David Graeber
Χρέος: Τα πρώτα 5.000 χρόνια
μτφρ.: Γιάννης Βογιατζής, Γιώργος Καράμπελας, Γιάννης Πεδιώτης
εκδ. «Στάσει Εκπίπτοντες», σελ. 600
Χρέος: Τα πρώτα 5.000 χρόνια
μτφρ.: Γιάννης Βογιατζής, Γιώργος Καράμπελας, Γιάννης Πεδιώτης
εκδ. «Στάσει Εκπίπτοντες», σελ. 600
Θανάσης Βασιλείου
Αν το «χρέος», με τον ένα ή τον άλλο τρόπο, κυριαρχεί στην
καθημερινότητα, η συζήτηση περί χρέους δεν έχει σταματήσει για
τουλάχιστον 5.000 χρόνια. Η ένταξη του φαινομένου στον ανθρωπολογικό
πυρήνα και η προσπάθεια κατανόησής του μέσω της μελέτης των αρχέγονων
πιστωτικών διευθετήσεων, οδήγησε τον καθηγητή του Πανεπιστημίου του
Λονδίνου και του LSE, Ντέιβιντ Γκρέιμπερ, στην ιχνηλασία και τη σαρωτική
ιστορική αφήγηση των ποικίλων μορφών χρέους, αλλά και σε γόνιμες
παρεμβάσεις πάνω σε ακαδημαϊκά θέματα που, πολύ πριν από τον Ανταμ Σμιθ
και τον «Πλούτο των Εθνών», ίσως, πολύ πριν από τον Αριστοτέλη,
περιελάμβαναν τον αντιπραγματισμό, τις ανταλλαγές, την προέλευση του
χρήματος και της πίστωσης, των δανείων και των πιστωτικών καρτών.Στη Μεσοποταμία
Τα αρχεία χρεών που διατηρούσαν οι άνθρωποι της Μεσοποταμίας το 3.000 π.Χ. χωρίς τη μεσολάβηση χρήματος, η εμφάνιση των θρησκευτικών και φιλοσοφικών συστημάτων στην Αξονική Περίοδο (συνωστίζονται κατά τη διάρκειά της ο Κομφούκιος, ο Λάο Τσε, οι Ουπανισάδες, ο Βούδας, ο Πυθαγόρας κ.ά.), αλλά και η ανάγνωση της ιστορίας και των τεκμηρίων, δείχνουν ότι οι σύνθετες και ποικίλες σχέσεις χρέους, με την ευρύτερη έννοια, εμφανίστηκαν αρκετά πριν από την κυκλοφορία του χρήματος και πολύ πριν προκύψουν τα πολύπλοκα συστήματα του αντιπραγματισμού.
«Αν μας δείχνει κάτι αυτή η ιστορία», λέει ο Γκρέιμπερ, «είναι ότι δεν υπάρχει καλύτερος τρόπος νομιμοποίησης των σχέσεων βίας, από το να τις κάνεις να δείχνουν ηθικές και να τις αναπαλαιώνεις με τη γλώσσα του χρέους – ιδίως, επειδή αυτό δημιουργεί αυτομάτως την εντύπωση ότι ο αδύνατος κρίκος της υπόθεσης είναι αυτός που κάνει κάτι μεμπτό». Η συγκρότηση της κοινωνικής, θρησκευτικής, πολιτικής και οικονομικής «γλώσσας» που τείνει να επιβάλλει τον πιστωτή ως «έσχατη ηθική αρχή» έπαιξε τον ρόλο της. Για χιλιάδες χρόνια, ο πόλεμος ανάμεσα σε φτωχούς και πλούσιους έλαβε τη μορφή συγκρούσεων μεταξύ πιστωτών και οφειλετών με την αντιπαράθεση επιχειρημάτων υπέρ ή κατά της καταβολής τόκου ή εργασίας για την αποπληρωμή του χρέους, της αμνηστίας, της δήμευσης των κοπαδιών, της αποζημίωσης, της κατάσχεσης γης και αμπελώνων και του πουλήματος των παιδιών του εκπρόθεσμου χρεοφειλέτη ως σκλάβων. Και στο ίδιο πλαίσιο, τα τελευταία 5.000 χρόνια, με αξιοσημείωτη συχνότητα οι εξεγέρσεις ξεκινούσαν με τον ίδιο τρόπο: με την τελετουργική καταστροφή των μητρώων των οφειλών – δέλτοι, πάπυροι, τεφτέρια, όποια μορφή κι αν είχαν σε κάποιο συγκεκριμένο χώρο και χρόνο, και με ένα μόνον πρόγραμμα: την κατάργηση του χρέους και την όποια αναδιανομή του πλούτου.
