Τα Άγια Πάθη στην Τέχνη

Γεράσιμος  Γ. Γερολυμάτος: Η Αποκαθήλωση, 70Χ100

«Ω, Γλυκύ μου Έαρ, γλυκύτατόν μου Τέκνον...»

Του Γεράσιμου Γ. Γερολυμάτου

Η Σταύρωση και η Ανάσταση αποτελούν την πιο αρμονική σύζευξη δύο αντίθετων καταστάσεων, αφού η μία προϋποθέτει την άλλη. Είναι επίσης ο βασικός άξονας πάνω στον οποίο θεμελιώνεται ο Χριστιανισμός και συνιστά το βαθύτερο περιεχόμενό του. Η Σταύρωση δεν είναι ένας άσκοπος θάνατος, ούτε ένα δίχως νόημα μαρτύριο, αλλά μια πράξη θυσίας που σκοπό έχει την Ανάσταση και την νίκη επί του θανάτου. Η Αγάπη και το έλεος, η φιλανθρωπία και η ταπείνωση, η προσφορά και η αλληλεγγύη, τέλος η Ανάσταση, είναι έννοιες που εκπληρώνονται και αποκτούν το πλήρες νόημα τους, μέσα από την σταυρική θυσία του Ιησού Χριστού και μόνον. Γιατί μοναδικός σκοπός και προορισμός της ενανθρωπήσεως του Χριστού, πέρα από τη διδασκαλία του Ευαγγελίου, ήταν η εθελούσια θυσία του αίματός του επί του Σταυρού, «λύτρον αντί πολλών», γενόμενος αμνός, σύμφωνα με τα προλεχθέντα περί του Μεσσία στις παλαιές προφητείες.

«Η Σταύρωσις» Θεοφάνους του Κρητός.

 Ι.Μ. Σταυρονικήτα, Άγιον Όρος (1546)

Τα Άγια Πάθη στην Τέχνη, είναι το περισσότερο προσφιλές και συχνά απεικονιζόμενο θέμα, τόσο στην εικονογραφία της καθ΄ ημών Ορθόδοξης ανατολικής αγιογραφικής Τέχνης, όσο επίσης και της δυτικής Καθολικής. Περιλαμβάνει μια τεράστια παραγωγή έργων Τέχνης, επί πολλούς αιώνες μέχρι και σήμερα, που καλύπτουν όλες σχεδόν τις μορφές της. Ζωγραφική, Γλυπτική, Χαρακτική, ψηφιδωτό, μικρογλυπτική, κοσμηματοποιϊα και διακοσμητική, ταπητουργία, Βιτρό και χαλκογραφία, για να αναφέρουμε τις πιο βασικές από τις Τέχνες που κατεργάζονται τις ύλες και αναφέρονται στην χειρωνακτική έκφραση.

Grunewald: Η Σταύρωση 

από το πολύπτυχο στο μοναστήρι του Ίζενχαϊμ, 1512

Είναι έπειτα η Μουσική, Βυζαντινή και Δυτική Υμνολογία με τους μεγάλους συνθέτες όπως ο Ιωαν. Δαμασκηνός, ο Ρωμανός Μελωδός, ο Γιόχαν Σ. Μπαχ με τα «κατά Ματθαίον Πάθη» και άλλοι. Η Ποίηση και η Λογοτεχνία σε όλες τις μορφές και τα είδη της. Οι δημιουργοί όλων αυτών των έργων είναι τόσοι που, ουκ εστιν αυτών αριθμός. Ανάμεσα τους συγκαταλέγονται οι μεγαλύτεροι καλλιτέχνες και διανοητές όλων των αιώνων, πολλοί από τους οποίους οφείλουν τη δόξα τους στα αριστουργηματικά τους έργα που εμπνεύστηκαν έχοντας ως θεματικό αντικείμενο τα Άγια Πάθη, και φυσικά άπειροι άλλοι λιγότερο γνωστοί και ανώνυμοι καλλιτέχνες.

Δ. Θεοτοκόπουλος: Η Σταύρωση, 1588

Η εισαγωγή στα Άγια Πάθη γίνεται με την είσοδο του Χριστού στην Ιερουσαλήμ την ημέρα των Βαΐων, λίγο μετά την ανάσταση του Λαζάρου. Όμως ο κύκλος των Παθών ανοίγει ουσιαστικά το βράδυ της σύλληψης του στον κήπο της Γεσθημανής με την προδοσία του Ιούδα, οπότε οι μαθητές  διασκορπίζονται για το φόβο των Ιουδαίων κι ο ίδιος απομένει μόνος, ακολουθώντας την μαρτυρική του πορεία, για να κορυφωθεί στο «Τετέλεσται» επί του Σταυρού. Η Ανάσταση αποτελεί τον θριαμβικό επίλογο της επί 33 χρόνια επίγειας δράσης και της νίκης επί του θανάτου. Η θεματολογία των Παθών στην Τέχνη καλύπτουν ολόκληρο τον κύκλο με ένα ευρύ φάσμα θεμάτων όπως είναι, η Προσευχή στη Γεσθημανή, η Σύλληψις, Η προσαγωγή ενώπιον του Συνεδρίου και του Πιλάτου, η Διαπόμπευση υπό των στρατιωτών, η Μαστίγωσις, ο Νυμφίος με τον πορφυρό χιτώνα, η ανάβαση προς το Γολγοθά, η Σταύρωση και ο θάνατος και έπειτα η Αποκαθήλωση, ο Επιτάφιος και τέλος η Ανάσταση ως θριαμβικό επινίκιο.

Όλα αυτά τα θέματα έχουν απεικονισθεί αμέτρητες φορές, με πολλούς τρόπους και υλικά, ακόμα και με πρωτότυπες παραλλαγές και προσήλωση στις λεπτομέρειες, όπως ορίζονται από τις ανάλογες περικοπές των Ευαγγελίων και από την Παράδοση, Εκκλησιαστική και Εικονογραφική, που σπάνια αποκλίνουν ως προς το περιεχόμενο των σκηνών. Φυσικά, ανάμεσα στην ποικιλία των θεμάτων αυτών κυριαρχούν τα λεγόμενα βασικά όπως, ο Νυμφίος, η Σταύρωση, η Αποκαθήλωση, ο Επιτάφιος Θρήνος και η Ανάσταση, και τα δευτερεύοντα σε ό,τι αφορά την συχνότητα της αναπαράστασης τους, όπως η Σύλληψις, Ενώπιον του Συνεδρίου, η βοήθεια του Ιωσήφ εξ Αριμαθείας κ.ά.

A. Mantegna: Η Σταύρωση, 1457

Ολόκληρος ο χριστιανικός κόσμος είναι γεμάτος από ανάλογα έργα Τέχνης, καθώς Καθεδρικοί ναοί και μοναστήρια, μικρές εκκλησίες, μουσεία και συλλογές φιλοξενούν εικόνες και έργα από τα Θεία Πάθη. Ο καθημερινός αγώνας του ανθρώπου και η ανάγκη του για λύτρωση από τη φθορά και τον πόνο, βρίσκουν ελπίδα στην Ανάσταση που ακολουθεί την Σταυρική Θυσία, κι αυτό εξηγεί την σημαντικότητα των Παθών στη συνολική επί της γης παρουσία του Χριστού, όσον αφορά το θεολογικό τους νόημα. Εξηγεί επίσης την τεράστια αποδοχή τους, και ως εκ τούτου, την συχνότητα απεικόνισης και διάδοσής τους μέσω της Τέχνης σε όλο το χριστιανικό κόσμο ανεξαρτήτως δόγματος και καλλιτεχνικής έκφρασης.