποία το εργατικό και σοσιαλιστικό κίνημα έπρεπε να παραμείνουν ουδέτερα, ο Ζωρές, αν και αρχικά δίστασε να ασχοληθεί, στη συνέχεια, ακολουθώντας τη θαρραλέα στάση του Ζολά, έδωσε μια σκληρή μάχη ενάντια στον μιλιταρισμό, τις ραδιουργίες του στρατιωτικού επιτελείου και της δικαστικής εξουσίας, τους κοινοβουλευτικούς συμβιβασμούς, τον αντισημιτισμό, το φυλετικό μίσος, την παπαδοκρατία κ.λπ. Το περίφημο άρθρο Κατηγορώ του συγγραφέα Εμίλ Ζολά στην εφημερίδα L’ Aurore, τον Ιανουάριο του 1898, επηρέασε άμεσα τον Ζωρές που καταπιάστηκε δραστήρια με μια υπόθεση που απειλούσε το δημοκρατικό καθεστώς. Τα άρθρα του Ζωρές υπό τον τίτλο Οι αποδείξεις (Les Preuves), που δημοσίευσε στην La Petite République, αποκάλυψαν τη συνωμοσία κατά του λοχαγού Ντρέυφους. Ο ίδιος ο Ζωρές εκτίμησε ότι η δίχρονη πάλη για την αθώωση του Ντρέυφους ήταν, όπως έγραψε στην La Petite République τον Αύγουστο του 1899, «μια από τις μεγαλύτερες μάχες του αιώνα, μια από τις μεγαλύτερες της ανθρώπινης ιστορίας». Η Ρόζα Λούξεμπουργκ αναγνώρισε τον ιστορικό ρόλο του Ζωρές στην υπόθεση Ντρέυφους. «Ο Ζωρές είχε δίκιο», έγραφε στη Die Nieu Zeit. «Η υπόθεση Ντρέϋφους ξύπνησε όλες τις λανθάνουσες δυνάμεις της αντίδρασης στη Γαλλία. Ο παλιός εχθρός της εργατικής τάξης, ο μιλιταρισμός, βρέθηκε ξεμασκαρισμένος και έπρεπε να κατευθύνουμε όλα τα βέλη πάνω στο στήθος του. Για πρώτη φορά, η εργατική τάξη κλήθηκε να δώσει μια μεγάλη πολιτική μάχη». Την ίδια στιγμή, όμως, η Ρόζα δεν δίστασε να υποστηρίξει ότι «κατά τη διάρκεια της καμπάνιας για τον Ντρέυφους, η πιστή στον Ζωρές πτέρυγα δεν μπόρεσε να διατηρήσει τη διαχωριστική γραμμή ανάμεσα στο αστικό και το προλεταριακό στρατόπεδο».[3]
Ο Ζωρές αποδέχτηκε, ωστόσο, στα 1899, τη συμμετοχή στην αστική κυβέρνηση Βαλντεκ-Ρουσώ (P. Waldeck- Rousseau), του σοσιαλιστή ηγέτη Μιλεράν –του πρώτου σοσιαλιστή που πήρε μέρος σε μια αστική κυβέρνηση– από κοινού με τον δήμιο της Κομμούνας στρατηγό Γκαλιφιέ, με το σκεπτικό ότι η πολιτική της συμμετοχής σε αστικές κυβερνήσεις ήταν αναγκαία σε ιδιαίτερα «έκτακτες συνθήκες», για την «άμυνα της δημοκρατίας» κλπ . Σε ένα άρθρο του στην La Petite République, στις 17 Ιουλίου του 1899, έθετε το ερώτημα: «Μπορεί ένας σοσιαλιστής σε μια περίοδο κρίσης και για ένα καθορισμένο χρονικό διάστημα, να απαντήσει ευνοϊκά στην πρόσκληση των αστικών κομμάτων και να συνεταιριστεί με αυτά για μια κυβερνητική πράξη;» Για να δώσει αμέσως την απάντηση: «Θα ήταν πράγματι στενοκέφαλος δογματισμός να αντιπαρατάξουμε ένα κατηγορηματικό όχι στις απαιτήσεις της στιγμής, στη συνθετότητα της κατάστασης». Λίγο αργότερα, μάλιστα, τον Αύγουστο του ίδιου χρόνου, θα θεωρούσε «ότι ο σοσιαλισμός είναι αρκετά δυνατός ώστε να εισέρχεται σε όλους τους θεσμούς και να καταλαμβάνει όλες τις εξουσίες χωρίς να απορροφάται από την αστική κοινωνία».
