Η αραβική Επανάσταση αλλάζει τα παγκόσμια γεωπολιτικά δεδομένα
(και η γνώμη τριών προσωπικοτήτων για τα γεγονότα)
Του Δημήτρη Κωνσταντακόπουλου
Μια από τις σημαντικότερες, βαθύτερες, πολιτικές και κοινωνικές επαναστάσεις στην ιστορία του αραβικού έθνους ξέσπασε στην κοντινή μας Αίγυπτο, κοιτίδα ενός από τους σπουδαιότερους και αρχαιότερους πολιτισμούς.
Η Αιγυπτιακή Επανάσταση, ακόμα στις πρώτες, αρχικές φάσεις, δεν έχει ανάλογο ιστορικό προηγούμενο στην περιοχή, μετά την Αλγερινή Επανάσταση, κυρίως εθνική που απέκτησε όμως στην πορεία και βαθιές κοινωνικές προεκτάσεις, και το Παλαιστινιακό Κίνημα, επίσης κυρίως εθνικό.
Η αφύπνιση των Αράβων, από την Τυνησία μέχρι την Υεμένη, μετατόπισε για πρώτη φορά τον φόβο από το λαό στους σατράπες, απειλώντας το σύνολο των καθεστώτων που στήριξαν την Pax Americana και Israeliana στην στρατηγικά κρισιμότερη περιοχή του πλανήτη. Είναι αδύνατο να προβλεφθούν οι εξελίξεις, «ανοιχτές» σε πολλές δυνατότητες/«σενάρια», το βέβαιο όμως είναι ότι θα επηρεάσουν βαθιά τα παγκόσμια γεωπολιτικά δεδομένα.
Η αιγυπτιακή επανάσταση χαρακτηρίζεται από μια ευρύτατη, ταχύτατη λαϊκή αυτοοργάνωση. Συγκροτούνται κάθε είδους επιτροπές, από επιτροπές π.χ. για την προστασία των φούρνων μέχρι επιτροπές τήρησης της τάξης. Σε μερικές περιοχές η αστυνομία ζητάει την άδειά τους για να κινηθεί. Στον πυρήνα της εξέγερσης είναι 19 κινήσεις νεολαίας με μισό εκατομμύριο μέλη, σύμφωνα με πληροφορίες από κύκλους της εξέγερσης.
Στο κέντρο του κινήματος είναι η εξέγερση κατά της διαφθοράς, έκφραση του βαθύτερου αιτήματος αξιοπρέπειας των Αράβων, αίτημα στο οποίο οι καλύτεροι αναλυτές αποδίδουν τις ήττες ΗΠΑ/Ισραήλ σε Ιράκ/Λίβανο. Οι Άραβες νοιώθουν βαθιά ταπεινωμένοι από τα καθεστώτα τους, κατεστραμμένοι από τις συνταγές ΔΝΤ που αυτά εφήρμοσαν, βαθειά προσβεβλημένοι από επεμβάσεις, προσβολές, περιφρόνηση που δέχτηκαν από τη Δύση. Η εξέγερσή τους δεν είναι συγκυριακή αναταραχή, αλλά «εκδίκηση της ιστορίας», βαθύ κύμα «μακρού ιστορικού χρόνου», που μπορεί να «συντονισθεί» με τη γενικότερη αφύπνιση της περιφέρειας, αμφισβήτησης του μονοπολισμού που εκφράζεται, με διαφορετικές μορφές και τρόπους, σε Ινδία, Κίνα, Λατ. Αμερική, Ρωσία. Αυτό βέβαια παραμένει υπόθεση εργασίας, υπάρχουν κι άλλες, όπως η πιθανότητα εμφυλίων πολέμων και νέας πολυδιάσπασης του αραβομουσουλμανικού κόσμου, που θα ματαιώσουν τις προσδοκίες των εξεγερμένων. Ήδη, δύο εκατομμύρια αστυνομικοί του καθεστώτος Μουμπάρακ και ένα εκατομμύριο άτομα στενά συνδεδεμένα με το καθεστώς, είναι έτοιμα να ματοκυλίσουν την Αίγυπτο, για να κρατηθούν στην εξουσία. Τη στιγμή που γράφονται αυτές οι γραμμές, όλα δείχνουν ότι το κλειδί των εξελίξεων το κρατάει ακόμα ο στρατός στα χέρια του.
