Σκέψεις πάνω στην ανθρώπινη συμπεριφορά και η σχέση με την κοινωνική οικολογία

Δευτέρα, 9 Ιουλίου 2012

Σκέψεις πάνω στην ανθρώπινη συμπεριφορά και η σχέση με την κοινωνική οικολογία

Φάνης Α. Τσαπικούνης*
Άνθρωποι και φύση είναι δύο στοιχεία αλληλοεξαρτώμενα και αλληλοπροσδιοριζόμενα. Η εξέλιξη τους υπήρξε ταυτόχρονη, με τους τελευταίους αιώνες να έχει γίνει επικίνδυνη και για τους δυο.
Οι σχέσεις των ανθρώπων μεταξύ τους αλλά και με την φύση έχουν γίνει ακραίες με σημαντικές επιπτώσεις για αμφότερους. Η διαδρομή του ανθρώπου μέσα στην ιστορία, η εξέλιξη του, η οργάνωση του, οι αντιπαραθέσεις μες στην ομάδα, οι αντιπαραθέσεις ανάμεσα σε κοινωνικές ομάδες και τελικά ανάμεσα σε κράτη θα μπορούσαν να δώσουν χρήσιμα στοιχεία για το πώς σκέφτεται και ενεργεί αλλά κυρίως για το τι είναι αυτό που επηρεάζει την συμπεριφορά του και τον κάνει εξαιρετικά καταστροφικό απέναντι στους άλλους και την φύση.
Στην φύση κάθε οργανισμός ή ομάδα έχει την περιοχή του και η εισβολή μέσα σε αυτή σημαίνει πόλεμος. Στους πρώτους ανθρώπους τέτοιο πρόβλημα δεν θα υπήρχε, όμως μερικές χιλιετηρίδες αργότερα και όταν το ανθρώπινο είδος επεκτάθηκε και αποίκισε όλες τις ηπείρους, ίσως τότε δημιουργήθηκε για πρώτη φορά πρόβλημα και διένεξη για μια γόνιμη περιοχή πλούσια σε κυνήγι και τροφή ή για τα κλιματικά χαρακτηριστικά της.
Με το πέρασμα των χρόνων γεννήθηκε και η ανάγκη για καλύτερο συντονισμό της ομάδας που κατέληξε στην εξουσία. Αργότερα προστέθηκε και το πρόβλημα της μεταβίβασης της περιουσίας στους απογόνους που πρόεκυψαν από ένα συγκεκριμένο αρσενικό. Στην αρχαία Ελλάδα γεννήθηκε η λέξη άρχων, αυτός που κατέχει γη. Λίγους αιώνες πριν την έλευση του χριστού κόπηκε ένα νόμισμα, η αιγινίτικη χελώνα. Το μέχρι τότε εμπόριο έχασε τα όρια του και η παγκοσμιοποίηση ήρθε προ των πυλών.
Πόλεις κράτη, βασίλεια, αυτοκρατορίες, καπιταλιστικό σύστημα, κομουνιστικό, σοσιαλιστικό, έξυπνοι, βλάκες, αφέντες, δούλοι, πλούσιοι, φτωχοί, φεουδαρχικά συστήματα, τσιφλίκια, πολυεθνικές, όλα σε ένα κοινό παρανομαστή, τον ανθρώπινο πόνο και πάντα πάνω στην πλάτη της φύσης.
Η Κοινωνική οικολογία θεώρει ότι οι αιτίες των προβλημάτων που αντιμετωπίζει σήμερα το φυσικό περιβάλλον (η κλιματική αλλαγή, η περιβαλλοντική ρύπανση κλπ) είναι κοινωνικές, δηλαδή οφείλονται στο επικρατές σήμερα κοινωνικό, πολιτικό και οικονομικό σύστημα, τον καπιταλισμό, ή και στον κομμουνισμό.
Και τα κοινωνικά προβλήματα; Γιατί σαφέστατα τα προβλήματα ξεκινούν από εκεί. Τα κοινωνικά προβλήματα που οφείλονται;
Σύμφωνα με τον Bookchin οι μηχανισμοί που παράγουν τα κοινωνικά προβλήματα εντοπίζονται στις οικονομικές δομές και τις κρατούσες πολιτικές ιδεολογίες.
Όλα τα τρομερά πράγματα που προκαλούμε στο φυσικό μας περιβάλλον οφείλονται και σε εκείνα που οι άνθρωποι κάνουμε ο ένας στον άλλον, λόγω της απληστίας, της αναζήτησης κέρδους, των τυφλών δυνάμεων της αγοράς, των αυτοκρατοριών, της εκμετάλλευσης, της αδιαφορίας, του πολέμου και του εξαναγκασμού.
Τα περιβαλλοντικά προβλήματα, είναι φανερό ότι πηγάζουν από την εκμετάλλευση ανθρώπου από άνθρωπο αλλά και τα κοινωνικά.
Η επιβίωση καθορίζει την συμπεριφορά του ανθρώπου και κυρίως οι όροι της επιβίωσης. Σε ένα υποθετικό παράδειγμα, μια ευρωπαϊκή χώρα όπως η Ελλάδα, οι πολιτικοί που την κυβερνούσαν ενδιαφερόντουσαν μόνο για τους τραπεζικούς τους λογαριασμούς, την εξυπηρέτηση των δικών τους παιδιών (συγγενείς και συνδικαλιστές) και την διατήρηση στην εξουσία. Σαν αποτέλεσμα, η παραγωγική βάση κατέρρευσε, ο κοινωνικός ιστός διαλύθηκε, τα χρήματα από την ευρωπαϊκή ένωση δεν είχαν αποτέλεσμα καθώς κάνεις δεν φρόντισε για την ανάπτυξη, η χώρα βγήκε από το ευρώ, το νόμισμα υποτιμήθηκε ταχύτατα και το φαινόμενο της Αργεντινής επαναλήφθηκε βίαια. Οι άνθρωποι έσπαζαν καταστήματα λεηλατούσαν και σκότωναν. Τι είναι αυτό που οδήγησε και οδηγεί τους ανθρώπους σε ακραία φαινόμενα;
Σε ένα κοσμοσύστημα, ένα πανανθρώπινο σύστημα όπου η καριέρα δεν θα είναι αυτοσκοπός, η εγωιστική διάθεση της επίδειξης θα έχει επαλειφθεί, η απόκτηση της ανεξέλεγκτης περιουσίας δεν θα έχει κανένα νόημα και το χρήμα θα έχει καταργηθεί, οι άνθρωποι θα είναι ευτυχισμένοι; Εκεί όπου ο καθένας θα ασχολείται με αυτό που του αρέσει και η στέγη, η θέρμανση και η τροφή θα είναι εξασφαλισμένα ο άνθρωπος θα είναι ευτυχισμένος και τα ακραία φαινόμενα παρελθόν. Αυτό βεβαίως προϋποθέτει μια ισχυρή παιδεία.
Και αν έρθει κάποια στιγμή και η τροφή εκλείψει; Με όση παιδεία και αν διαθέτουν οι άνθρωποι τα φαινόμενα κανιβαλισμού δεν θα επαναληφθούν;
Η επιβίωση και τα ήθη καθορίζουν την συμπεριφορά του ανθρώπου. Από την αρχαιότητα ένας μεμονωμένος νους θα ήταν είτε υποτελής ή κυρίαρχος, ένας συλλογικός νους θα είχε σαφώς καλύτερα αποτελέσματα να παρουσιάσει. Ένας υγιής συλλογικός νους σήμερα θα έκανε την πραγματική και αληθινή δημοκρατία.
Είναι φανερό ότι το κοινωνικοοικονομικό σύστημα πρέπει να αλλάξει καθώς οδηγεί σε αδιέξοδα και ανισότητες. Ουσιαστικά είναι το ίδιο κοινωνικοοικονομικό σύστημα που από την αρχαιότητα και μέχρι σήμερα οδηγεί σε πόλεμους, αθλιότητες, ζωές και οικογένειες να καταστρέφονται αλλά και κάποιους, πολύ λιγότερους, να διάγουν ένα ζηλευτό τρόπο ζωής.
Η ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΟΙΚΟΛΟΓΙΑ έχει ίσως αυτή την δυνατότητα. Συνεπικουρούμενη από την ΟΙΚΟΛΟΓΙΑ, την ΚΟΙΝΩΝΙΟΛΟΓΙΑ και την ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ μπορεί να αναπτύξει ένα νέο κοινωνικοοικονομικό σύστημα που θα βάλει τις βάσεις για την πιο αξιοπρεπή πλέον εξέλιξη του ανθρώπινου είδους. Και αφού θα έχουν λυθεί τα εσωτερικά προβλήματα της κοινωνίας κατά συνέπεια θα έχουν επιλυθεί και τα οικολογικά προβλήματα. Διατηρώντας μια θέση και στάση σεβασμού απέναντι στην φύση θα εξασφαλίσουμε την τροφή και κατ επέκταση την ειρήνη.
Τότε θα έχουμε να φοβόμαστε μόνο την πιθανότητα μετατόπισης τους άξονα της γης, ένα τεράστιο αστεροειδή και μια εισβολή από εξωγήινους. Τίποτε άλλο.
----------------------------------------
Τι είναι η ανάπτυξη;
Πολιτισμός, ασφάλεια της ζωής, ίσες ευκαιρίες στην ζωή, καθαρό περιβάλλον, σεβασμός στην φύση, παιδεία, υγεία.
Τι είναι οικονομική ανάπτυξη;
Χτίσιμο εταιρειών, εργοστασίων και βιομηχανιών. Καταπάτηση και τσιμεντοποίηση φυσικών οικοσυστημάτων, ρεμάτων και ασφαλτοποίηση όπου δυνατόν. Αυτό βεβαίως δεν είναι ανάπτυξη.
-------------------------------------------
Φάνης Α. Τσαπικούνης
Συγγραφέας
Πτυχιούχος Τμήματος Γεωπονίας ΑΠΘ
Διδάκτωρ Τμήματος Βιολογίας ΠΠ
tsapif@otenet.gr