Η μαρξιστική Αριστερά, τόσο η γαλλική όσο και η ευρωπαϊκή, καταδίκασε τη συμμετοχή του Μιλεράν στην κυβέρνηση και άσκησε κριτική στη θέση του Ζωρές. Η Ρόζα Λούξεμπουργκ τόνισε με αυστηρότητα ότι «η τακτική του Ζωρές είναι χτισμένη στην άμμο. Η ανάσταση της μικροαστικής δημοκρατίας που ήθελε να υποστηρίξει η συμμετοχή του Mιλεράν στην κυβέρνηση, και που σε αυτή θυσιάστηκε η σοσιαλιστική αντιπολίτευση στη βουλή, αποδεικνύεται οφθαλμαπάτη. Δένοντας το σοσιαλιστικό προλεταριάτο στο πτώμα του μικροαστικού ριζοσπαστισμού, ο Ζωρές, αντίθετα, παρέλυσε τη μόνη ζωντανή δύναμη που θα μπορούσε να υποστηρίξει τη δημοκρατία στη Γαλλία… Αντί να μεγαλώσει τη σοσιαλιστική επιρροή πάνω στην κυβέρνηση και την αστική βουλή, μετέτρεψε τους σοσιαλιστές σε ένα άβουλο όργανο της κυβέρνησης και σε μια παθητική απόφυση της μικρομπουρζουαζίας». [4] Παρόλα αυτά, ο ίδιος ο Ζωρές δεν δίστασε, δέκα χρόνια αργότερα, να κατηγορήσει τους «προδότες που άφησαν τους εαυτούς τους να χρησιμοποιηθούν από τον καπιταλισμό».
Τον Δεκέμβριο του 1899 ο Ζωρές συνέβαλε στην προσωρινή ένωση του σοσιαλιστικού κινήματος, που πραγματοποιήθκε στο συνέδριο που έλαβε χώρα στην αίθουσα Japy. Επρόκειτο για μια διαδικασία ενοποίησης που ωστόσο υπονομεύθηκε από τη συμμετοχή του Μιλεράν στην κυβέρνηση. Έτσι, στα 1900-01 ο γαλλικός σοσιαλισμός διασπάστηκε και πάλι. Στα 1902, εντέλει, διάφορες σοσιαλιστικές ομάδες σχημάτισαν το «Γαλλικό Σοσιαλιστικό κόμμα». Στο κόμμα αυτό, που κατελάμβανε τη δεξιά θέση στη χωροταξία του γαλλικού σοσιαλισμού, κυριαρχούσε η φυσιογνωμία του Ζωρές, η πρόταση του οποίου, στο συνέδριο της Τουρ, ο σοσιαλισμός να αποτελεί απαραίτητη προσθήκη στη «Διακήρυξη των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου και του Πολίτη», έγινε αποδεκτή.
Στα 1904 ο Ζωρές ίδρυσε μια εφημερίδα, που διόλου τυχαία έφερε τον τίτλο Η Ανθρωπότητα (L’ Ηumanité). Ο ουμανισμός του ήταν όχι μόνο ειλικρινής, αλλά και απεριόριστος. Η δημοκρατία αποτελούσε το θεμέλιο της δράσης του. Τον σοσιαλισμό τον θεωρούσε ως το μέσο για τη στερέωση και την τελειοποίηση της δημοκρατίας. «Είναι αναμφισβήτητο -υποστήριζε- ότι σήμερα δεν είναι δυνατόν πια να πραγματοποιηθεί ο τρόπος με τον οποίο αντιλαμβανόταν την προλεταριακή επανάσταση ο Μαρξ, ο Ένγκελς και ο Μπλανκί… Σήμερα το σοσιαλιστικό προλεταριάτο προετοιμάζει, πλαταίνει, οργανώνει την επανάσταση του ανοιχτά, μέσα στο πλατύ πεδίο της δημοκρατικής νομιμότητας και της καθολικής ψηφοφορίας».[5]
Η ιδέα της δικαιοσύνης και της ηθικής κυριαρχούσε στο θεωρητικό του οπλοστάσιο. Υποστήριζε με πάθος τον ηθικό σοσιαλισμό: «Ο διαλεκτικός σοσιαλισμός -τόνιζε- συμφωνεί λοιπόν με τον ηθικό σοσιαλισμό. Και η ώρα πλησιάζει που θα συγκλίνουν και θα ενωθούν όλα τα μέρη, σε ένα μόνο σοσιαλισμό όλες οι ψυχές, όλα τα πνεύματα, όλες οι δυνάμεις και ιδιότητες της συνείδησης καθώς και η αδελφική χριστιανική κοινότητα, η αξιοπρέπεια και η αληθινή ελευθερία του ανθρώπου και ακόμη η αυθύπαρκτη διαλεκτική των πραγμάτων, της ιστορίας του κόσμου».[6]
Την ίδια περίοδο η Σοσιαλιστική Διεθνής όχι μόνο καταδίκαζε την υπουργοποιήση των σοσιαλιστών – στο συνέδριο της Διεθνούς, που συνήλθε στα 1904 στο Άμστερνταμ, η αριστερή πτέρυγα επικράτησε, καταδικάζοντας την ταξική συνεργασία–, αλλά και πίεζε για την ενοποίηση των κατακερματισμένων σοσιαλιστικών δυνάμεων σε κάθε χώρα, με στόχο τη δημιουργία ισχυρών, ενιαίων κομμάτων. Yπό τους όρους αυτούς ο Ζωρές εγκατέλειψε την πολιτική της συνεργασίας με τα αστικά κόμματα και συνέβαλε αποφασιστικά στην ενοποίηση των δυνάμεων του γαλλικού σοσιαλισμού. Η πορεία αυτή ολοκληρώθηκε τελικά στα 1905, όταν, στο ενοποιητικό συνέδριο, συγκροτήθηκε το ενιαίο σοσιαλιστικό κόμμα SFIO, κόμμα στο οποίο είχε ο ίδιος είχε έναν ηγετικό ρόλο μέχρι τη δολοφονία του.
Αν και υποστήριζε τον σοσιαλιστικό μετασχηματισμό της κοινωνίας και το «επαναστατικό πνεύμα» του σοσιαλιστικού κόμματος, έδινε ιδιαίτερη σημασία στην αναγκαιότητα των μεταρρυθμίσεων. Στο κομματικό συνέδριο της Τουλούζ, στα 1908, απαντώντας στην αριστερά και την άκρα αριστερά του κόμματος, σε μια ομιλία του-ποταμό, τόνισε:
«Ακριβώς γιατί το Σοσιαλιστικό Κόμμα είναι ένα κόμμα επαναστατικό…ακριβώς γιατί θέλει να καταργήσει τη μισθωτή εργασία, να απορροφήσει και να καταργήσει όλο το καπιταλιστικό σύστημα, ακριβώς γιατί είναι ένα Κόμμα ουσιαστικά επαναστατικό, γι’ αυτό ακριβώς είναι το Κόμμα το δραστικά περισσότερο και το πιο πραγματικά μεταρρυθμιστικό…είναι το μόνο Κόμμα που μπορεί να σπρώξει όλες τις μεταρρυθμίσεις ως την ολική μεταρρύθμιση και είναι το μόνο Κόμμα που μπορεί να δώσει σε κάθε μεταρρύθμιση, σε κάθε μερική τάση απελευθέρωσης και βελτίωσης, την πληρότητα μιας δύναμης που τίποτα δεν σταματάει και δεν τρομάζει τίποτα (Επιδοκιμασίες)…» [7].
Ο Ζ. Ζωρές υπήρξε, χωρίς αμφιβολία, μια εντυπωσιακή προσωπικότητα. Ο Λ. Τρότσκι έγραψε αργότερα, στις αναμνήσεις του, ότι «Είχα ακούσει τον Ζωρές σε λαϊκές συγκεντρώσεις στο Παρίσι, σε Διεθνή Συνέδρια, σε επιτροπές. Κάθε φορά μου φαινόταν πως τον άκουγα για πρώτη φορά…Προικισμένος με μια επιβλητική δύναμη, πρωτόγονη σαν χείμαρρος, ξεχείλιζε από τόση γλυκύτητα που λαμποκοπούσε σε όλο του το πρόσωπο, σαν αντικαθρέφτισμα θαυμαστής πνευματικής καλλιέργειας…Πότε αμείλιχτος σαν σίφουνας σάρωνε στο δρόμο του κάθε αντίδραση, και πότε μεγαλόψυχος και μαλακός μιλούσε σαν παιδαγωγός, σαν μεγαλύτερος αδελφός»[8]. Εκτός από μεγάλος ρήτορας ο Ζωρές ήταν και εξαίρετος συγγραφέας. Υπήρξε οργανωτής και συντάκτης της πολιτικής συλλογής εργασίας Σοσιαλιστική Ιστορία 1789-1900. Συνέταξε, μάλιστα τους τέσσερις πρώτους τόμους, τους αφιερωμένους στη μεγάλη γαλλική επανάσταση. Έγραψε, επίσης, πολλά ιστορικά και πολιτικά δοκίμια. Στο φιλοσοφικό πεδίο ήταν υποστηρικτής του ιδεαλισμού και του εξελικτισμού. «Δεν πρέπει να αντιτάσσουμε στην ιδεαλιστική αντίληψη της ιστορίας την υλιστική – τόνιζε – Και οι δυο απόψεις συγχέονται σε μια ενιαία και αδιαίρετη εξέλιξη» [9].
Ο διεθνισμός του ήταν συνδυασμένος με έναν ανιδιοτελή πατριωτισμό. Στο περίφημο έργο του Ο Νέος Στρατός τόνιζε ότι «Στη Διεθνή η ανεξαρτησία των εθνών βρίσκει την πιο υψηλή της εγγύηση, στα ανεξάρτητα έθνη, η Διεθνής εξασφαλίζει τα πιο ισχυρά και τα πλέον αξιοπρεπή όργανα της. Θα μπορούσαμε σχεδόν να πούμε: Λίγος διεθνισμός απομακρύνει από την πατρίδα, πολύς διεθνισμός οδηγεί και πάλι στην πατρίδα. Λίγος πατριωτισμός απομακρύνει από τη Διεθνή, πολύς πατριωτισμός οδηγεί πάλι στη Διεθνή. Δεν υπάρχει λοιπόν καμιά αντίφαση για τους προλεταρίους, τους σοσιαλιστές και διεθνιστές προλετάριους να συμμετέχουν, κατά τρόπον ενεργητικό, στη λαϊκή οργάνωση της εθνικής άμυνας».
Ο Ζ. Ζωρές υπήρξε ένας πολέμιος του ιμπεριαλισμού. Καταδίκασε την κατάληψη και την ίδρυση του προτεκτοράτου του Μαρόκου στα 1912, καθώς και την κατάκτηση των άλλων αποικιών, όπως για παράδειγμα στη βόρεια Αφρική. Αναδείχθηκε σε έναν από τους πλέον φανατικούς εχθρούς του επερχόμενου ολοκαυτώματος του πρώτου παγκοσμίου πολέμου, ενώ συνέβαλε αποφασιστικά στο να ψηφιστεί στο συνέδριο της Διεθνούς, στην Στουτγκάρδη, στα 1907, η περίφημη αντιπολεμική απόφαση που απειλούσε τις άρχουσες τάξεις όλων των χωρών ότι σε περίπτωση πολέμου οι σοσιαλιστές θα κινητοποιούσαν τα «πλατιά λαϊκά στρώματα για να επιτύχουν την πτώση της καπιταλιστικής κυριαρχίας».
Ο ίδιος ο Ζωρές δεν δίστασε να υποστηρίζει ότι για την διατήρηση της ειρήνης η εργατική τάξη μπορούσε να χρησιμοποιήσει όλα «τα μέσα δράσης που διαθέτει, ακόμα και τη διεθνή γενική απεργία, ακόμα και με την επανάσταση» [11]. Συμμετείχε ενεργά στο διεθνές συλλαλητήριο στη Βασιλεία της Ελβετίας, στα 1912. Αν και η συμμετοχή, ήταν εντυπωσιακή το κλίμα του συνεδρίου ήταν ιδιαίτερα βαρύ. Την ημέρα της έναρξης του συνεδρίου οργανώθηκαν μεγάλες αντιπολεμικές διαδηλώσεις στις οποίες μίλησαν σοσιαλιστές από όλο τον κόσμο. Ο Ζωρές, σε έναν από του πιο όμορφους λόγους του, καταδίκασε τον πόλεμο, χρησιμοποιώντας στίχους από την Καμπάνα του Σίλλερ: «Καλώ τους ζωντανούς να αμυνθούν εναντίον του τέρατος που προβάλει στον ορίζοντα».
Ο Ζωρές έλαβε επίσης μέρος στη μαζική εκστρατεία, που οργάνωσαν το Σοσιαλιστικό κόμμα και η Γενική Συνομοσπονδία Εργασίας, ενάντια στην τριετή στρατιωτική θητεία στη Γαλλία, που αποκορυφώθηκε με το μεγάλο συλλαλητήριο τον Μάϊο του 1913. Τον Ιούλιο του 1914, στη Βαίζ, προάστιο της Λυών, στο λόγο που εκφώνησε περιέγραψε με μελανά χρώματα τις επερχόμενες καταστροφές και τη βαρβαρότητα του πολέμου, ενώ ζήτησε και την ενιαία αντίδραση του ευρωπαϊκού κινήματος: «Πολίτες, και λέγω αυτά τα πράγματα με ένα είδος απελπισίας, δεν υπάρχει πια τη στιγμή αυτή που απειλούμαστε από το φονικό και την βαρβαρότητα, παρά μια τύχη για τη διατήρηση της Ειρήνης και τη σωτηρία του πολιτισμού. Να συγκεντρώσει το προλεταριάτο όλες τις δυνάμεις του που αριθμούν ένα μεγάλο αριθμό αδελφών και όλοι οι προλετάριοι, Γάλλοι, Άγγλοι, Γερμανοί, Ιταλοί, Ρώσοι, και εμείς να ζητήσουμε από αυτές τις χιλιάδες ανθρώπων να ενωθούν και με τον ενωμένο παλμό των καρδιών μας να απομακρύνουν τον τρομερό εφιάλτη…το διεθνές σοσιαλιστικό Κόμμα αντιπροσωπεύει αυτή την ώρα, της καταιγίδας, τη μόνη υπόσχεση μιας δυνατότητας ειρήνης ή μιας αποκατάστασης της ειρήνης» [12].
Τον ίδιο μήνα, παραμονές του ξεσπάσματος του πρώτου μεγάλου πολέμου, ο Ζωρές έλαβε μέρος στη σύνοδο του Διεθνούς Σοσιαλιστικού Γραφείου στις Βρυξέλες. Συμμετείχε, μάλιστα, στη λαϊκή συγκέντρωση, που οργάνωσε η Διεθνής στην πόλη, όπου και μίλησε για τελευταία φορά δημόσια.