Η αιγυπτιακή εξέγερση, όπως και η τυνησιακή, δεν είναι «ισλαμικές». Φυσικά, το Ισλάμ, σε διάφορες εκδοχές, παραμένει κύριος υποψήφιος ηγέτης της νέας Αιγύπτου, σε συνθήκες ιστορικής χρεοκοπίας του αραβικού εθνικισμού/σοσιαλισμού. Αλλά ούτε βέβαιο ότι θα επικρατήσει είναι, ούτε τι είδους θα είναι. Η επανάσταση υποχρεώνει και την αντιπολίτευση να υποταγεί στις λαϊκές προσδοκίες, διαμορφώνει νέα πολιτικά υποκείμενα. Και η κρίση είναι τόσο βαθειά, που δεν επιδέχεται εύκολες λύσεις. Άραβας συνομιλητής των Αδελφών Μουσουλμάνων μας έλεγε προ μηνών, ότι η οργάνωση απεύχεται να αναλάβει την εξουσία και τις ευθύνες της!
Ελλάδα, Κύπρος, Μέση Ανατολή
Το ΥΠΕΞ μάλλον αιφνιδιάστηκε από την αιγυπτιακή εξέγερση. Ανώτερα στελέχη του, που διατηρούσαν άριστες σχέσεις με το αιγυπτιακό καθεστώς, «ορκίζονταν» μέχρι πρότινος, ότι ο υιός Γκαμάλ Μουμπάρακ είναι ο βέβαιος διάδοχος! Τώρα τρέχουν και δεν φτάνουν. Οι αραβικές εξεγέρσεις βρήκαν Ελλάδα και Κύπρο, κάποτε τις πιο φιλοαραβικές ευρωπαϊκές χώρες, με ένα τεράστιο πολιτικό κεφάλαιο και ακτινοβολία σε όλη την Ανατολή, να ολοκληρώνουν ριζική στροφή στη μεσανατολική πολιτική τους. Οι οπαδοί αυτής της στροφής λένε ότι πρέπει να συνεχισθεί, υποστηρίζοντας ότι το Ισραήλ έχει ανάγκη Κύπρο και Ελλάδα περισσότερο από ποτέ. Ναι, απαντούν οι σκεπτικιστές, αυτό ακριβώς όμως κάνει επικίνδυνες τις πολύ στενές σχέσεις με αυτή τη χώρα, που είναι σήμερα περισσότερο απομονωμένη από ποτέ άλλοτε στην ιστορία της και της οποίας μόνο σίγουροι δεν μπορούμε να είμαστε για το μέλλον. Οι ίδιοι υπογραμμίζουν ότι το Ισραήλ μπορεί να μπει στον πειρασμό να «κανονίσει» ορισμένους λογαριασμούς του, φερ’ ειπείν με την Τουρκία, μέσω Ελλάδας. Οι περισσότεροι πάντως συμφωνούν ότι θα χρειαστεί πολύ μεγάλη τέχνη για να ελιχθεί η Αθήνα στο μεσανατολικό ναρκοπέδιο, αποφεύγοντας να γίνει μέρος του ηφαιστείου. Τα οικονομικά προβλήματα της χώρας, τα προβλήματα της ΕΕ, οι «μη σχέσεις» με τη Ρωσία, καθιστούν επίσης πιο τρωτή και επικίνδυνη τη θέση της Αθήνας και επηρεάζουν αρνητικά τη θέση της Λευκωσίας.
ΕΝΑ ΑΡΑΒΙΚΟ ΚΑΙ ΨΗΦΙΑΚΟ 1848
Τρεις άνθρωποι με βαθειά γνώση, και δεκαετίες εμπλοκής στα προβλήματα της Μέσης Ανατολής, μοιράζονται με τους αναγνώστες του «Κ.τ.Ε.» τις εκτιμήσεις τους για τις δραματικές εξελίξεις στην Αραβία. Πρόκειται για τον Κύπριο «Γιατρό» Βάσσο Λυσσαρίδη, τον Αιγύπτιο οικονομολόγο Σαμίρ Αμίν και τον Γάλλο δημοσιογράφο και συγγραφέα Ιγκνάσιο Ραμονέ.
