Για πρώτη φορά: Στο φως τα γερμανικά αρχεία της γενοκτονίας των Ελλήνων επί κατοχής.

Το Υπουργείο Εθνικής Άμυνας συμμετέχοντας στον κύκλο των εορταστικών εκδηλώσεων υπό τον γενικό τίτλο «Η ΑΘΗΝΑ ΕΛΕΥΘΕΡΗ» για την 71η επέτειο από την απελευθέρωση της Αθήνας στις 12 Οκτωβρίου 1944, διοργάνωσε τη Δευτέρα 19 Οκτωβρίου 2015 στο ΥΠΕΘΑ εκδήλωση με θέμα: «Πρώτη παρουσίαση των Γερμανικών Αρχείων Κατοχής από τη Διεύθυνση Ιστορίας Στρατού». Στην εκδήλωση παρευρέθηκαν μέλη της κυβέρνησης, εκπρόσωποι κομμάτων, Αρχηγοί των Γενικών Επιτελείων, εκπρόσωπος του Αρχιεπισκόπου Αθηνών και Πάσης Ελλάδος, εκπρόσωπος της πρεσβείας της Ρωσικής Ομοσπονδίας, ο πρόεδρος του Κεντρικού Ισραηλιτικού Συμβουλίου Ελλάδος, αντιπροσωπεία του Εθνικού Συμβουλίου για τη Διεκδίκηση των Οφειλών της Γερμανίας προς την Ελλάδα, εκπρόσωποι της Περιφέρειας Αττικής, του Δήμου Αθηναίων, της ΕΡΤ, των Γενικών Αρχείων του Κράτους και των άλλων φορέων που συμμετέχουν στη διοργάνωση και τη στήριξη των εκδηλώσεων «Η ΑΘΗΝΑ ΕΛΕΥΘΕΡΗ» με αφορμή την 71η επέτειο από την απελευθέρωση της Αθήνας.
Τον κύκλο των εκδηλώσεων «Η ΑΘΗΝΑ ΕΛΕΥΘΕΡΗ» συνδιοργανώνουν οι φορείς: Περιφέρεια Αττικής (Κεντρικός Τομέας), Δήμος Αθηναίων (ΟΠΑΝΔΑ), ΕΡΤ, Γενικά Αρχεία του Κράτους, Γενική Γραμματεία Συντονισμού του Κυβερνητικού Έργου, ΥΠΕΘΑ. Επίσης στηρίζουν το Υπουργείο Πολιτισμού, το Μουσείο Μπενάκη, το Ελληνικό Λογοτεχνικό και Ιστορικό Αρχείο του Μορφωτικού Ιδρύματος της Εθνικής Τράπεζας, τα Αρχεία Σύγχρονης Ιστορίας, το Αρχείο της ΕΡΤ, το Πολεμικό Μουσείο.

Η όλη διοργάνωση περιλαμβάνει έναν κύκλο εκδηλώσεων που εξελίσσονται σε διάφορες περιοχές της Αθήνας στη διάρκεια του Οκτωβρίου. Ανάμεσά τους συζητήσεις ιστορικού περιεχομένου, σεμινάριο για εκπαιδευτικούς, ιστορικούς περιπάτους σε περιοχές της Αθήνας που συνδέονται με την Κατοχή και την Αντίσταση, εκδηλώσεις σε γειτονιές της Αθήνας, εκθέσεις φωτογραφιών και προβολές ταινιών.
ΑΚΟΛΟΥΘΟΥΝ ΟΛΕΣ ΟΙ ΟΜΙΛΙΕΣ ΚΑΙ Η ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΑΠΟ ΤΗ ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΣΤΡΑΤΟΥ
Το άνοιγμα της εκδήλωσης έκανε ο Γενικός Γραμματέας του Υπουργείου Γιάννης Ταφύλλης, ο οποίος τόνισε:
«Σας καλωσορίζουμε στο Υπουργείο Εθνικής Άμυνας, σε μια εκδήλωση που για μας συμβολίζει, μαζί με όλα τα άλλα, και κάτι ιδιαίτερο. Την ενίσχυση των δεσμών των Ενόπλων Δυνάμεων με την ελληνική κοινωνία μέσα από κοινές δράσεις.
Εδώ που χτυπάει η καρδιά της Εθνικής Άμυνας, πραγματοποιούμε μια εκδήλωση που ρίχνει μια γέφυρα στο χθες, ώστε να θυμούνται οι παλιοί καλύτερα, και με την απόσταση του χρόνου πιο νηφάλια, αλλά κυρίως για να μαθαίνουν οι νεότεροι.
Η σημερινή εκδήλωση είναι συνέχεια των δύο προηγούμενων που διοργανώσαμε φέτος σαν Υπουργείο Εθνικής Άμυνας:
Η πρώτη στις 6 Απριλίου με αφορμή την κήρυξη του πολέμου της ναζιστικής Γερμανίας κατά της Ελλάδας, όπου εδώ, σε αυτή την αίθουσα, τιμήσαμε το Εθνικό Συμβούλιο για τη Διεκδίκηση των Οφειλών της Γερμανίας προς την Ελλάδα.
Η δεύτερη στις 27 Απριλίου με αφορμή την επέτειο εισόδου των κατοχικών στρατευμάτων στην Αθήνα το 1941, με κεντρικό θέμα τη διεκδίκηση των γερμανικών οφειλών. Σε μια ξεχωριστή εκδήλωση που διοργανώσαμε στη Λέσχη Αξιωματικών Ενόπλων Δυνάμεων, το Υπουργείο Εθνικής Άμυνας και οι Ένοπλες Δυνάμεις τιμήσαμε την Εθνική Αντίσταση και τους εν ζωή αγωνιστές».
Κατά το κλείσιμο της εκδήλωσης επισήμανε: «Φεύγουμε από αυτή την εκδήλωση συγκινησιακά φορτισμένοι αλλά και με περισσότερη γνώση για την Ιστορία μας και πιο σίγουροι για το που πατάμε. Το Υπουργείο Εθνικής Άμυνας, οι Ένοπλες Δυνάμεις σταθερά στις επάλξεις της προάσπισης της Εθνικής Ανεξαρτησίας δεν ξεχνάνε. Η ιστορική μνήμη είναι πατριωτικό καθήκον».
Ο Αναπληρωτής Υπουργός Εθνικής Άμυνας Δημήτρης Βίτσας κατά την ομιλία του ανέφερε:
«Με ιδιαίτερη χαρά σας υποδεχόμαστε εδώ, στο Υπουργείο Εθνικής Άμυνας. Η σημερινή μας εκδήλωση έχει διπλό αλλά ενιαίο περιεχόμενο.
Εντάσσεται στον κύκλο των εορταστικών εκδηλώσεων, υπό τον γενικό τίτλο «Η ΑΘΗΝΑ ΕΛΕΥΘΕΡΗ», για την 71η επέτειο από την απελευθέρωση της Αθήνας στις 12 Οκτωβρίου 1944.
Οι εκδηλώσεις αυτές, στις οποίες συμμετέχει και το Υπουργείο Εθνικής Άμυνας, μαζί με την Περιφέρεια Αττικής, τον Δήμο Αθηναίων, την ΕΡΤ, τα Γενικά Αρχεία του Κράτους, την Γενική Γραμματεία Συντονισμού του Έργου της Κυβέρνησης, εξελίσσονται μέσα στο μήνα αυτό.
Ταυτόχρονα, παρουσιάζουμε σήμερα, για πρώτη φορά, μετά και την ολοκλήρωση ενός πρώτου κύκλου αξιολόγησης από τη Διεύθυνση Ιστορίας Στρατού, τα αποτελέσματα της έρευνας πάνω στα γερμανικά αρχεία της Κατοχής που αφορούν την Ελλάδα.
Τα αρχεία αυτά, είναι το νήμα που μας συνδέει με το τότε, με τρόπο άμεσο. Μας μεταφέρουν στο κλίμα της εποχής εκείνης.
Φωτίζουν άγνωστες και γνωστές πλευρές των δεινών του ελληνικού λαού και των καταστροφών που υπέστη η χώρα μας, στο πλαίσιο μιας συνειδητής προσπάθειας αφανισμού της, που ακόμα δεν έχει πλήρως αποτιμηθεί.
Τεκμηριώνουν με τρόπο αδιαμφισβήτητο, ότι αυτό που συντελέστηκε, δεν ήταν μόνο έγκλημα πολέμου αλλά και έγκλημα κατά της ανθρωπότητας.
Είναι η πείνα, ο μεγάλος λιμός της Κατοχής, που πήρε χαρακτηριστικά γενοκτονίας και εξολόθρευσε στη χώρα μας αμέτρητες χιλιάδες ανθρώπων, οι ομαδικές εκτελέσεις χιλιάδων και χιλιάδων Ελλήνων πατριωτών, ο αφανισμός των Ελλήνων Εβραίων, τα ολοκαυτώματα χωριών και πόλεων, η αρπαγή του φυσικού πλούτου της χώρας, η αρπαγή αρχαιολογικών θησαυρών, η ίδια η αρπαγή των τραπεζών υπό τη μορφή «δανείου», του αποκαλούμενου «κατοχικού δανείου».
Όλα αυτά, συνθέτουν μια εικόνα που δεν πρέπει να σβήσει από τις μνήμες μας, από τη συλλογική μνήμη του ελληνικού λαού. Είναι ακόμα ανοιχτά κεφάλαια όχι της ιστορίας, γιατί η ιστορία έχει απαντήσει, είναι ανοιχτοί λογαριασμοί.
Εδώ ακριβώς, αναφέρομαι στην εκκρεμότητα των γερμανικών οφειλών. Η κυβέρνησή μας, για πρώτη φορά, έβαλε το θέμα στο τραπέζι. με τόσο σαφή τρόπο. Μάλιστα ο πρωθυπουργός, Αλέξης Τσίπρας, το έθεσε ανοιχτά και δημόσια στην Γερμανίδα καγκελάριο Άγκλελα Μέρκελ.
Το θέμα των οφειλών της Γερμανίας προς τους Έλληνες, αποτελεί ένα αυτοτελές θέμα και σε καμία περίπτωση δεν συμψηφίζεται – ούτε ποτέ ζητήσαμε κάτι τέτοιο – με τρέχοντα δημοσιονομικά ζητήματα της χώρας μας.
Οι γερμανικές οφειλές προς την Ελλάδα, είναι ένα αυθύπαρκτο θέμα που άνοιξε την ήμερα της αποχώρησης των κατοχικών δυνάμεων από την Ελλάδα και συνεχίζει να υπάρχει. Στη ζητήματα αυτά δεν υπάρχει παραγραφή. Και ενδιαφέρει, και πρέπει να ενδιαφέρει, την ίδια τη γερμανική κυβέρνηση, ως στοιχείο συνεισφοράς σε μια δημοκρατική και ειρηνική Ευρώπη.
Πρόκειται για ένα θέμα, πρώτα ηθικό και στη συνέχεια οικονομικό. Ή όπως είπε ο Μανώλης Γλέζος «και ένα μάρκο να ήταν». Ωστόσο, η μη αποδοχή από την γερμανική πλευρά της οικονομικής διάστασης του ζητήματος, ακυρώνει και την όποια ηθική αποκατάσταση επιχειρείται κατά καιρούς από Γερμανούς αξιωματούχους.
Η δικαίωση των ελληνικών διεκδικήσεων αποσκοπεί στο να κλείσει μια πληγή και να προχωρήσουμε μπροστά. Για μια Ευρώπη του μέλλοντος, που γνωρίζει την ιστορία της και διδάσκεται από αυτή. Γιατί μια Ευρώπη που αγνοεί τις μελανές σελίδες της ιστορίας της, είναι καταδικασμένη αργά ή γρήγορα να τις ξαναζήσει.
Κυρίες και κύριοι,
Το ζήτημα της ιστορικής μνήμης δεν είναι ένα νεκρό γράμμα. Εμπεριέχει δυναμική και έχει πολύτιμη συμβολή στο να φωτίσουμε την πορεία μας προς το μέλλον. Εμείς εδώ, στο Υπουργείο Εθνικής Άμυνας, δίνουμε ιδιαίτερη σημασία στο θέμα αυτό.
Οι ελληνικές Ένοπλες Δυνάμεις, διαχρονικά, είχαν καθοριστική συμβολή στο ιστορικό γίγνεσθαι.
Να θυμίσω ότι σε λίγες μέρες θα γιορτάσουμε την εθνική επέτειο της 28ης Οκτωβρίου 1940 και τον ρόλο που έπαιξε ο Ελληνικός Στρατός, με τη συμμετοχή και αμέριστη στήριξη του λαού που ύψωσε το ανάστημά του σε ένα περήφανο. Η ιστορική μνήμη, εκ των πραγμάτων, αποτελεί συστατικό στοιχείο της έννοιας και του περιεχομένου της Εθνικής Άμυνας.
Επίσης, η ιστορική μνήμη έχει επίκαιρο πολιτικό περιεχόμενο. Μη μας διαφεύγει πως πάνω στη λήθη αλλά και στην έλλειψη ιστορικής γνώσης, βλέπουμε να αναβιώνουν στην Ευρώπη αλλά και στη χώρα μας, ναζιστικές ιδεολογίες και αντίστοιχα πολιτικά μορφώματα. Θυμόμαστε και ξέρουμε γιατί. Γι αυτό δεν θα επιτρέψουμε να επωαστεί το αυγό του φιδιού.
Η ιστορική μνήμη προσφέρει θώρακα προστασίας στις συνειδήσεις, ιδιαίτερα των νέων.
Η ιστορική μνήμη υπηρετεί αξίες, έχει και περιεχόμενο αλλά και πολύτιμα διδάγματα. Ενισχύει το ηθικό, ανατάσσει την αξιοπρέπεια του ελληνικού λαού που τα τελευταία χρόνια έχει υποστεί πλήγματα λόγω της παρατεταμένης οικονομικής κρίσης που βιώνουμε.
Να θυμίσω, ότι η Ελλάδα ήταν η χώρα, όπου οι δυνάμεις του Άξονα υπέστησαν την πρώτη τους ήττα στα βουνά της Ηπείρου. Ήταν η χώρα που αντιστάθηκε σθεναρά στα γερμανικά στρατεύματα εισβολής και τα οχυρά του Ρούπελ ποτέ δεν πάρθηκαν.
Ο ελληνικός λαός με την μεγαλειώδη Εθνικής μας Αντίσταση, προκάλεσε πλήγματα στρατηγικού χαρακτήρα στους κατακτητές, όπως η ανατίναξη της γέφυρας του Γοργοποτάμου.
Εδώ στην Αθήνα είχαμε τις πρώτες διαδηλώσεις στην κατεχόμενη Ευρώπη που είχαν σαν αποτέλεσμα να μην πάει κανένας Έλληνας να πολεμήσει στο Ανατολικό Μέτωπο. Επίσης εδώ στην Αθήνα είχαμε και τις πρώτες απεργίες μεγάλης κλίμακας στην κατεχόμενη Ευρώπη.
Δυστυχώς όμως, εδώ στην Αθήνα είχαμε και την πρώτη μάχη του «Ψυχρού Πολέμου» πριν ακόμα λήξει ο Δεύτερος Παγκόσμιος Πόλεμος. Ήταν ο Δεκέμβρης του 1944. Αυτό είναι και μια απάντηση σε όσους αναρωτιούνται γιατί στη χώρα μας δεν γιορτάζεται η απελευθέρωση.
Ο ελληνικός λαός δεν πρόλαβε να χαρεί τη νίκη και την ελευθερία του. Σε λιγότερο από δύο μήνες από την αποχώρηση των κατοχικών δυνάμεων από την Αθήνα, η ελληνική πρωτεύουσα έγινε πεδίο σκληρών μαχών.
Να γιατί πρέπει να διδασκόμαστε από την Ιστορία. Η γεωστρατηγική θέση της χώρα μας είναι μια μεγάλη πρόκληση. Άλλοτε λειτουργεί σαν ευχή και άλλοτε σαν κατάρα.
Εμείς, η σημερινή κυβέρνηση επιδιώκει, μέσα στο δεδομένο πλαίσιο ρευστότητας και γεωπολιτικής αστάθειας να μετατρέψει σε ευχή και σε ευκαιρία, αυτό το πλεονέκτημα. Και θα το κάνουμε με σεβασμό και ειλικρινή φιλία στους γείτονες αλλά και αποφασιστικότητα στην υπεράσπιση των δικαιωμάτων μας.
Κλείνοντας αυτό το χαιρετισμό θέλω να ευχαριστήσω και να συγχαρώ τη Διεύθυνση Ιστορίας Στρατού. Μπορούμε όλοι, πολιτική και στρατιωτική ηγεσία του Υπουργείου Εθνικής Άμυνας να είμαστε υπερήφανοι για το έργο της ΔΙΣ.
Η συγκεκριμένη στρατιωτική υπηρεσία λειτούργησε πρωτοποριακά στον τομέα της. Η δουλειά που έγινε και είναι ακόμα σε εξέλιξη, είναι υποδειγματική και επιστημονική.
Θα συνεχίσουμε την υποστήριξή μας στο έργο της ΔΙΣ διευρύνοντας το πεδίο της έρευνας της εξασφαλίζοντας και άλλα αρχεία από τις Ηνωμένες Πολιτείας της Αμερικής αλλά και τα αντίστοιχα αρχεία από τη Ρωσία, πράγμα για το οποίο ήδη έχουν κινηθεί οι διαδικασίες.