Επαμφοτερίζουσα διαμάχη
Ο Γκρέιμπερ τιμήθηκε από την Εταιρεία Πολιτισμικής Ανθρωπολογίας (SCA) με το βραβείο Gregory Bateson το 2012, αφού το «Debt: The First 5.000 years» κρίθηκε πλούσιο, διεπιστημονικό, ανθρωπολογικά και εθνογραφικά γειωμένο και καινοτόμο, και ως ένα από τα σημαντικότερα βιβλία της χρονιάς, στον βαθμό που χρησιμοποιεί την κοινωνική πλευρά της οικονομικής σκέψης για να γεφυρώσει τη συμβατική σκέψη της οικονομικής και των σχολών της με τα ευρήματα της πρόσφατης γενιάς ανθρωπολόγων, του Keith Hart, του Marcel Mauss, του Karl Polanyi ή του Claude Levi-Strauss κ.ά., και τα πορίσματα της αρχαίας φιλοσοφικής σκέψης με αυτά της λαϊκής-καθημερινής σοφίας. Οι ριζοσπαστικές πολιτικές απόψεις του Ντέιβιντ Γκρέιμερ (η συμμετοχή του στα κοινωνικά κινήματα Direct Action Network και πρόσφατα στο Occupy Wall Street), δείχνουν μάλλον έναν στοχαστικό contrarian που επιχειρεί να δώσει ένα πληρέστερο νόημα στην επαμφοτερίζουσα διαμάχη περί χρέους, αμφισβητώντας «την ιερή αρχή ότι όλοι πρέπει να πληρώνουμε τα χρέη μας», αφού, τελικά, μόνο κάποιοι τα πληρώνουν ενώ κάποιοι άλλοι, όχι.
Ηθική σύγχυση
«Στη μακραίωνη ιστορία του χρέους», υποστηρίζει ο Γκρέιμπερ, «αυτό που ανακαλύπτουμε πρωτίστως είναι μια βαθιά ηθική σύγχυση, η πλέον ευδιάκριτη εκδήλωση της οποίας εδράζεται στην πίστη της πλειονότητας των ανθρώπων να θεωρούν ότι, πρώτον, το να ξεπληρώνεις το χρέος είναι ζήτημα ηθικής τάξης και, δεύτερον, ότι οποιοσδήποτε δανείζει χρήμα είναι ανήθικος». Ως προς το δεύτερο –διαδικασία που «δένει» την ιερότητα του πρώτου– ιστορικά, υπήρξαν δύο αποτελεσματικοί τρόποι για να αποφύγει τη ντροπή ένας πιστωτής: ή να αποποιηθεί την ευθύνη μεταθέτοντάς την σε κάποιον άλλο, ή να ισχυριστεί ότι ο χρεοφειλέτης είναι ακόμα χειρότερος.
Αν σκεφτούμε ότι, στη δική μας περίπτωση, της τρέχουσας κρίσης χρέους, αξιοποιήθηκαν και οι δύο παραπάνω διαδικασίες, ενώ στις παρυφές της κρίσης χρέους δεν χρησιμοποιήθηκαν εξίσου ρυθμίσεις που θα μαλάκωναν τον αντίκτυπο των προφανών καταχρήσεων –πράγματα που θα έκαναν τόσο η αρχαία Αθήνα όσο και η Ρώμη– τότε το βιβλίο θα πρέπει να διαβαστεί, όχι μόνον για την τολμηρότητά του αλλά, κυρίως, για την πρόδηλη επικαιρότητα του θέματος.
Πηγή: http://www.kathimerini.gr/751306/article/politismos/vivlio/sarwtikh-afhghsh–ths-istorias-toy-xreoys
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου