Γαλαξίας-Ερμείας 1969 (νεότερη έκδοση 2004)
338 σελ.
Το βιβλίο Βυζαντινός
Πολιτισμός γράφτηκε από τον σερ Στήβεν Ράνσιμαν, έναν από τους πιο
διακεκριμένους ιστορικούς του 20ού αιώνα. Χωρισμένο σε θεματικά κεφάλαια,
προσφέρει μια σφαιρική και περιεκτική εικόνα του πολιτισμού της εξελληνισμένης
κι εκχριστιανισμένης Ανατολικής Ρωμαϊκής αυτοκρατορίας, που αργότερα ονομάσθηκε
Βυζαντινή.
Ξεκινάει με την ίδρυση
της Κωνσταντινούπολης το 330 μ.Χ. από τον Μεγάλο Κωνσταντίνο, γεγονός που
αποδείχθηκε κοσμοϊστορικής σημασίας. Η Κωνσταντινούπολη, διάσημη για τα υλικά
και πνευματικά πλούτη της, καθόρισε την πολιτική πορεία και την πολιτισμική
φυσιογνωμία της αυτοκρατορίας.
Ο συγγραφέας συνεχίζει
με μια σύνοψη της πολιτικής και στρατιωτικής ιστορίας του Βυζαντίου, από την
ίδρυση της πρωτεύουσάς του μέχρι την άλωσή της από τους Οθωμανούς Τούρκους το
1453.
Mετά παρουσιάζει το
πολίτευμα και το νομικό πολιτισμό της αυτοκρατορίας, η οποία διαφύλαξε στην
πληρέστερη μορφή του και καλλιέργησε το ρωμαϊκό δίκαιο, στο οποίο θεμελιώθηκε
το δίκαιο της νεότερης εποχής. Βασικά πολιτικά ζητήματα, όπως οι σχέσεις του
ηγεμόνα με την Εκκλησία και τα θεσμικά τους καθήκοντα, εντάχθηκαν σε ένα
πολιτειακό πλαίσιο που αποδείχθηκε ανθεκτικό κι αποτελεσματικό.
Στο διοικητικό τομέα ο
Ράνσιμαν εξηγεί ότι το Βυζάντιο ήταν για πολλούς αιώνες το μόνο οργανωμένο
κράτος στην Ευρώπη. Διέθετε καταρτισμένους αξιωματούχους, κεντρικό
προϋπολογισμό και φορολογικό σύστημα, τακτικό στρατό και τη δυνατότητα
χρηματοδότησης δημόσιων έργων όπως η ανέγερση εκκλησιών και η κατασκευή
οχυρώσεων. Στο επόμενο κεφάλαιο μελετάται ο ρόλος της χριστιανικής θρησκείας
στις πολιτικές εξελίξεις, τις σχέσεις με τη Δύση και την καθημερινή ζωή των
πιστών. Αναφέρονται οι αιρέσεις, η εικονομαχία, η οργάνωση της Εκκλησίας και το
ιδιαίτερο πνευματικό περιεχόμενο του ανατολικού χριστιανισμού. Ένα από τα
σπουδαιότερα χαρίσματα του Ράνσιμαν είναι η προσοχή και η θέληση για
αντικειμενικότητα με την οποία προσεγγίζει αυτά τα ζητήματα.
Προχωρώντας στο πεδίο της
άμυνας, μαθαίνουμε ότι το Βυζάντιο στηριζόταν στη στρατιωτική του οργάνωση και
τη διπλωματική του δεξιοτεχνία για να προστατεύει την εδαφική του ακεραιότητα.
Απέκρουσε αναρίθμητες εισβολές προφυλάσσοντας έτσι και την υπόλοιπη Ευρώπη από
την επέκταση λαών όπως οι Πέρσες, οι Άραβες και οι Τούρκοι.
Το εμπόριο είναι το θέμα
του έβδομου κεφαλαίου. Παρουσιάζονται οι συντεχνίες, η κρατική σχεδίαση της
οικονομίας και οι συναλλαγές με τις γειτονικές χώρες. Το χρυσό νόμισμα της
αυτοκρατορίας, ο σόλιδος, χρησίμευε ως διεθνές μέσο συναλλαγών από τον καιρό
του Μεγάλου Κωνσταντίνου έως τον 11ο αιώνα, βοηθώντας έτσι την οικονομική
ανάπτυξη της νότιας Ευρώπης και της ανατολικής Μεσογείου.
Έπειτα ο συγγραφέας
εκθέτει παραστατικά τη ζωή των διαφόρων κοινωνικών στρωμάτων, από τους φτωχούς
της υπαίθρου και των πόλεων μέχρι τους αριστοκράτες και τα μέλη της
αυτοκρατορικής αυλής. Μιλάει για την Κωνσταντινούπολη, τα ήθη και τις
δραστηριότητες του απλού λαού ή των ευγενών, τις αξίες και τα ιδιαίτερα
χαρακτηριστικά των Βυζαντινών, όπως η βαθιά θρησκευτικότητα και η αγάπη για την
ομορφιά.
Συνεχίζοντας με την
εκπαίδευση, ο Ράνσιμαν εξηγεί πώς η αυτοκρατορία διατήρησε και αξιοποίησε τον
κλασικό ελληνικό πολιτισμό με βάση τις δικές της ανάγκες και αντιλήψεις. Οι
Βυζαντινοί μιλούσαν ελληνικά, αντέγραφαν και φύλαγαν τα αρχαία χειρόγραφα,
μελετούσαν κλασική φιλοσοφία και ποίηση, ιδίως τα ομηρικά έπη, άφησαν τα πιο
προσεγμένα ιστορικά έργα της εποχής τους και στηρίζονταν σε επιτεύγματα όπως η
ιατρική του Γαληνού και η αστρονομία του Πτολεμαίου. Στο πανεπιστήμιο της
Κωνσταντινούπολης, που λειτούργησε για πρώτη φορά τον 4ο αιώνα, διδασκόταν η
φιλοσοφία του Πλάτωνα και του Αριστοτέλη. Σε όλη τη διάρκεια της ιστορίας τους
οι Βυζαντινοί θαύμαζαν την καλή μόρφωση.
Τα δυο επόμενα κεφάλαια
είναι λίγο δυσκολότερα στην παρακολούθηση. Το ένα πραγματεύεται τη βυζαντινή
λογοτεχνία και το άλλο την τέχνη. Πρόκειται για πεδία που μπορεί κάποιος να
κατανοήσει καλύτερα μόνο αν διαβάσει ή δει τα αντίστοιχα έργα. Πάντως, ο
συγγραφέας καταφέρνει μέσα σε λίγες δεκάδες σελίδες να παρουσιάσει ποικίλα
λογοτεχνικά είδη, όπως οι ύμνοι, η επιστολογραφία, οι βίοι αγίων και η
ιστοριογραφία, συσχετίζοντάς τα επιτυχώς με το ευρύτερο πολιτισμικό τους
πλαίσιο. Επίσης δείχνει τις κυριότερες ιδέες, τα πεδία έκφρασης (ζωγραφική,
αρχιτεκτονική, μικρογραφία, ψηφιδωτά, μικρογλυπτική) και τα χαρακτηριστικά της
βυζαντινής τέχνης αναφέροντας ποικίλα έργα της, στα οποία ξεχωρίζει, βέβαια, η
Αγία Σοφία της Κωνσταντινούπολης. Είναι πάντως κρίμα που το βιβλίο δεν έχει
εικόνες, θα έκαναν το συγκεκριμένο κεφάλαιο πολύ πιο εύληπτο.
Ο Ράνσιμαν ολοκληρώνει
το έργο του περιγράφοντας την πολιτισμική επίδραση της Βυζαντινής αυτοκρατορίας
στην Ευρώπη και στην Ασία. Μιλάει για τον εκχριστιανισμό των Σλάβων της
ανατολικής Ευρώπης, που σηματοδότησε την ένταξή τους στον ευρωπαϊκό πολιτισμό,
τη δράση των ιεραποστόλων, τις σχέσεις με άλλους λαούς (Άραβες, Αρμένιους,
Τούρκους) και τη συνεισφορά του Βυζαντίου στην ιταλική Αναγέννηση.
Αυτό είναι εν συντομία
το περιεχόμενο του Βυζαντινού Πολιτισμού. Πρόκειται για ένα βιβλίο που
απευθύνεται σε όλους τους αναγνώστες, ιδίως σε αυτούς που ενδιαφέρονται για μια
καλή εισαγωγή στην πλούσια βυζαντινή ιστορία. Η πυκνότητα των πληροφοριών, η
άρτια επιλογή και η ευφυής σύνθεσή τους, οι ορθολογικές συγκρίσεις και αξιολογήσεις,
όπου συνυπολογίζονται οι συνθήκες του παρελθόντος, καθώς και η μεταδοτικότητα
της αφήγησης καθιστούν το Βυζαντινό Πολιτισμό ένα εξαίρετο έργο. Την
επιστημονική κατάρτιση του Στήβεν Ράνσιμαν συναγωνίζεται μονάχα η λογοτεχνική
του δεξιότητα. Η τελευταία παράγραφος του βιβλίου φανερώνει άνθρωπο που έχει
προσεγγίσει την ουσία του βυζαντινού πολιτισμού και μπορεί να την αποδώσει με
τρόπο μοναδικό. Μην το χάσετε.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου