O Ισπανός ποιητής Federico Garcia Lorca (1898 – 1936)

26/08/2013 Βούλγαρης Χρήστος Επεξεργασία Γράψτε ένα σχόλιο Go to comments

Γεννήθηκε στην νότια επαρχία της Γρανάδα το 1898. Σπούδασε στα Πανεπιστήμια της Γρανάδα και της Μαδρίτης όπου εντάχθηκε στους κύκλους της ισπανικής καλλιτεχνικής πρωτοπορίας. Το 1929-30 έζησε στην Νέα Υόρκη.

Το ταξίδι του στις ΗΠΑ ήταν μια προσπάθεια να ξεφύγει από την κατάθλιψή του που συνεχώς μεγάλωνε -και που γινόταν χειρότερη από τη διαρκή αποτυχημένη του προσπάθεια να κρύψει την ομοφυλοφιλία του από την οικογένεια και τους φίλους του. Όσο πιο διάσημος γινόταν ως συγγραφέας, τόσο πιο οδυνηρή γινόταν η αντίφαση της ζωής του -ένας διάσημος επιτυχημένος συγγραφέας και ένα βασανισμένο άτομο που μπορούσε να αποκαλυφθεί μόνο στην ιδιωτική του ζωή. Η σειρά των ποιημάτων αυτής της περιόδου που δημοσιεύτηκαν σε μια ποιητική συλλογή της Νέας Υόρκης, είναι τα πιο δυνατά και πολιτικά της καριέρας του.

Περιέγραφε τη ζωή του στη Νέα Υόρκη σαν «μία από τις πιο χρήσιμες εμπειρίες» της ζωής του. Εκεί άλλαξε η οπτική του για τον εαυτό του, το έργο του και τον ίδιο το κόσμο. Ο Λόρκα είδε καθαρά τι πήγαινε στραβά στη Νέα Υόρκη. Καταδίκαζε το λευκό, αστικό πολιτισμό γιατί αντιπροσώπευε την πιο άμεση και ισχυρή εικόνα της πνευματικής φτώχειας του 20ου αιώνα. Η «πόλη που δε κοιμάται ποτέ» με τα λαμπερά φώτα έγινε ο τόπος της αναζήτησης του μοντέρνου ανθρώπου μέσα σε ένα κόσμο γεμάτο δυστυχία. Με την ποιητική συλλογή της Νέας Υόρκης, η μοναδική φωνή του Λόρκα άρχισε να διακρίνεται. Ήταν ένας συγγραφέας που παρατηρούσε πίσω από τα φαινόμενα.

Διαβάζοντας την μικρή αδελφή του Ισαβέλλα, 1914.

Έβλεπε πέρα από τις περιστάσεις στο χείλος του αγνώστου, αναζητώντας μια εξήγηση, με το φόβο πως η δυστυχία γύρω του δεν φαινόταν να έχει καμιά κοινωνική ή ηθική εξήγηση.  Στο ποίημα «Τυφλό Πανόραμα» της Νέας Υόρκης έγραφε:  Ο αυθεντικός πόνος που κρατά τα πάντα ξύπνια είναι μια μικροσκοπική, απέραντη φωτιά στα αθώα μάτια άλλων συστημάτων. 

Η μοναδική ηθική εξήγηση που είχε νόημα για τον ίδιο, ήταν η αδιαφορία των ανθρώπων για το διαφορετικό και όλο του το έργο χαρακτηρίζεται από την άρνησή του να αγνοήσει το «διαφορετικό». Ο Λόρκα καταδίκαζε τη καπιταλιστική κοινωνία και όλα όσα είχε σαν συνέπειες -την αδιαφορία για τη δυστυχία, την αποξένωση, τη φτώχεια και το ρατσισμό. Απεχθανόταν ιδιαίτερα το τρόπο που ο υλιστικός καπιταλισμός διαφθείρει όλα όσα είναι πολύτιμα και ανθρώπινα. Εξοργιζόταν με τον εξευτελισμό των Μαύρων Αμερικανών στη Νέα Υόρκη -και έγραψε ποιήματα για να διαμαρτυρηθεί.

Στη Νέα Υόρκη έξω από το Πανεπιστήμιο Κολούμπια, 1929

Αργότερα έγραψε ότι ήθελε να γράψει μια μαύρη τραγωδία, αλλά ότι δεν μπορούσε μέχρι να καταλάβει πλήρως “έναν κόσμο χωρίς ντροπή και αρκετά σκληρό για να χωρίζει τους ανθρώπους ανάλογα με το χρώμα”.

