ΕΠΙΜΥΘΙΟ ΣΤΗΝ ΒΑΣΙΛΕΙΑ

 Γιώργος Τσουκαλάς:

 

«Sic transit gloria mundi», έλεγαν εύστοχα οι Λατίνοι. Έτσι παρέρχεται η μάταιη δόξα του Κόσμου! «Ο βασιλεύς απέθανε», ο Κωνσταντίνος (1940-2023) απεβίωσε, αφού πρώτα, ασυνείδητα, ο ίδιος αποτέλειωσε ως ιδανικός αυτόχειρας τον θεσμό της βασιλείας στην Ελλάδα, πριν μισόν αιώνα, το δύστηνο έτος 1967... Πάντως, οι Έλληνες βασιλιάδες είχαν πάψει προ καιρού να εκπροσωπούν το σύνολο του Ελληνικού Λαού, ως πανελλήνιας αποδοχής ανώτατοι άρχοντες, ήδη από το μακρινό έτος 1915, όταν ξέσπασε ο φοβερός Εθνικός Διχασμός. Για ποιον λόγο, τελικά ξηλώθηκε αμετάκλητα η βασιλεία στην Ελλάδα; Πως μπορεί να γίνει ένα συνοπτικό επιμύθιο;

Πόλεμος! «Πόλεμος πάντων μὲν πατήρ ἐστι, πάντων δὲ βασιλεύς, καὶ τοὺς μὲν θεοὺς ἔδειξε τοὺς δὲ ἀνθρώπους, τοὺς μὲν δούλους ἐποίησε τοὺς δὲ ἐλευθέρους», ο πόλεμος είναι ο πατέρας των πάντων, ο βασιλιάς όλων, φανέρωσε θεούς και ανθρώπους, έφτιαξε δούλους και ελεύθερους (Ηράκλειτος, Περί Φύσεως, D-K 53). Αληθινά, ο πόλεμος φτιάχνει και χαλάει την βασιλεία… Στην νεοελληνική περίπτωση, ήταν πράγματι κατά τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο (1914-1918) που έσπασε ο θεσμός. Αρχικά, η Ευρώπη πηλάλησε ολόθερμη το φοβερό έτος 1914, στην ανθρωποσφαγή, με πανίσχυρους ρηγάδες, μεγάλους δούκες, αυτοκράτορες, και βασιλιάδες να εξαποστέλνουν εκατομμύρια νεανικές ψυχές στον μαζικό θάνατο. Σαν η ευρωπαϊκή ήπειρος βγει από αυτόν τον τρομερό πόλεμο, όλως συντετριμμένη, το σωτήριο έτος 1918, η «Ωραία Εποχή» (Belle Epoque) θα είχε παρέλθει ανεπιστρεπτί... Μετά τον Μεγάλο Πόλεμο, πότε οι βασιλιάδες παραδόθηκαν στον ανελέητο δήμιο, χρεωμένοι με την ήττα και την ανείπωτη κακοπάθεια, όπως στην επαναστατική Ρωσία, πότε εξορίστηκαν με σκληρότατη υπερορία, όπως συνέβη στην Γερμανία και στην Ελλάδα. Οι ιδιαίτεροι πολιτικοί λόγοι που επέφεραν το πικρό τέλος της βασιλείας στις διάφορες χώρες της χαροκαμένης Ευρώπης ήταν συχνά ανόμοιοι. Αλλά σε αδρές γραμμές, φάνηκε πως οι δυστυχείς λαοί ήθελαν να πάρουν οι ίδιοι στα χέρια τους, τις άμοιρες τύχες τους, χωρίς άνακτες και μονάρχες, ενώ όπου παρ’ ελπίδα ο βασιλικός θεσμός κρατήθηκε ήταν στις χώρες όπου οι βασιλείς ήταν εντελώς διακοσμητικοί, αποψιλωμένοι από κάθε αληθινή εξουσία, όπως κατ’ εξοχήν στην Βρετανία και σε μερικά άλλα κράτη. Αναδρομικά κρίνοντας, ο τελευταίος Έλληνας βασιλιάς που ήταν πράγματι ανώτατος άρχοντας όλων των Ελλήνων ήταν ο Γεώργιος ο Α΄ (1845-1913), ο οποίος κάθισε στέρεα στον νεοελληνικό θρόνο, μεταξύ των ετών 1863-1913. Μετά από αυτόν, ο γιος του, Κωνσταντίνος ο Α΄ (1868-1923) βασίλεψε διακεκομμένα μεταξύ 1913-1917 και 1920-1922, καθώς προκάλεσε τον Εθνικό Διχασμό (1915) στρεφόμενος κατά του Πρωθυπουργού, Ελευθερίου Βενιζέλου (1864-1936) και φυσικά της μισής Ελλάδας… Τότε, ο Κωνσταντίνος Α΄ δεν αντελήφθη τις επερχόμενες, συνταρακτικές πανευρωπαϊκές εξελίξεις, ώστε να υποχωρήσει ευφυώς έναντι του αιρετού θεσμού του Πρωθυπουργού, και να περιοριστεί με οξύνοια σε έναν διακοσμητικό ρόλο. Αν το είχε πράξει θα είχε σώσει τον βασιλικό θεσμό στην Ελλάδα. Έκτοτε ο βασιλικός θεσμός ήταν ολότελα καταδικασμένος καθώς έπαψε να έχει ρίζες στο λεγόμενο Κέντρο και την Αριστερά, ενώ ο βασιλιάς ταυτίστηκε στην Ελλάδα μόνον με την Δεξιά, ως οιονεί πολιτικός αρχηγός της. Πράγμα που εύλογα αποδείχτηκε τεράστιο βασιλικό λάθος, καθώς περιόρισε την απήχηση του βασιλικού θεσμού μόνον στο ένα τρίτο (1/3) του ελληνικού λαού, δηλαδή σχεδόν αποκλειστικά στην λεγόμενη Δεξιά. Τελικά, μετά την Συνθήκη της Λωζάνης (1923), η βασιλεία στην Ελλάδα καταργήθηκε, χρεωμένη πολιτικά με τον άφατο πόνο της Μικρασιατικής Καταστροφής (1922), και τον άνευ προηγουμένου αφανισμό της ασιατικής Ελλάδας, οπότε φάνηκε πως τέλειωσαν όλα…

Λογικά θα έπρεπε να είχαν λήξει τα πάντα, αλλά πάνυ απρόσμενα συνέβη η νεκρανάσταση του θεσμού της βασιλείας της Ελλάδας, μέσω πραξικοπήματος. Συγκεκριμένα, η Β΄ Ελληνική Δημοκρατία (1924-1935) θα αποβιώσει βίαια με το Πραξικόπημα της 10ης Οκτωβρίου 1935, που ενορχήστρωσε ο Γεώργιος Κονδύλης, ο οποίος μετά από περίπου έναν μήνα, θα υποδεχτεί ως βασιλιά, τον Γεώργιο Β’ (1890-1947), καθώς αυτός αποβιβάζονταν στον μόλο του Πειραιά. Όμως, λόγω του δραστικού περιορισμού της λαϊκής απήχησης της βασιλείας, που είχε συμβεί ήδη από τον Εθνικό Διχασμό του 1915, οι Έλληνες βασιλείς που ακολούθησαν, αναγκάστηκαν να βασιστούν στον αυταρχισμό, καθ’ όλη την περίοδο από την Δικτατορία του Μεταξά (1936) έως την Δικτατορία των Συνταγματαρχών (1967), και δεν μπόρεσαν αλλά και δεν επεδίωξαν, να διεισδύσουν στο χαμένο για αυτούς Κέντρο και την Αριστερά, ενώ κανείς δεν θυμούνταν πλέον το αληθινό νόημα του ρητού του Γεωργίου Α΄, «ισχύς μου η αγάπη του λαού»...

Ο τελευταίος Έλληνας βασιλιάς που είχε πράγματι την μεγάλη ευκαιρία, να αλλάξει τον ρου της ιστορίας, ήταν ο εξαιρετικά δημοφιλής ως νεαρός Ολυμπιονίκης, Κωνσταντίνος Β΄, ο οποίος όμως, εντελώς απροσδόκητα, αντί να μεταρρυθμίσει και εκσυγχρονίσει τον βασιλικό θεσμό, αμέσως μόλις ανέλαβε (1964) αναπροσαρμόζοντάς τον στα μεταπολεμικά δημοκρατικά δεδομένα, όλως εσφαλμένως επανέλαβε το καίριο λάθος του Κωνσταντίνου Α΄, να συγκρουστεί (1965) με τον εκλεγμένο Πρωθυπουργό, Γεώργιο Παπανδρέου (1888-1968), και να ορκίσει την λεγόμενη Κυβέρνηση των Αποστατών, ενώ αργότερα ίσως εξύφανε και ένα πραξικόπημα με στρατηγούς, το οποίο όμως ξέφυγε από τον έλεγχό του και υλοποιήθηκε από τα εκτελεστικά όργανα, που ήταν κάποιοι συνταγματάρχες οι οποίοι εν τέλει αποφάσισαν να καταλύσουν το πολίτευμα αποκλειστικά για τον εαυτό τους. Η έσχατη ευκαιρία του Κωνσταντίνου Β΄ να γυρίσει το λαϊκό αίσθημα, ήταν σαν οι συνταγματάρχες εμφανίστηκαν αιφνιδίως ενώπιον του, απαιτώντας του να τους ορκίσει Κυβερνήτες, οπότε αν διέθετε αληθινό ταλέντο θα έπρεπε εύστροφα να αρνηθεί, τηρώντας τους όρκους του στο Σύνταγμα. Από την στιγμή που δεν το έκανε, έστω και με κίνδυνο του θρόνου του ή της ζωής του, ενταφίασε αμετάκλητα την βασιλεία στην συνείδηση του ελληνικού λαού, πράγμα που δεν μπορούσε να αντιστραφεί με καμία επανορθωτική του ενεργεία.

Όλοι αυτοί οι δαίμονες της βασιλείας, ξεπήδησαν στο κρυστάλλινο Δημοψήφισμα του 1974, όταν δυο στους τρεις Έλληνες απέρριψαν διαρρήδην τον θεσμό, και προέκριναν την σκέτη δημοκρατία.

Εν κατακλείδι, ο μεγάλος λόγος που η βασιλεία καταργήθηκε στην Ελλάδα ήταν γιατί οι Έλληνες βασιλιάδες έπαψαν να παίζουν τον ρόλο του ανώτατου άρχοντα όλων ανεξαιρέτως των Ελλήνων. Δεν επέκτειναν την απήχησή τους στην ευρύτατη, πολυσύνθετη πλην πολύγνωμη πλειοψηφία, εγκλωβισμένοι συνάμα σε μια συμπαγή μειοψηφία. Συν τοις άλλοις, δεν αυτοπεριορίστηκαν στα τιμητικά πλην διακοσμητικά καθήκοντα του αρχηγού κράτους μιας αληθινής δημοκρατίας, αλλά περιέπεσαν στον ηδύ πειρασμό να κυβερνούν πράγματι αυτοί, λέγοντας την τελευταία λέξη σε όλα, ενίοτε αντισυνταγματικά. Εξαιτίας της περιορισμένης λαϊκής βάσης τους, εγκολπώθηκαν την θεωρία του μικροελλαδισμού σε μια προσπάθεια να κρατήσουν το θεσμικό καθεστώς μέσω της πολιτικής συντήρησης στο εσωτερικό, και της αποφυγής περιπετειών στο εξωτερικό. Εξαρτημένοι από διεθνείς συμμαχίες, ευημερούσαν παρά την κρατική πενία, θεμελιώνοντας πρώτοι το αθηναϊκό κράτος σε βάρος μιας παραμελημένης επαρχίας. Η πολιτική κληρονομιά τους παραμένει ορατή σε όλη την γεωγραφία όπου ακόμη απλώνεται ο ελληνισμός από τον Έβρο ποταμό έως την νήσο Κύπρο, καθώς κληροδότησαν έναν επτασφράγιστο εθνικό νάρθηκα που στις ημέρες μας μόλις ο ελληνισμός επιχειρεί να θραύσει, αμφίβολο αν θα το καταφέρει, ώστε να αναδειχθεί ξανά σε μεγάλο γεωπολιτικό παράγοντα της Ανατολικής Μεσογείου. Στα νησιωτικά ακρογιάλια, στις αιγαιοπελαγίτικες βουνοκορφές, στα γαλανά πελάγη από την Θάσο και έως τις ακτές της Πάφου, αν σιωπήσουμε, ακόμα θα ακούσουμε να αντηχούν τα λόγια του Κωνσταντίνου Β΄ στον Μακάριο,

«Εγώ έχω χάσει τον πατέρα μου, έχω γίνει τώρα βασιλεύς, δεν μπορώ να αφήσω την χώρα μου να εμπλακεί σε πόλεμο εξαιτίας κάποιας κινήσεως που γίνεται στην Κύπρο. Δεν μπορώ να το κάνω αυτό. Εάν οι Τούρκοι μας επιτεθούν, αλλάζει το όλο θέμα. Μα εσείς προεδρεύετε σε 300 χιλιάδες ανθρώπους, ενώ εγώ βασιλεύω σε 9 εκατομμύρια. Δεν πρόκειται να την εμπλέξω σε πόλεμο επειδή γίνεται μια ενέργεια η οποία δεν έχει καμία σχέση με εμάς!»…