Η Οκτωβριανή Επανάσταση, το ψυχαναλυτικό κίνημα και ο φροϋδο-μαρξισμός (σύντομο σημείωμα)…

  by earkas

Σε προηγούμενη ανάρτηση με τίτλο »Σοσιαλισμός» και »Μεταμοντερνισμός»: θέσεις για την περίπλοκη διαλεκτική τους,αλλά και σε αναρτήσεις όπως στο όταν οι μαρξιστές κράζουν τους μεταμοντέρνους (και όχι τον »Μεταμοντερνισμό»), . . . κινηθήκαμε σε μια κατεύθυνση διάλυσης των παρανοήσεων, σκόπιμων ή ασυνείδητων, που έχουν οι περισσότεροι,δήθεν επιστήμονες (αυτόκλητα), »ορθόδοξοι» μαρξιστές, περί του »μεταμοντερνισμού».

Σε αυτό το κείμενο θα δώσουμε μερικά στοιχεία για την ιστορική διαλεκτική Οκτωβριανής Επανάστασης καιΨυχαναλυτικού Κινήματος, που συνηγορεί στο παραπάνω συμπέρασμα, λαμβάνοντας υπόψη ότι η ψυχανάλυση, όπως μεταφυτεύτηκε στη Γαλλία, με πιο γνωστό εκπρόσωπο τον J.Lacan, και όπως έφτασε στο όριό της με τους Deleuze-Guattari στο Καπιταλισμός και Σχιζοφρένεια, θεωρείται συλλήβδην από τους μαρξιστές »μεταφυσική» και »μεταμοντέρνα», χωρίς να εξετάζουν με ουσιαστικό τρόπο την ιστορική τάση συνάρθρωσης, ήδη στην επαναστατημένη Ρωσία, της ψυχανάλυσης με τον μαρξισμό, μια ιστορική τάση στην κατεύθυνση επαναστατικής, κομμουνιστικήςεπαναθεμελίωσης.

Ο φροϋδο-μαρξισμός δεν υπήρξε »δυτικός» μαρξισμός, αλλά ήδη ενεργός στην προεπαναστατική Ρωσία και την Οκτωβριανή Επανάσταση… 
Πριν προχωρήσουμε, ας παραθέσω μια »ορθόδοξη» μαρξιστική τοποθέτηση για τη ψυχανάλυση και τη δήθεν ευθεία, άμεση σύνδεσή της με το ρεφορμισμό, του γνωστού ιστορικού Γιώργου Μαργαρίτη, με την οποία αντιπαρατίθεμαι (υπογραμμίσεις δικές μου):

http://www.902.gr/eidisi/ekloges/38849/peri-lavaron-axion-ideon-kai-symvolon-toy-syriza

