Η Νορβηγική Εκστρατεία

Κυριακή, 16 Μαΐου 2010

Η Νορβηγική Εκστρατεία

Η πρώτη στρατιωτική αναμέτρηση μεταξύ του Τρίτου Ράιχ και των Συμμάχων από την κήρυξη του πολέμου

Επιμέλεια: Στεφανος Xελιδονης
Ενα μήνα μετά τον πόλεμο της ΕΣΣΔ με τη Φινλανδία, η Γερμανία επιτέθηκε στη Δανία και τη Νορβηγία στις 9 Απριλίου 1940. Σχέδια για επέμβαση στην περιοχή υπήρχαν από τους Γερμανούς, αλλά και από τους Συμμάχους, καιρό πριν. Καταλύτης ήταν το επεισόδιο με το γερμανικό δεξαμενόπλοιο Altmark στις 16 Φεβρουαρίου. Τότε, το βρετανικό αντιτορπιλικό HMS Cossack επιτέθηκε στο Altmark σε ένα φιόρδ της Νορβηγίας, απελευθερώνοντας τους περίπου 300 Βρετανούς ναυτικούς που μετέφερε από τον Ατλαντικό ως αιχμαλώτους πολέμου. Το επεισόδιο κατέστησε σαφές και στις δύο πλευρές ότι η νορβηγική ουδετερότητα ήταν αδύνατο να διατηρηθεί. Τη γερμανική επίθεση ακολούθησε η επέμβαση των Συμμάχων. Μετά την κήρυξη πολέμου κατά της Γερμανίας, στη Νορβηγία και τα ύδατά της οι Σύμμαχοι και το Τρίτο Ράιχ θα αναμετρούνταν στρατιωτικά για πρώτη φορά. Και οι δύο πλευρές προτιμούσαν τον Βορρά, καθώς οι Βρετανοί και οι Γάλλοι δεν επιθυμούσαν να επαναληφθεί η εμπειρία του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου με τις μάχες χαρακωμάτων στο Δυτικό Μέτωπο, ενώ οι Γερμανοί δεν ήταν ακόμη έτοιμοι για μια επίθεση στη Γαλλία. Πάντως, η γενίκευση του πολέμου στην Ευρώπη δεν θα αργούσε. Η Νορβηγική Εκστρατεία σηματοδοτούσε ότι ο Ψευδοπόλεμος είχε λήξει και ο πραγματικός πόλεμος είχε αρχίσει.

Στόχος ζωτικής σημασίας
Της Jorunn Sem Fure*
Ο Αδόλφος Χίτλερ είχε αποκαλέσει την επιχείρηση Weser­bung –όπως ήταν η κωδική ονομασία για την επίθεση και εισβολή στη Νορβηγία στις 9 Απριλίου 1940– το τολμηρότερο στρατιωτικό εγχείρημα στην ιστορία του πολέμου. Είχε δίκιο. Ποτέ πριν ένα κράτος με ακτογραμμή 2.500 χλμ. δεν είχε δεχθεί επίθεση από θαλάσσης στο πλαίσιο μιας συντονισμένης στρατιωτικής επιχείρησης, που είχε σχεδιασθεί για να πλήξει ταυτόχρονα όλες τις σημαντικές παράκτιες πόλεις. Το Ναυτικό υποστηριζόταν από την Πολεμική Αεροπορία, η οποία προετοίμαζε το έδαφος για την εισβολή με βομβαρδισμούς και αλεξιπτωτιστές που κατελάμβαναν σημαντικές θέσεις, ειδικά δε αεροδρόμια. Μετά την αποβίβασή τους, τα στρατεύματα πεζικού θα έθεταν αμέσως υπό τον έλεγχό τους την ενδοχώρα. Ζωτικής σημασίας για την επιτυχία της αιφνιδιαστικής επίθεσης ήταν η χωρίς καθυστέρηση σύλληψη της πολιτικής ηγεσίας της χώρας· της κυβέρνησης, του κοινοβουλίου και του βασιλιά και της οικογενείας του. Αυτό είχε ήδη επιτευχθεί πριν από ώρες στη Δανία. Η επιχείρηση Weser­bung προϋπέθετε μία παραλυμένη Δανία και εντός ωρών από τη στιγμή που τα γερμανικά στρατεύματα πέρασαν τα σύνορα, τα ξημερώματα της 9ης Απριλίου, οι ένοπλες δυνάμεις της Δανίας παραδόθηκαν και η κυβέρνηση και ο βασιλιάς αναγκάστηκαν να υποστούν μια ολοκληρωτική ήττα και να δεχθούν έναν κατοχικό διακανονισμό. Πλέοντας προς τις παράκτιες πόλεις της δυτικής Νορβηγίας και προχωρώντας από τα μακρόστενα φιόρδ προς την πρωτεύουσα, το Οσλο, το γερμανικό Ναυτικό συνάντησε ένοπλη αντίσταση και δέχθηκε το πρώτο του μεγάλο πλήγμα.

