Η εκπόνηση στρατιωτικού σχεδίου από την ηγεσία του ΚΚΕ για την κατάληψη της εξουσίας μετά την αποχώρηση των Γερμανών (1943-1944)

Μετά την συνθηκολόγηση της Ιταλίας, την διαφαινόμενη ήττα του Άξονα και την σοβαρή ενδυνάμωση του ΕΛΑΣ με οπλισμό, τέθηκε στις τάξεις της ηγεσίας του ΚΚΕ το ζήτημα της κατάληψης της εξουσίας στην Ελλάδα μετά την αποχώρηση των Γερμανών. Στο άνοιγμα της συζήτησης αυτής συντέλεσε και η ολοφάνερη ενδυνάμωση του ΕΛΑΣ και η απόλυτη επικράτηση του στα 2/3 της Ελληνικής υπαίθρου. Το θέμα της κατάληψης της εξουσίας ξεκίνησε να εξετάζεται από το πολιτικό γραφείο της Κεντρικής επιτροπής τον Αύγουστο του 1943, μετά από πρόταση των  Γιάννη Ιωαννίδη και Γιώργη Σιάντου.

 Για να εκπονηθεί το σχέδιο δημιουργήθηκε μια ξεχωριστή επιτροπή αποτελούμενη από τους Ζεύγο, Βατουσιανό, Χατζή, Δανιηλίδη, Τιμογιαννάκη ενώ αυξημένες αρμοδιότητες είχε ο Βασίλης Μπαρτζιώτας ("Φάνης") γραμματέας της Κομματικής Οργάνωσης Αθήνας. Αρχικώς κάποια από τα μέλη της επιτροπής έφεραν αντιρρήσεις για την εκπόνηση του σχεδίου καθώς το θεωρούσαν εντελώς θεωρητικό, χωρίς πραγματικά δεδομένα, ενώ αφορούσε μια μελλοντική χρονική στιγμή που στην συγκεκριμένη συγκυρία έμοιαζε πολύ μακρινή.

Ακολούθησε μια κομματική σύσκεψη της επιτροπής αυτής στην οποία συμμετείχε και ο Πέτρος Ρούσος (λίγο πριν φύγει για το Κάϊρο) αλλά και τρεις αξιωματικοί της Κ.Ε. του ΕΛΑΣ. Μεταξύ αυτών ήταν και ο Θεόδωρος Μακρίδης (ο "Έκτορας"), ο σημαντικότερος και πλέον καταρτισμένος αξιωματικός (ήταν απόστρατος μόνιμος αξιωματικός) που είχε και τον ρόλο του εισηγητή. Σύμφωνα με το σχέδιο που ανέπτυξε, προβλεπόταν ότι ο ΕΛΑΣ μέχρι την απελευθέρωση (που ακόμη τότε φάνταζε πολύ μακρινή), θα συγκροτούσε ένα Σώμα Στρατού στην Αθήνα αποτελούμενο από δύο ταξιαρχίες. Μετά την οριστική αποχώρηση των Γερμανών οι δύο ταξιαρχίες θα καταλάμβαναν στρατηγικά σημεία των Αθηνών, αλλά κατ΄εξοχήν το τρίγωνο Μακρυγιάννη - Φιλοπάππου - Ακρόπολη, στο οποίο βρίσκονταν τα σημαντικότερα κρατικά κτήρια. Ο Μακρίδης αξιοποιούσε γόνιμα 

Θεόδωρος Μακρίδης ("Έκτωρας")

την εμπειρία που είχε από τα πολλά στρατιωτικά κινήματα του Μεσοπολέμου, των οποίων οι εμπνευστές πάντοτε είχαν ως βασικό στόχο να καταλάβουν την περιοχή αυτή για να γίνουν κύριοι της κατάστασης. Ο ίδιος είχε λάβει μέρος στο Βενιζελικό κίνημα του 1935 και είχε αποστρατευθεί μετά την αποτυχία του, με τον βαθμό του Λοχαγού.

Το σχέδιο του Μακρίδη έμοιαζε γενικόλογο και προέβλεπε ενέργειες κατά των δυνάμεων της δοσιλογικής κυβέρνησης στο Λεκανοπέδιο αλλά ανέφερε ρητά πως πιθανή αντιπαράθεση με τους Άγγλους ήταν εκτός σχεδιασμού καθώς σε ένα τέτοιο ενδεχόμενο ο ΕΛΑΣ δεν θα είχε καμία ελπίδα επιβολής. Το σχέδιο αυτό εμπεριείχε χάρτες στους οποίους αναφέρονταν λεπτομερώς οι κινήσεις των μονάδων, δεν προέβλεπε αυθόρμητη λαϊκή κινητοποίηση (κάτι που σύμφωνα με τον Μπαρτζιώτα ήταν αδυναμία του σχεδίου), συντάχθηκε γραπτώς και εγκρίθηκε ομόφωνα από την επιτροπή αφού έγιναν κάποιες επουσιώδεις τροποποιήσεις.Αξίζει να σημειωθεί ότι το σχέδιο είχε ξεκινήσει να συζητείται πριν να πάει η αντιπροσωπεία του ΕΑΜ στο Κάϊρο και γίνει η τελική άκομψη αποπομπή της από τους Άγγλους. Το σχέδιο αυτό στην τελική του μορφή σύμφωνα με τον Μακρίδη, παραδόθηκε σε δύο αντίτυπα στην καθοδήγηση του κόμματος χωρίς ο ίδιος να κρατήσει αντίτυπο. Ένα αντίτυπο παρέλαβε ο Ιωαννίδης τον Νοέμβριο του 1943 και σύμφωνα με την μαρτυρία του αφού το διάβασε, το έκρυψε. Αργότερα σύμφωνα πάντα με την μαρτυρία του, το έκαψε. Το δεύτερο αντίτυπο το παρέλαβε η Χρύσα Χατζηβασιλείου, η οποία ομοίως αρχικώς το έκρυψε, ενώ το 1945, διαβεβαίωνε την ηγεσία του κόμματος της ότι το κατείχε ακόμη και ότι σκόπευε να το διαφυλάξει.Το σχέδιο το διάβασε και ο Σιάντος, ο οποίος σύμφωνα με τον Ιωαννίδη, το βρήκε "καλό και επιστημονικά καμωμένο".

Το σχέδιο για την τελική κατάληψη της εξουσίας από το ΚΚΕ που είχε εκπονήσει ο Μακρίδης δεν έμεινε χωρίς αναπροσαρμογές. Συγκεκριμένα σύμφωνα πάντα με την μαρτυρία Μακρίδη, τον Μάρτιο η τον Απρίλιο του 1944 εκπονήθηκε νέο σχέδιο κατάληψης της εξουσίας από τον ΕΛΑΣ Αθηνών, ως παραλλαγή του πρώτου. Για το δεύτερο σχέδιο υπάρχει και σχετική μαρτυρία του Μπαρτζιώτα ο οποίος μιλάει για απλή "επεξεργασία" του πρωτότυπου σχεδίου του Μακρίδη. Τελικώς, σύμφωνα πάντα με τον Μακρίδη, εκπονήθηκε και τρίτο σχέδιο τον Αύγουστο του 1944, το οποίο άλλαξε όλα τα δεδομένα των δύο προηγούμενων καθώς προέβλεπε πλέον και την πιθανότητα της ένοπλης ρήξης με τους Άγγλους. Το σχέδιο αυτό τελικώς εφαρμόστηκε στην ένοπλη αναμέτρηση του Δεκέμβρη με τραγικές συνέπειες για το ΚΚΕ και τους υποστηρικτές του. Σύμφωνα με τον Γρηγόρη Φαράκο τα σχέδια αυτά είχαν ως στόχο την επικράτηση των δυνάμεων του ΕΑΜ μετά την απομάκρυνση των Γερμανικών στρατευμάτων. Φαίνεται πως η επεξεργασία σχεδίων από την ηγεσία του ΚΚΕ για δράση 

Γιώργης Σιάντος

στην Αθήνα είχε διαρρεύσει στην κατοχική κυβέρνηση Ράλλη, καθώς βρέθηκαν σχέδια από τον ΕΛΑΣ Αθηνών που προέβλεπαν τον τρόπο αντιμετώπισης υποθετικών κομμουνιστικών ενεργειών στην Αθήνα από τις δυνάμεις της δοσίλογης κυβέρνησης.. 

Το αρχικό σχέδιο του Μακρίδη που είχε εκπονηθεί το 1943 δεν έχει ανεβρεθεί ως σήμερα σε κανένα σχετικό αρχείο. Σύμφωνα με τον Μπαρτζιώτα, το σχέδιο υπήρχε στα αρχεία του ΚΚΕ μέχρι το 1956, ενώ σύμφωνα με τον Ιωαννίδη, το σχέδιο υπήρχε στα αρχεία του ΚΚΕ ακόμη και μέχρι το 1965. Σύμφωνα με τους δύο πιο φιλόπονους ερευνητές των αρχείων του ΚΚΕ, τον Παπαπαναγιώτου και τον  αείμνηστο Γρηγόρη Φαράκο, το σχέδιο δεν ανεβρέθηκε στα διασωθέντα αρχεία του ΚΚΕ, παρά τις επίμονες έρευνες τους. Περιέργως ο Ηλίας Νικολακόπουλος σε άρθρο του στα "ΝΕΑ" αμφισβητεί την εγκυρότητα της ύπαρξης του σχεδίου, λέγοντας ότι η "Έκθεση Μακρίδη" συντάχθηκε το 1946 κατά παραγγελία του Ζαχαριάδη για να κυλιδώσει τους Σιάντο και Ιωαννίδη. Πιστεύω πως έχει άδικο και τα στοιχεία που παρατέθηκαν αναιρούν αρκετά ικανοποιητικά όσα παθιασμένα υποστηρίζει.

Θεωρώ ότι η ύπαρξη των σχεδίων αποδεικνύει ότι βασικός προσανατολισμός του ΚΚΕ, έστω υπό προϋποθέσεις, παρέμενε η διεκδίκηση της εξουσίας μετά την αποχώρηση των Γερμανών. Βλέπουμε ότι ακόμη και η Αγγλόφιλη η Αγγλόφοβη ηγεσία των Σιάντου και Ιωαννίδη, στο πίσω μέρος του μυαλού της, είχε ως στόχο την κατάληψη της εξουσίας. Αυτό βέβαια δεν αποτελεί και αμάρτημα για ένα επαναστατικό κοινωνικοανατρεπτικό κόμμα (το αντίθετο θα ήταν μάλλον αλλόκοτο), αλλά σαν συμπέρασμα έχει την ιστοριογραφική αξία του. Πάντως παραμένει βασικό ζητούμενο, για εμένα τουλάχιστον, γιατί οι κομμουνιστές δεν κατέλαβαν την εξουσία όταν η πρωτεύουσα παρέμεινε για 48 ώρες κυριολεκτικά στην διάθεση τους. Για το θέμα αυτό πιθανά να σας γράψω κάτι τον επόμενο μήνα....

Ι. Β. Δ.   

Πηγές

Γρηγόρης Φαράκος, Ο ΕΛΑΣ και η εξουσία, τόμος πρώτος, εκδόσεις "Ελληνικά Γράμματα"

(σελ. 144-150)

Χάγκεν Φλάϊσερ, Στέμμα και Σβάστικα, εκδόσεις Παπαζήση (σελ 194-199)

Γιάννης Ιωαννίδης, "Αναμνήσεις" (προβλήματα της πολιτικής του ΚΚΕ στην Εθνική Αντίσταση 1940-1945), εκδόσεις "Θεμέλιο"