‘Ας είναι καλά οι «πλατείες», η «άμεση δημοκρατία», οι «βελούδινες επαναστάσεις» και πάνω απ’ όλα η «Λακανική δημοκρατία». Τι είναι άραγε πιο τραγικό; Αυτή η ανθρωποφάγος πολιτική που βλέπουμε να ξεδιπλώνεται γύρω μας ή η στο όνομα της αριστεράς έκπτωση της πολιτικής θεωρίας -ακόμα και της αστικής- σε μια ασυνάρτητη μεταφυσική της αναζήτησης του μικροαστικού ΕΓΩ. (δηλώνουν και νεο-πλατωνικοί πολλοί εκ των λακανιστών – δεν αμφιβάλαμε!). […] Ο Αλέν Μπαντιού ανήκει στη δεύτερη γενιά μιας «ειδικής ομάδας» θεωρητικών της πολιτικής της οποίας οι απαρχές ανάγονται στην αρχή του Ψυχρού Πολέμου. Στην πρώτη γενιά ο επιφανέστερος εκπρόσωπος αυτών των σχολών υπήρξε ο ψυχαναλυτής Ζακ Λακάν και σε αυτόν συχνά – πυκνά παραπέμπουν οι σημερινοί θιασώτες αυτών των απόψεων. […σ.σ εδώ ο κ.Μαργαρίτης αναλύει το σκοτεινό παρελθόν του Lacan, κ.α] Ο μεγάλος όμως σταθμός στην αναβάθμιση αυτών των ρευμάτων υπήρξε ο Μάης του 1968. Οι αποκατεστημένες πλέον «χαμένες ψυχές» του μεσοπολέμου απέκτησαν πλέον αριστερά -ή μάλλον αριστερίστικα- χαρακτηριστικά αναβαθμιζόμενοι πλέον στο Καρτιέ Λατέν και στο περίφημο «πανεπιστήμιο» της Βενσέν (Παρίσι VIII). Ο Λακάν κλήθηκε να διδάξει εκεί διά της ψυχανάλυσης το «νέο πνεύμα του Μάη», ενώ ο Αλέν Μπαντιού ηγήθηκε μιας «μαοϊκής» οργάνωσης, της Ένωσης Γάλλων Κομμουνιστών (μ-λ) (UCF m-l), της οποίας η «επικίνδυνη» (αποφεύγω τον όρο προβοκατόρικη) δράση είναι γνωστή σε όσους έζησαν στη Γαλλία την εποχή εκείνη.Υλικά από αυτά τα πνευματικά κινήματα χρησιμοποιήθηκαν έκτοτε είτε για την επένδυση όλων των αντεργατικών, αντικομουνιστικών κινημάτων με «αριστερό» προφίλ, είτε για την ιδεολογική συσκότιση και σύγχυση των απελευθερωτικών, επαναστατικών κινημάτων που ξεσπούσαν σε ολόκληρο τον κόσμο. Σημαντικές επιτυχίες είχαν ετούτες οι θεωρίες στη Λατινική Αμερική. Περιττό να σημειώσουμε ότι από τα ίδια υλικά κτίζονται και οι «βελούδινες επαναστάσεις» που τα τελευταία χρόνια διαμορφώνουν τον κόσμο σύμφωνα με τις επιθυμίες των ισχυρών κέντρων του καπιταλισμού και του ιμπεριαλισμού. […] Η ιστορική αυτή αναδρομή, υποχρεωτικά ελλιπής και επιγραμματική, ήταν απαραίτητη για να κατανοήσουμε την ποιότητα των ιδεολογικών λαβάρων που ξεδιπλώνει σήμερα ο ΣΥΡΙΖΑ και η σοσιαλδημοκρατία. Επιπλέον όμως δεν μπορεί παρά να προκαλέσει ερωτηματικά το γεγονός ότι, ενώ αυτές οι θεωρίες έδειχναν ότι ολοκλήρωσαν τον ιστορικό τους κύκλο και ότι εξάντλησαν την πολιτική δυναμική τους στα τέλη της δεκαετίας του 1980-1990, τα τελευταία χρόνια δείχνουν να επανέρχονται στο προσκήνιο σε χώρες όπως η Αργεντινή ή, πιο πρόσφατα, η Ελλάδα. Στην τελευταία, βασικός πλέον φορέας ετούτης της νεκρανάστασης είναι ο ΣΥΡΙΖΑ.»

Κάνοντας αυτή την »ιστορική αναδρομή», την οποία χαρακτηρίζει »υποχρεωτικά ελλιπή και επιγραμματική», ο ιστορικός Γιώργος Μαργαρίτης καταφέρνει να κάνει, τελικά, μια ανιστόρητη, διαστρεβλωτική αναδρομή, καθόλου αντιπροσωπευτική της πραγματικής ιστορίας των σχέσεων ψυχανάλυσης και μαρξισμού.
Αντίθετα, πιο κατατοπιστικός είναι σε ένα άρθρο του με τίτλο «Σοβιετική Ψυχολογία: μια απόπειρα ιστορικής οριοθέτησης», ο Μανώλης Δαφέρμος, που μας κάνει μια πρώτη νύξη για την ιστορική σχέση του ψυχαναλυτικού κινήματος με την Οκτωβριανή Επανάσταση.
http://www.ilhs.tuc.gr/gr/dafermos_Utopia_101.pdf
Τη δεκαετία του 1920 στην ΕΣΣΔ μεγάλη ανάπτυξη απέκτησε το ψυχαναλυτικό κίνημα. Ψυχαναλυτικές ομάδες δημιουργήθηκαν σε πολλές πόλεις της Ρωσίας και μεταφράστηκαν στη ρωσική γλώσσα σημαντικά έργα του Φρόιντ. Το 1922 ιδρύθηκε το Κρατικό Ψυχαναλυτικό Ινστιτούτο με πρώτο διευθυντή τον I. D. Jermakov (1875-1942). Στη σοβιετική Ρωσία δεν υπήρχε παθητική αναπαραγωγή των ψυχαναλυτικών ιδεών, αλλά απόπειρα πρόσληψης της ψυχανάλυσης υπό το πρίσμα του συγκεκριμένου κοινωνικο-ιστορικού συγκείμενου. Δεν είναι τυχαίο το γεγονός ότι, αυτή την περίοδο, το ζήτημα της σύνδεσης της ψυχανάλυσης και του μαρξισμού υπήρξε αντικείμενο πολλαπλών συζητήσεων και αντιπαραθέσεων. Το ίδιο διάστημα σημαντικοί εκπρόσωποι του ψυχαναλυτικού κινήματος υπήρξαν οι: I. D. Jermakov (1875-1942), A. Luria (1902-1977), Sabina Spielrein3 (1884-1942), B. D. Fridman. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει το γεγονός ότι ο A. Luria, που στη συνέχεια αναδείχθηκε σε έναν από τους σημαντικότερους εκπροσώπους της Πολιτισμικής-Ιστορικής Ψυχολογίας και της Ψυχολογίας της δραστηριότητας, κατά τη δεκαετία του 1920 υποστήριζε τη σύνδεση της ψυχανάλυσης και του μαρξισμού και ήταν γραμματέας της ρωσικής ψυχαναλυτικής Ένωσης. Στα τέλη της δεκαετίας του 1920 με αρχές της δεκαετίας του 1930 η ψυχανάλυση απαγορεύτηκε (Leibin, 2001) 

Και συνεχίζει:
Στα τέλη της δεκαετίας του 1920 με αρχές της δεκαετίας του 1930 τέθηκαν οι θεωρητικές μεθοδολογικές βάσεις της σοβιετικής Ψυχολογίας και εμφανίστηκαν οι βασικές κατευθύνσεις που κατά την επόμενη περίοδο κυριάρχησαν. Στα τέλη της δεκαετίας του 1920 εμφανίστηκε η Πολιτισμική-Ιστορική Ψυχολογία. Σε αντιδιαστολή με την «Ψυχολογία της επιφάνειας» (το συμπεριφορισμό) και την «Ψυχολογία του βάθους» (την ψυχανάλυση), ο Vygotsky επιχείρησε να δημιουργήσει μια «Ψυχολογία του ύψους», μια Ψυχολογία των ανώτερων ψυχικών λειτουργιών, που μέχρι τότε τις μονοπωλούσε η πνευματοκρατική Ψυχολογία. Κάπως σχηματικά μπορούμε να εντοπίσουμε δύο κομβικές ιδέες που τέθηκαν στη βάση της Πολιτισμικής-Ιστορικής Ψυχολογίας: η ανάδειξη της συμ- βολής των διαμεσολαβητικών μέσων (υλικών εργαλείων και σημειακών εργα- λείων) στη διαμόρφωση της συνείδησης και η υιοθέτηση της ιστορικής (γενετικής) μεθόδου διερεύνησης του ψυχισμού (βλ. Van der Veer και Valsiner, 1991· Δαφέρμος, 2002b)

Από τα παραπάνω κρατάμε αρχικά τα εξής δεδομένα:

1. Η διάδοση της ψυχανάλυσης στη Ρωσία ανήκει στο προεπαναστατικό ρεύμα ιδεών που συντάραξε πολλές πόλεις του τσαρικού καθεστώτος και άνοιξε το δρόμο για τη χειραφέτηση στο πεδίο των ιδεών. Ψυχαναλυτικές »λέσχες», που πολλοί θα τις κορόιδευαν σήμερα, συνέβαλαν, σε κρίσιμα σημεία της ρωσικής αυτοκρατορίες, στον αναβρασμό των επαναστατικών ιδεών.
2. Τέθηκε ιστορικά, στην ΕΣΣΔ και όχι μόνο στη Δύση, το ζήτημα της συνάρθρωσης ψυχανάλυσης και μαρξισμού. Η »Ψυχανάλυση», γενικά και αόριστα, δεν είναι »μεταμοντέρνα», ούτε »σχετικιστική», ούτε »ιδεαλιστική», αλλά, σε μία της ιστορική εκδοχή, αποτελεί κομμάτι της διαδικασίας της Οκτωβριανής Επανάστασης, πριν και μετά την επαναστατική τομή.
   
3. Η απαγόρευση της ψυχανάλυσης στην ΕΣΣΔ συμπίπτει χρονικά με την θεμελίωση της Πολιτισμικής-Ιστορικής Ψυχολογίας της ΕΣΣΔ. Η ψυχανάλυση εξοβελίζεται ως μεταφυσική-ιδεαλιστική, υποκειμενισμός, και »ψυχολογία του βάθους» που υποβαθμίζει το ενδιαφέρον για τις συνειδητές, ανώτερες ψυχικές λειτουργίες, τη σύνδεσή τους με τη βιολογική-σωματική βάση και το κοινωνικοιστορικό περιβάλλον, αφού είναι γνωστό πως μετατοπίζει το κέντρο βάρους στο »ασυνείδητο». Την απώθηση αυτή, προτείνω σε μια πρώτη προσέγγιση να την ερμηνεύσουμε ως την απώθηση της ανακάλυψης του ασυνειδήτου από μια κοινωνία του συνειδητού-κρατικού σχεδιασμού. Οι ημερομηνίες δεν είναι τυχαίες. Χωρίς αυτό να αναιρεί καθόλου τη σημασία της Πολιτισμικής-Ιστορικής Ψυχολογίας, αναρωτιόμαστε, σε ένα πρώτο επίπεδο, πώς γίνεται το 1922 να ιδρύεται Κρατικό Ψυχαναλυτικό Ινστιτούτο, και στα τέλη της δεκαετίας του 1920 η ψυχανάλυση να απαγορεύεται από το σοβιετικό κράτος. Είναι προφανές, ότι η Ψυχανάλυση έπεσε θύμα της ευρύτερης κρατικής καταστολής της εποχής εκείνης, στο όνομα της περιφρούρησης της επανάστασης-πρόβλημα πραγματικό, σε επίπεδο ιδεών και πολεμικών δυνάμεων, που δεν μπορεί ωστόσο να μας ωθεί να δικαιολογήσουμε κάθε μορφή καταστολής, πριν εξετάσουμε το γιατί και το πώς.
   

Για όσα ακολουθούν, βασική πηγή είναι η συλλογή Τρότσκυ και ψυχανάλυση 

1. Προεπαναστατικές συναντήσεις

Έργα του Φρόυντ μεταφράζονται στην προεπαναστατική Ρωσία: Το όνειρο και η ερμηνεία (1901) το 1904, τα Τρία δοκίμια για τη θεωρία της σεξουαλικότητας (1905) το 1909, οι Πέντε διαλέξεις για τη ψυχανάλυση (1909) το 1911, η Ερμηνεία των Ονείρων (1900) το 1913. Το 1909 ο Οσίπωφ, ο Βούλφ και ο Βιρούμπωφ ιδρύουν την »Ψυχοθεραπευτική βιβλιοθήκη», η οποία μεταξύ άλλων αναλαμβάνει την έκδοση στα ρωσικά και άλλων έργων του Freud. Πριν το 1914 η ψυχανάλυση είχε, σε μικρότερο ή μεγαλύτερο βαθμό, διαδοθεί σε αρκετές πόλεις (Οδησσός, Μόσχα, Αγία Πετρούπολη), ευνοήθηκε από το πολιτισμικό και ιστορικό περιβάλλον και το έντονο ενδιαφέρον για τα σεξουαλικά ζητήματα. Από το 1910 πολλοί γιατροί ασκούσαν τη ψυχανάλυση στη Ρωσία. Υπήρχαν πολλές και πολλοί ψυχαναλυτές, στρατευμένοι στην επανάσταση ή πολιτικώς συμπαθούντες, όπως η Τατιάνα Ρόζενταλ (μαρξίστρια ήδη πριν το 1905, η οποία συμμετείχε στην επιτροπή στρατολόγησης του 1917 για την επιστροφή του Λένιν στη Ρωσία), η Βέρα Σμιτ και η Σαμπίνα Σπηλράιν. Σημαντική ήταν η έκδοση του περιοδικού Psixoterapija. Πέρα από τον Φρόυντ, Άντλερ και Ράιχ, είχαν σημαντική απήχηση στη Ρωσία.