Το καταδρομικό σκάφος Bl­cher, το οποίο μετέφερε γύρω στους 1.000 άνδρες, χτυπήθηκε με πυρά πυροβόλου και τορπίλες από κρυμμένες θέσεις έξω από το Ντρέμπακ, όπου το φιόρδ ήταν πιο στενό. Το Bl­cher βυθίστηκε αρκετά χιλιόμετρα μακριά από τον προορισμό του, παίρνοντας μαζί του στρατιωτικά και πολιτικά επιχειρησιακά σχέδια, άψυχο αλλά και έμψυχο υλικό – στελέχη με αποστολή την ανάληψη εξουσίας στο Οσλο κατά την άφιξή τους. Εκατοντάδες άνδρες σκοτώθηκαν ή τραυματίστηκαν. Αυτό το περιστατικό έδωσε στην κυβέρνηση στο Οσλο και στη βασιλική οικογένεια πολύτιμο χρόνο για να φύγουν από την πόλη. Αποφασιστικής σημασίας για τους επόμενους μήνες και χρόνια ήταν η επιλογή της νορβηγικής κυβέρνησης να αρχίσει ένοπλη αντίσταση με υποστήριξη από βρετανικά, γαλλικά και πολωνικά στρατεύματα.

Οι Σύμμαχοι αποχωρούν
Στο Νάρβικ οι Γερμανοί ηττήθηκαν και υποχρεώθηκαν να οπισθοχωρήσουν στη Σουηδία αλλά μετά τη γερμανική επίθεση στο Δυτικό Μέτωπο και τις κακές στρατιωτικές επιδόσεις της Γαλλίας, οι Σύμμαχοι αποχώρησαν από τη Νορβηγία. Επειτα από δύο μήνες μαχών, ο νορβηγικός στρατός, ελλιπώς εξοπλισμένος και ανεπαρκώς εκπαιδευμένος, συνθηκολόγησε αλλά η ηγεσία εγκατέστησε μία εξόριστη κυβέρνηση στο Λονδίνο και συνέχισε τον πόλεμο ως σύμμαχος της Βρετανίας.

Ποια ήταν η γεωστρατηγική και πολιτική προϊστορία αυτής της επιχείρησης; Πόσο επιτυχημένη ήταν; Και τι συνέπειες είχε στο ευρύτερο σκηνικό του πολέμου;