Ανακατεύοντας το ιδιωτικό με το δημόσιο προειδοποιούσε στον «Βασιλιά του Χάρλεμ» ότι το αίμα που βράζει κάτω από το δέρμα των μαύρων “θα κυλήσει /στις σκεπές παντού/και θα κάψει τη χλωροφύλλη των ξανθών γυναικών/και θα βογκήξει στα πόδια των κρεβατιών κοντά στην αϋπνία του νιπτήρα/και θα εκραγεί μέσα σε μια αυγή από κίτρινο καπνό”.

Η επιστροφή του Λόρκα στην Ισπανία το 1930 συνέπεσε με την πτώση της δικτατορίας του Πρίμο ντε Ριβέρα και την εγκαθίδρυση της Ισπανικής Δημοκρατίας από τις αριστερές δυνάμεις.

Το 1931 διορίστηκε διευθυντής της θεατρικής εταιρίας του Πανεπιστημίου γνωστή ως «Η Παράγκα».

Η ομάδα χρηματοδοτούνταν από το υπουργείο Παιδείας και είχε την ευθύνη να εξαπλώσει το θέατρο στις πιο απομακρυσμένες αγροτικές περιοχές της Ισπανίας. Αυτή την περίοδο, ο Λόρκα άρχισε να γράφει μερικά από τα πιο σπουδαία θεατρικά του έργα όπως ήταν «η αγροτική τριλογία» -ο Ματωμένος Γάμος, Γιέρμα και Το Σπίτι της Μπερνάρντα Αλμπα.

Όταν ήταν στην Νέα Υόρκη είχε καταφέρει να μπει στο κόσμο του θεάτρου της πόλης. Έβλεπε την Νέα Υόρκη σαν την ευκαιρία να απομακρυνθεί ψυχολογικά από το ισπανικό θέατρο της εποχής του. “Κάποιος πρέπει να σκεφτεί για το θέατρο του μέλλοντος” έγραφε στην οικογένειά του, «Ο,τι υπάρχει αυτή τη στιγμή στην Ισπανία είναι νεκρό. Είτε το θέατρο θα αλλάξει ριζικά, είτε θα πεθάνει. Δεν υπάρχει άλλη λύση». Στην Νέα Υόρκη ο Λόρκα ανακάλυψε στο θέατρο ένα ισχυρό μέσο να συνδέεται με το κοινό και να το προκαλεί. Το θέατρο, έγραφε, «είναι ποίηση που σηκώνεται από το βιβλίο και γίνεται ανθρώπινη. Κι όσο γίνεται ανθρώπινη, μιλάει και φωνάζει, κλαίει και απελπίζεται. Οι θεατρικοί χαρακτήρες πρέπει να εμφανίζονται στη σκηνή με μια ποιητική στολή αλλά τα κόκκαλα και το αίμα τους πρέπει να φαίνονται από μέσα».

Τα θεατρικά του Λόρκα, όπως τα ποιήματά του, αναζητούσαν το ιδανικό, το «ψίθυρο της απόλυτης ομορφιάς». Το έργο του υμνεί όχι την αγάπη αλλά την επιθυμία, μία επιθυμία που είναι περισσότερο απούσα παρά παρούσα.

Για παράδειγμα στο θεατρικό Γιέρμα οι χαρακτήρες λαχταρούν ο ένας τον άλλο, αλλά γίνονται θύματα της δικής τους ανικανότητας να εκφραστούν συναισθηματικά -παγιδευμένοι από τις προσδοκίες της οικογένειας και της κοινωνίας. Ο ισπανικός εμφύλιος πόλεμος ξεκίνησε το 1936 και λίγο μετά ο Λόρκα γύρισε στη Γρανάδα. Πρέπει να καταλάβαινε ότι βάδιζε προς το σίγουρο θάνατο.

Παρόλο που ποτέ δεν εντάχθηκε στο Σοσιαλιστικό Κόμμα, οι κοινωνικές και πολιτικές του σχέσεις ήταν πάντοτε εμφανής, και για τον Φράνκο και τους υποστηρικτές του δεν είχε καμιά διαφορά με έναν Κομμουνιστή.

Θα μπορούσε εύκολα να φύγει από τη Γρανάδα όταν η περιοχή έπεσε στις δυνάμεις του Φράνκο αλλά επέλεξε να μείνει κοντά στην αδελφή του και το γαμπρό του, τον σοσιαλιστή δήμαρχο της Γρανάδα. Τον συνέλαβαν στις 17 Αυγούστου του 1936 και δύο μέρες μετά τον σκότωσαν. Έγινε ένας από τους 20.000-30.000 Ισπανούς που εκτελέστηκαν στην περιοχή της Γρανάδα γιατί θεωρήθηκαν υποστηρικτές της δημοκρατίας ή της αριστεράς, μέλη των συνδικάτων, δάσκαλοι ή δημοσιογράφοι, ή συγγραφείς σαν τον Λόρκα. Ο τάφος του δεν βρέθηκε ποτέ.