Επίσης θέλω να ευχαριστήσω όσους συνεισέφεραν στην όλη προσπάθεια και επιτρέψτε μου να ευχαριστήσω ιδιαίτερα τον κύριο Κώστα Ήσυχο, που ως Αναπληρωτής Υπουργός Εθνικής Άμυνας, αγκάλιασε με θέρμη και ανέδειξε την προσπάθεια της Διεύθυνσης Ιστορίας Στρατού.
Θέλω να ευχαριστήσω και να συγχαρώ όλους τους συντελεστές αυτής της εκδήλωσης αλλά και όσους συνέβαλαν και στις εκδηλώσεις «Η ΑΘΗΝΑ ΕΛΕΥΘΕΡΗ», για την 71η επέτειο από την απελευθέρωση της Αθήνας στις 12 Οκτωβρίου 1944».
Η Βασιλική Λάζου Δρ Ιστορίας Παντείου Πανεπιστημίου, μέλους της τριμελούς επιστημονικής επιτροπής εκδηλώσεων «Η Αθήνα Ελεύθερη» παρουσίασε το πλαίσιο των εκδηλώσεων.
«Η Απελευθέρωση της Αθήνας από το ναζιστικό ζυγό στις 12 Οκτωβρίου 1944 αποτελεί για την πρωτεύουσα της Ελλάδας το τέλος του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου, ενός πολέμου που λήγει 8 μήνες αργότερα αφήνοντας πίσω του 50 εκατομμύρια νεκρούς και αγνοούμενους, από τους οποίους 500 χιλιάδες Έλληνες, τεράστιες υλικές καταστροφές, κατάρρευση του βιοτικού επιπέδου και ψυχικό τρόμο στην ανάμνηση των δεινών του.
Η πιο φονική πολεμική σύγκρουση στην ιστορία της ανθρωπότητας είναι ένα γεγονός περίπλοκο και πολύμορφο, στο οποίο εμπλέκονται διάφορα συμφέροντα και σκοποί και ποικίλες πολιτικές τάσεις. Η ιδιομορφία του αποτυπώνεται στη δημιουργία ενός αντιφασιστικού συνασπισμού κρατών με διαφορετικά κοινωνικά συστήματα: της Αγγλίας, της Σοβιετικής Ένωσης και των Ηνωμένων Πολιτειών. Στον αντιναζιστικό αυτό συνασπισμό προσχωρούν στην πορεία του πολέμου 50 περίπου κράτη, ανάμεσά τους και η πατρίδα μας.
Τι ήταν αυτό όμως που έφερε στο ίδιο στρατόπεδο – το συμμαχικό – τα Αυτοκρατορικά και Αμερικανικά στρατεύματα μαζί με τον Κόκκινο Στρατό; Τι ήταν αυτό που έκανε τη δημοκρατική ανθρωπότητα να παρακολουθεί με την ιδία αγωνία τη μάχη του Κουρσκ και την απόβαση στη Νορμανδία;
Η απάντηση βρίσκεται στην κτηνώδη βία που εξαπέλυσε ο ναζισμός και γενικότερα ο Άξονας κατά της ανθρωπότητας, εναντίον κρατών, θεσμών, εθνών, συνόρων και αξιών. Η πρωτοφανής απορρύθμιση των διεθνών σχέσεων: από την Αιθιοπία μέχρι την Μαντζουρία και από την Αυστρία, την Τσεχοσλοβακία, την Πολώνια, τη Γάλλια, στην Ελλάδα τον Οκτώβριο του 1940. Τα εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας, τα στρατόπεδα εξόντωσης, τα βασανιστήρια, η «συλλογική ευθύνη», τα αντίποινα με τις μαζικές εκτελέσεις αμάχων, η γενοκτονία των Εβραίων, η πλήρης απαξίωση της ανθρώπινης ζωής.
Η αντίδραση σε αυτή την άμετρη χρήση βίας και στον παγκόσμιο ζόφο που προξένησε ο φασισμός ήταν η συνεκτική υλη ανάμεσα στους ασυμφιλίωτους μέχρι τότε εχθρούς, Τσόρτσιλ, Στάλιν και Ρούσβελτ.
Ήταν το έναυσμα και η ενοποιός δύναμη που συνέπηξε τις αντιστασιακές οργανώσεις καθώς οι λαοί που δέχθηκαν τη φασιστική επίθεση ήταν αναγκασμένοι να πολεμήσουν όχι μόνο για να υπερασπιστούν την εθνική τους ανεξαρτησία αλλά και για να περισώσουν τη φυσική τους υπόσταση.
Για τον Ελληνικό λαό, η υπεράσπιση της πατρίδας και της επιβίωσης του ανέδειξε την Ελληνική Αντίσταση ως ένα από τα μεγαλύτερα εθνικοαπελευθερωτικά κινήματα όλης της Ευρώπης. Στόχος της Αντίστασης, η υπονόμευση με κάθε τρόπο της στρατιωτικής, οικονομικής και πολιτικής δύναμης των κατακτητών αλλά και των εγκαθέτων οργάνων τους.
Αυτός ο κοινός εθνικοαπελευθερωτικός, αντιφασιστικός αγώνας εναντίον των ξένων κατακτητών και των εγχώριων συνεργατών τους εξηγεί το γεγονός πώς περίπου 700 μόνιμοι αξιωματικοί εντάχτηκαν στον ΕΛΑΣ, με προεξάρχοντα το στρατιωτικό διοικητή του, στρατηγό Στέφανο Σαράφη. Και πολλοί άλλοι στον ΕΔΕΣ, του στρατηγού Ναπολέοντα Ζέρβα, την ΕΚΚΑ, του συνταγματάρχη Δημήτριου Ψαρού και άλλες μικρότερες οργανώσεις. Εξηγεί πώς συνέπραξαν στο ΕΑΜ, τη μαζικότερη αντιστασιακή οργάνωση, κομμουνιστές, σοσιαλιστές και παλαιοί Βενιζελικοί, πολίτες όλων των πολιτικών αποχρώσεων, γυναίκες, νέοι και παιδιά που για πρώτη φορά έβγαιναν δυναμικά στο προσκήνιο της Ιστορίας.
Όσο εξελίσσονταν ο πόλεμος και στον ορίζοντα διαφαίνονταν – από τα μέσα του 1943 και μετά – η ήττα των δυνάμεων του Άξονα, ο αγώνας αυτός που ξεκίνησε ως απάντηση, αυθόρμητη αλλά κυρίως με πολιτική πρωτοβουλία, στην απώλεια της ανεξαρτησίας και δυνάμωσε με τη φασιστική τρομοκρατία, αποκτούσε κοινωνικούς και πολιτικούς στόχους. Οι οξύτατες αντιθέσεις ως προς τη μορφή του μεταπολεμικού κόσμου που οφείλονταν στις διαφορές μεταξύ των κοινωνικών συστημάτων των συμμάχων και επομένως στη διαφορετική αντιμετώπιση των τελικών σκοπών του πολέμου έλαβαν το χαρακτήρα πάλης για την εξασφάλιση της πολιτικής ηγεμονίας.
Μέσα από την Αντίσταση αναδείχθηκαν νέες κοινωνικές δυνάμεις οι οποίες εφάρμοζαν ριζικούς πολιτικούς, κοινωνικούς και οικονομικούς μετασχηματισμούς στις εκτεταμένες περιοχές που είχαν απελευθερώσει πολύ πριν οι κατακτητές εκκενώσουν οριστικά τη χώρα. Στον αντίποδά τους ο κατεστημένος πολιτικός κόσμος, συσπειρωμένος γύρω από την εξόριστη ελληνική κυβέρνηση του Καϊρου και το Βασιλιά, επιδίωκε την επιστροφή του στην πολιτική σκηνή. Στη χώρα παρέμεναν και όσοι συνεργάστηκαν με τους Ναζί είτε ένοπλα, όπως τα καθόλου αμελητέα αριθμητικά, Τάγματα Ασφαλείας, είτε πολιτικά, όπως οι δωσίλογες κατοχικές κυβερνήσεις, είτε οικονομικά, όπως οι μεγαλομαυραγορίτες, όσοι εργάστηκαν για τους κατακτητές ή όσοι πλούτισαν στην Κατοχή. Αυτοί είχαν κάθε λόγο να αντιστρατεύονται τις δυνάμεις της Αντίστασης οι οποίες αξίωναν εμφατικά την τιμωρία των συνεργατών του κατακτητή και των εκμεταλλευτών της δυστυχίας του λαού.
Καθοριστικός παράγοντας για τις εξελίξεις οι Βρετανοί οι οποίοι επιδίωκαν τη διατήρηση της Ελλάδας στη δική τους σφαίρα επιρροής – με τη σιωπηρή συναίνεση των Ηνωμένων Πολιτειών και της Σοβιετικής Ένωσης – και τον με κάθε κόστος πολιτικό έλεγχο της χώρας τον οποίο δε δίστασαν να επιβάλουν ένοπλα δύο μόλις μήνες μετά την Απελευθέρωση.
Η επίπλαστη εθνική ενότητα εκφρασμένη στην Κυβέρνηση Εθνικής Ενώσεως, υπό τον Γεώργιο Παπανδρέου, ενότητα η οποία αποτέλεσε προϊόν διαρκών συμβιβασμών και υποχωρήσεων από τη μεριά των ΕΑΜικών δυνάμεων, όπως η Συμφωνία του Λιβάνου και της Καζέρτας, σύντομα διερράγη οδηγώντας στις Δεκεμβριανές συγκρούσεις και σε έναν αιματηρό Εμφύλιο Πόλεμο, τα αποτελέσματα του οποίου βίωσε η χώρα μας τουλάχιστον ως το 1974. Όσα ακολούθησαν την 12η Οκτωβρίου 1944 εξηγούν και γιατί έως σήμερα εορτάζουμε την έναρξη και όχι τη λήξη του Β Παγκοσμίου Πολέμου.
Σήμερα που το παρόν βάζει επιτακτικά ζητήματα που πρέπει να απαντηθούν και το ενδιαφέρον για το παρελθόν οξύνεται, σήμερα που ο νεοναζισμός κάνει ξανά την εμφάνισή του στη χώρα μας, προσβάλλοντας τις αγωνιστικές παραδόσεις του λαού μας, είναι ανάγκη να ξεφύγουμε οριστικά από τα στερεότυπα και τις ιδεολογικές αγκυλώσεις και να σκύψουμε με επιστημονική ματιά πάνω στην Ιστορία. Είναι καιρός να ξεπεράσουμε το μύθο της μοναδικότητας της ελληνικής περίπτωσης και να εντάξουμε ότι συνέβη στη χώρα μας στο διεθνές κάδρο με τις ισορροπίες που διαμόρφωνε ο συσχετισμός δυνάμεων στο Β Παγκόσμιο Πόλεμο. Είναι καιρός να μιλήσουμε χωρίς φόβο και πάθος για ιστορικά φαινόμενα όπως ο ένοπλος δωσιλογισμός και η οικονομική συνεργασία. Να αναφερθούμε όχι μόνο στην ξένη επέμβαση αλλά και στο βαθύ διχασμό στη βάση της ελληνικής κοινωνίας.
Για να τα διερευνήσουμε όλα αυτά, όπως και άλλα ζητήματα, πολύτιμη είναι η αρωγή των Αρχείων. Οι εκδηλώσεις για την Απελευθέρωση της Αθήνας, οι πρώτες εκδηλώσεις που γίνονται για το σπουδαίο αυτό γεγονός με μαζική συμμετοχή των κατοίκων της πόλης, έχουν και αυτόν το στόχο : να αναδείξουν τη σπουδαιότητα των αρχείων και των προφορικών μαρτυριών στη διαφύλαξη της συλλογικής μνήμης. Μέσα από τις ιστορίες που αφηγούνται τα τεκμήρια, τα οποία πρόσφεραν οι σημαντικότεροι αρχειακοί φορείς, εκπρόσωποι των οποίων είναι εδώ σήμερα, αλλά και μέσα από τις μαρτυρίες που συγκέντρωσαν οι Ομάδες Προφορικής Ιστορίας στις γειτονιές της Αθήνας, τονίζεται η σημασία της επιστημονικής έρευνας στην ανάδειξη της Ιστορίας στη δημόσια σφαίρα.
Μια πρωτοτυπία των εκδηλώσεων αυτών είναι ότι η ιδέα για τον εορτασμό της Απελευθέρωσης και η υλοποίησή της έγινε από μια τριμελή επιστημονική επιτροπή διδακτόρων Ιστορίας με εξειδίκευση στη δεκαετία 1940, τον Μενέλαο Χαραλαμπίδη, τον Γιάννη Σκαλιδάκη και την ομιλούσα, οι οποίοι ενέπλεξαν στη διαδικασία και συντόνισαν 15 δημόσιους και ιδιωτικούς φορείς.
Στο αυτό το πλαίσιο, της ανάδειξης της σπουδαιότητας και της χρησιμότητας του Αρχείου εντάσσεται και η έκθεση «Αθήνα 1940-1944. Η πόλη και οι άνθρωποί της. Πόλεμος Κατοχή, Αντίσταση, Απελευθέρωση», όπως και οι άλλες 15 συνολικά εκδηλώσεις του εορτασμού αλλά και η σημερινή πρώτη παρουσίαση των γερμανικών αρχείων της Βέρμαχτ από τη Διεύθυνση Ιστορίας Στρατού.
Αυτή η προσήλωση στις αρχές της επιστημονικής έρευνας αλλά και η απόδοση του ανθρώπινου «πάθους» χαρακτηρίζει και το ντοκιμαντέρ «Οι σημαίες οι φοβερές της λευτεριάς» σε σενάριο και σκηνοθεσία του Τάκη Σακελλαρίου και με την ιστορική επιμέλεια του Γιάννη Σκαλιδάκη και της ομιλούσας, που θα προβληθεί στη συνέχεια. Το ντοκιμαντέρ, διάρκειας 17 λεπτών, αφορά στην κρίσιμη εβδομάδα από τις 12 έως 18 Οκτωβρίου 1944. Μέσα από αρχειακό οπτικοακουστικό υλικό του Δημόσιου Ραδιοτηλεοπτικού φορέα, ΕΡΤ και του Πολεμικού Μουσείου επιχειρείται μια αναδρομή στα καθοριστικά γεγονότα της Κατοχής που προηγήθηκαν χωρίς να αγνοούνται όσα ακολούθησαν την ημέρα της Απελευθέρωσης.
Σήμερα, 71 χρόνια μετά την Απελευθέρωση της Ελλάδας από το ναζιστικό ζυγό, 71 χρόνια μετά από «την πιο μεγάλη και γλυκιά μέρα του κόσμου», όπως τη χαρακτηρίζει ο Γιώργος Σεφέρης, είμαστε εδώ για να τιμήσουμε όλους όσοι αγωνίστηκαν για την υπεράσπιση της Πατρίδας, όλους όσοι αντιστάθηκαν στη φασιστική λαίλαπα ξεκινώντας στις 28 Οκτώβριου 1940 με το μεγαλειώδη αγώνα του Ελληνικού Στρατού στα βουνά της Πίνδου και όλους όσοι αγωνίστηκαν μέσα από τις γραμμές της Αντίστασης για την εθνική, κοινωνική και πολιτική απελευθέρωση του λαού μας».
Ακολούθησε η προβολή του ντοκιμαντέρ της ΕΡΤ «Οι σημαίες οι φοβερές της λευτεριάς», του Τάκη Σακκελαρίου, που στηρίζεται σε αρχειακό υλικό της ΕΡΤ, το οποίο για πρώτη φορά εμφανίζεται.
Στη συνέχεια έγινε η παρουσίαση των γερμανικών αρχείων της Κατοχής. Ο διευθυντής της ΔΙΣ, Ταξίαρχος Νικόλαος Δελατόλας, παρουσιάσει τη μεθοδολογία της έρευνας και τις επιδιώξεις της.
Ο Διευθυντής της Διεύθυνσης Ιστορίας Στρατού, Ταξιάρχος Νικόλαος Δελατόλας, ανέφερε κατά την παρουσίαση που έκανε:
«Στην Ελλάδα, μια χώρα με πλούσια στρατιωτική και πολεμική ιστορία, ο εορτασμός των επετείων αποτελεί απόδειξη της ιστορικής μας συνείδησης.
Φέτος εορτάζουμε την 71η επέτειο της απελευθέρωσης της πόλης των Αθηνών από την Χιτλερική Γερμανία μετά από κατοχή περίπου τρισίμησι ετών. Η 12η Οκτ 1944 ημέρα αποτίναξης του ναζιστικού ζυγού χαρακτηρίσθηκε από τον Γ Σεφέρη ως ‘’η πιο όμορφη και γλυκιά ημέρα του κόσμου’’. Με την ευκαιρία αυτής της επετείου, θα σας παρουσιάσουμε τα πρώτα αποτελέσματα της έρευνας που διεξάγεται στην Διεύθυνση Ιστορίας Στρατού πάνω σε ορισμένα αρχεία της Βέρμαχτ.
Η Διεύθυνση προμηθεύτηκε από την υπηρεσία εθνικών αρχείων των ΗΠΑ μεταξύ των ετών 2005 και 2007, 162 μικροφίλμ που αφορούν τις επιχειρήσεις και γενικότερα την παρουσία των Γερμανικών κατοχικών στρατευμάτων στη πατρίδα μας.
Η Διεύθυνση αξιοποιεί υπηρετούντες στρατιώτες υψηλού ακαδημαϊκού επιπέδου με άριστη γνώση γερμανικών για την κατά το δυνατόν βέλτιστη μετάφραση των τεκμηρίων και επεξεργασία των πληροφοριών που περιέχονται στα υπόψη αρχεία υπό την επίβλεψη επιστημονικού προσωπικού της.
Η συγκεκριμένη δραστηριότητα αποτελεί πλέον μέρος του επιτελούμενου πολύπλευρου έργου της Δνσης Ιστορίας του Γενικού Επιτελείου Στρατού.
Η παρουσίαση χωρίζεται σε τέσσερις ενότητες. Πρώτον: περιγραφή της μεθοδολογίας της έρευνας. Δεύτερον: ανάλυση των τύπων των τεκμηρίων, δηλαδή το είδος του ιστορικού υλικού που περιέχεται στα μικροφίλμ. Τρίτον: οι επιδιώξεις της έρευνας.
Ενώ στην Τέταρτη ενότητα, που είναι και εκτενέστερη, θα γίνει παράθεση επιλεγμένων ευρημάτων της μέχρι τώρα έρευνάς μας από την Δντρια της ΥΙΑ της Δνσης Δρ Έφη Πασχαλίδου στη συνέχεια.
1η ΕΝΟΤΗΤΑ
Η μεθοδολογία της έρευνας ακολουθεί την εξής διαδικασία:
α. Ψηφιοποίηση των μικροφίλμ.
β. Επιλογή των χωρίων που αναφέρονται στην Ελλάδα από το σύνολο του υλικού, και τέλος σύνταξη συνοπτικών σημειωμάτων με γενικές περιγραφές του τύπου των τεκμηρίων και ειδικές περιγραφές των σημαντικών ευρημάτων που αφορούν συγκεκριμένες ενέργειες του Γερμανικού στρατού εναντίον του Ελληνικού λαού.
Η ψηφιοποίηση με τα ειδικά μηχανήματα για το σύνολο των 162 μικροφίλμ έχει ολοκληρωθεί.
Τα υπόψη μικροφίλμ προέρχονται από 10 σειρές όπως έχουν αρχειοθετηθεί από την αμερικανική υπηρεσία. Έχουμε ήδη επεξεργαστεί ένα μεγάλο μέρος του υλικού, ιδιαίτερα τις σειρές Τ78 και Τ315, που είναι οι πιο πλούσιες σε σημαντικά στοιχεία. Έχουμε αιτηθεί, επίσης, εμπλουτισμό του υλικού μας με νέες σειρές μικροφίλμ που περιέχουν οικονομικά στοιχεία.
Οι σειρές μικροφίλμ αναφέρονται συνήθως σε ορισμένες περιόδους με βάση την δράση των γερμανικών στρατιωτικών μονάδων. Με βάση αυτό το γενικό περιεχόμενο έχουμε θέσει και αυτήν την σειρά προτεραιότητας στην επεξεργασία.
Η επιλογή των αποσπασμάτων που αναφέρονται στην Ελλάδα έχει επίσης ολοκληρωθεί.
Το συνοπτικό σημείωμα περιέχει μια γενική περιγραφή του τύπου των τεκμηρίων. Τώρα προβάλλεται ένα παράδειγμα αποσπάσματος από συνοπτικό σημείωμα και παρατηρούμε ότι εκτός από τις γενικές περιγραφές του τύπου των αρχείων, τα πιο σημαντικά ευρήματα αναγράφονται με την σελίδα που εμφανίζονται στο αρχείο ώστε να μπορούν να επανεντοπιστούν.
Πιο ειδικές περιγραφές αναλύουν λεπτομερώς το τεκμήριο πχ αιχμαλώτιση πολιτών στον Βάμο της Κρήτης και μεταφορά τους σε στρατόπεδα συγκέντρωσης.
2η ΕΝΟΤΗΤΑ
Οι τύποι των τεκμηρίων που εμφανίζονται συχνότερα είναι αναφορές, διαταγές, πολεμικά ημερολόγια, υπηρεσιακή αλληλογραφία, κατάλογοι, σχεδιαγράμματα διάταξης των μονάδων, χάρτες περιοχών καθώς και πλούσιο φωτογραφικό υλικό.
Ενδεικτικά προβάλλεται στην οθόνη απόσπασμα από ένα στρατιωτικό γερμανικό ημερολόγιο.
Ένα αρκετά μεγάλο κομμάτι του προς επεξεργασία υλικού περιλαμβάνει χειρόγραφα έγγραφα, τα οποία πολλές φορές είναι ιδιαίτερα δυσανάγνωστα και δυσχεραίνουν την πρόοδο της έρευνας.
3η ΕΝΟΤΗΤΑ
Κλείνω την παρουσίαση με μια σταχυολόγηση των επιδιώξεων της έρευνας που διεξάγεται στη Διεύθυνση Ιστορίας Στρατού. Μετά την ολοκλήρωση της τρέχουσας εργασίας της σύνταξης περιληπτικών σημειωμάτων για το σύνολο του αρχείου, σκοπεύουμε να συνοψίσουμε τα αποτελέσματα σε ένα αρχειακό ευρετήριο. Σε δεύτερο χρόνο χρειάζεται να γίνει πιστή απόδοση στα ελληνικά των σημαντικών αποσπασμάτων με βάση τα ευρήματά μας, αλλά και του συνόλου του αρχείου. Σκοπεύουμε στον εμπλουτισμό των αρχειακών πηγών με επιπλέον σειρές μικροφίλμ καθώς και στην διασταύρωση του αρχειακού αυτού υλικού με άλλες πηγές. Η Διεύθυνση αφού ολοκληρώσει αυτή την αρχική επεξεργασία, σκοπεύει να διαθέσει το αρχείο και τα αποτελέσματα της έρευνας στο αναγνωστικό και ερευνητικό κοινό καθώς και σε οποιονδήποτε ενδιαφερόμενο φορέα.
Τέλος εκτιμούμε ότι σύντομα θα ολοκληρωθεί η επιμέλεια βιβλίου της Δνσης με βάση τα υπόψη αρχεία και θα αφορά στη δράση της 1ης Γερμανικής Μεραρχίας στην Ήπειρο.
Στην οθόνη προβάλλεται μικρός αριθμός φωτογραφιών των Γερμανικών Στρατευμάτων στην Αθήνα».
Στη συνέχεια η διδάκτωρ Ιστορίας Έφη Πασχαλίδου, αναφέρθηκε διεξοδικά στα πρώτα επιλεγμένα ευρήματα της μέχρι τώρα έρευνας:
«1 Το αρχειακό υλικό που προσφέρεται από την οπτική γωνία του κατακτητή και θύτη, αποτελεί ουσιαστική συμβολή στην τεκμηρίωση συγκεκριμένων στόχων, ορισμένης χρονικής στιγμής, σε διάφορες γεωγραφικές περιοχές της Ελλάδας. Είναι το συγκεκριμένο υλικό που προσφέρει το ίδιο το χιτλερικό κράτος, τα σιωπηρά φωτισμένα ντοκουμέντα, γνήσια και αδιάψευστα ιστορικά στοιχεία, που η απεικόνισή τους μόνο την αλήθεια μπορεί να αποδείξει. Αυτή είναι και η ειδοποιός διαφορά του συγκεκριμένου αρχειακού υλικού που διαθέτει η Διεύθυνση Ιστορίας Στρατού, από κάθε άλλη συγγραφή και έκδοση.
2 Η κατηγοριοποίηση ευρημάτων δεν είναι απόλυτη, καθώς το κάθε έγγραφο αποτελεί πρωτογενή ιστορική πηγή, πλούσια και διαθέσιμη στην άντληση πληροφοριών. Ωστόσο, σε ένα διευρυμένο πλαίσιο, μπορούμε να διακρίνουμε:
— ΕΓΚΛΗΜΑΤΑ ΚΑΤΑ ΤΟΥ ΕΜΨΥΧΟΥ ΔΥΝΑΜΙΚΟΥ
Νεκροί_Αιχμάλωτοι_Εκτελεσθέντες (με πυροβολισμό/απαγχονισμό)_Όμηροι_Αντίποινα (μέτρα εξιλέωσης-τιμωρίας-αντεκδίκησης)_Καταναγκαστική εργασία (στρατόπεδα συγκέντρωσης)
— ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΕΣ – ΛΑΦΥΡΑ
Καταστροφή/εμπρησμός χωριών, κτηρίων, οπλισμού_Καταστροφή/επίταξη πλοίων_Λάφυρα (όπλα, εξοπλισμός, οχήματα, τρόφιμα, εφόδια, ζώα, χρυσός, μεταλλεύματα, πλοία)
— ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ
3 Η σειρά Τ315 περιέχει έγγραφα προερχόμενα από συγκεκριμένες μεραρχίες (αναφορές, διαταγές ή ημερολόγια) με σημαντική εγκληματική δραστηριότητα στον ελλαδικό χώρο, όπως αυτή της 1ης Ορεινής Μεραρχίας στην Ήπειρο, από τα τέλη Ιουνίου έως τον Δεκέμβριο του 1943.Η σειρά Τ78 περιέχει έγγραφα κυρίως με αναφορές που υποβλήθηκαν στην Ανώτατη Διοίκηση του Νοτιοανατολικού Μετώπου, κατά τα έτη 1943-1944, οπότε περιλαμβάνει σημαντικές καταγραφές γεγονότων και εγκληματικής δράσης των γερμανικών στρατευμάτων στο σύνολο της ελληνικής επικράτειας (όπως και σε άλλες χώρες, ιδιαίτερα της Νοοτιοανατολικής Ευρώπης), συνοπτικά, με στρατιωτικό πρωτόκολλο.
4 Στη διαφάνεια αυτή παρουσιάζεται ένα ανθολόγιο των λέξεων εκείνων που εμφανίζονται στα έγγραφα και οδηγούν στην καταγραφή των συγκεκριμένων ευρημάτων. «Λέξεις κλειδιά» κυρίως αναζητούνται και προκαλούν την προσοχή στους αναγνώστες των εγγράφων, ώστε να εντοπίζουν στοιχεία ενδιαφέροντος για την έρευνά μας. Αν και υπάρχει σαφής τυποποίηση, καθώς πρόκειται για στρατιωτικά έγγραφα, η ορολογία και η διαφοροποίηση στις λέξεις που χρησιμοποιούν οι συντάκτες των εγγράφων αναμφίβολα καταδεικνύει τον ιδεολογικό τους προσανατολισμό. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η εναλλαγή των όρων αντάρτες, κομμουνιστές, συμμορίτες ή εχθροί. Αντίθετα, σπάνια γίνεται διάκριση των θυμάτων σε πολίτες, αμάχους, γυναίκες ή παιδιά. Επίσης, οι συνεργάτες των Γερμανών, εμφανίζονται με τα ονόματα: εθνικιστές, αντικομουνιστές, εύζωνες ή εθελοντές.
5 ΕΓΚΛΗΜΑΤΑ ΚΑΤΑ ΕΜΨΥΧΟΥ ΔΥΝΑΜΙΚΟΥ
6 Στη διαφάνεια προβάλλεται παράδειγμα ταυτότητας ενός εγγράφου της 1ης Ορεινής Μεραρχίας σχετικά με την προέλαση των κατακτητών στα Ιωάννινα, το οποίο μάλιστα εφιστά την προσοχή στην κατασκοπεία των τηλεπικοινωνιών,’ καθώς ο εχθρός παρακολουθεί’.
7 Διαβάζω τις κυνικές οδηγίες:
«Κατά την εκκαθάριση της περιοχής των συμμοριτών θα πρέπει να γίνεται αιχμηρή επέμβαση. Όλες οι τοποθεσίες που οι συμμορίτες θα μπορούσαν να χρησιμοποιήσουν ως καταφύγια πρέπει να καταστρέφονται, ο ανδρικός πληθυσμός για τον οποίο δεν υπάρχει υπόνοια συμμετοχής στον αγώνα ή υποστήριξης των συμμοριών και δεν έχει εκτελεστεί, θα πρέπει να συλλαμβάνεται. Σε περιπτώσεις σαμποτάζ (δρόμοι, ανατινάξεις γεφυρών, αποκοπή τηλεφωνικών γραμμών) πρέπει να υπάρχουν αυστηρά αντίποινα (καταγράφονται ως ‘μέτρα εξιλέωσης’) εναντίον του τοπικού πληθυσμού. Τα αντίποινα αυτά θα έχουν επιτυχία μόνο εάν γίνουν γρήγορα και σε δημόσιους χώρους, εάν οδηγούνται οι συμμετέχοντες του σαμποτάζ στον τόπο καταγωγής τους, όπου θα πρέπει να απαγχονίζονται δημόσια (ακόμα και απέναντι στην οικογένεια των δραστών θα πρέπει να υπάρχει αδίστακτη στάση). Τυχόν ελαστικότητα στην αντιμετώπιση τέτοιων φαινομένων θα ερμηνεύεται από την τοπική κοινωνία ως αδυναμία και θα κοστίζει γερμανικό αίμα. Οποιαδήποτε τέτοια μέτρα θα πρέπει να αναφέρονται με λεπτομέρειες στις ημερήσιες αναφορές της Μεραρχίας. Μαζικότερες εκτελέσεις και εμπρησμός χωριών μόνον κατόπιν εντολής του τοπικού διοικητή».
8 Ιδιαίτερα συχνές είναι αντίστοιχες οδηγίες και κατευθύνσεις:
«Η επιχείρηση πρέπει να εκτελεστεί με σκληρότητα και ταχύτητα. Πρέπει να καταφερθούν χτυπήματα σε βάθος. Καθένας που θα βρεθεί με κατοχή όπλου ή είναι ύποπτος για κάτι άλλο θα πρέπει να εκτελείται επί τόπου. Κάθε χωριό που προβάλλει αντίσταση θα πρέπει να καταστρέφεται με εμπρησμό».
9 Προειδοποίηση στον ελληνικό πληθυσμό (διαταγή για στρατιώτες): Κάθε πολίτης που θα βρεθεί στην κατοχή του όπλο ή εξοπλισμός θα εκτελείται με πυροβολισμό. Σε κάθε πράξη σαμποτάζ η τιμωρία είναι εκτέλεση και εμπρησμός των χωριών.
Διαταγή για την εξονυχιστική εξέταση σπιτιών και τοποθεσιών προς αναζήτηση και κατάσχεση εχθρικών όπλων και ζώων. Ο πληθυσμός πρέπει να πληροφορηθεί ότι η κατοχή όπλων και εξοπλισμού τιμωρείται με θάνατο.
10 Ενδεικτικά, σταχυολογήθηκαν μερικές από τις πιο χαρακτηριστικές αναφορές:
Κρήτη: Επιχειρήσεις Εκκαθάρισης ΒΑ Βιάννου. 440 εχθροί νεκροί.
11 Λόγω της αντίστασης του κρητικού λαού δόθηκε εντολή για εκτελέσεις, καταστροφές χωριών και εξαφάνιση ανδρικού πληθυσμού.
Περιγραφή της μαχητικής συμπεριφοράς του πληθυσμού της Κρήτης ενάντια στους κατακτητές: Διαταγή για κάθε νεκρό ή τραυματία Γερμανό στρατιώτη να εκτελούνται 10 Κρητικοί, να καίγονται τα χωριά τους και όλοι οι άμαχοι να συλλαμβάνονται όμηροι.
12 Αντίποινα για εκτέλεση γερμανόφιλου Έλληνα: 12 όμηροι εκτελέστηκαν με πυροβολισμό.
Επιχειρήσεις εκκαθάρισης: 191 αντάρτες και ύποπτοι ανταρσίας εκτελέστηκαν μεπυροβολισμό. Περιοχή ανταρτών καταστράφηκε. 1.500 πολίτες εκτοπίζονται από τα σπίτια τους.
Όρη Ίδης: οι συλλήψεις έφθασαν τους 1.600 άνδρες.
Περιοχή Ρεθύμνου: μέτρα ενάντια στην κομμουνιστική προπαγάνδα: ο ανδρικός πληθυσμός εξαναγκάστηκε σε καταναγκαστική εργασία.
13 Εμβληματικός τόπος μαρτυρίου: 3 τοποθεσίες σε επιπλέον αντίποινα καταστράφηκαν με εμπρησμό. Τα Καλάβρυτα καταστράφηκαν ολοσχερώς. 511 άνδρες πολίτες εκτελέστηκαν με πυροβολισμό. Κατά τη συνέχεια επιχειρήσεων αντιποίνων στα Καλάβρυτα: 1 περιοχή και 2 μοναστήρια καταστράφηκαν.
14 Υπάρχουν αναφορές από ολόκληρη την κατακτημένη Ελλάδα: Αντίποινα στην ενέδρα ΝΔ Γυθείου: 25 όμηροι εκτελέστηκαν με πυροβολισμό.
ΝΔ Γυθείου: ενέδρα ανταρτών σε μεραρχία μεταφορών. Αμφίπλευρες απώλειες. Αντίποινα για την ενέδρα σε ράγες τρένου. ΝΑ Τρίπολης: 50 όμηροι απαγχονίστηκαν.
15 Στα ευρήματα περιλαμβάνονται πολύ συγκεκριμένα στοιχεία για ανθρώπινες απώλειες με νεκρούς, αιχμαλώτους, εκτελεσθέντες και ομήρους. Επίσης, δίνονται συνήθως στοιχεία για το αν οι απώλειες προήλθαν από μάχες ή από αντίποινα. Η δράση του κατακτητή είναι προδιαγεγραμμένη. Ήταν όμως η Αντίσταση του ελληνικού λαού, εκείνη που πυροδότησε τις λυσσώδεις αντιδράσεις του. Αντίποινα για την καταστροφή γέφυρας και τη δολοφονία ενός Γερμανού στρατιώτη στην Τρίπολη : περιοχή ανταρτών καταστράφηκε. 30 κομμουνιστές εκτελέστηκαν με πυροβολισμό.
Αντίποινα: 9 χωριά καταστράφηκαν. 142 άνδρες πολίτες εκτελέστηκαν με πυροβολισμό.
Ελαία: 125 εχθροί νεκροί, 66 αιχμάλωτοι, όπλα και άλλα λάφυρα. 1 αποθήκη ρουχισμού και 1 τροφίμων κατασχέθηκαν. Μεγάλες ποσότητες σιτηρών και ζώων κατάσχονται.
16 Μπλόκα στην Αθήνα – 25 κομμουνιστές εκτελέστηκαν με πυροβολισμό. 70 κομμουνιστές ύποπτοι συνελήφθησαν. Και στην Καλαμάτα – 200 ύποπτοι αντάρτες συνελήφθησαν. 25 χμ. Δ Θεσσαλονίκης. Την καταστολή μεγάλης κομμουνιστικής διαδήλωση με τη βία των όπλων, ακολούθησαν 400 συλλήψεις.
17 Αντίποινα για την ενέδρα στον οδικό άξονα Αγρινίου-Μεσολογγίου. 120 κομμουνιστές εκτελέστηκαν με πυροβολισμό ή απαγχονισμό. Σε επιχειρήσεις Ν του Ολύμπου, η τοπική αντίσταση του εχθρού εκτοπίστηκε και ο πληθυσμός κατέφυγε στην πλειοψηφία του στα βουνά.116 προσωρινά αιχμαλωτίστηκαν, ενώ οι εγκαταλειμμένοι τόποι καταστράφηκαν με εμπρησμό.
18 ΝΔ της Νεάπολης σε συμπλοκές με μέτριας δύναμης αντάρτικη ομάδα, 15 εχθροί νεκροί, πολλοί τραυματίες και 1 περιοχή καταστράφηκε. Πολλοί πολίτες λόγω συνεργασίας με αντάρτες εκτελέστηκαν με πυροβολισμό. Στις διερευνητικές επιχειρήσεις σε Καλαμάτα, Σπάρτη και Πάτρα, περίπου 3.000 Έλληνες αιχμαλωτίστηκαν.
19 Σε επιχειρήσεις εναντίον ανταρτών νότια του Ολύμπου, 37 άνδρες γειτονικής περιοχής αιχμαλωτίστηκαν ως όμηροι. Ήταν εκείνοι που τελικά εκτελέστηκαν με πυροβολισμό, ως αντίποινα για ενέδρα σε εργοστάσιο χρωμίου.
20 Στη διαφάνεια, μία κατάσταση με ονόματα αιχμαλώτων, ο τόπος καταγωγής, το επάγγελμα και η ηλικία τους. Υπάρχουν επίσης κατάλογοι με ονόματα Ελλήνων αντιστασιακών αλλά και συνεργατών των Γερμανών.
21 Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζουν διάφορα ευρήματα που δεν αναφέρονται σε συγκεκριμένες εγκληματικές ενέργειες, αλλά σε στοιχεία που αφορούν τον πληθυσμό, τη στάση του, τις ενέργειες και τη συμπεριφορά των Γερμανών στρατιωτών απέναντι σε διαταγές για την αντιμετώπιση καταστάσεων ή στη συνεργασία με Έλληνες πληροφοριοδότες. Το έγγραφο με ημερομηνία Αυγούστου 1943, αναφέρεται στη ρίψη ποσότητας χρυσού από τους Βρετανούς, με αεροπλάνο, στα Ιωάννινα. Επίσης στην παρουσία Εβραίων και στη συνδρομή του Ερυθρού Σταυρού προς τους αντάρτες. Κατασχέθηκαν 19 ράβδοι χρυσού ενώ υπάρχει εκτίμηση ότι ποσότητα χρυσού αντίστοιχη με 30 εκατομμύρια δραχμές (εμπορική αξία σε αγγλικές λίρες) είχε περιέλθει στην περιοχή τους τελευταίους τρεις μήνες. Η Εβραική Κομμουνιστική Επιτροπή, επίσης συλλέγει χρηματική βοήθεια για τους αντάρτες. Τέλος, η Μεραρχία παρακαλεί να ληφθεί απόφαση σε ποια υπηρεσία θα πρέπει να μεταφερθεί ο μέχρι τώρα κατασχεθείς χρυσός.
22 Αντίστοιχο απόσπασμα με διαφορετικές αξιοποιήσιμες πληροφορίες, είναι αυτό που φαίνεται στην προβολή και αναφέρεται στην Παραμυθιά Θεσπρωτίας: …Οι εργαζόμενοι στις εμπορικές επιχειρήσεις είναι, κατά κύριο λόγο, αξιωματικοί ή πολιτικοί υπάλληλοι και χαρακτηρίζονται ύποπτοι. Σε όλα τα μαγαζιά της Παραμυθιάς, υπάρχει αγγλικός χρυσός. Ο πωλητής στον οποίο βρέθηκε αγγλικός χρυσός και ένα σημαντικό ποσό δραχμών, στάλθηκε επίσης στις φυλακές. Μεγάλη ποσότητα τροφίμων μεταφέρεται από τον Δημοσθένη Ρήγο, σε ένα δωμάτιο στην Παραμυθιά.
Το όνομα Πιτούλης, εμφανίζεται όλο και περισσότερο στις ανακρίσεις. Πρόκειται για μια οικογένεια στην Αθήνα η οποία χρηματοδοτεί και οργανώνει στρατιωτικές ομάδες στη βορειοδυτική Ελλάδα (κυρίως Θωμάς και Δήμος Πιτούλης).
Ο Ερυθρός Σταυρός, υπό την καθοδήγηση του Επισκόπου Ιωαννίνων, χρησιμοποιείται για τη διανομή τροφίμων, ρουχισμού και χρημάτων.
Το ελληνικό κράτος πληρώνει 400.000 δραχμές σε κάθε θύμα αντιποίνων.
23 Ακόμη, ενδεικτικά, συναντούμε προσωπικά έγγραφα Γερμανών αξιωματικών, με ποινές και στρατιωτικές δικαστικές αποφάσεις.
24 Δεν απουσιάζουν κάποιες πιο «ιδιαίτερες» πληροφορίες από διαταγές ή αναφορές για συγκεκριμένες συμπεριφορές των γερμανικών στρατευμάτων που στοιχειοθετούν την ευρύτερη κοινωνικά, εγκληματική δράση της Βέρμαχτ.
25. Στην ομάδα των εγγράφων που αναφέρονται σε ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΕΣ – ΛΑΦΥΡΑ, , παράλληλα με τα στοιχεία για τις ανθρώπινες απώλειες, υπάρχουν ενδιαφέρουσες πληροφορίες για καταστροφές/εμπρησμούς χωριών, κτηρίων, οπλισμού, πλοίων, λιμανιών. Ακόμη, για καταναγκαστική εργασία (στρατόπεδα συγκέντρωσης) και κάθε είδους λάφυρα (όπλα, εξοπλισμό, οχήματα, τρόφιμα, εφόδια, ζώα, χρυσό).
26 Οι καταστροφές περιοχών, χωριών και πόλεων, άλλες πολύ και άλλες λιγότερο γνωστές, είναι εξαιρετικά συχνές και γίνονται με δραματικά λιτό, λακωνικό τρόπο. Έγγραφα εδώ, με αναλυτική αναφορά της καταστροφής του Κομμένου της Άρτας στις 16.08.43: ολοσχερής εμπρησμός του χωριού, 150 πολίτες έχασαν την ζωή τους, σπίτια καταστράφηκαν ή κάηκαν με χειροβομβίδες. Το σύνολο των ζώων και του μαλλιού κατασχέθηκε. Από τον εμπρησμό των σπιτιών καταστράφηκε μεγάλο μέρος πυρομαχικών και όπλων.
27 Κρήτη, Όρος Ίδη: Σε αντίποινα, 4 περιοχές ανταρτών καταστράφηκαν. Περίπου 200 άτομα υποχρεώθηκαν σε καταναγκαστική εργασία. Καταλύματα ανταρτών καταστράφηκαν. Όπλα, ρουχισμός, υλικό φροντίδας κατασχέθηκαν.
28 Ακόμη και σε περιοχές που βρίσκονταν υπό τη δεινή βουλγαρική κατοχή, η παρουσία των Γερμανών στοιχειοθετείται: Διαταγή για την κατάληψη και χρήση όλων των ταχυδρομείων Αλεξανδρούπολης – Ξάνθης – Κομοτηνής – Κεραμωτής, καθώς και του εξοπλισμού τους. Επίταξη μέρους των εργαζομένων για τις ανάγκες της επικοινωνίας των Γερμανών . Ακόμη τα στρατεύματα που βρίσκονται στη γέφυρα του Νέστου διατάσσονται να κατάσχουν όλα τα άλογα και τους όνους της περιοχής.
29 Διαταγές για τα λιμάναι του Πόρτο Λάγος και της Αλεξανδρούπολης, ώστε να καταληφθούν με επίθεση από Ανατολή ή Δύση και να παραμείνουν στη γερμανική κατοχή. Πρέπει όλες οι εκεί εγκαταστάσεις, πλοία και μηχανές να περιέλθουν στα χέρια μας, σημειώνει ο συντάκτης του εγγράφου.