ΒΑΣΣΟΣ ΛΥΣΣΑΡΙΔΗΣ
Αγωνία για την Αίγυπτο, επιφύλαξη για τις «συμμαχίες» Ελλάδας/Κύπρου με Ισραήλ
Από αυτούς που γνωρίζουν καλύτερα τη Μέση Ανατολή, «εν όπλοις» σύντροφος των μεγάλων εθνικοαπελευθερωτικών κινημάτων Ασίας και Αφρικής, προσωπικός φίλος των Νάσερ, Αραφάτ και πατρός Ασαντ, ο «Γιατρός» παρακολουθεί με πολύ αγωνία την αιγυπτιακή «εγκυμοσύνη», όπως τη χαρακτηρίζει. Η «δυναστεία» του Μουμπάρακ, κατεξοχήν ανθρώπου των ΗΠΑ στην περιοχή, δεν μπορεί, λέει, να επιβιώσει και ελπίζει στην ουσιαστική επικράτηση των λαϊκών επαναστατικών δυνάμεων που θα εγκαθιδρύσει καθεστώς γνήσιας δημοκρατίας και κοινωνικής προόδου. Μια προοδευτική δημοκρατία στη χώρα των 80 εκατομμυρίων, τόσο κοντά στην Κύπρο, θα έχει ευεργετική επίδραση σε όλους μας, τονίζει, δεν κρύβει όμως και τους φόβους του για ενδεχόμενη «εκτροπή» που να μην εγγυάται τις δημοκρατικές εξελίξεις.
Ο «Γιατρός» μιλάει με νοσταλγία για τον νασερισμό, που αγκάλιασε ο αιγυπτιακός λαός στο παρελθόν, παρόλο που δεν οδήγησε σε πλήρως δημοκρατικό καθεστώς, γιατί του απέδωσε την εθνική αξιοπρέπεια και χτύπησε διαφθορά, φεουδάρχες και μεγάλο κεφάλαιο. Αναγνωρίζει την «αρνητική» πλευρά του, τονίζοντας ότι σε κάθε προβληματική πλευρά αντιστοιχούσε και μια προοδευτική.
«Προσοχή, προσοχή, προσοχή», είναι η συμβουλή του σε όσους ενθουσιάστηκαν με την προοπτική ενός είδους «συμμαχίας» Ελλάδας, Κύπρου, Ισραήλ. Χρειάζεται εκμετάλλευση διαφόρων εμπλεκομένων και διαπλεκομένων συμφερόντων στην Αν. Μεσόγειο, απαιτείται όμως σωστή διάγνωση. Εκφράζει αμφιβολίες για το βάθος της τουρκοισραηλινής ρήξης. Τονίζει έντονα ότι, όταν μιλάμε για Μέση Ανατολή, από πλευράς όγκου λαών και διόδων μεταφοράς, μιλάμε κυρίως για τον αραβικό κόσμο. Οι οποιεσδήποτε πρωτοβουλίες πρέπει να είναι ισορροπημένες, ιδίως σε ότι αφορά τη θέση για το παλαιστινιακό.
Ο Χριστόφιας ακολουθεί, τουλάχιστον μέχρι τώρα, ισορροπημένη πολιτική στο θέμα. Η ανακάλυψη υδρογονανθράκων κοντά στην Κύπρο είναι σημαντικός παράγοντας εκτιμά, και θετικός και αρνητικός για το νησί. Η ισραηλινή πρόταση για σταθμό υγροποίησης αερίου στην Κύπρο, υποστηρίζει, ενέχει πολλούς κινδύνους και χρειάζεται σοβαρή στάθμιση πριν δοθεί οριστική απάντηση. Και το ζήτημα της ενέργειας και η στάση απέναντι στη Μέση Ανατολή απαιτούν πολύ σοβαρή πολιτική, χωρίς υπερβολές.