Ο Ζωρές δεν μπόρεσε να υποστεί, τελικά, τη μεγάλη δοκιμασία που προκάλεσε η κήρυξη του πολέμου, τον Αύγουστο του 1914, στους σοσιαλιστές ηγέτες σε όλες τις εμπόλεμες χώρες. Λίγες μόνον ημέρες πριν ξεσπάσει ο πόλεμος, στις 31 Ιουλίου του 1914, ένας φανατικός της Δεξιάς τον δολοφόνησε την ώρα που δειπνούσε με τους συνεργάτες του στο παρισινό καφέ Κρουασάν, επειδή όπως ισχυρίστηκε ήταν «εχθρός της πατρίδας».
Ο Λ. Τρότσκι ανέφερε αργότερα ότι «Επισκέφτηκα το καλοκαίρι του 1915 το περίφημο από τότε καφενείο «Κρουασάν», που βρίσκεται δύο βήματα μακριά από την «Ουμανιτέ». Είναι ένα κλασσικό παριζιάνικο καφενείο: πάτωμα βρώμικο με πλανιαρίδια, μουσαμαδένιους καναπέδες, χαλασμένα καθίσματα, μαρμάρινα τραπέζια, ταβάνι χαμηλό. Με μια λέξη ότι συναντά κανείς μόνο στο Παρίσι. Μου έδειξαν ένα μικρό καναπέ πλάϊ στο παράθυρο: εκεί σκοτώθηκε με μια πιστολιά το πιο μεγαλοφυές παιδί της σύγχρονης Γαλλίας…. Η δολοφονία του Ζωρές δεν ήταν ένα τυχαίο γεγονός. Ήταν ο τελευταίος κρίκος μιας σκοτεινής εκστρατείας μίσους, ψεύδους και συκοφαντιών που εκτόξευαν εναντίον του οι εχθροί όλων των αποχρώσεων…Ήταν όμως υποχρεωμένοι να περιορίζουν τις επιθέσεις τους ενάντια στις ιδέες του και τις μεθόδους της δράσης του: σαν πρόσωπο, ήταν σχεδόν άτρωτος» [13].
______________
Σημειώσεις
[1] Γρ. Μπακόλας: Εισαγωγή στο: Ζαν Ζωρές. Το πνεύμα του σοσιαλισμού, εκδόσεις Παπαζήση, σελ. 26.
[2] Π. Λαφάργκ, Υλισμός και Ιδεαλισμός στην ιστορία, όπ.π., σελ. 27.
[3] Ρ. Λούξεμπουργκ, Η σοσιαλδημοκρατία στο απόσπασμα, εκδόσεις Κοροντζή, σελ. 45 και 53
[4] Ρ. Λούξεμπουργκ, όπ.π., σελ. 64.
[5] Ζ. Ζωρές, «Ο δρόμος προς το σοσιαλισμό», στο: Ζαν Ζωρές, κείμενα, εκδόσεις Διεθνούς Επικαιρότητας, σελ. 82 και 83.
[6] Ζ. Ζωρές, Οι βάσεις του σοσιαλισμού, εκδόσεις Αναγνωστίδη, σελ. 191.
[7] Ζ. Ζωρές, Λόγος στο συνέδριο της Τουλούζ, στο: Ζαν Ζωρές, Το πνεύμα του Σοσιαλισμού, εκδόσεις Παπαζήση, σελ. 166-7.
[8] Λ. Τρότσκι, Η ζωή μου, όπ.π., σελ. 232.
[9] Ζ. Ζωρές, Ο ιστορικός ιδεαλισμός, εκδόσεις Αναγνωστίδη, σελ. 25.
[10] Z. Ζωρές, «Πατρίδα και Σοσιαλισμός», τμήμα από το έργο «Νέος Στρατός, «στο Ζ. Ζωρές, Το πνεύμα του σοσιαλισμού, σελ. 439.
[11] Ζ. Ζωρές, όπ.π., σελ. 432.
[12] Ζ. Ζωρές, Λόγος στη Βαίζ, όπ.π., σελ. 242.
[13] Λ. Τρότσκι, Η ζωή και το έργο του Ζαν Ζωρές, σελ. 62.
Πηγή:http://rednotebook.gr/2014/08/jaures/
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου