Πριν από 70 χρόνια, τον Αύγουστο του 1942, στο πολιορκημένο
Λένινγκραντ παίχτηκε η Έβδομη Συμφωνία του Ντμίτρι Σοστακόβιτς: Η
“Λενινγράντσκαγια”. Ηταν μια πολύ σημαντική στιγμή του Β’ Παγκοσμίου
Πολέμου. Ηταν η αντεπίθεση στο φασισμό, στο υψηλότερο επίπεδο της
Τέχνης. Στη μουσική.
Το μεγάλο έργο του Σοστακόβιτς, μαζί με το τραγούδι “Ιερός Πόλεμος”, έγινε σύμβολο του αγώνα και της νίκης στον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο. Πηγή: RIA Novosti
Το μεγάλο έργο του Σοστακόβιτς, μαζί με το τραγούδι “Ιερός Πόλεμος”, έγινε σύμβολο του αγώνα και της νίκης στον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο. Πηγή: RIA Novosti
Το πνεύμα της γερμανικής επίθεσης βασιζόταν, κατά τους χιτλερικούς,
στη μουσική του Ρίχαρντ Βάγκνερ, αγαπημένου συνθέτη του Χίτλερ. Για
τους ναζί, ο Βάγκνερ αποτέλεσε μια εξιδανίκευση του φασισμού. Η σκοτεινή
και μεγαλειώδης μουσική του ήταν συνυφασμένη με τις ιδέες της
εκδίκησης, τη λατρεία της φυλής και της δύναμης, οι οποίες επικρατούσαν
τότε στην γερμανική κοινωνία. Οι μνημειώδεις όπερες του Βάγκνερ, το
πάθος των τιτάνιων έργων του, “Τριστάνος και Ιζόλδη”, “Το δαχτυλίδι των
Νιμπελούνγκεν”, “Βαλκυρίες”, “Ζίγκφριντ”, “Το Λυκόφως των Θεών”, όλο
αυτό το μεγαλείο της επιτηδευμένης μουσικής επαινούσε τον κόσμο του
γερμανικού μύθου. Ο Βάγκνερ συνόδευε τα θριαμβευτικά σαλπίσματα του
Τρίτου Ράιχ, το οποίο μέσα σε λίγα χρόνια κατέκτησε τους λαούς της
Ευρώπης και πάτησε στην Ανατολή.
Σοστακόβιτς εναντίον Βάγκνερ.
Ο Σοστακόβιτς δεν μπορεί να μην είχε επίγνωση όλων αυτών των
πραγμάτων, και αντιμετώπιζε την γερμανική εισβολή μέσα από το πνεύμα της
μουσικής του Βάγκνερ, ως τον φριχτό νικηφόρο βηματισμό των Τευτόνων.
Ενσάρκωσε μεγαλοφυώς αυτό το συναίσθημα μέσα στο μουσικό θέμα της
εισβολής που διατρέχει όλην την συμφωνία του Λένινγκραντ. Ως απάντηση
στην εισβολή, ο Σοστακόβιτς πήρε το θέμα της Πατρίδας, το θέμα του
σλαβικού λυρισμού, το οποίο, φτάνοντας σε κατάσταση έκρηξης, γεννά ένα
κύμα τόσο μεγάλης δύναμης που ακυρώνει, συνθλίβει και απωθεί την βούληση
του Βάγκνερ.
Η Έβδομη συμφωνία είχε τεράστιο αντίκτυπο σ’ όλον τον κόσμο αμέσως
μετά την πρώτη της εκτέλεση. Ο θρίαμβος ήταν ολοκληρωτικός. Το μουσικό
πεδίο μάχης παρέμεινε ρωσικό. Το μεγάλο έργο του Σοστακόβιτς, μαζί με το
τραγούδι “Ιερός Πόλεμος”, έγινε σύμβολο του αγώνα και της νίκης στον
Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο.