ΣΑΜΙΡ ΑΜΙΝ
Οι Αμερικανοί δεν αφήνουν την Αίγυπτο, το νέο καθεστώς δεν θα λύσει τα προβλήματα
Βετεράνος του αιγυπτιακού και γαλλικού κομμουνιστικού κινήματος, θεωρητικός της ανάπτυξης, από τους μεγάλους οικονομολόγους του 20ού αιώνα, φίλος και σύμβουλος του Ανδρέα, ο Αμίν διευθύνει το «Φόρουμ του Τρίτου Κόσμου», μοιράζοντας τον χρόνο του ανάμεσα Παρίσι, Κάιρο και Ντακάρ. Η Αίγυπτος, πιστεύει, είναι χώρα-κλειδί για τον έλεγχο των ΗΠΑ στον πλανήτη. Η Ουάσιγκτον δεν θα ανεχθεί την απομάκρυνσή της από την πλήρη υποταγή, που τη χρειάζεται επίσης το Ισραήλ για να συνεχίσει την αποικιοποίηση της Παλαιστίνης. Αυτό επιδιώκει η Ουάσιγκτον με την «ήπια μετάβαση», πιθανώς με παραίτηση Μουμπάρακ και ανάληψη της εξουσίας από τον Σουλεϊμάν της στρατιωτικής κατασκοπείας. Ο Μπαραντέι είναι «φιλελεύθερος» δημοκράτης, χωρίς αντίληψη για την οικονομία και κατανόηση των παραγόντων στη ρίζα της κοινωνικής καταστροφής. Στρατός και Υπηρεσίες θα μπορούσαν να τον δεχθούν ως εταίρο στη μετάβαση, αν αποδεχθεί τον ηγετικό ρόλο τους. Σε περίπτωση ομαλής μετάβασης και εκλογών, οι Αδελφοί Μουσουλμάνοι θα γίνουν η μεγαλύτερη κοινοβουλευτική δύναμη. Οι ΗΠΑ το αποδέχονται, τους χαρακτηρίζουν «μετριοπαθείς», που σημαίνει ότι έχουν αποδεχθεί την αμερικανική στρατηγική και θα αφήσουν ανενόχλητο το Ισραήλ. Οι ΑΜ είναι πλήρως υπέρ του υπάρχοντος συστήματος «ελεύθερης αγοράς» που εξαρτά απολύτως την Αίγυπτο από το εξωτερικό και έχουν αντιταχθεί στις εργατικές και αγροτικές κινητοποιήσεις. Οι Αμερικανοί θέλουν «πακιστανικό μοντέλο», συνδυασμό πολιτικού Ισλάμ και στρατιωτικών μυστικών υπηρεσιών. Οι ΑΜ μπορεί να δοκιμάσουν να εκτονώσουν τη βάση τους κατά των Κοπτών. Το κίνημα διαμαρτυρίας έχει τις ρίζες του στην αστική νεολαία, ιδίως διπλωματούχους χωρίς δουλειά, που υποστηρίζονται από τμήματα της μορφωμένης μεσαίας τάξης, δημοκράτες. Το νέο καθεστώς θα τους κάνει ορισμένες μικροπαραχωρήσεις, αλλά δεν θα πάει μακριά. Η κατάσταση θα άλλαζε αν επενέβαινε το εργατικό/αγροτικό κίνημα, αλλά δεν φαίνεται πιθανό. Αν και, όσο η οικονομική διαχείριση γίνεται με βάση το «παιχνίδι της παγκοσμιοποίησης», δεν μπορεί να λυθεί κανένα από τα προβλήματα που οδήγησαν στο κίνημα διαμαρτυρίας.
ΙΓΚΝΑΣΙΟ ΡΑΜΟΝΕ, πρώην Διευθυντής της Monde Diplomatique
‘Ένα αραβικό και ψηφιακό 1848
‘Οποιος διάβαζε τις εφημερίδες μας και άκουγε τις τηλεοράσεις μας θα νόμιζε, μέχρι πρότινος, ότι υπάρχουν δύο δικτατορίες στη Μέση Ανατολή: το Ιράκ του Σαντάμ και το Ιράν. Τώρα, μάθαμε ξαφνικά ότι δύο ακόμα χώρες, που τις αποκαλούσαμε «φίλες» ή «μετριοπαθείς», η Τυνησία του Μπεν ‘Αλι και η Αίγυπτος του Μουμπάρακ, είναι δικτατορίες! Οι εξεγερμένοι μας ανάγκασαν να πετάξουμε τις μάσκες της υποκρισίας μας. Ο Σαρκοζί ανακαλύπτει, με 23 χρόνια καθυστέρηση, την απελπισία που προκαλούσε το μαφιόζικο καθεστώς Μπεν Αλί. Η Σοσιαλιστική Διεθνής διαγράφει Μπεν Αλί και Μουμπάρακ.
