‘Δεν ζει ο άνθρωπος μόνο με ψωμί. Αν ήμουν πεινασμένος κι αβοήθητος στο δρόμο, δε θα ζητούσα ένα ψωμί. Θα ζητούσα μισό ψωμί και ένα βιβλίο’.
Παρά τα ορμητικά βήματα με τα οποία η αστική τάξη στην Ευρώπη μπήκε στο προσκήνιο της Ιστορίας, δεν επαλήθευσε σε καμιά φάση της κυριαρχίας της τις ελπίδες που είχε δημιουργήσει για τους Λαούς. Ελπίδες που είχαν καλλιεργηθεί από τους εκπροσώπους του Διαφωτισμού με τον ορθολογισμό, την πίστη στην πρόοδο κι εκφράστηκαν από επιφανείς εκπροσώπους του, όπως ο Ντιντερό, ο Βολταίρος, ο Μοντεσκιέ, ο Ζαν Ζακ Ρουσσώ στη Γαλλία με την ‘Εγκυκλοπαίδεια’ κι ο Τζον Λοκ στην Αγγλία, με το ‘Κοινωνικό Συμβόλαιο’
Σαν ανερχόμενη δύναμη η αστική τάξη υποσχόταν βαθιές σαρωτικές αλλαγές σ’ όλα τα Μέτωπα: οικονομία, πολιτικούς και κοινωνικούς θεσμούς, εκπαίδευση και την Θρησκεία, η οποία καταδυνάστευε με την πολιτική της. Όλες όμως οι αλλαγές που επέφερε ήταν κομμένες και ραμμένες όχι για τον άνθρωπο σαν κοινωνικό ον, αλλά στο ξεζούμισμά του σαν εργαζόμενο. Δεν μπόρεσε να λύσει τη βασική αντίθεση ανάμεσα στον ατομικό χαρακτήρα της ιδιοκτησίας στα μέσα παραγωγής και στην ‘νόμιμη’, αστικά, αρπαγή κι ιδιοποίηση του κοινωνικά παραγόμενου πλούτου.
Ο καπιταλισμός σαν σύστημα οικονομικής ανάπτυξης δεν
δημιούργησε κουλτούρα. Στηρίχτηκε και στηρίζεται στην ωμή βία, κρατική
και παρακρατική, το ψέμα, τη συκοφαντία και την πλαστογράφηση των
πραγματικών γεγονότων. Μια συντηρητική κοινωνία είναι η επιδίωξή της.
Και στην προσπάθεια αυτή κινείται όλο το αστικό εποικοδόμημα: Εκκλησία, η
οποία τελικά στήριξε την αστική τάξη, Δικαιοσύνη, Μέσα Μαζικής
Εξαπάτησης.
Γιατί τι άλλο-εκτός από συντήρηση-είναι ο φόβος τον οποίο καλλιεργεί ενάντια σε κάθε τι διαφορετικό, το οποίο η ίδια ορίζει ως ‘σωστό και πρέπον’; Ας πάρουμε ένα παράδειγμα από τα πρόσφατα γεγονότα στη χώρα μας, για να προσεγγίσουμε το παρελθόν.Δεκάδες ‘γκαίηδες’ έχουν παρελάσει κι εξακολουθούν να επηρεάζουν τη νεολαία, είτε από τα τηλεοπτικά παράθυρα είτε από τα περιοδικά ‘ποικίλης’ ύλης. Κι αφού με την πολυετή πλύση εγκεφάλου, μια μεγάλη μερίδα των νέων σήμερα λαχταράει να γίνει ένας νέος Τρύφωνας Σαμαράς, ένας Ψινάκης, ένα ζευγάρι ομοφυλόφιλων δέχτηκε από νεοναζιστικά στοιχεία επίθεση με χλωρίνη. Είναι ο φόβος στο διαφορετικό. Να ξεχάσουμε τις δολοφονικές επιθέσεις σε Πακιστανούς κι Αιγύπτιους; Τους άλλους οικονομικούς μετανάστες δεν τους ενόχλησαν-Αλβανούς, Ρώσους, Γεωργιανούς, Τσετσένους κλπ, γιατί μ’ αυτούς είχαν μοιράσει τις έκνομες δουλειές της νυχτερινής Αθήνας-πορνεία, ναρκωτικά, προστασία. Να ξεχάσουμε τις επιθέσεις σ’ ένα θίασο που παρουσίαζε τον Χριστό σε μια διαφορετική εκδοχή; Όλα αυτά τα γεγονότα οδήγησαν την ελληνική κοινωνία σε μια υποκριτική ‘φοβία’ για τους ξένους. Τους ξένους που εκμεταλλεύονται στα φραουλάδικα, τα ξενοδοχεία, τις οικοδομές, τις γεωργικές ασχολίες.
Ας πάμε λίγο πιο παλιά. Έχω δημοσιεύσει-παλιότερα-την ΜΠΟΥΡΓΚΑ, όπου αναφερόμουν, μεταξύ των άλλων στα χιλιάδες αραβικά επιστημονικά βιβλία που έκαψαν οι Ισπανοί μετά την οριστική νίκη τους επί των Αράβων. Τα ίδια δεν έκανε κι ο Χίτλερ αργότερα; Δεν καίγαν τα βιβλία των κομμουνιστών; Μπορούσες ν’ ακούσεις τζαζ στη ναζιστική Γερμανία; Το βιβλίο κι ο πολιτισμός αποτελούν ανέκαθεν κόκκινο πανί για τους αστούς.
Μέσα σ’ ένα τέτοιο κλίμα θα εξετάσουμε τον Λόρκα. Τον Λόρκα σαν ποιητή, σαν διανοούμενο, σαν ένα πετυχημένο προοδευτικό καλλιτέχνη, ο οποίος είχε μια ‘κρυφή’ ομοφυλοφιλία.
Χιλιοτραγουδισμένος και πολυμεταφρασμένος ποιητής. Στην Ελλάδα είχε την τύχη να μεταφραστούν τα ποιήματά του από τον Γκάτσο και τον Ελύτη και μελοποιήθηκε από όλους τους μεγάλους Έλληνες συνθέτες-Χατζηδάκι, Θεοδωράκη, Ξαρχάκο, Λεοντή, Μικρούτσικο, Μαμαγκάκη. Υπήρξε σπουδαίος θεατρικός συγγραφέας. Τα πιο σημαντικά έργα του, ‘ο Ματωμένος Γάμος’, η ‘Γέρμα’ και ‘Το σπίτι της Μπερνάντα Άλμα’. Πρόκειται για τραγωδίες με πασιφανή αναφορά στο ανθρώπινο στοιχείο μέσα από την κοινωνική καταπίεση. Οι κεντρικοί του ήρωες προσπαθούν να ξεφύγουν από ζωές, τις οποίες δεν διάλεξαν κι από αδιέξοδους έρωτες. Όπως μας εξηγεί κι ο βιογράφος του Ίαν Γκίμπσον, ‘ήταν ακριβώς η μεταφορά της θλίψης του επειδή ήταν μια μεγαλοφυΐα που μετέτρεψε την ταλαιπωρία του σε Τέχνη’.
Ο Φρεντερίκο Γκαρθία Λόρκα δεν υπήρξε ποτέ ενεργό μέλος της πολιτικής ζωής στην Ισπανία. Καταγόταν από δεξιών πεποιθήσεων οικογένεια. Αλλά το πάθος του για την Ελευθερία ήταν γνωστό: ‘Εγώ πάντα θα είμαι στο πλευρό αυτών που δεν έχουν τίποτα και στους οποίους δεν επιτρέπεται καν ν’ απολαύσουν αυτό το τίποτα’. Αυτή και μόνο η δήλωσή του δεν φανερώνει μόνο την προσωπική του τοποθέτηση απέναντι στα γεγονότα της εποχής του. Μας αποκαλύπτει με ανατριχιαστική ακρίβεια το αληθινό πρόσωπο του καπιταλισμού. Πολύ συχνά ο καπιταλισμός επιλέγει το φασιστικό τρόπο διακυβέρνησης, όταν βλέπει ότι πιέζεται, δεν μπορεί να χειραγωγήσει άλλο τις μάζες την ίδια στιγμή που καραδοκούν τεράστια κέρδη στο πεδίο της οικονομίας.
Ο Λόρκα σπούδασε νομικά μόνο και μόνο για να ικανοποιήσει την επιθυμία του πατέρα του. Από τα 18 του κιόλας χρόνια έγραφε ποιήματα και στο Πανεπιστήμιο συναναστρεφόταν με άλλους καλλιτέχνες, πολλοί από τους οποίους αργότερα έγιναν διάσημοι, όπως ο Σαλβατόρ Νταλί, ο Αντόνιο Ματσάδο κι ο Λουίς Μπονιουέλ. Από το 1929 έως το 1930 ταξίδεψε στην Αμερική και την Κούβα. Αυτό που βίωσε στην Αμερική μας το μεταφέρει στο ποίημά του : ‘Ένας ποιητής στη Νέα Υόρκη’. Επιστρέφοντας στην Ισπανία γράφει το ‘ Ντιβάνι της Ταμαρίτ’, ενώ ασχολείται με έργα για το κουκλοθέατρο, τη ζωγραφική και τη μουσική. Το έργο ενός ποιητή συγκινεί και διαβάζεται γιατί είναι αληθινό. Και το έργο του Λόρκα υποσχόταν πάρα πολλά στη διαμόρφωση και την εξέλιξη του ισπανικού πολιτισμού, γιατί είχε μπει βαθιά στις ρίζες του. Θα μπορούσε να αναδειχτεί ως ο μεγαλύτερος Ισπανός ποιητής όλων των εποχών.