Το πρωΐ της 16ης Σεπτεμβρίου 1941, ο Ντμίτρι Ντμίτριεβιτς
Σοστακόβιτς μίλησε στο ραδιόφωνο του Λένινγκραντ: “Πριν από μία ώρα
ολοκλήρωσα την παρτιτούρα των δύο τμημάτων ενός μεγάλου συμφωνικού
έργου. Εάν καταφέρω να συνθέσω αυτό το έργο καλά, αν καταφέρω να
τελειώσω το τρίτο και το τέταρτο μέρος, τότε αυτό το έργο μπορεί να
ονομαστεί Έβδομη Συμφωνία. Γιατί σας το ανακοινώνω; ρώτησε ο συνθέτης.
Για να γνωρίζουν οι ακροατές που μ’ ακούν τώρα στο ραδιόφωνο, ότι η πόλη
μας συνεχίζει να ζει. Όλοι εμείς βρισκόμαστε στην δική μας στρατιωτική
υπηρεσία. Σοβιετικοί μουσικοί, αγαπημένοι μου και πολυάριθμοι
συμπολεμιστές μου, φίλοι μου! Να θυμάστε πως η τέχνη μας αντιμετωπίζει
μεγάλο κίνδυνο. Ας υπερασπίσουμε την μουσική μας, ας ζούμε έντιμα κι ας
εργαζόμαστε με αφοσίωση…”
Τα πρώτα τρία μέρη της συμφωνίας συντέθηκαν στην οικία Μπενουά,
στην λεωφόρο Καμενοοστρόβσκι. Ο Σοστακόβιτς τα ολοκλήρωσε τον Αύγουστο
του 1941. Και στις 8 Σεπτεμβρίου άρχισε η πολιορκία της πόλης. “Με πόνο
και υπερηφάνεια κοιτούσα την αγαπημένη μου πόλη. Ήταν εκεί, καμμένη από
τις πυρκαγιές, δυναμωμένη στις μάχες, δοκιμασμένη από βαθιά πάθη
στρατιωτών, και ήταν ακόμη πιο ωραία μες στο σκληρό της μεγαλείο. Πώς να
μην αγαπώ αυτή την πόλη, κτισμένη από τον Πέτρο, πώς να μην κηρύξω σ΄
όλο τον κόσμο τη δόξα της, και την ανδρεία των υπερασπιστών της… Η
μουσική ήταν το όπλο μου”, έγραψε αργότερα ο συνθέτης.
Ιερός Πόλεμος 1941-1945
-
Μουσική-σύμβολο αντίστασης.
Το Μάιο του 1942 ένα αεροπλάνο μετέφερε την
παρτιτούρα στην πολιορκημένη πόλη. Τη Συμφωνία αρ. 7, στη Φιλαρμονική
σκηνή του Λένινγκραντ, έπαιξε η Μεγάλη Συμφωνική Ορχήστρα της
Ραδιοφωνίας του Λένινγκραντ υπό την διεύθυνση του μαέστρου, Κάρλ
Ελιασμπέργκ. Κάποιοι από τους μουσικούς είχαν πεθάνει από την πείνα, και
τους αντικατέστησαν με μουσικούς που αποσπάστηκαν από το μέτωπο της
μάχης. Η συναυλία στο πολιορκημένο Λένινγκραντ έγινε ένα ιδιαίτερο
σύμβολο της αντίστασης της πόλης και των κατοίκων της. Η ίδια η μουσική
ενέπνεε όλους όσους την άκουγαν.
Η ποιήτρια Όλγα Μπεργκόλτς έγραψε σχετικά με
μία από τις πρώτες εκτελέσεις του έργου του Σοστακόβιτς: “Στις 29
Μαρτίου του 1942 η ορχήστρα του θεάτρου Μπολσόι και της Σοβιετικής
Επιτροπής Ραδιοφωνίας εκτέλεσε την Έβδομη Συμφωνία, την οποία ο συνθέτης
είχε αφιερώσει στο Λένινγκραντ και την ονόμασε “Λενινγκράντσκαγια”.
Στην αίθουσα συναυλιών του Κρεμλίνου παρευρέθηκαν γνωστοί σ’ όλη τη χώρα
πιλότοι, συγγραφείς, εργάτες. Ήταν πολλοί οι στρατιωτικοί από το
Δυτικό, το Νότιο και το Βόρειο Μέτωπο, που ήρθαν στην Μόσχα για λίγες
ημέρες, για να φύγουν αύριο ξανά στον πόλεμο, και όμως βρήκαν τον χρόνο
να ακούσουν την Έβδομη συμφωνία, τη Λενινγκράντσκαγια. Φόρεσαν τα
καλύτερα τους παράσημα, με τα οποία τους βράβευσε η Δημοκρατία, και όλοι
ήταν ντυμένοι με τα πιο ωραία τους κοστούμια, όλοι ήταν όμορφοι,
κομψοί.
-
Η “Λενινγκράντσκαγια”.
Οι πρώτοι ήχοι της Έβδομης συμφωνίας είναι
καθαροί, ευχάριστοι. Τους ακούς με όρεξη και με έκπληξη. Να πως ζούσαμε
κάποτε, πριν τον πόλεμο, πόσο ευτυχισμένοι ήμασταν, πόσο ελεύθεροι, πόσο
χώρο και πόση γαλήνη είχαμε γύρω μας. Αυτή την σοφή, γλυκιά μουσική της
ειρήνης θέλεις να την ακούς ατελείωτα. Αλλά ξαφνικά, και πολύ σιγά,
ακούγεται ένα ξερό τρίξιμο, ξερός ήχος τυμπάνων, ψίθυρος τυμπάνων.
Ακόμη είναι ψίθυρος, όμως δεν υποχωρεί, επιμένει όλο και περισσότερο. Με
μια σύντομη μουσική φράση -θλιμμένη, μονότονη, και ταυτοχρόνως λες και
προκλητικά χαρούμενη– αρχίζουν να συνομιλούν μεταξύ τους όλα τα όργανα
της ορχήστρας. Ο ξερός κρότος των τυμπάνων γίνεται πιο δυνατός. Πόλεμος.
Τα τύμπανα βροντούν. Μια σύντομη, μονότονη
και αγχωτική μουσική καταλαμβάνει όλη την ορχήστρα και γίνεται
τρομακτική. Η μουσική μαίνεται έτσι που σου δυσκολεύει την αναπνοή. Δεν
μπορείς να κρυφτείς απ’ αυτήν. Είναι ο εχθρός που πλησιάζει στο
Λένινγκραντ. Απειλεί με θάνατο, οι σάλπιγγες γρυλίζουν και σφυρίζουν.
Καταστροφή; Εν τάξει, εμείς δεν φοβόμαστε, δεν θα υποχωρήσουμε, δεν θα
αιχμαλωτιστούμε από τον εχθρό. Η μουσική μαίνεται έξαλλα… Σύντροφοι,
πρόκειται για εμάς, για τις ημέρες του Σεπτεμβρίου στο Λένινγκραντ,
μέρες γεμάτες οργή και πρόκληση. Με οργή βροντά η ορχήστρα, στην ίδια
μονότονη φράση ακούγονται χτύποι φανφαρών και μεταφέρουν ασυγκράτητα την
ψυχή προς την μάχη. Και τη στιγμή που δεν έχει απομείνει οξυγόνο για
αναπνοή από τις βροντές της ορχήστρας, ξαφνικά τα πάντα διακόπτονται και
το θέμα του πολέμου περνά σ’ ένα μεγαλειώδες ρέκβιεμ. Ένα απομονωμένο
φαγκότο, καλύπτοντας τη μαινόμενη ορχήστρα, ανασηκώνει τη δική του
χαμηλή, τραγική φωνή. Και έπειτα τραγουδά μόνο του μες στην σιωπή που
δεσπόζει… “Δεν ξέρω πώς να χαρακτηρίσω αυτή τη μουσική”, λέει ο ίδιος ο
συνθέτης. “Μπορεί να έχει μέσα της τα δάκρυα της μητέρας μου ή ακόμη
αυτό το αίσθημα που γεννιέται όταν το πένθος είναι τόσο μεγάλο, και τα
δάκρυα τελειώνουν πια”.