Η Δύση ισχυριζόταν ότι υποστήριζε τις δικτατορίες της Νότιας Ευρώπης εναντίον του κομμουνισμού. Μετά στήριξε τις αραβικές δικτατορίες εναντίον του ριζοσπαστικού Ισλάμ. Οι αραβικές κοινωνίες δίνουν όμως καταπληκτικό μάθημα σε όσους τις περιγράφουν μανιχαϊστικά, είτε ως υποταγμένους δούλους, είτε ως υστερικούς φανατισμένους. Εμφανίστηκαν στις τηλεοράσεις και τους υπολογιστές, χάρη στην δουλειά του Αλ Τζαζίρα, και τι είδαμε; Λαούς που θέλουν κοινωνική πρόοδο, ουδόλως κατειλημμένους από θρησκευτικό φανατισμό, διψασμένους για ελευθερία, αγανακτισμένους με τη διαφθορά, αηδιασμένους με τις ανισότητες, να απαιτούν δημοκρατία. Μοιάζουν με όλες τις άλλες μοντέρνες, φωτισμένες αστικές κοινωνίες. ‘Όπως υποστηρίζει ο Μουλά Χισάμ Ελ Αλαουί: «Οι διαδηλωτές σε Τύνιδα και Κάιρο δεν έχουν κανένα θρησκευτικό σύμβολο. Πρόκειται για ρήξη γενεών που αρνείται τη θέση της «αραβικής εξαίρεσης»… Οι νέες τεχνολογίες του ‘Ιντερνετ προχωράνε το κίνημα…Προτείνουν νέα εκδοχή της κοινωνίας πολιτών όπου η άρνηση του αυταρχισμού πηγαίνει μαζί με την άρνηση της διαφθοράς»
Τα κοινωνικά ψηφιακά δίκτυα κινητοποιήθηκαν ταχύτατα κλονίζοντας σε χρόνο ρεκόρ τις εξουσίες. Είναι μία από τις σπάνιες φορές που η απελπισία των μαζών επέτρεψε τον θρίαμβο μιας επανάστασης προτού τα κινήματα βρουν την ευκαιρία να ωριμάσουν, αναδεικνύοντας εθνικούς ηγέτες.
Η κατάρρευση της τυνησιακής δικτατορίας έπεισε τους αραβικούς λαούς ότι τα καθεστώτα τους είναι «χάρτινες τίγρεις». Αυτό εξηγεί την επαναστατική άνοδο σε Ιορδανία, Υεμένη, Αλγερία, Συρία, Σαουδική Αραβία, Σουδάν και Μαρόκο, όπως στην Ευρώπη του 1848. Το Μαρόκο είναι χώρα πιο διεφθαρμένη από την Τυνησία, με μαφιόζικα κυκλώματα που φτάνουν στο Παλάτι, γενικευμένη πρακτική βασανιστηρίων. Το Παρίσι όμως στηρίζει τον Βασιληά. Οι αρχές του Μαρόκου μετακινούν στρατεύματα σε Ραμπάτ και Καζαμπλάνκα. Στις 29 Ιανουαρίου, ο Βασιληάς του Μαρόκου και οι στενότεροι συνεργάτες του ήρθαν μυστικά στη Γαλλία, να συμβουλευθούν ειδικούς στη διατήρηση της τάξης στο Υπουργείο Εσωτερικών. Ο μαροκινός λαός είναι όμως έτοιμος να ακολουθήσει το παράδειγμα των εξεγερμένων Αράβων εναντίον μιας ακόμα φίλης μας δικτατορίας.
Κόσμος του Επενδυτή, 6.2.2011 
