«ΟΙ ΕΛΛΗΝΕΣ ΣΤΟΝ ΑΓΩΝΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ ΤΟ 1821»- Ο Πατριάρχης ΓΡΗΓΟΡΙΟΣ Ο Ε΄ (1745-1821)

Πορτραίτα ηρωικών μορφών (7)

Επιμέλεια Γ.Γ.Γ
==============

«Εσείς όμως να θεωρήτε ταύτα ως άκυρα, καθότι γίνονται με βίαν και δυναστείαν και άνευ θελήσεως του Πατριάρχου»

Ο Αλέξανδρος Υψηλάντης προς τον Θ. Κολοκοτρώνη,

σχετικά με τους "αναθεματισμούς" εναντίον της Επαναστάσεως
=======================

Στο έγγραφο της καταδίκης του (τουρκιστί «γιαφτάς»), αναφέρεται η αιτία του απαγχονισμού του: 

«.…Ἀλλ’ ὁ ἄπιστος πατριάρχης τῶν Ἑλλήνων… ἐξ αἰτίας τῆς διαφθορᾶς τῆς καρδίας του, ὄχι μόνον δὲν εἰδοποίησεν οὐδ’ ἐπαίδευσε τοὺς ἀπατηθέντας, ἀλλὰ καθ’ ὅλα τὰ φαινόμενα ἦτο καὶ αὐτός, ὡς ἀρχηγός, μυστικὸς συμμέτοχος τῆς Ἐπαναστάσεως… ἀντὶ νὰ δαμάσῃ τοὺς ἀποστάτας καὶ δώση πρῶτος τὸ παράδειγμα τῆς εἰς τὰ καθήκοντα ἐπιστροφῆς τῶν, ὁ ἄπιστος οὗτος ἔγινεν ὁ πρωταίτιος ὅλων τῶν ἀνεφυεισῶν ταραχῶν.

Εἴμεθα πληροφορημένοι ὅτι ἐγεννήθη ἐν Πελοποννήσῳ καὶ ὅτι εἶναι συνένοχος ὅλως τῶν ἀταξιῶν, ὄσας οἱ ἀποπλανηθέντες ραγιάδες ἔπραξαν κατὰ τὴν ἐπαρχίαν Καλαβρύτων…

Ἐπειδὴ πανταχόθεν ἐβεβαιώθημεν περὶ τῆς προδοσίας του ὄχι μόνος εἰς βλάβην τῆς ὑψηλῆς Πύλης, ἀλλὰ καὶ εἰς ὄλεθρον αὐτοῦ τοῦ ἔθνους του, ἀνάγκη ἦτο νὰ λείψη ὁ ἄνθρωπος οὗτος ἀπὸ τοῦ προσώπου τῆς γῆς καὶ διὰ τοῦτο ἐκρεμάσθη πρὸς σωφρονισμὸ τῶν ἄλλων».

==============================

Ο Πατριάρχης Γρηγόριος Ε΄ συρόμενος στην αγχόνη,

 Λεπτομέρεια από τον πίνακα του Νικηφόρου Λύτρα

Ο Πατριάρχης Γρηγόριος ο Ε’, κατά κόσμο Γιώργος Αγγελόπουλος, γεννήθηκε στη Δημητσάνα το 1745 από γονείς φτωχούς και άσημους. Διδάχτηκε τα πρώτα μαθήματα στην ακμάζουσα σχολή της πατρίδας του και στη συνέχεια, κατά το 1765 μετέβη στην Αθήνα όπου συνέχισε τις σπουδές του. Από εκεί πήγε στη Σμύρνη κοντά στο θείο του Μελέτιο που υπηρετούσε ως νεωκόρος σε κάποιο ναό. Φιλομαθής, συνέχισε τις σπουδές του επί 5ετία σε γυμνάσιο της Σμύρνης, μετά δε το πέρας αυτών έγινε μοναχός στις νήσους Στροφάδες παίρνοντας το όνομα Γρηγόριος. Λέγεται ότι μετέβη και στη Πάτμο για θεολογικές σπουδές το 1772. Πάντως το 1775 βρίσκεται και πάλι στη Σμύρνη και χειροτονείται διάκονος. Η επί 10ετία υπηρεσία του, από το 1775 ως το 1785, τον κατέστησε αγαπητό στις καρδιές των χριστιανών ως αρχιδιακόνου, πρεσβυτέρου και πρωτοσύγκελου. Χειροτονείται μητροπολίτης Σμύρνης το 1785 από τον πατριάρχη Προκόπιο.

Εκλέγεται πατριάρχης το 1797 στη θέση του παραιτηθέντος Γερασίμου Γ’. Τρεις φορές ανέβηκε στον οικουμενικό θρόνο, κατά την τρίτη δε φορά, σφραγίστηκε δια του μαρτυρικού του θανάτου. Ανέρχεται στον οικουμενικό θρόνο την 19η Απριλίου 1797, εξορισθείς έπειτα από ενάμιση χρόνο, την 17η Δεκεμβρίου 1798 στη μονή Ιβήρων του αγίου όρους, όπου παρέμεινε επί 7ετία. Το 1806 εκλέγεται για δεύτερη φορά πατριάρχης στη θέση του παραιτηθέντος Καλλίνικου Ε’, εξορισθείς πάλι έπειτα από λίγο, την 10η Σεπτεμβρίου 1808 στο άγιο όρος όπου παρέμεινε επί 9ετία. Τέλος, τον Ιανουάριο του 1819 ανέρχεται για τρίτη φορά στον οικουμενικό θρόνο και μένει εκεί ως την 10η Απριλίου 1821, ημέρα του μαρτυρίου του.

Οι επικριτές του μιλούν για προδοσία και ότι πολέμησε τον αγώνα του 1821. Τον κατηγορούν για πολλά, ας δούμε μερικά:
1ο Σύνταξε το κείμενο του αφορισμού το 1799. Αργότερα η εκκλησία το βρόντηξε στην ανθρωπιά του Καϊρη, του φωτισμένου σοφού, γιατί άρχισε να ξεμπροστιάζει τους παπάδες και να φωτίζει τον κόσμο.
2ο Αφόρισε τον Υψηλάντη και τους Φιλικούς, το μεγαλείο και το μυστήριο της Εταιρείας.
3ο Το 1819 με πατριαρχικό φιρμάνι απαγόρεψε στους παπάδες να βαπτίζουν τα παιδιά τους με ονόματα Ελληνικά.

Στη κατηγορία του αφορισμού με γράμμα την 23ην Μαρτίου 1821 που καταδίκαζε την επανάσταση, λένε οι υπερασπιστές του ότι, αυτό έγινε ενάντια στα αισθήματα και τις πεποιθήσεις του για να μη προδοθεί η ερχόμενη επανάσταση στα μάτια του σουλτάνου.

Στις 10 Απριλίου 1821, ημέρα της Ανάστασης, αφού τελείωσε τη θεία λειτουργία μαζί με άλλους 8 ιεράρχες, οδηγήθηκε στη φυλακή και έπειτα από λίγες ώρες απαγχονίστηκε στη μεσημβρινή πύλη του πατριαρχείου. Έπειτα από τριήμερο λιθοβολισμό και χλευασμό του πτώματος, περισυνέλλεξε αυτό στο Κεράτιο κόλπο ο πλοίαρχος Μ. Σκλάβος και το μετέφερε στην Οδησσό, όπου κηδεύτηκε μετά πολλών τιμών. 

Ο Γρηγόριος για μερικούς ιστορικούς ήταν μια αμφιλεγόμενη προσωπικότητα, ακριβώς επειδή καταδίκασε, με σκληρές μάλιστα αναφορές, την επανάσταση, αλλά κι επειδή πριν από το 1821 είχε εμφανιστεί να προσπαθεί να έχει καλές σχέσεις με τον σουλτάνο. Όταν το 1807 οι Άγγλοι απείλησαν με κατάληψη την Κωνσταντινούπολη λέγεται ότι μετείχε προσωπικά στην κατασκευή οχυρωμάτων. Αν αυτό όμως ήταν πραγματικότητα, δεν θα πρέπει να αμφισβητείται και η συμπάθειά του προς το γένος των σκλαβωμένων Ελλήνων, ένας από τους οποίους ήταν κι ο ίδιος. Είναι γνωστές ακόμη και οι σχέσεις του με φιλικούς, προς τους οποίους έδινε συμβουλές για το χειρισμό σειράς θεμάτων, όταν προετοιμαζόταν η επανάσταση. Άλλωστε ο ίδιος ο αρχηγός των επαναστατών Αλέξανδρος Υψηλάντης, που αναθεματίστηκε από τον Πατριάρχη όταν ξεκινούσε την εκστρατεία του στη Μολδοβλαχία, καλούσε τους επαναστάτες να μην δίνουν σημασία στις αναφορές αυτές, καθώς, όπως έγραφε στον Κολοκοτρώνη λίγο πριν ξεσπάσει επίσημα η επανάσταση, τα γράμματά του ήταν προϊόν βίας από την υψηλή πύλη. «Εσείς όμως να θεωρήτε ταύτα ως άκυρα, καθότι γίνονται με βίαν και δυναστείαν και άνευ θελήσεως του Πατριάρχου», έγραφε χαρακτηριστικά. Η άγρια δολοφονία του Γρηγορίου και η σκύλευση του πτώματός του δείχνουν, άλλωστε, ότι ο σουλτάνος θεώρησε πως οι παρεμβάσεις του κατά των αρχηγών της επανάστασης δεν εξέφραζαν τις πραγματικές του διαθέσεις απέναντι στην επανάσταση.

Πηγές:

http://www.arcadians.gr/index.php?option=com_content&view=article&id=193:-n-&catid=89

http://www.saint.gr/1301/saint.aspx