1. Μετεπαναστατική άνθηση

Ο »φροϋδο-μαρξισμός» ως ερευνητικό πρόγραμμα προέκυψε κυρίως από μια δεύτερη γενιά μαρξιστών μετά την επανάσταση. Στόχος της συνάρθρωσης Φρόιντ-Μάρξ ήταν η δημιουργία ενός πλαισίου σκέψης για τη σύλληψη και τη διαμόρφωση ενός »νέου ανθρώπου» στο σοσιαλισμό. Οι οπαδοί του φροϋδο-μαρξισμού εργάστηκαν για την αντιμετώπιση των νευρώσεων, οι οποίες θεωρήθηκαν ίδιον ορισμένων κατηγοριών εργατών (π.χ των οδηγών μοσχοβήτικων λεωφορείων), αλλά και ως αποτέλεσμα του αλκοολισμού, της πορνείας κ.α. Τόσο από ψυχαναλυτές όσο και από στρατευμένους μαρξιστές, όπως ο Μπυκόφσκι, ο Κίρφιντ, ο Κόγκαν, ο Βάισμπεργκ και ο Ζάλκιντ, η σχέση ψυχανάλυσης και μαρξισμού δεν θεωρήθηκε ασύμβατη αλλά συμπληρωματική. Από το 1925 και μετά οξύνθηκε η αντιπαράθεση με τους »ορθόδοξους μαρξιστές» που θεωρούσαν αυτή τη σύμπλευση αφύσικη και πολιτικά αντεπαναστατική.
Στις συζητήσεις που μετεπαναστατικά κυριαρχούσαν ανήκαν θέματα σχετικά με τον ελεύθερο έρωτα, την ελεύθερη μόρφωση, τις εκτρώσεις ή την άρνηση της πατριαρχίας. Ο Βίλχεμ Ράιχ επισκέφτηκε τη Ρωσία το 1929, ενώ την ίδια εποχή, η Αλεξάνδρα Κολοντάι πρωτοστατούσε στην υπεράσπιση της ιδέας ότι η σεξουαλική απελευθέρωση ήταν συνεδεμένη με την επαναστατική ελευθερία.
Ο Τρότσκυ ήταν ο πολιτικός ηγέτης των μπολσεβίκων που ενδιαφέρθηκε περισσότερο για τη ψυχανάλυση. Εκτός του Τρότσκυ μπορούν να αναφερθούν ο Γιόφφε, ο Ράντεκ, ο Μπουχάριν, ο νομικός Μιχαήλ Ράισνερ που ήταν στην ομάδα των ειδικών που συνέταξαν το Σοβιετικό Σύνταγμα και ο οποίος έπαιξε σπουδαίο ρόλο στην απόπειρα διαμόρφωσης του φροϋδομαρξισμού.
Για μια αναλυτικότερη καταγραφή των παραπάνω ιστορικών διεργασιών, βλ. και το παρακάτω κείμενο:
http://www.albertoangelini.it/wp-content/uploads/2015/06/2008HistoryUnconsciousURSS.pdf
Russia accepted the notion of the unconscious and psychoanalysis before many Western countries. The first Russian Psychoanalytic Society was established in 1911. After World War I and the Russian Revolution, for a short happy period, the following psychoanalysts were active: Sabina Spielrein, Tatiana Rosenthal, Moshe Wulff, Nikolai Osipov and Ivan Ermakov.Scholars associated with Soviet ideas participated too, including Aleksandr Luria, Michail Rejsner and Pavel Blonskij. Lev Vygotskij himself dealt with the unconscious. A second psychoanalytical society was set up in Kazan. Unfortunately, at the end of the 1920s, repression dissolved the psychoanalytic movement. Even the word ‘psychoanalysis’ was banned for decades. Nonetheless, interest in the unconscious, as distinct from psychoanalytic theory, survived in the work of the Georgian leader D. Uznadze. His followers organized the 1979 International Symposium on the Unconscious, in Tbilisi, Georgia, which marked the breaking of an ideological barrier. Since then, many medical, psychological, philosophical and sociological scholars have taken an interest in the unconscious, a subject both feared, for its ideological implications, and desired. Since the 1980s, psychoanalytic ideas have been published in the scientific press and have spread in society. The fall of the USSR in 1991 liberalized the scientific and institutional development of psychoanalysis.
____________________________________________________________
Aπό:
http://bestimmung.blogspot.gr/2016/03/blog-post_14.html