Το σχέδιο εισβολής στη Νορβηγία εκπονήθηκε από θεωρητικούς της στρατηγικής στο γερμανικό Ναυτικό αμέσως μετά την ήττα στον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Στα τέλη του 19ου αιώνα, η γερμανική πολιτική και στρατιωτική ελίτ εστίαζε στη ναυπήγηση αυτοκρατορικού Ναυτικού. Αυτή η προσπάθεια έχαιρε ευρείας λαϊκής υποστήριξης. Αλλά μεταξύ του 1914 και του 1918, το γερμανικό Ναυτικό ουδέποτε βρέθηκε σε θέση να παίξει έναν αποφασιστικό ρόλο – η Βρετανία ακολουθούσε αμυντική στρατηγική υπερασπίζοντας την ακτογραμμή της και επιβάλλοντας ναυτικό αποκλεισμό στη Γερμανία. Τα γερμανικά πολεμικά πλοία είχαν κλειδωθεί μέσα στον γερμανικό κόλπο. Το γερμανικό Ναυτικό μόνο σε μία περίπτωση (στη ναυμαχία της Γιουτλάνδης το 1916) μπόρεσε να αντιμετωπίσει και να προκαλέσει τη βρετανική κυριαρχία στη Βόρειο Θάλασσα, αλλά μετά δεν συνέχισε αυτήν τη μερικώς επιθετική τακτική.

Κατά τη διάρκεια των ετών που ακολούθησαν, αναπτύχθηκε μια πιο επιθετική στρατηγική για το Ναυτικό, σύμφωνα με την οποία η απόκτηση των παράκτιων βάσεων της Νορβηγίας και της Δανίας ήταν απαραίτητη για επιχειρήσεις σε αυτές τις θάλασσες και για την πρόληψη ενός νέου αποκλεισμού. Πρώτες ύλες από τη Βόρειο Ευρώπη, ειδικά δε από τη Σουηδία, θεωρούντο ουσιώδεις για τη γερμανική πολεμική βιομηχανία. Κατά συνέπεια, το να διατηρηθεί ο δίαυλος εφοδιασμού ανοιχτός –ο οποίος, κατά τη διάρκεια του χειμώνα, ξεκινούσε από την Κιρούνα της Σουηδίας και κατέληγε σιδηροδρομικώς στο Νάρβικ και από το Νάρβικ συνέχιζε ακτοπλοϊκώς κατά μήκος της νορβηγικής ακτής– ήταν ζωτικής σημασίας.

Μετά την επίθεση της Σοβιετικής Ενωσης στη Φινλανδία, τον Νοέμβριο του 1939, η βρετανική και η γαλλική κυβέρνηση σχεδίαζαν να βοηθήσουν τους Φινλανδούς περνώντας από νορβηγικά και σουηδικά εδάφη, σπάζοντας έτσι την ουδετερότητά τους. Ο φινλανδο-σοβιετικός πόλεμος έσυρε τη Σκανδιναβία στο επίκεντρο της σφαίρας γεωστρατηγικού ενδιαφέροντος των εμπόλεμων μεγάλων δυνάμεων. Από την πλευρά των Γερμανών, η παρεμπόδιση των Βρετανών από το να επιτεθούν πρώτοι ήταν αποφασιστικής σημασίας και ο Χίτλερ επείσθη να διατάξει τον σχεδιασμό εισβολής. Ας σημειωθεί εδώ ότι ο Νορβηγός φασίστας ηγέτης, Βίντκουν Κουίσλιγκ πέρασε ένα χρονικό διάστημα στο Βερολίνο μετά τον Σεπτέμβριο του 1939, προσπαθώντας να πείσει τον Χίτλερ να εισβάλει στη χώρα του.

Οι επιπτώσεις στις δύο πλευρές
Αρχικά, οι συνέπειες για τη Γερμανία φαίνονταν θετικές: η απόκτηση της δυτικής και βορείου ακτής της Νορβηγίας απεδείχθη σημαντική από δύο απόψεις· έδωσε ένα εφαλτήριο για επιθέσεις εναντίον συμμαχικών νηοπομπών που έφερναν πολεμικό υλικό στη Σοβιετική Ενωση μετά τον Ιούνιο του 1941, αλλά και για τις επιθέσεις υποβρυχίων εναντίον συμμαχικών σκαφών στον Ατλαντικό. Η απόκτηση των νορβηγικών ακτών κατέστησε επίσης δυνατή τη συνέχιση μεταφοράς σημαντικού πολεμικού υλικού από τη βόρειο Σουηδία, κατά τη διάρκεια του χειμώνα, και από τη Νορβηγία.