-
Σύντροφοι, πρόκειται για εμάς. Είναι το
μεγάλο πένθος μας δίχως δάκρυα, για τους συγγενείς και τους φίλους μας,
τους υπερασπιστές του Λένινγκραντ που σκοτώθηκαν στις μάχες στην περιοχή
της πόλης, που έπεσαν στους δρόμους της, που πέθαναν στα μισότυφλα
σπίτια της… Δεν κλαίμε πια εδώ και καιρό, γιατί η δυστυχία μας ξεπερνά
τα δάκρυα. Αλλά, έχοντας σκοτώσει τα δάκρυα που ξαλαφρώνουν την ψυχή, η
δυστυχία δεν σκότωσε τη ζωή μέσα μας. Η Έβδομη Συμφωνία μας μιλά γι’
αυτό.
Το δεύτερο και το τρίτο της μέρος, γεννημένα
κι αυτά στο Λένινγκραντ, είναι διαυγής, χαρούμενη μουσική που σφύζει
από την ευδαιμονία της ζωής και την λατρεία για τη φύση. Και είναι
επίσης για εμάς, για τους ανθρώπους που μάθαμε να αγαπάμε και να
εκτιμάμε τη ζωή με έναν νέο τρόπο! Είναι σαφής ο λόγος, για τον οποίο το
τρίτο μέρος συγχωνεύεται με το τέταρτο. Στο τέταρτο, το θέμα του
πολέμου που επαναλαμβάνεται συγκλονιστικά και προκλητικά, περνά θαρραλέα
στο θέμα της επικείμενης νίκης, η μουσική πάλι μαίνεται ελεύθερα και η
θριαμβευτική, τρομερή, σχεδόν σκληρή αγαλλίασή της αποκτά μια ασύλληπτη
δύναμη και κλονίζει πραγματικά τους θόλους του κτιρίου.
οι κάτοικοι του Λένινγκραντ στην ουρά για νερό
-
Θα νικήσουμε τους Γερμανούς.Σύντροφοι, θα
τους νικήσουμε οπωσδήποτε! Είμαστε έτοιμοι για όλες τις δοκιμασίες που
μας περιμένουν, είμαστε έτοιμοι στο όνομα του θριάμβου της ζωής. Αυτόν
το θρίαμβο μαρτυρά η συμφωνία του Λένινγκραντ. Ενα έργο παγκόσμιας
σημασίας, το οποίο δημιουργήθηκε στην δική μας, πολιορκημένη,
πεινασμένη, στερημένη φωτισμού και θέρμανσης πόλη, στην πόλη που
αγωνίζεται για την ευτυχία και την ελευθερία όλης της ανθρωπότητας.
Και ο κόσμος που ήρθε να ακούσει τη
“Λενινγράντσκαγια” σηκώθηκε και χειροκρότησε όρθιος τον συνθέτη, γιο και
υπερασπιστή του Λένινγκραντ. Κι εγώ παρατηρούσα αυτόν τον μικρόσωμο
άνθρωπο με τα χονδρά γυαλιά, και σκεφτόμουν: “Αυτός ο άνθρωπος είναι πιο
δυνατός απ’ τον Χίτλερ…”
Το άρθρο πρωτοδημοσιεύθηκε στην ιστοσελίδα RIAN.ru.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου