Τι δείχνει η ιστορία της Ευρώπης για τους συμβιβασμούς

ΑΤΥΠΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΙΣΟΡΡΟΠΙΩΝ.

Ισοζύγιο μηδενικού αθροίσματος ή πιο απλά συμβιβασμός χωρίς νικητές και ηττημένους. Το παραπάνω πλαίσιο διαπραγμάτευσης έχει ταυτισθεί, έχει πιστωθεί αποκλειστικά και μόνον στη δυναμική της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης, έτσι όπως αυτή εξελίχθηκε από την υπογραφή της Συνθήκης της Ρώμης το 1957 που ίδρυσε την ΕΟΚ των Έξι μέχρι και σήμερα.

Μια διόρθωση χάριν της ιστορικής ακρίβειας είναι επιβεβλημένη: Στη γραμμή συμβιβασμός δίχως νικητές και ηττημένους λειτούργησε και το άτυπο σύστημα ισορροπιών των Μεγάλων Δυνάμεων στην Ευρώπη από το 1814-5 με το Συνέδριο της Βιέννης που τερμάτισε τους Ναπολεόντειους Πολέμους μέχρι και την έκρηξη του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου το 1914. Επιμέρους πόλεμοι και συγκρούσεις υπήρξαν, αλλά στα εκατό αυτά χρόνια το κυρίαρχο στοιχείο είναι ο συμβιβασμός -συμψηφισμός των συμφερόντων των Μεγάλων Δυνάμεων. Τους άγραφους κανόνες αυτού του συστήματος διατύπωσαν στη Βιέννη οι υπουργοί Εξωτερικών των Μεγάλων Δυνάμεων: Ο Καποδίστριας για τη Ρωσία, ο Ταλευράνδος για τη Γαλλία, ο Μέτερνιχ για την Αυστρία και ο Κάστελρι γισ τη Βρετανία, προσωπικότητες με διαφορετικό ιδεολογικό και πολιτικό στίγμα, που είχαν ως κοινό παρονομαστή τη διαπίστωση ότι ο προληπτικός συμβιβασμός έχει εξ ορισμού μικρότερο κόστος από την επιλογή μιας αβέβαιης έκβασης σύγκρουσης.

Στις ρίζες του Μηδενικού Αθροίσματος
Την επαύριον του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου στη Δυτική Ευρώπη δεν υπήρχαν νικητές αλλά ηττημένοι: Η Γαλλία έχασε τον Πόλεμο το 1940 και η Γερμανία το 1945 και πραγματικοί νικητές που όρισαν τη μοίρα των εξελίξεων στη Γηραιά Ηπειρο ήταν οι ΗΠΑ και η ΕΣΣΔ.

Η Ουάσιγκτον ήθελε σταθερότητα και υπέρβαση των επί μέρους συγκρούσεων και αντιθέσεων στη Δυτική Ευρώπη: Ηθελε την ανασυγκρότηση της Δυτικής Γερμανίας υπό έλεγχο και τη διασφάλιση ότι η Γαλλία δεν θα αντιδράσει. Χρησιμοποίησε δύο εργαλεία, τη βοήθεια του Σχεδίου Μάρσαλ και τη σοβιετική απειλή. Έτσι πυροδοτήθηκε η δυναμική της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης, με τη Γαλλία και τη Δυτική Γερμανία να εγκλωβίζονται από τότε σε μια διαρκή λογική μονόδρομου συμβιβασμού λόγω απουσίας οποιασδήποτε εναλλακτικής στρατηγικής.

O ΣΤΟΧΟΣ ΤΗΣ ΓΑΛΛΙΑΣ
Η Γαλλία ήθελε μέσω της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης να ελέγξει την ισχυροποίηση της Δυτικής Γερμανίας και η δημοκρατία της Βόννης από τη μεριά της έβλεπε την ευρωπαϊκή ολοκλήρωση ως εργαλείο χειραφέτησης από τις συνέπειες της ήττας ως εφαλτήριο για την πλήρη αποκατάσταση της κυριαρχίας της.

Ο συμβιβασμός αυτός συμβίωνε και με στρατηγικών διαστάσεων απόκλιση: Η Γαλλία ήθελε την Ευρώπη να προχωρεί στο επίπεδο διακρατικής συνεργασίας και η Δυτική Γερμανία στη δυναμική ομοσπονδιακής μετεξέλιξης. Η πρώτη δεν ήθελε να χάσει το καθεστώς Μεγάλης Δύναμης με Μόνιμη έδρα στο Συμβούλιο Ασφαλείας και πυρηνικά όπλα, ενώ η δεύτερη έβλεπε στην Ομοσπονδία την εγγύηση απόλυτης εξισορρόπησης και ισότητας.

Στον συμβιβασμό Παρισιού-Βόννης η δυτικογερμανική πλευρά σεβόταν τα προσχήματα του πολιτικού προβαδίσματος της Γαλλίας μέχρι και την ενοποίηση του 1990. Ο Κολ έχει γράψει στα απομνημονεύματά του ότι ο πολιτικός του πατέρας Αντενάουερ του είχε πει να χαιρετά πρώτα τρεις φορές τη γαλλική σημαία και μετά μία τη γερμανική!

Ο πρώτος συμβιβασμός στην ΕΟΚ των έξι
Ο πρώτος μεγάλος συμβιβασμός με στόχο την κοινωνική και πολιτική σταθεροποίηση του Νότου ήταν η Κοινή Αγροτική Πολιτική, όπου η Γαλλία και η Ιταλία εξασφάλισαν πλαίσιο προστατευτισμού και επιδότησης της Αγροτικής Οικονομία τους από τη Δυτική Γερμανία και την Μπενελούξ.

Το άνοιγμα των αγορών του Νότου στη βιομηχανική παραγωγή του Βορρά είχε το λογικό του αντίτιμο.

Ο επόμενος συμβιβασμός ήταν πολιτικός: Οταν το 1960 η Βρετανία του Μακ Μίλαν χτύπησε την πόρτα της ΕΟΚ, ο Ντε Γκολ απάντησε με ένα ηχηρό «όχι», καθώς θεωρούσε το Λονδίνο Δούρειο Ίππο των ΗΠΑ. Η Βόννη όμως ήταν διακριτικά θετική, καθώς προσδοκούσε ότι μεταξύ Λονδίνου και Παρισιού θα είχε διευρυμένο περιθώριο ελιγμών.

Το 1969 ο Πομπιντού ως υποψήφιος Πρόεδρος είπε «ναι» στη Βρετανία, με την πεποίθηση ότι η Γαλλία θα έχει περισσότερα περιθώρια ελιγμών μεταξύ Λονδίνου και Βόννης.

Η άνοδος της Θάτσερ στην Εξουσία το 1979 οδήγησε στον πρώτο μεγάλο συμβιβασμό συμπεφωνημένης απόκλισης σε δύο δόσεις: Πρώτον, η Βρετανία έλαβε μεγάλο τμήμα του ποσού συνεισφορών στον Κοινοτικό Προϋπολογισμό που διεκδικούσε μαχητικά η Σιδηρά Κυρία και δεύτερον, στην πορεία για το Μάαστριχτ Βρετανία και Δανία κατοχύρωσαν την αυτοεξαίρεσή τους από την ΟΝΕ.

Μετά το Μάαστριχτ

Το 1989-90 οι Μιτεράν-Ντελόρ νόμισαν ότι είχαν βρει τη λύση να υπάρξει Ενιαία Γερμανία και να μη διαταραχθούν οι ισορροπίες στην Ευρώπη: Την πρόσω ολοταχώς Οικονομική-Νομισματική και Πολιτική Ενοποίηση της Ε.Ε. Η Ευρωπαϊκή Γερμανία, μάς έλεγαν, θα μας απαλλάξει από τη Γερμανική Ευρώπη.

Στην ουσία επρόκειτο μάλλον για έναν αναπόφευκτο συμβιβασμό-υποχώρηση της Γαλλίας μπροστά σε μια μη αντιστρέψιμη πραγματικότητα: Οταν η Ουάσιγκτον και η Μόσχα είχαν ανάψει «πράσινο φως» στην ενοποίηση της Γερμανίας, ήταν σαφές ότι το Παρίσι δεν μπορούσε να επιβάλει τους όρους του στους Κολ-Γκένσερ. Ο αρχικός δηλαδή συμβιβασμός με τον Κολ να δέχεται την Ευρωπαϊκή Στρατηγική Μιτεράν γρήγορα μεταλλάχθηκε, με τη γερμανική πλευρά να διαμορφώνει την Ατζέντα και το πλαίσιο των περαιτέρω εξελίξεων: Η ΟΝΕ υλοποιήθηκε το 2000 με όρους Ζώνης Μάρκου, η Γαλλία με την εμμονή της στην εθνική κυριαρχία απέρριψε δύο φορές γερμανικές προτάσεις για Ευρωπαϊκή Ομοσπονδία (το σχέδιο Λάμερς-Σόιμπλε το 1994 και την πρόταση Φίσερ του 2000).

Με δυο λόγια, το Βερολίνο έκανε μια απόλυτα επιτυχή διαχείριση των συμβιβασμών με το Παρίσι και έτσι φθάσαμε στην έκρηξη της παγκόσμιας χρηματοπιστωτικής κρίσης το 2008 και την έκρηξη της Κρίσης στην Ευρωζώνη την άνοιξη του 2010, με τη Γερμανία να έχει ελέγξει μια επιλεκτική ενοποίηση της Ε.Ε. που να της επιτρέπει να διατηρεί την εθνική της κυριαρχία, αλλά και να ελέγχει τους εταίρους της μέσω μιας ΟΝΕ κομμένης και ραμμένης στα μέτρα της, χωρίς παράλληλη Οικονομική και Πολιτική Ενοποίηση.

Αν ο συμβιβασμός είναι μονόδρομος στην Ευρωπαϊκή Ενωση και στην Ευρωζώνη, η χρήση και η αξιοποίησή του έχει πολλές δυνατές παραλλαγές.

Του Γιώργου Καπόπουλου
kapopoulos@pegasus.gr

www.imerisia.gr