Μεγάλο κόστος
Από την άλλη, το γερμανικό ναυτικό είχε βαριές απώλειες, η εισβολή είχε στοιχίσει σε 5.000 στρατιώτες τη ζωή τους και το κόστος συγκρότησης και διατήρησης της παράκτιας άμυνας κατά μιας μονίμως επαπειλούμενης εισβολής αποτελούσε δυσβάστακτη πίεση από απόψεως πόρων και ανθρωπίνου δυναμικού. Πάνω από 300.000 Γερμανοί στρατιώτες, ενίοτε και περισσότεροι, ήταν μόνιμα εγκατεστημένοι στη Νορβηγία κατά τη διάρκεια της πενταετούς κατοχής. Η κατοχή της Νορβηγίας είχε σημαντικές συνέπειες και για τις συμμαχικές χώρες. Η στρατιωτική ήττα οδήγησε σε αλλαγή ηγεσίας στη Βρετανία· η αντικατάσταση του Τσάμπερλεν από τον Τσόρτσιλ τον Μάιο του 1940 ήρθε ως άμεση συνέπεια των κακών στρατιωτικών επιδόσεων των Βρετανών στη Νορβηγία. Επιπλέον, το 75% του νορβηγικού εμπορικού στόλου, ο οποίος ήταν ο τέταρτος μεγαλύτερος στον κόσμο, κατόρθωσε να διαφύγει τον γερμανικό έλεγχο και να είναι διαθέσιμος για σημαντικές μεταφορές μεταξύ των ΗΠΑ, της Βρετανίας και της Σοβιετικής Ενωσης. Κατά τη μάχη του Ατλαντικού μεταξύ του 1941 και του 1942, όταν τα γερμανικά υποβρύχια προσπαθούσαν να γονατίσουν τη Βρετανία αποκόπτοντάς την από τον απαραίτητο εφοδιασμό, η συμβολή του νορβηγικού εμπορικού στόλου μπορεί και να ήταν αποφασιστικής σημασίας. Εξίσου σημαντικές για την εξέλιξη του πολέμου ήταν οι βαριές απώλειες των Γερμανών σε αντιτορπιλικά και άλλα μικρότερα πολεμικά σκάφη κατά την εισβολή στη Νορβηγία, οι οποίες ήταν τέτοιου μεγέθους, που περαιτέρω σχέδια εισβολής στη Βρετανία κατέστησαν παντελώς ανεδαφικά.

Για τη νορβηγική κοινωνία η κατοχή σήμαινε τη διακοπή μιας μακράς και συνεχούς γραμμής δημοκρατικής ανάπτυξης και την επιβολή ενός εθνικοσοσιαλιστικού καθεστώτος. Το κόμμα των δωσιλόγων, Nasjonal Samling, το οποίο είχε λάβει μόνο το 2,3% στις κοινοβουλευτικές εκλογές πριν από τον πόλεμο, ουδέποτε είχε αντιπροσώπευση στη Βουλή. Παρ’ όλα αυτά, σε αυτό το κόμμα δόθηκε, υπό την αιγίδα των Γερμανών, η ευκαιρία να αποπειραθεί μια επαναστατική αλλαγή στη νορβηγική κοινωνία. Η αντίσταση στην κατοχή και τη ναζιστικοποίηση οδήγησε σε συλλήψεις, απελάσεις και θανάτους πολλών Νορβηγών. Η εισβολή είχε επίσης ολέθριες συνέπειες για την εβραϊκή κοινότητα της Νορβηγίας. Το 1942 και το 1943, 771 Νορβηγοί Εβραίοι συνελήφθησαν από νορβηγικό προσωπικό που τελούσε υπό γερμανικές διαταγές και απελάθηκαν στο Αουσβιτς, από όπου μόνο 31 θα επέστρεφαν ζωντανοί.

* Η Jorunn Sem Fure είναι επισκέπτρια καθηγήτρια Σκανδιναβικής Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο Humboldt του Βερολίνου.
ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