Το έργο του Λόρκα απαγορεύτηκε στην Ισπανία μέχρι το 1953, όταν ξαναεμφανίστηκε λογοκριμένο. Μόνο μετά το θάνατο του Φράνκο το 1975, έγινε δυνατό να συζητηθεί δημόσια το έργο και ο θάνατός του…

Σκόρπιο Αίμα

Σκαλί-σκαλί πάει ο Ιγνάθιο *

το θάνατό του φορτωμένος.

Γύρευε να ‘βρει την αυγή

μα πουθενά η αυγή δεν ήταν.

Γυρεύει τη σωστή θωριά του

και τ’ όνειρό του αλλάζει δρόμο.

Γύρευε τ’ όμορφο κορμί του

και βρήκε το χυμένο του αίμα.

Στιγμή δεν έκλεισε τα μάτια

που είδε τα κέρατα κοντά του,

όμως οι τρομερές μανάδες

ανασηκώσαν το κεφάλι.

Κι από το βοσκοτόπια πέρα

ήρθ’ ένα μυστικό τραγούδι

που αγελαδάρηδες ομίχλης

τραγούδαγαν σε ουράνιους ταύρους.

Δεν είχε άρχοντα η Σεβίλλια

μπροστά του για να παραβγεί

ούτε σπαθί σαν το σπαθί του

ούτε καρδιά να ‘ν’ τόσο αληθινή.

Σαν ποταμός από λιοντάρια

η ξακουσμένη του αντρειοσύνη,

και σαν σε πέτρα σκαλισμένη

η στοχασιά του η μετρημένη.

Τώρα για πάντα πια κοιμάται.

Τώρα τα μούσκλια και τα χόρτα

με δάχτυλα που δε λαθεύουν

το άνθος ανοίγουν του μυαλού του.

Και το τραγουδιστό του αίμα

κυλάει σε βάλτους και λιβάδια,

γλιστράει στο σύγκρυο των κεράτων,

άψυχο στέκει στην ομίχλη,

σε βουβαλιών σκοντάφτει πόδια,

σα μια πλατιά, μια λυπημένη,

μια σκοτεινή γλώσσα, ώσπου τέλμα

να γίνει από αγωνία, πλάι

στον Γουαδαλκιβίρ των άστρων.

(Η απόδοση-μετάφραση είναι του Νίκου Γκάτσου).

Πλήθος μελοποιήσεων…

Από την πληθώρα των μελοποιημένων από Έλληνες συνθέτες έργων του Λόρκα σημειώνουμε, επίσης τα: «Άσμα Ασμάτων» της Τερψιχόρης Παπαστεφάνου (1972). Η Χορωδία Τρικάλων ερμηνεύει το «Τραγούδι του δρόμου». «Η κιθάρα» του Αντώνη Πελεκάνου (1987) με ερμηνεύτρια την Μαρία Αριστοφάνους. «Τραγούδια για φωνή και πιάνο» του Γιώργου Κουρουπού (1988), με ερμηνευτή τον Σπύρο Σακκά (Παραλλαγές», «Πέθανε την αυγή», «Αποχαιρετισμός» κ.ά.). «Σονέτα του σκοτεινού έρωτα» του Δημήτρη Μαραμή (2004), σε μετάφραση Σωτήρη Τριβιζά, με ερμηνευτή τον Μίνωα Θεοχάρη («Η νύχτα δίψασε για ίσκιους», «Νεράιδα», «Γλυκό παράπονο» κ.ά.). «Νυχτολούλουδο» της Θεοδώρας Κουτσοβαγγέλη (2000). Ερμηνεύουν: Ατλαντίδα, Ορφέας, Θ. Κουτσοβαγγέλη, Κ. Μαλλιοκάπη («Στον αγέρα παν», «Τώρα ντύνουνε τη νύφη» κ.ά.). Ν’ αναφέρουμε επίσης, το άλμπουμ – αφιέρωμα στον Λόρκα «Του φεγγαριού τα πάθη» της Μαρίας Φαραντούρη (με τα έργα «Ματωμένος Γάμος» του Μ. Χατζιδάκι, «Romancero Gitano» του Μ. Θεοδωράκη και «Canciones Populares του ίδιου του Λόρκα), που εκδόθηκε με αφορμή τα εξήντα χρόνια από το θάνατο του ποιητή.

Τα βιβλία του Λόρκα στα ελληνικά:

Ποίηση

Μοιρολόι για τον Ιγνάτιο Σάντσεθ Μεχίας. Μετάφραση Γιώργος Γεωργούσης. Διάττων, 2002.

Εκλογή ποιημάτων. Εισαγωγή-μετάφραση Τάκης Βαρβιτσιώτης. Εκδοτική Θεσσαλονίκης, 2001.

Divan del tamarit. Μετάφραση Βασίλης Λαλιώτης. Παρουσία, 2000.

Romancero Gitano. Μετάφραση Οδυσσέας Ελύτης. Μουσικές Εκδόσεις Ρωμανός, 2000.

Τσιγγάνικα τραγούδια. Μετάφραση Αργύρης Ευστρατιάδης. Καστανιώτης, 1998.

Ποιητικά άπαντα (Α+Β τόμ.). Μετάφραση Κοσμάς Πολίτης – Ρήγας Καππάτος. Εκάτη 1997.

Ποιήματα. Μετάφραση Άρης Δικταίος. Ζαχαρόπουλος, 1996.

Ο ποιητής στη Νέα Υόρκη. Μετάφραση Βασίλης Λαλιώτης. Σμίλη, 1993.

Θέατρο και ποίηση. μετάφραση Νίκος Γκάτσος. Ίκαρος, 1990.

Ποιήματα. Μετάφραση Κοσμάς Πολίτης. Πέλλα, χωρίς χρονολογία.

Ποίηση. Μετάφραση Απόστολος Σκούρτης. Δαμιανός.

Ποιήματα του Λόρκα έχει μεταφράσει παλαιότερα και ο Μήτσος Παπανικολάου. Περιλαμβάνονται στο βιβλίο Συλλογικό έργο, μαζί με μεταφράσεις από τον Μακ Λις, τον Βαλερί, τον Χάινε, τον Μποντλέρ, τον Απολινέρ κ.ά. Επιμέλεια Τάσος Κόρφης. Πρόσπερος, 1987.

Θέατρο

Το σπίτι της Μπερνάρντα Αλμπα. Μετάφραση Μαίρη Βιδάλη. Δωδώνη, 2001.

Θέατρο και ποίηση (Ματωμένος γάμος, Ο Περλιμπλίν και η Μπελίσα, Το σπίτι της Μπερνάρντα Αλμπα, Παραλογή του μισοΰπνου, Θρήνος για τον Ιγνάθιο Σάντσεθ Μεχίας). Μετάφραση Νίκος Γκάτσος. Πατάκης, 2000.

Δόνια Ροζίτα η ανύπαντρη ή η γλώσσα των λουλουδιών. Μετάφραση Δημήτρης Καλοκύρης. Ύψιλον, 1999.

Ματωμένος γάμος. Μετάφραση Πάνος Κυπαρίσσης. Κέδρος, 1998.

Άτιτλο έργο. Μετάφραση Δημήτρης Καλοκύρης. Ύψιλον, 1994.

Ματωμένα στέφανα. Μετάφραση Γιώργος Σεβαστίκογλου. Δωδώνη, 1989.

Γέρμα. Μετάφραση Αλέξης Σολομός. Δωδώνη, 1986.

Δόνια Ροζίτα η γεροντοκόρη ή η γλώσσα των λουλουδιών. Μετάφραση Αλέξης Σολομός. Δωδώνη, 1986.

Η θαυμαστή μπαλωματού. Μετάφραση Αλέξης Σολομός. Δωδώνη, 1986.

Μαριάννα Πινέδα. Μετάφραση Κώστας Ζαρούκας. Γρηγόρης, 1971.

Τα μάγια της πεταλούδας. Οι φασουλήδες του Κατσιπόρρα. Μετάφραση Ιουλία Ιατρίδη. Δωδώνη.

Δοκίμιο

Ντουέντε: Ρόλος και θεωρία. Μετάφραση Ολυμπία Καράγιωργα. Εστία, 1998.

Για τον Λόρκα

Ιαν Γκίμπσον, Φεδερίκο Γκαρθία Λόρκα, Μετάφραση Σπύρος Τσούγκος, Μικρή Άρκτος, 1999.

Ιαν Γκίμπσον, Η δολοφονία του Λόρκα, Μετάφραση Βαγγέλης Κατσάνης, Δίδυμοι, 1974.

Φ. Γκ. Λόρκα – Χαρακτικό Α. Τάσσου

Εργογραφία

Ποίηση

-Impresiones y Paisajes ( Εντυπώσεις και τοπία 1918).

-Libro de poemas (Ποιήματα 1921).

-Canciones ( Τραγούδια, γράφτηκε μεταξύ 1921 και 1924, που δημοσιεύθηκε το 1927).

-Tamarit Divan (ποιήματα που γράφτηκαν 1931-4 και δεν δημοσιεύθηκε μετά το θάνατό του σε μια ειδική έκδοση του Revista Hispanica Moderna το 1940).

-Romancero Gitano (Ballads 1928).

-Θρήνος για το θάνατο ενός ταυρομάχου και άλλα ποιήματα (1937).

-Ποιητής στη Νέα Υόρκη (1930 – δημοσιεύθηκε μετά τον θάνατό του το 1940).

-Μοιρολόι για τον Ιγνάθιο Σάντσεθ Μεχίας (1935).

-Σονέτα του σκοτεινού έρωτα.

-Ωδή στον Σαλβαντόρ Νταλί.

-Σουίτες (γραμμένο μεταξύ 1920 και 1923, που δημοσιεύθηκε μετά τον θάνατό του το 1983).

-Επιλεγμένα ποιήματα (1941).

Βιβλία

-Ντουέντε (1934).

Το κείμενο για το ντουέντε προέρχεται από την διάλεξη που έδωσε ο Λόρκα τον Οκτώβριο του 1934 στο Μπουένος Άιρες, κατά τη διάρκεια της περιοδείας που έκανε τότε στη Λατινική Αμερική. Το κείμενο περιλαμβάνεται στα άπαντα του Λόρκα, αλλά ο ποιητής δεν το είδε ποτέ δημοσιευμένο.

Τι είναι όμως το «ντουέντε»; Είναι μια από κείνες τις λέξεις που φέρνουν αμηχανία σε λεξικογράφους, φιλοσόφους και προπαντός μεταφραστές, γιατί είναι δύσκολο όχι μόνον να μεταφραστούν, άλλα και να οριστούν μέσα στα πλαίσια της δικής τους γλώσσας. Είναι από τα δημιουργήματα της ιδιαίτερης εκείνης ματιάς και πρόσληψης του κόσμου που κάθε λαός αποτυπώνει στη γλώσσα του και που αποτελεί την αποκρυσταλλωμένη συνείδηση και σκέψη του πολιτισμού του.

Είναι μάλλον ένα από στήθους ενθουσιαστικό δοκίμιο για την καλλιτεχνική δημιουργία, για την δημιουργία εν γένει, για τον ενθουσιασμό εν γένει, που παραπέμπει στην αρχική ετυμολογία της λέξης (εν+θεός+ουσία). Μια απόπειρα για ψηλάφηση στα λιγότερο συνειδητά επίπεδα της ανθρώπινης δημιουργικότητας, όπου αποκαλύπτεται η βαθύτερη σχέση πνεύματος και φύσης.

πορτραίτο του Σαλβαδόρ Νταλί, 1925.

Θέατρο

-Χριστός: Μια θρησκευτική τραγωδία (ημιτελή 1917).

-ΤαΜάγιατηςΠεταλούδας (El maleficio de la mariposa 1919).

- ΟιΦασουλήδεςτουΚατσιπόρα (Los titeres de Cachiporra 1922).

-ΜαριάναΠινέδα (Mariana Pineda 1923).

-Ηθαυμαστήμπαλωματού (La zapatera prodigiosa 1926).

-Τοκοινό (El publico 1929).

-ΜατωμένοςΓάμος (Bodas de sangre 1932).

-Γέρμα (Yerma 1934).

-ΔόναΡοζίτα (Dona Rosita la soltera 1935).

-Το Σπίτι της Μπερνάρντα Άλμπα (La casa de Bernarda Alba 1936).

Σενάρια

-Ο Ανδαλουσιανός σκύλος – Ταξίδι στη σελήνη (περιέχει το σενάριο Ταξίδι στη σελήνη του Λόρκα 1929).

Όπερες

-Lola, la Comedianta ( Λόλα, η ηθοποιός, ημιτελή συνεργασία με τον Manuel de Falla 1923).

Σχέδια και έργα ζωγραφικής

 

-Σαλβαδόρ Νταλί, 1925. 160x140mm. Μελάνι και χρωματιστό μολύβι σε χαρτί. Ιδιωτική συλλογή, Βαρκελώνη, Ισπανία

-Προτομή του Dead Man, 1932. Μελάνι και χρωματιστό μολύβι σε χαρτί. Διάσταση και άγνωστη τοποθεσία.

Πηγή:http://www.os3.gr/arhive_afieromata/gr_afieromata_Federico_Garcia_Lorca.html