30 Καταστροφές πλοίων: ΝΑ Πελοποννήσου: 18 πλοιάρια ανταρτών βυθίστηκαν, 13 καταστράφηκαν στην ξηρά και 4 κατασχέθηκαν. Σε επιχειρήσεις ΝΔ του Αστακού Αιτωλοακαρνανίας,15 μηχανοκίνητα πλοία και πλοιάρια ανταρτών λαφυραγωγήθηκαν ή καταστράφηκαν. Σε επιχειρήσεις εκκαθάρισης: Ν Πελοποννήσου 3 πλοιάρια ανταρτών κατασχέθηκαν και 13 βυθίστηκαν ή καταστράφηκαν.
31 Σύμφωνα με αναφορά Γερμανών αξιωματικών, 20 μόνο από τους 200 Έλληνες εργάτες που διατάχθηκαν, λαμβάνουν μέρος σε έργα στο λιμάνι του Πειραιά. Η απροθυμία να εργαστούν εκλαμβάνεται ως εχθρική πράξη απέναντι στις δυνάμεις κατοχής. Σε αυτό όπως και σε άλλα χωρία των αρχείων αναδεικνύεται η πολλαπλότητα των μορφών αντίστασης του ελληνικού λαού στα γερμανικά στρατεύματα, καθώς αντίστοιχα και οι διαφορετικές αφορμές για μια σειρά εξίσου πολύμορφων εγκληματικών αντιποίνων των δυνάμεων κατοχής.
32 Απόσπασμα εδώ από μία 10σέλιδη κατάσταση με λάφυρα. Κυρίως όπλα, οχήματα και εξοπλισμός.
33 Συναντούμε βέβαια και πολύ αναλυτικές περιγραφές του περιεχομένου, όπως αυτή η κατάσταση με λάφυρα στην περιοχή των Ιωαννίνων, ήδη από τις αρχές Μαΐου 1941.
34 Λάφυρα: κατά μήκος της γραμμής του Στρυμόνα υπάρχουν πυροβόλα και πυρομαχικά. Επίσης, διαφορετικά οχήματα και μεταλλεύματα. Περιοχή Καλλικράτειας: Βρέθηκαν 7 όπλα, 1 κυνηγετικό όπλο και 6 πιστόλια. 50 άνδρες που κατάγονταν από μακρινά χωριά ήταν ύποπτοι και εκτελέστηκαν με πυροβολισμό. Ο τόπος εξολοθρεύτηκε…
35 Αναφορά για κατασχέσεις εφοδίων και τροφίμων στα Γιαννιτσά, τη Σκύδρα και την Έδεσσα… Περιοχή Αριδαίας: Πολλές εχθρικές απώλειες. Εμπρησμός περιοχής ανταρτών. 300 βοοειδή και 50 γεωργικά εργαλεία κατασχέθηκαν.
36 Κατάσταση λαφύρων από επιχειρήσεις στον Όλυμπο. 79 όπλα … … …10.500 βοοειδή, 18 καταλύματα ανταρτών, 55 αποθήκες υλικών, 16 τοποθεσίες. Καταστράφηκαν.
37 Λάφυρα από την επιχείρηση “Pfingstrose”: όπλα, εκρηκτικό υλικό, περίπου 3.000 μάλλινα χαλιά, 15.000 οκάδες σιτηρά (διευκρίνηση ότι η 1 οκά αντιστοιχεί σε περίπου 1 κ ¼ του κιλού), 2.500 κιλά λάδι, 30 αιγοπρόβατα. Καταστράφηκαν: 60 στρατόπεδα ανταρτών, 1 χώρος φροντίδας, 1 φούρνος
38 Στην Εύβοια, όπου 50 σπίτια αντιστασιακών κάηκαν ολοσχερώς, ως πρώτα αντίποινα. Σε επιχείρηση εκκαθάρισης των κατακτητών, αναφέρεται επίσης ότι ΒΔ του Αλιβερίου βρέθηκαν όπλα και σφαίρες καθώς και ένας σάκος με 180 χρυσές λίρες. Τα λάφυρα ωστόσο μπορεί να είναι 500.000 κονσέρβες, 400 οχήματα, 2 κανόνια ή 100 σκηνές, όπως φαίνεται στο απόσπασμα.
39 Αναφέρονται πολλές καταστροφές περιοχών, κτηρίων, πυρομαχικών. Δίνονται στοιχεία για λάφυρα, ιδίως πολεμικού υλικού και εφοδίων, ενώ άλλα αναφέρονται σε τρόφιμα, βοοειδή, σιτηρά, ρουχισμό και είδη που θα χρησίμευαν στον ελληνικό πληθυσμό για την επιβίωσή του. Αναφορές έχουμε σε χρυσό, ή χρηματικά ποσά. Πέρα όμως από αυτά τα συγκεκριμένα ευρήματα, έχουμε πληροφορίες και αποσπάσματα που παρουσιάζουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον για την πολιτική κοινωνική και οικονομική κατάσταση του ελληνικού λαού καθώς και την αντιμετώπιση του πληθυσμού και της χώρας μας συνολικά, από τον κατακτητή.
Συνολικές λοιπόν καταστάσεις απωλειών του εχθρού στην Ελλάδα κατά εβδομάδα: (15.08.44): 982 νεκροί, 237 αιχμάλωτοι, 205 όπλα, 3 αποθήκες εφοδίων, 8 πλοία, 1 στρατιωτικό νοσοκομείο, 1 όχημα μεταφοράς και άλλα λάφυρα.
1.574 νεκροί, 135 αιχμάλωτοι, 76 συλληφθέντες, λάφυρα…. …
40 478 νεκροί, 89 αιχμάλωτοι, λάφυρα….
Στην περιοχή των Ιωαννίνων, γερμανικές μονάδες παρενοχλήθηκαν από τον εχθρό στην περιοχή Νεγράδες-Καρυές. Οι αντάρτες είχαν 18 απώλειες Ως αντίποινα (‘τιμωρητικά μέτρα’ αναφέρονται) καταστράφηκαν οι περιοχές Ασπράγγελοι και Ελάτη. Κατά τη διάρκεια της πυρκαγιάς που προκλήθηκε από τον εμπρησμό, έγιναν εκρήξεις των όπλων που έκρυβαν οι κάτοικοι. Οι περιοχές Μονοδένδρι-Βίτσα πυρπολήθηκαν από πυροβολικό
41 Το Ημερολόγιο του Διοικητή των γερμανικών δυνάμεων στην Αθήνα: 10:00 Ξενοδοχείο King George. Το πρόγραμμα της ημέρας περιλάμβανε κατάσχεση πολεμοφοδίων, κατάληψη ραδιοφωνικού σταθμού, μέτρα ελέγχου κυκλοφορίας, κατάληψη αποθηκών εφοδίων και λαφύρων.
Ο λαός της Αθήνας όμως αντιστεκόταν: Διαδήλωση διακόπηκε με διέλευση οχήματος: μερικοί νεκροί και τραυματίες. Πολλές συλλήψεις. Η περιοχή ησύχασε προσωρινά από απεργίες. Μέτρα αντιποίνων έχουν σχεδιαστεί.
42 Καταγράφοντας κάποια οικονομικά στοιχεία, σημειώνουμε το σχέδιο για την εκμετάλλευση των φυσικών πόρων της Ελλάδας, τις σκέψεις για την αξιοποίηση κοιτασμάτων χρυσού καθώς και τις αναφορές για χρηματοδοτήσεις προς τη Γερμανία.
43 Υπάρχουν χρήματα για τους κατακτητές, όπως προκύπτει από την πληροφορία που αφορά σε δαπάνη 5.000.000 δραχμών για την ψυχαγωγία των Ελλήνων πληροφοριοδοτών, των συνδέσμων και των γερμανικών μεραρχιών. Καταγράφεται αίτημα για αύξηση του ποσού από 500.000.000 σε 1.000.000.000 δραχμές.
44 Ωστόσο, ο πληθωρισμός στην οικονομία έχει επίδραση και στη ζωή των Γερμανών στρατιωτών και αξιωματικών καθώς προκαλεί χρέη εκατομμυρίων (Καταγράφεται στο έγγραφο ότι ο ίδιος ο Διοικητής, έχει οφειλή 12 εκατομμυρίων…).
45 Παράλληλα, 2.500 Έλληνες εργάτες δουλεύουν στην Κρήτη για τον γερμανικό στρατό, με πολύ χαμηλούς μισθούς που δεν αρκούν για να επιζήσει μια οικογένεια. Η αμοιβή τους ‘ανέρχεται’ σε 1.600-2.000 δραχμές, όταν 1 ψωμί κοστίζει 3.000 δραχμές.
Πρόκειται για έναν τραγικό κατάλογο χωρίς τέλος…».