Νεοοθωμανικός αναθεωρητισμός μέσω τηλεοπτικών ταινιών

Χρήστος Ιακώβου

Διευθυντής του Κυπριακού Κέντρου Μελετών (ΚΥΚΕΜ)

Στις 30 Οκτωβρίου η αμερικανική εφημερίδα «The New York Times» δημοσίευσε μία ενδιαφέρουσα έρευνα με θέμα την πολιτική και ιδεολογική εκμετάλλευση τηλεοπτικών σειρών εκ μέρους της Τουρκίας. Η έρευνα είχε τίτλο «Turks reclaim the Ottoman Empire» και έχει ιδιαίτερο ελληνικό ενδιαφέρον λόγω του ότι τα τελευταία χρόνια αυξάνεται η προβολή από ελλαδικά κανάλια τουρκικών τηλεοπτικών σειρών.

Βεβαίως, προβολή τουρκικών τηλεοπτικών σειρών δεν παρατηρείται μόνο στην Ελλάδα αλλά και στην υπόλοιπη Ευρώπη. Σύμφωνα με τη New York Times, η Τουρκία σήμερα είναι η μεγαλύτερη εξαγωγέας τηλεοπτικών σειρών στην Ευρώπη, με τεράστια έσοδα από αυτή τη πτυχή της τηλεοπτικής βιομηχανίας. Ενδεικτικά η έρευνα αναφέρει ότι η σειρά «Σουλειμάν ο Μεγαλοπρεπής», των Γιαγμούρ και Ντουρούλ Ταϋλάν, προβάλλεται σε περισσότερες από 30 χώρες διεθνώς, οι περισσότερες εκ των οποίων στα Βαλκάνια, τη Μέση Ανατολή, τη Βόρειο Αφρική και την Καύκασο.

Το κοινωνικο-αισθηματικό περιεχόμενο της συγκεκριμένης σειράς μπορεί να θυμίζει μοτίβα λατινοαμερικανικής σαπουνόπερας, το ιστορικό όμως πλαίσιο μέσα στο οποίο κινείται, δηλαδή το απόγειο της οθωμανικής αυτοκρατορίας με εξωραϊσμένο τον πολιτειακό θεσμό του Σουλτανάτου, δημιουργούν ένα μείγμα το οποίο υπηρετεί την τουρκική διπλωματία μαλακής ισχύος (soft power). Η πολιτική αυτή έχει ένα πολύ βασικό και συγκεκριμένο στόχο: να αλλάξει την εικόνα της Τουρκίας διεθνώς, και πιο ειδικά στις προαναφερθείσες περιοχές, οι οποίες αποτελούν το πεδίο δράσης του «στρατηγικού βάθους» της τουρκικής κυβέρνησης και κατ’ επέκταση να δημιουργήσει φιλικά συναισθήματα προς την Τουρκία και την τουρκική ιστορία. Το τελευταίο είναι απόλυτα αναγκαίο για την τουρκική αναθεωρητική εξωτερική πολιτική αφού η ιστορική εξέλιξη των δύο τελευταίων αιώνων, με τα εθνικοαπελευθερωτικά κινήματα εναντίον Τούρκων, ταύτισε την εικόνα της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, της σύγχρονης Τουρκίας και του «Τούρκου» γενικώτερα, με τον «Ανατολικό Δεσποτισμό».

Η σημερινή τουρκική κυβέρνηση των ισλαμιστών αναθεωρεί τα ιστορικά όρια της τουρκικής εθνικής ταυτότητας, πηγαίνοντάς τα χρονικά πολύ πιο πίσω από τις αρχές του 20^ου αιώνα, σε αντίθεση με τους κεμαλικούς, επαναφέροντας το οθωμανικό παρελθόν στο επίκεντρο της αναζήτησης του νέου εθνικού εγώ. Έτσι, ο 15^ος και ο 16^ος αι. κατά τους οποίους έζησε ο Σουλειμάν ο Μεγαλοπρεπής, γίνονται το νέο θελκτικό ιστορικό πλαίσιο στο οποίο η νέα γενιά των Τούρκων θα πρέπει να βρει το χαμένο της εθνικό εαυτό, τον όποιο καταπίεσε ο κεμαλισμός για οκτώ δεκαετίες, καθώς επίσης το πεδίο μέσα στο οποίο ο έξω κόσμος, δηλαδή η Δύση και κυρίως οι κοινωνίες οι οποίες έχουν μία μακρά αντιπαλότητα με τους Τούρκους, θα πρέπει να εξοικειωθούν με τον τουρκικό πολιτισμό.

Η επιλογή των δύο αυτών αιώνων δεν είναι τυχαία. Πρόκειται για τους δύο πιο ένδοξους αιώνες της αυτοκρατορίας, όπου η εδαφική επέκταση και η αυτοκρατορική επιρροή των Οθωμανών φθάνει στο απόγειό της και, κατά συνέπεια, η προβολή και η επαναδιεκδίκηση του Οθωμανικού παρελθόντος αποκτά ιδιαίτερη σημασία για το παρόν και τους στόχους που υπηρετεί.

Εκτός από την ταινία «Σουλεϊμάν ο Μεγαλοπρεπής» άλλη μια, χαρακτηριστική του νέου τουρκικού αναθεωρητισμού είναι η «Φετίχ 1453» του Φαρούκ Ακσά. Μέσω αυτών των ταινιών είναι εμφανής η προσπάθεια να εξωραϊστεί εκείνο το παρελθόν το οποίο ο κεμαλισμός θεωρούσε ως παρακμή και να παρουσιαστεί λουστραρισμένο, χωρίς καμία κριτική διάθεση. Στην ουσία πρόκειται για μία επικοινωνιακή προσπάθεια επανεκπαίδευσης των Τούρκων στην έννοια του έθνους όπου με γνώμονα τον εκλαϊκευτικό του χαρακτήρα, διαμορφώνεται τηλεοπτικά στην αμφίδρομη σχέση μεταξύ ιστορικής εξέλιξης και πολιτισμού.

Μέσα από τις τηλεοπτικές σειρές γίνεται εμφανής η διαδικασία κατά την οποία η επαναδιεκδίκηση του Οθωμανικού παρελθόντος κατασκευάζει μοντέλα και τρόπους με τους οποίους η τουρκική ισλαμιστική διανόηση χειρίζεται την ιστορία για να δομήσει τα επιχειρήματα επί των οποίων εδράζονται οι ιδεολογικές και πολιτικές της προσεγγίσεις.

Θα έχει όμως ιδιαίτερο ενδιαφέρον για την κινηματογραφική διπλωματία αν τα επόμενα λίγα χρόνια, το Χόλλυγουντ απέδιδε σε μία υπεραπαραγωγή μία ταινία με θέμα την Αρμενική Γενοκτονία.

www.geopolitics-gr.blogspot.com