Σαν σήμερα: Η ανατίναξη και η ηρωική θυσία της Μονής Αρκαδίου το 1866 στην Κρήτη

Του Τάσου Κ. Κοντογιαννίδη
akontogiannidis@yahoo.gr
Με την ανατίναξη της Μονής Αρκαδίου, ευτυχώς δεν έχουν ασχοληθεί ακόμα οι λεγόμενοι «ιστορικοί αναθεωρητές», γιατί μπορεί, «ερευνώντας επιστημονικά» να διαπιστώσουν, ότι δεν βάλανε φωτιά στην πυριτιδαποθήκη, όπως έγινε στο Κούγκι με τον ηγούμενο Σαμουήλ, αλλά… εξερράγη φιάλη υγραερίου και προξένησε τα θύματα! Κι έτσι να αμφισβητηθεί, όπως έχει γίνει με τον χορό του Ζαλόγγου, με το κρυφό σχολειό, με την καταστροφή της Χίου και των Ψαρών, με την Γενοκτονία των Ποντίων… Εμείς, θα δούμε τώρα τι λέει  η… άλλη πλευρά,  για την Μονή Αρκαδίου έως ότου αποφανθούν οι αναθεωρητές….
Η  Βυζαντινή Ιερά Μονή Αρκαδίου,  που βρίσκεται σε οροπέδιο στο νομό Ρεθύμνης, έχει μακρά ιστορία. Τη θεμελίωσε ο αυτοκράτορας Ηράκλειος και την οικοδόμησε  έτερος, ο Αρκάδιος, που της έδωσε το όνομα του. Με την  πτώση του Βυζαντίου και την πάροδο των ετών, οι Κρήτες δεν μπορούσαν να υποφέρουν τον τουρκικό ζυγό και κάθε τόσο επαναστατούσαν. Το ίδιο έγινε και το 1866, όταν το Μάρτιο περίπου 1500 επαναστάτες  Κρήτες  συγκεντρώθηκαν  στο Αρκάδι, για να εκλέξουν τους πληρεξούσιους των επαρχιών της Κρήτης. Την σύναξη  πληροφορούνται στα μέσα Σεπτεμβρίου οι Τούρκοι και ζητούν  από τον ηγούμενο Γαβριήλ Μαρινάκη να διώξει την Επαναστατική Επιτροπή από το Μονή, διαφορετικά θα την καταστρέψουν.  Ο ηγούμενος  όμως αρνείται.

Στις 24 Σεπτεμβρίου φτάνει με ομάδα εθελοντών ο συνταγματάρχης Π. Κορωναίος και ανακηρύσσεται  αρχηγός.  Κρίνει όμως, ότι η τοποθεσία δεν είναι κατάλληλη για άμυνα, αλλά  ο Ηγούμενος της Μονής Γαβριήλ  επιμένει και ζητεί να μην την εγκαταλείψει. Έτσι προχωρεί σε αμυντικές προπαρασκευές, εγκαθιστά ως φρούραρχο τον ανθυπολοχαγό Ι. Δημακόπουλο και μεταβαίνει στις επαρχίες προς στρατολόγηση πολεμιστών. Η στρατολόγηση είναι πενιχρή, αφού λίγοι Μυλοποταμίτες έφτασαν και έπιασαν  τους γειτονικούς λόφους γύρω από το Αρκάδι. Έτσι, στις αρχές Νοεμβρίου στη Μονή βρίσκονται οι καλόγεροι, μέλη της Επαναστατικής, 40 εθελοντές και συνολικά 250 άνδρες  υπο την αρχηγία του Δημακόπουλου.
Ο τουρκικός στρατός, αποτελούμενος από 15.000 τουρκοαιγύπτιους,  αλβανούς και  τουρκοκρητικούς και υποστηριζόμενος από τριάντα κανόνια, υπό τον Μουσταφά Ναϊλή Πασά,  ξεκινά απο το Ρέθυμνο το βράδυ της 7ης  Νοεμβρίου εναντίον της Μονής και ζητεί από τον ηγούμενο Γαβριήλ να παραδοθεί. Εκείνος αρνείται, γιατί περιμένει ενισχύσεις από τον Κορωναίο.
Την επομένη πριν ξημερώσει , οι Τούρκοι βομβαρδίζουν τη Μονή κάνουν τρείς εφόδους χωρίς αποτέλεσμα. Σε μία έφοδο με αλαλαγμούς μπήκαν στην αυλή όπου εκτυλίχθηκαν  δραματικές σκηνές με τη σφαγή πολλών γυναικόπαιδων. Πολλοί πήγαν τότε να ασφαλιστούν στην πυριτιδαποθήκη κι εκεί παίχτηκε η τελευταία  πράξη του δράματος.  Ο Κώστας Γιαμπουδάκης από το ΄Αδελε Ρεθύμνου, ( κατά μία άλλη εκδοχή και ίσως η πλησιέστερη στην αλήθεια από τον  ανωγειανό Εμμανουήλ Σκουλά) μετά το σάλπισμα της τελευταίας  τουρκικής γενικής εφόδου, ανατίναξε την πυριτιδαποθήκη και ο  κρότος ακούστηκε έως το Ηράκλειο! Σκοτώθηκαν όσα γυναικόπαιδα  βρίσκονταν  εκεί και στα γειτονικά κελιά, αλλά και πολλοί Τούρκοι.
Αμέσως μετά, Τούρκοι όρμησαν με πρωτοφανή μανία και κατέσφαξαν  τους κρυμμένους στο ηγουμενείο και όσα γυναικόπαιδα είχαν απομείνει, ενώ άλλοι έκαψαν το ναό και λεηλάτησαν  τα ιερά κειμήλια. Το τι επακολούθησε προκαλεί φρίκη και το αποδίδει σε κείμενο του άγγλος περιηγητής: « ούδ’ αυτή η έξαλλος φαντασία  ημπορεί να συλλάβη την φρικαλεότητα  της διαδραματισθείσης  σκηνής. Οι Αλβανοί και οι Κρήτες μουσουλμάνοι απέκαμον φονεύοντες! Διψώντες εκδίκασαν  έσφαζον ανηλεώς  γυναικόπαιδα και πάντα διασωθέντα…»

Το τραγικό τέλος των εγκλείστων

Όταν έφτασε με ενισχύσεις ο Κορωναίος όλα είχαν τελειώσει. Από τα κλεισμένα στο Μονή 964 άτομα, διέφυγαν 3 ή 4 και αιχμαλωτίσθηκαν 114. Οι άλλοι σκοτώθηκαν… Ο ηγούμενος Γαβριήλ σκοτώθηκε πριν ανατιναχθεί η πυριτιδαποθήκη ενώ ο Δημακόπουλος και μερικοί  εθελοντές αποκεφαλίστηκαν!  Ομως  και οι απώλειες των Τούρκων ήταν πολύ μεγάλες. Νεκροί και τραυματίες ξεπέρασαν τους 1500… Η κατεστραμμένη Μονή ανοικοδομήθηκε αργότερα και αναστηλώθηκε όπως ήταν πριν. ΄Ενα μεσοκομμένο τέμπλο αριστερά της Αγίας Τράπεζας και μια μπάλα κανονιού σφηνωμένη στο κυπαρίσσι, στα δεξιά στης εκκλησιάς, υπάρχουν ως μάρτυρες της ηρωικής θυσίας…
*Το άρθρο δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα  «Real News»