Η περικεφαλαία του Μιλτιάδη

17/09/2013 Βούλγαρης Χρήστος Επεξεργασία Γράψτε ένα σχόλιο Go to comments

Η περικεφαλαία του Μιλτιάδη

Η περικεφαλαία του Μιλτιάδη, 5^ος αιώνας π.Χ., Μουσείο Ολυμπίας: Μετά τη θριαμβευτική νίκη εναντίον των Περσών στη μάχη του Μαραθώνα ο Μιλτιάδης αφιέρωσε την περικεφαλαία του στο ιερό του Δία στην Ολυμπία.

Ο ξανθός έφηβος, 5^ος αιώνας π.Χ., Μουσείο Ακροπόλεως: Στο κεφάλι του αγάλματος σώζονται ίχνη κίτρινου χρώματος, κάτι που αποδεικνύει ότι τα αγάλματα και οι ναοί δεν ήταν ολόλευκα όπως τείνουν να πιστεύουν πολλοί άνθρωποι. Ο ξανθός έφηβος αντιπροσωπεύει τον ιδανικό νέο της αθηναϊκής πολιτείας. Αισιοδοξία και απέραντη εμπιστοσύνη στις δυνατότητες του ανθρώπου -του ελεύθερου ανθρώπου- είναι τα χαρακτηριστικά της εποχής.

Χειρουργικά εργαλεία, 5^ος-  4^ος αιώνας π.Χ., Μουσείο Επιδαύρου: Τα χειρουργικά εργαλεία είναι μάρτυρες του υψηλού επιπέδου της ιατρικής στην αρχαία Ελλάδα. Στην Επίδαυρο, στο ιερό του Ασκληπιού, του γιου του Απόλλωνα και θεραπευτή θεού, λειτουργούσε ένα ιατρικό κέντρο, όπου πραγματοποιούνταν χειρουργικές επεμβάσεις ακριβείας. Αν ποτέ επισκεφτείτε το μουσείο της Επιδαύρου με ένα γιατρό, ζητήστε του να σας εξηγήσει ποιά είναι η χρήση του κάθε εργαλείου, δεν διαφέρουν καθόλου από τα σημερινά.

Ένας δυναμικός Γάλλος φιλόσοφος και ιστορικός του 19^ου αιώνα που δεν δίσταζε να «πηγαίνει κόντρα» στις αντιλήψεις τις εποχής του, ο Quatremere de Quincy, άσκησε οξεία κριτική στο θεσμό των μουσείων. Υποστήριξε πως στα μουσεία τοποθετούνται αντικείμενα που δεν έχουν σχέση μεταξύ τους αποκεκομμένα από το περιβάλλον τους, αποκεκομμένα από τον πολιτισμό που τα παρήγαγε. Για το Γάλλο φιλόσοφο τα μουσεία εκμηδενίζουν την ψυχή των ανθρώπων και των ανθρώπινων πολιτισμών. Για να καταλάβουμε το συλλογισμό του, πρέπει να φανταστούμε ένα μουσείο του 4000 μ.Χ. με εκθέματα του δικού μας πολιτισμού: Στη μία αίθουσα i- phones, στην επόμενη θρησκευτικές εικόνες και σε μία τρίτη όπλα. Καταλαβαίνει ο επισκέπτης του μουσείου πώς νοιώθει ένας πιστός χριστιανός, όταν προσκυνά μία εικόνα ή την εξάρτηση που έχει ένας έφηβος από το κινητό του και το Facebook;

Ο συλλογισμός του Γάλλου φιλοσόφου δεν είναι παράλογος.  Όμως, πώς αλλιώς μπορούμε να φέρουμε σε επαφή τους ανθρώπους με ένα σύνολο αντικειμένων περασμένων εποχών που θεωρούμε αξιόλογα ή ένα σύνολο -ενδεχομένως σύγχρονων- έργων τέχνης; Δεν έχουμε επινοήσει κάποιο άλλο θεσμό που να υπηρετεί το σκοπό αυτό, με τον οποίο θα μπορούσαμε να αντικαταστήσουμε το θεσμό των μουσείων. Πάντως, σήμερα αναγνωρίζουμε τις αδυναμίες του και προσπαθούμε να τις αντιμετωπίσουμε.

Επίδαυρος χειρουργικά εργαλεία

Μέχρι πρόσφατα μόνο το έκθεμα ήταν στο επίκεντρο. Ο επισκέπτης έμενε στο περιθώριο. Αν δεν ήξερε, αν δεν ήταν αρκετά καλλιεργημένος ώστε να απολαύσει την επίσκεψη στο μουσείο, ήταν δικό του πρόβλημα. Σήμερα, και ο επισκέπτης έρχεται σε πρώτο πλάνο. Τα μουσεία προσπαθούν να μεσολαβήσουν ανάμεσα στον επισκέπτη και στο έκθεμα, ώστε να τον βοηθήσουν να το προσεγγίσει καλύτερα, να καταλάβει ποιός ήταν ο προορισμός του εκθέματος, τί σήμαινε για τους ανθρώπους. Για το σκοπό αυτό, τα επεξηγηματικά κείμενα στα μουσεία είναι γραμμένα σε απλή και όχι επιστημονική γλώσσα, ώστε να είναι πιο διαφωτιστικά. Πέρα από τα επεξηγηματικά κείμενα που «συνοδεύουν» τα εκθέματα, υπάρχουν συνήθως και κείμενα στους τοίχους με ευρύτερο περιεχόμενο όπως γενικές πληροφορίες σχετικά με την εποχή, καθώς και χάρτες. Τα μουσεία μεριμνούν, ώστε να υπάρχει η δυνατότητα ξενάγησης για τους επισκέπτες που το επιθυμούν. Τελευταία τάση είναι οι ψηφιακές εφαρμογές. Το μουσείο της Ακρόπολης π.χ. συμμετέχει στο Google Art Project. Μέσω της εφαρμογής αυτής οι χρήστες του διαδικτύου έχουν τη δυνατότητα να περιηγηθούν πανοραμικά σε αίθουσες μεγάλων μουσείων και να ενημερωθούν για συγκεκριμένα εκθέματα.

Τα μουσεία σήμερα προσκαλούν τους ανθρώπους διοργανώνοντας περιοδικές εκθέσεις και δημιουργώντας εστιατόρια και καφέ στους χώρους τους προκειμένου να τους κάνουν να νοιώσουν οικεία. Είναι φιλόξενα. Σίγουρα υπάρχουν και ενστάσεις όσον αφορά την υπέρμετρη εμπορευματοποίησή τους, που συνίστανται στο ότι χάνουν τον προσανατολισμό τους.

Σε ένα μουσείο η ιστορία αποκτά υλική υπόσταση, σμιλεύεται στο μάρμαρο, πλάθεται με τον πηλό. Όταν συνδυάζουμε στο μυαλό μας τις υλικές μαρτυρίες του παρελθόντος- ένα άγαλμα, ένα αγγείο ή μια βυζαντινή εικόνα- με ένα ιστορικό γεγονός ή μία ιστορική περίοδο, καταλαβαίνουμε καλύτερα το παρελθόν μας και το σημαντικότερο καταλαβαίνουμε καλύτερα τον εαυτό μας. Ο τρόπος που ο καθένας αντιλαμβάνεται το έκθεμα είναι μοναδικός, επειδή μοναδικός είναι ο καθένας από εμάς. Δεν έχει να κάνει μόνο με τη γνώση αλλά και με το συναίσθημα, ίσως κυρίως με το συναίσθημα.

Ο Quatremere de Quincy εστιάζει την κριτική του στα αποικιοκρατικού τύπου μουσεία. Οι Γάλλοι αποικιοκράτες ήταν περήφανοι για το Λούβρο, το σύμβολο της δύναμης και της απεραντοσύνης της αυτοκρατορίας τους. Αρπάζοντας αρχαία ελληνικά ή αιγυπτιακά αγάλματα ή αρχιτεκτονικά μέλη ναών και εκθέτοντάς τα στο Λούβρο ένοιωθαν ότι οι ίδιοι αναβαθμίζονταν πολιτισμικά. Για τον Γάλλο φιλόσοφο οι αποικιοκράτες μπόρεσαν να μεταφέρουν την ύλη όχι όμως και την ψυχή των εκθεμάτων, η οποία είναι δεμένη με τον πολιτισμό που τα δημιούργησε. Δυστυχώς, η νοοτροπία του «πολιτισμένου αποικιοκράτη» καλά κρατεί: Τo 2003 οι ΗΠΑ κηρύσσουν τον πόλεμο στο Ιράκ. Μετά την πτώση του Χουσεΐν λαθρέμποροι εισβάλλουν στο αρχαιολογικό μουσείο της Βαγδάτης και υφαρπάζουν τον πλούτο του. Οι στρατιώτες των Η.Π.Α. δε μπορούσαν ή δεν ήθελαν να σταματήσουν τη λεηλασία. Η αρχαιοκαπηλία είναι μία βαθιά πληγή για τη χώρα μας. Υπάρχουν κενά στη διεθνή νομοθεσία που ευνοούν τα μεγάλα μουσεία του εξωτερικού και τους βαθύπλουτους συλλέκτες. Η χώρα μας, καθώς και οι άλλες χώρες που θίγονται από αυτή την κατάσταση, δεν έχουν τη δύναμη να αντιδράσουν απέναντι σε ένα ισχυρό διεθνές κατεστημένο.  

Ξανθός έφηβος

Το Νέο Μουσείο της Ακρόπολης. Το Νέο Μουσείο της Ακρόπολης εγκαινιάστηκε το 2009 και επιτελεί με επιτυχία τον προορισμό του: Αίθουσες ευρύχωρες, θέα προς τον ιερό βράχο, φυσικός φωτισμός, κτίριο εντυπωσιακό εξωτερικά και εσωτερικά που αναδεικνύει και δεν «επιβάλλεται» στα εκθέματα και υπάλληλοι ευγενικοί και ενημερωμένοι σε σχέση με τις συλλογές του μουσείου. Στα θετικά συγκαταλέγονται και τα «ανοίγματα» στην είσοδο του μουσείου, από τα οποία ο επισκέπτης βλέπει τις ανασκαφές: στο χώρο που οικοδομήθηκε το μουσείο βρέθηκαν αρχαία και στο βαθμό που ήταν δυνατόν δε μετακινήθηκαν από τη θέση τους. Όμως, το Νέο Μουσείο της Ακρόπολης έχει δεχτεί και αρνητικές κριτικές.  Το σημαντικότερο πρόβλημα πιστεύω έχει να κάνει με την αίθουσα των μαρμάρων του Παρθενώνα. Η ζωφόρος και τα αετώματα εκτίθενται στο ύψος του επισκέπτη. Όμως, η ζωφόρος και τα αετώματα βρίσκονταν ψηλά, στην κορυφή του Παρθενώνα. Ο γλύπτης είχε σμιλέψει το μάρμαρο με αυτό το δεδομένο. Οι μορφές είναι «παραμορφωμένες» με τέτοιο τρόπο, ώστε να φαίνονται φυσικές, όταν ο επισκέπτης τις κοιτάζει από χαμηλά. Αυτό είναι ιδιαίτερα εμφανές στις μορφές κάποιων αλόγων. Οι φλέβες τους εξέχουν εντόνως από το σώμα τους και όταν τα κοιτάς από κοντά και στην ευθεία, μοιάζουν να έχουν άγρια όψη.

Το Μουσείο των Σιναράδων. Άλλη φιλοσοφία. Οι Σιναράδες είναι ένα παραδοσιακό ορεινό χωριό στην Κέρκυρα. Οι κάτοικοι του χωριού μετέτρεψαν ένα από τα σπίτια σε λαογραφικό μουσείο. Τα εκθέματα προέρχονται από τις δωρεές των ίδιων και το λειτουργούν οι ίδιοι στο πλαίσιο του λαογραφικού τους σωματείου. Η ίδρυση και η λειτουργία του μουσείου είναι εξίσου σημαντική με τα εκθέματα. Το μουσείο είναι ένα κύτταρο ενός ζωντανού οργανισμού, είναι ένα κύτταρο της κοινωνίας των Σιναράδων.

Το www.greececulture.net είναι ένα site για τους αρχαιολογικούς χώρους της Ελλάδας.