Ο πατέρας του-κι η οικογένειά του ευρύτερα-δεν του συγχώρεσαν την ομοφυλοφιλία του. Κι όταν έφτασε στο σημείο να υπογράψει το κείμενο ενάντια στο φασισμό, το ποτήρι της οργής ξεχείλισε. Δεν του συγχώρεσαν ότι ήταν ομοφυλόφιλος, φιλοκομμουνιστής, διάσημος και πετυχημένος. Με την επικράτηση του Φράνκο η τύχη του ήταν ήδη γνωστή. Και το ‘τέλος’ του πλησίαζε. Η ομοφυλοφιλία του δεν μπορούσε να γίνει αποδεκτή από το φρανκικό καθεστώς. Έκανε το λάθος κι περιφερόταν ελεύθερα στη Γρανάδα, στην οποία δρούσαν φασιστικές συμμορίες. Τον απειλούσαν ανοιχτά, αυτός φοβήθηκε και κρύφτηκε στο σπίτι ενός ‘φαλαγγίτη’ φίλου του, ο οποίος ήταν κι αυτός ομοφυλόφιλος. Αλλά τον βρήκαν και χωρίς δικαστήριο τον εκτέλεσαν. Λέγεται-και ίσως να είναι η πιο πιθανή εκδοχή-ότι τον πρόδωσαν συγγενείς του πατέρα του. Ο τάφος του δεν βρέθηκε ποτέ, παρά την προσπάθεια που καταβλήθηκε το 2009 να ανασκάψουν σε ένα σημείο, το οποίο είχε υποδειχτεί ως το πιο πιθανό. Τελευταία γίνονται ορισμένες προσπάθειες να αποδοθούν στο θάνατό του σεξουαλικά κίνητρα. Όμως αυτό, κατά τον επί 40 χρόνια βιογράφο του Ίαν Γκίμπσον, στερείται αξιοπιστίας. Το ίδιο πιστεύω κι εγώ, ειδικά στις μέρες μας που γίνεται προσπάθεια να αθωωθούν οι φασίστες για τα εγκλήματα κατά της Ανθρωπότητας που διέπραξαν.
Να σας παραθέσω μια δήλωση της ανιψιάς του Λάουρα Γκαρθία Λόρκα:’ Δε θέλαμε ο φόνος του να θεωρηθεί έγκλημα πάθους, αλλά να παραμείνει πολιτικό έγκλημα. Ήταν δύσκολο για τον πατέρα μου να αποδεχτεί τη σεξουαλική ταυτότητα του θείου μου’.
Και να κλείσω αυτή- τη μη ‘φιλολογική’- προσέγγιση στο Λόρκα με τους προφητικούς στίχους του από το ποίημα: ‘ένας ποιητής στη Νέα Υόρκη’….
…’Έπειτα κατάλαβα ότι είχα δολοφονηθεί. Με έψαξαν σε καφετέριες, νεκροταφεία και εκκλησίες….αλλά δε με βρήκαν. Δε με βρήκαν ποτέ; Όχι, ποτέ δε με βρήκαν.’
Γιατί τι άλλο-εκτός από συντήρηση-είναι ο φόβος τον οποίο καλλιεργεί ενάντια σε κάθε τι διαφορετικό, το οποίο η ίδια ορίζει ως ‘σωστό και πρέπον’; Ας πάρουμε ένα παράδειγμα από τα πρόσφατα γεγονότα στη χώρα μας, για να προσεγγίσουμε το παρελθόν.Δεκάδες ‘γκαίηδες’ έχουν παρελάσει κι εξακολουθούν να επηρεάζουν τη νεολαία, είτε από τα τηλεοπτικά παράθυρα είτε από τα περιοδικά ‘ποικίλης’ ύλης. Κι αφού με την πολυετή πλύση εγκεφάλου, μια μεγάλη μερίδα των νέων σήμερα λαχταράει να γίνει ένας νέος Τρύφωνας Σαμαράς, ένας Ψινάκης, ένα ζευγάρι ομοφυλόφιλων δέχτηκε από νεοναζιστικά στοιχεία επίθεση με χλωρίνη. Είναι ο φόβος στο διαφορετικό. Να ξεχάσουμε τις δολοφονικές επιθέσεις σε Πακιστανούς κι Αιγύπτιους; Τους άλλους οικονομικούς μετανάστες δεν τους ενόχλησαν-Αλβανούς, Ρώσους, Γεωργιανούς, Τσετσένους κλπ, γιατί μ’ αυτούς είχαν μοιράσει τις έκνομες δουλειές της νυχτερινής Αθήνας-πορνεία, ναρκωτικά, προστασία. Να ξεχάσουμε τις επιθέσεις σ’ ένα θίασο που παρουσίαζε τον Χριστό σε μια διαφορετική εκδοχή; Όλα αυτά τα γεγονότα οδήγησαν την ελληνική κοινωνία σε μια υποκριτική ‘φοβία’ για τους ξένους. Τους ξένους που εκμεταλλεύονται στα φραουλάδικα, τα ξενοδοχεία, τις οικοδομές, τις γεωργικές ασχολίες.
Ας πάμε λίγο πιο παλιά. Έχω δημοσιεύσει-παλιότερα-την ΜΠΟΥΡΓΚΑ, όπου αναφερόμουν, μεταξύ των άλλων στα χιλιάδες αραβικά επιστημονικά βιβλία που έκαψαν οι Ισπανοί μετά την οριστική νίκη τους επί των Αράβων. Τα ίδια δεν έκανε κι ο Χίτλερ αργότερα; Δεν καίγαν τα βιβλία των κομμουνιστών; Μπορούσες ν’ ακούσεις τζαζ στη ναζιστική Γερμανία; Το βιβλίο κι ο πολιτισμός αποτελούν ανέκαθεν κόκκινο πανί για τους αστούς.
Μέσα σ’ ένα τέτοιο κλίμα θα εξετάσουμε τον Λόρκα. Τον Λόρκα σαν ποιητή, σαν διανοούμενο, σαν ένα πετυχημένο προοδευτικό καλλιτέχνη, ο οποίος είχε μια ‘κρυφή’ ομοφυλοφιλία.
Χιλιοτραγουδισμένος και πολυμεταφρασμένος ποιητής. Στην Ελλάδα είχε την τύχη να μεταφραστούν τα ποιήματά του από τον Γκάτσο και τον Ελύτη και μελοποιήθηκε από όλους τους μεγάλους Έλληνες συνθέτες-Χατζηδάκι, Θεοδωράκη, Ξαρχάκο, Λεοντή, Μικρούτσικο, Μαμαγκάκη. Υπήρξε σπουδαίος θεατρικός συγγραφέας. Τα πιο σημαντικά έργα του, ‘ο Ματωμένος Γάμος’, η ‘Γέρμα’ και ‘Το σπίτι της Μπερνάντα Άλμα’. Πρόκειται για τραγωδίες με πασιφανή αναφορά στο ανθρώπινο στοιχείο μέσα από την κοινωνική καταπίεση. Οι κεντρικοί του ήρωες προσπαθούν να ξεφύγουν από ζωές, τις οποίες δεν διάλεξαν κι από αδιέξοδους έρωτες. Όπως μας εξηγεί κι ο βιογράφος του Ίαν Γκίμπσον, ‘ήταν ακριβώς η μεταφορά της θλίψης του επειδή ήταν μια μεγαλοφυΐα που μετέτρεψε την ταλαιπωρία του σε Τέχνη’.
Ο Φρεντερίκο Γκαρθία Λόρκα δεν υπήρξε ποτέ ενεργό μέλος της πολιτικής ζωής στην Ισπανία. Καταγόταν από δεξιών πεποιθήσεων οικογένεια. Αλλά το πάθος του για την Ελευθερία ήταν γνωστό: ‘Εγώ πάντα θα είμαι στο πλευρό αυτών που δεν έχουν τίποτα και στους οποίους δεν επιτρέπεται καν ν’ απολαύσουν αυτό το τίποτα’. Αυτή και μόνο η δήλωσή του δεν φανερώνει μόνο την προσωπική του τοποθέτηση απέναντι στα γεγονότα της εποχής του. Μας αποκαλύπτει με ανατριχιαστική ακρίβεια το αληθινό πρόσωπο του καπιταλισμού. Πολύ συχνά ο καπιταλισμός επιλέγει το φασιστικό τρόπο διακυβέρνησης, όταν βλέπει ότι πιέζεται, δεν μπορεί να χειραγωγήσει άλλο τις μάζες την ίδια στιγμή που καραδοκούν τεράστια κέρδη στο πεδίο της οικονομίας.
Ο Λόρκα σπούδασε νομικά μόνο και μόνο για να ικανοποιήσει την επιθυμία του πατέρα του. Από τα 18 του κιόλας χρόνια έγραφε ποιήματα και στο Πανεπιστήμιο συναναστρεφόταν με άλλους καλλιτέχνες, πολλοί από τους οποίους αργότερα έγιναν διάσημοι, όπως ο Σαλβατόρ Νταλί, ο Αντόνιο Ματσάδο κι ο Λουίς Μπονιουέλ. Από το 1929 έως το 1930 ταξίδεψε στην Αμερική και την Κούβα. Αυτό που βίωσε στην Αμερική μας το μεταφέρει στο ποίημά του : ‘Ένας ποιητής στη Νέα Υόρκη’. Επιστρέφοντας στην Ισπανία γράφει το ‘ Ντιβάνι της Ταμαρίτ’, ενώ ασχολείται με έργα για το κουκλοθέατρο, τη ζωγραφική και τη μουσική. Το έργο ενός ποιητή συγκινεί και διαβάζεται γιατί είναι αληθινό. Και το έργο του Λόρκα υποσχόταν πάρα πολλά στη διαμόρφωση και την εξέλιξη του ισπανικού πολιτισμού, γιατί είχε μπει βαθιά στις ρίζες του. Θα μπορούσε να αναδειχτεί ως ο μεγαλύτερος Ισπανός ποιητής όλων των εποχών.
Ο πατέρας του-κι η οικογένειά του ευρύτερα-δεν του συγχώρεσαν την ομοφυλοφιλία του. Κι όταν έφτασε στο σημείο να υπογράψει το κείμενο ενάντια στο φασισμό, το ποτήρι της οργής ξεχείλισε. Δεν του συγχώρεσαν ότι ήταν ομοφυλόφιλος, φιλοκομμουνιστής, διάσημος και πετυχημένος. Με την επικράτηση του Φράνκο η τύχη του ήταν ήδη γνωστή. Και το ‘τέλος’ του πλησίαζε. Η ομοφυλοφιλία του δεν μπορούσε να γίνει αποδεκτή από το φρανκικό καθεστώς. Έκανε το λάθος κι περιφερόταν ελεύθερα στη Γρανάδα, στην οποία δρούσαν φασιστικές συμμορίες. Τον απειλούσαν ανοιχτά, αυτός φοβήθηκε και κρύφτηκε στο σπίτι ενός ‘φαλαγγίτη’ φίλου του, ο οποίος ήταν κι αυτός ομοφυλόφιλος. Αλλά τον βρήκαν και χωρίς δικαστήριο τον εκτέλεσαν. Λέγεται-και ίσως να είναι η πιο πιθανή εκδοχή-ότι τον πρόδωσαν συγγενείς του πατέρα του. Ο τάφος του δεν βρέθηκε ποτέ, παρά την προσπάθεια που καταβλήθηκε το 2009 να ανασκάψουν σε ένα σημείο, το οποίο είχε υποδειχτεί ως το πιο πιθανό. Τελευταία γίνονται ορισμένες προσπάθειες να αποδοθούν στο θάνατό του σεξουαλικά κίνητρα. Όμως αυτό, κατά τον επί 40 χρόνια βιογράφο του Ίαν Γκίμπσον, στερείται αξιοπιστίας. Το ίδιο πιστεύω κι εγώ, ειδικά στις μέρες μας που γίνεται προσπάθεια να αθωωθούν οι φασίστες για τα εγκλήματα κατά της Ανθρωπότητας που διέπραξαν.
Να σας παραθέσω μια δήλωση της ανιψιάς του Λάουρα Γκαρθία Λόρκα:’ Δε θέλαμε ο φόνος του να θεωρηθεί έγκλημα πάθους, αλλά να παραμείνει πολιτικό έγκλημα. Ήταν δύσκολο για τον πατέρα μου να αποδεχτεί τη σεξουαλική ταυτότητα του θείου μου’.
Και να κλείσω αυτή- τη μη ‘φιλολογική’- προσέγγιση στο Λόρκα με τους προφητικούς στίχους του από το ποίημα: ‘ένας ποιητής στη Νέα Υόρκη’….
…’Έπειτα κατάλαβα ότι είχα δολοφονηθεί. Με έψαξαν σε καφετέριες, νεκροταφεία και εκκλησίες….αλλά δε με βρήκαν. Δε με βρήκαν ποτέ; Όχι, ποτέ δε με βρήκαν.’
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου