Εξαιρετικά αφιερωμένο στους σύγχρονους πολιτικάντηδες… Πολιτική και στρατιωτική οργάνωση της Αρχαίας Ελλάδας

Η ΜΑΧΗ ΤΟΥ ΜΑΡΑΘΩΝΑ ΥΠΗΡΞΕ ΜΙΑ ΑΠΟ ΤΙΣ ΚΟΡΥΦΑΙΕΣ ΣΤΙΓΜΕΣ ΤΗΣ ΑΘΗΝΑΪΚΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ. ΒΑΣΙΚΟΣ ΣΥΝΤΕΛΕΣΤΗΣ ΣΕ ΑΥΤΗ ΤΗΝ ΕΠΙΤΥΧΙΑ ΗΤΑΝ ΤΟ ΠΟΛΙΤΕΥΜΑ ΤΗΣ ΑΘΗΝΑΣ, ΤΟ ΟΠΟΙΟ ΕΙΧΕ ΕΓΚΑΘΙΔΡΥΘΕΙ ΑΠΟ ΤΟΝ ΚΛΕΙΣΘΕΝΗ ΛΙΓΟΤΕΡΟ ΑΠΟ ΔΥΟ ΔΕΚΑΕΤΙΕΣ ΠΡΙΝ ΑΠΟ ΤΗΝ ΠΕΡΣΙΚΗ ΕΙΣΒΟΛΗ ΤΟΥ 490 Π.Χ. ΟΙ ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ ΠΟΥ ΣΥΝΔΕΘΗΚΑΝ ΜΕ ΤΗΝ ΕΜΦΑΝΙΣΗ ΤΟΥ ΝΕΟΥ ΑΘΗΝΑΪΚΟΥ ΠΟΛΙΤΕΥΜΑΤΟΣ ΑΞΙΖΟΥΝ ΙΔΙΑΙΤΕΡΗΣ ΑΝΑΦΟΡΑΣ, ΟΧΙ ΜΟΝΟ ΓΙΑ ΤΗΝ ΚΑΤΑΝΟΗΣΗ ΤΗΣ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗΣ ΟΡΓΑΝΩΣΗΣ ΤΩΝ ΑΘΗΝΑΙΩΝ ΕΚΕΙΝΗ ΤΗΝ ΕΠΟΧΗ, ΑΛΛΑ ΚΑΙ ΓΙΑΤΙ ΤΟ ΠΟΛΙΤΕΥΜΑ ΑΥΤΟ ΣΥΝΕΤΕΛΕΣΕ ΣΤΗΝ ΥΛΟΠΟΙΗΣΗ ΤΟΥ ΜΕΓΑΛΥΤΕΡΟΥ ΕΠΙΤΕΥΓΜΑΤΟΣ ΤΗΣ ΑΡΧΑΙΑΣ ΕΛΛΑΔΑΣ, ΤΗ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ ΕΛΕΥΘΕΡΩΝ ΑΝΘΡΩΠΩΝ ΟΠΩΣ ΟΙ ΟΠΛΙΤΕΣ ΤΟΥ ΜΑΡΑΘΩΝΑ.

ΔΗΜΗΤΡΗΣ Σ. ΜΠΕΛΕΖΟΣ
ΙΣΤΟΡΙΚΟΣ

Η Αθήνα, την εποχή της μάχης του Μαραθώνα, ζούσε ακόμα στον απόηχο σημαντικών πολιτικών αλλαγών, οι οποίες είχαν επηρεάσει την κοινωνική και στρατιωτική της οργάνωση και είχαν θέσει τις βάσεις για τη μελλοντική αθηναϊκή κυριαρχία στην Ελλάδα. Κατά το δεύτερο μισό του 6ου αιώνα π.Χ. στην πολιτική ζωή της Αθήνας κυριάρχησε ο τύραννος Πεισίστρατος. Μετά τον θάνατο του, το 528 π.Χ., τον διαδέχθηκαν οι γιοι του Ιππίας και Ιππαρχος. Ηδη όμως από τα πρώτα χρόνια της εξουσίας τους το τυραννικό καθεστώς μεταβλήθηκε. Ενώ ο Πεισίστρατος ζούσε ως απλός πολίτης, προσπαθώντας να μη θίγει τις ευαισθησίες των Αθηναίων με προκλητική συμπεριφορά, οι γιοι του περιστοιχίστηκαν από πλήθος
προσώπων, κυρίως καλλιτέχνες και ποιητές. Το γεγονός αυτό βέβαια δεν δημιούργησε αρνητικό κλίμα, αφού ο καλλιτεχνικός κύκλος που περιέβαλλε τους Πεισιστρατίδες συνέβαλε στην προβολή της Αθήνας ως κέντρου του ελληνικού πολιτισμού. Παράλληλα, δόθηκε η δυνατότητα σε όσα μέλη παλαιών αριστοκρατικών οικογενειών της Αθήνας είχαν αναγκαστεί, με την επικράτηση του τυραννικού καθεστώτος του Πεισίστρατου, να εγκαταλείψουν την πόλη, να επιστρέψουν. Οι αριστοκράτες αυτοί αισθάνονταν πλέον ασφαλείς στην Αθήνα, ορισμένοι μάλιστα διεκδίκησαν διάφορα δημόσια αξιώματα, με τη συναίνεση ασφαλώς των τυράννων, ωστόσο δεν απέκτησαν πραγματική εξουσία.

ΟΙ ΤΥΡΑΝΝΟΚΤΟΝΟΙ ΑΡΜΟΔΙΟΣ ΚΑΙ ΑΡΙΣΤΟΓΕΙΤΩΝ Η ΕΝΣΑΡΚΩΣΗ ΤΗΣ ΠΡΟΣΗΛΩΣΗΣ ΣΤΑ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΚΑ ΙΔΕΩΔΗ ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΑΘΗΝΑΙΟΥΣ ΑΝΤΙΓΡΑΦΟ ΤΟΥ ΚΡΙΤΙΟΥ ΚΑΙ ΝΗΣΙΩΤΗ – ΝΑΠΟΛΗ ΕΘΝ ΜΟΥΣΕΙΟ

Η ΑΝΑΤΡΟΠΗ ΤΩΝ ΠΕΙΣΙΣΤΡΑΤΙΔΩΝ

Παρά τη δυσαρέσκεια των αριστοκρατικών οικογενειών, δεν έγινε καμία προσπάθεια ανατροπής της τυραννίας κατά τα πρώτα χρόνια της εξουσίας των γιων του Πεισίστρατου. Την αρχή για την ανατροπή της τυραννίας σήμανε ένα φαινομενικά ασήμαντο γεγονός προσωπικής φύσης. Σύμφωνα με τις περιορισμένες πληροφορίες που διαθέτουμε, ο Ιππίας προσέγγισε ερωτικά τον ωραίο νεαρό Αρμόδιο, ο οποίος όμως απέρριψε τις προτάσεις του. Προκειμένου να τον εκδικηθεί, ο Ιππίας προσέβαλε την αδελφή του Αρμόδιου, που ζήτησε τότε από τον φίλο του Αρισταγόρα να τον βοηθήσει να τιμωρήσει τον τύραννο. Οι δύο φίλοι, σε συνεργασία με άλλους Αθηναίους, αποφάσισαν να δολοφονήσουν τον Ιππία κατά τις εορτές των Παναθηναίων. Την ημέρα όμως που είχαν συμφωνήσει να εκτελέσουν τη δολοφονία, διαπίστωσαν ότι ο τύραννος περιστοιχιζόταν από ισχυρή φρουρά. Οι συνωμότες τότε κατάλαβαν ότι το σχέδιο τους είχε προδοθεί και η σύλληψη τους ήταν θέμα χρόνου. Επιθυμώντας ωστόσο να επιτύχουν κάτι προτού συλληφθούν, επιτέθηκαν στον ανυποψίαστο Ίππαρχο και τον δολοφόνησαν. Μετά τη δολοφονία του αδελφού του, ο Ιππίας εγκατέλειψε τη μετριοπαθή στάση που τηρούσε ως τότε. Εγινε εξαιρετικά σκληρός και υποχρέωσε τους αριστοκράτες που είχαν επιστρέψει να εγκαταλείψουν ξανά την Αθήνα.

ΑΝΑΠΑΡΑΣΤΑΣΗ H ΑΘΗΝΑ ΤΗΝ ΕΠΟΧΗ ΤΟΥ ΠΕΙΣΙΣΤΡΑΤΟΥ

Το πιο ενδιαφέρον στοιχείο σε αυτή τη διαδικασία αμφισβήτησης της εξουσίας των Πεισιστρατιδών και στην καθιέρωση του αθηναϊκού πολιτεύματος, που ακολούθησε την ανατροπή της τυραννίας, είναι η ουδέτερη και αδιάφορη στάση που κράτησε ο αθηναϊκός δήμος. Οι περισσότεροι άλλωστε από τους Αθηναίους των κατώτερων τάξεων ήταν παλαιοί οπαδοί του Πεισίστρατου. Έστω και αν αισθάνονταν ενοχλημένοι από το καθεστώς των γιων του, είναι αμφίβολο αν επιθυμούσαν την επιστροφή του παλαιού αριστοκρατικού πολιτεύματος. Αντίθετα, οι αριστοκρατικές οικογένειες κατέφυγαν στον βασιλιά της Σπάρτης Κλεομένη και ζήτησαν την υποστήριξη του για να επιτύχουν την επάνοδο τους στην Αθήνα. Τελικά, χάρη στην παρέμβαση του σπαρτιατικού στρατού, ο Ιππίας εγκατέλειψε την Αθήνα το 510 π.Χ., τέσσερα χρόνια μετά τη δολοφονία του Ίππαρχου. Η απομάκρυνση του τυράννου αποτέλεσε επιτυχία της αθηναϊκής αριστοκρατίας, η οποία όμως δεν διατήρησε για πολύ την εξουσία. Η εξέλιξη αυτή έθεσε και τις βάσεις για τη μελλοντική περσική εκστρατεία στον Μαραθώνα. Ο Ιππίας κατέφυγε στην Περσία, όπου αξιοποιήθηκε ως σύμβουλος σε θέματα που αφορούσαν την Ελλάδα. Παράλληλα, οι Πέρσες βρήκαν στο πρόσωπο του πρώην τυράννου έναν εξαιρετικό αποσταθεροποιητικό παράγοντα, ο οποίος μπορούσε να αναστατώνει την Αττική, και γενικότερα το κεντρικό Αιγαίο, όποτε αποφάσιζε ο Πέρσης βασιλιάς.

ΑΠΟ ΔΕΞΙΑ ΠΡΟΣ ΤΑ ΑΡΙΣΤΕΡΑ: ΝΑΟΣ ΤΟΥ ΔΙΑ (ΟΠΟΥ ΑΡΓΟΤΕΡΑ ΘΑ ΧΤΙΣΤΕΙ Η ΣΤΟΑ ΤΟΥ ΕΛΕΥΘΕΡΕΟΣ ΔΙΟΣ ΠΟΥ ΘΑ ΠΑΡΕΙ ΚΑΙ ΤΟ ΟΝΟΜΑ), Ο ΝΑΟΣ ΤΟΥ ΠΑΤΡΩΟΥ ΑΠΟΛΛΩΝΑ ΚΑΙ ΤΟ ΜΗΤΡΩΟΝ. ΤΟ ΜΗΤΡΩΟΝ ΑΡΧΙΚΑ ΑΠΟΤΕΛΟΥΣΕ ΝΑΟ ΤΗΣ ΜΗΤΕΡΑΣ ΤΩΝ ΘΕΩΝ. ΌΜΩΣ ΕΠΕΙΔΗ ΕΚΕΙ ΦΥΛΑΣΣΟΝΤΑΝ ΚΑΙ ΤΑ ΑΡΧΕΙΑ ΤΟΥ ΚΡΑΤΟΥΣ, ΚΑΤΕΛΗΞΕ ΝΑ ΕΧΕΙ ΤΗΝ ΣΗΜΑΣΙΑ ΠΟΥ ΕΧΕΙ ΚΑΙ ΣΗΜΕΡΑ.

Μετά την πτώση της τυραννίας, δύο εξέχοντες Αθηναίοι συγκρούστηκαν για τον καθορισμό του μέλλοντος της πόλης. Ο ένας ήταν ο Ισαγόρας, γιος του Τείσανδρου, εκπρόσωπος της παλαιάς αριστοκρατίας, και ο άλλος ο Κλεισθένης, μέλος της σημαντικής οικογένειας των Αλκμεωνιδών. Η οικογένεια του Κλεισθένη είχε συνδεθεί πολιτικά με τους κατοίκους του άστεως, του ίδιου του οικισμού της Αθήνας. Πολλοί από τους κατοίκους της πόλης είχαν ασχοληθεί με το εμπόριο ή τη βιοτεχνία ή είχαν αποκτήσει εκτάσεις γης. Επιθυμία τους ήταν να αποκτήσουν περισσότερα πολιτικά δικαιώματα, αφού είχαν την ανάλογη οικονομική δύναμη, αντιδρούσαν όμως οι αριστοκράτες, που έβλεπαν την εξουσία τους να απειλείται από αυτούς τους νεόπλουτους. Οι οπαδοί του Κλεισθένη ωστόσο ήταν αρκετοί και βρίσκονταν κοντά στο άστυ, στο κέντρο εξουσίας του αθηναϊκού κράτους. Ανήσυχοι ο Ισαγόρας και οι οπαδοί του, κάλεσαν ξανά σε βοήθεια τον βασιλιά Κλεομένη, ο οποίος εμφανίσθηκε με σπαρτιατικό στρατό μπροστά στην Αθήνα και ίσως κατέλαβε την ίδια την Ακρόπολη. Ο λαός της Αθήνας όμως αντέδρασε και ο Κλεομένης αναγκάσθηκε να αποχωρήσει πιεζόμενος από τις εξελίξεις. Ενδεχομένως, ο Σπαρτιάτης βασιλιάς έκρινε ότι δεν θα μπορούσε να εξηγήσει στους συμπολίτες του μια μεγαλύτερη ανάμειξη του στις εσωτερικές υποθέσεις της Αθήνας και φοβόταν την πιθανότητα να βρεθεί αντιμέτωπος με κατηγορίες για άσκηση ιδιοτελούς πολιτικής. Ετσι, το 508 π.Χ. ο Κλεισθένης και οι οπαδοί του απέκτησαν τον έλεγχο της πόλης και τη δυνατότητα να διαμορφώσουν το πολίτευμα της, σύμφωνα με τις ιδέες και τα συμφέροντα τους.

ΆΠΟΨΗ ΑΠΟ ΒΟΡΕΙΑ. ΣΕ ΠΡΩΤΟ ΕΠΙΠΕΔΟ, ΤΟ ΛΕΩΚΟΡΕΙΟΝ ΟΠΟΥ ΔΟΛΟΦΟΝΗΘΗΚΕ Ο ΊΠΠΑΡΧΟΣ ΑΠΟ ΤΟΥΣ “ΤΥΡΑΝΝΟΚΤΟΝΟΥΣ” ΑΡΜΟΔΙΟ ΚΑΙ ΑΡΙΣΤΟΓΕΙΤΟΝΑ. ΠΙΣΩ ΤΟΥ Ο ΒΩΜΟΣ ΤΩΝ 12 ΘΕΩΝ (525 Π.Χ.). ΣΤΟ ΒΑΘΟΣ Η ΑΚΡΟΠΟΛΗ.

ΟΙ ΔΕΚΑ ΦΥΛΕΣ ΚΑΙ Ο ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΟΣ ΡΟΛΟΣ ΤΟΥΣ

Αρχικά, ο Κλεισθένης διατήρησε τη διάκριση των Αθηναίων σε κατηγορίες ανάλογα με το εισόδημα τους, όπως είχε οριστεί από τον Σόλωνα. Την ανώτερη τάξη αποτελούσαν οι πεντακοσιομέδιμνοι, με ελάχιστο ετήσιο εισόδημα πεντακόσιους μεδίμνους. Ο μέδιμνος ήταν μονάδα μέτρησης της αγροτικής παραγωγής. Η αμέσως κατώτερη τάξη ήταν αυτή των τριακοσιομέδιμνων ή ιππέων. Πεντακοσιομέδιμνοι και τριακοσιομέδιμνοι είχαν περισσότερα πολιτικά δικαιώματα, λόγω του πλούτου τους. Κορμός της αθηναϊκής κοινωνίας ήταν η τρίτη τάξη των διακοσιομέδιμνων ή ζευγιτών.

Η ΓΈΝΝΗΣΗ ΤΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ -ΘΕΑΤΡΙΚΟ ΔΡΩΜΕΝΟ- ΑΠΟ ΤΙΣ ΑΝΑΣΚΑΦΕΣ ΣΤΗΝ ΑΘΗΝΑ ΤΗΣ ΑΜΕΡ.ΑΡΧ.ΣΧΟΛΗΣ

Η τάξη αυτή αποτελείτο από μικροκαλλιεργητές, οι οποίοι σε περίπτωση πολέμου επάνδρωναν την οπλιτική φάλαγγα, το ισχυρότερο σώμα του αθηναϊκού στρατού. Αντίθετα, οι ανώτερες τάξεις των πεντακοσιομέδιμνων και τριακοσιομέδιμνων μάχονταν ως ιππείς. Την κατώτερη τάξη την αποτελούσαν οι θύτες, ακτήμονες οι οποίοι διεκδικούσαν αναδασμό της γης προκειμένου να βελτιώσουν την θέση τους. Σε περίπτωση πολέμου μάχονταν ως ελαφρά οπλισμένοι (ψιλοί), δεν έχαιραν όμως ιδιαίτερης εκτίμησης από τους συμπολίτες τους επειδή δεν συνεισέφεραν σε μεγάλο βαθμό στην άμυνα της Αθήνας και θεωρούντο παράγοντας ενδεχόμενης κοινωνικής αναστάτωσης. Αργότερα όταν η Αθήνα εξελίχθηκε σε ναυτική δύναμη, οι θύτες απέκτησαν περισσότερα δικαιώματα, καθότι προσέφεραν πολύτιμες υπηρεσίες ως κωπηλάτες στις Αθηναϊκές τριήρεις. Εκείνη την εποχή κατά την οποία η Αθήνα στηριζόταν στους ιππείς και στους οπλίτες, βρίσκονταν αναγκαστικά στο περιθώριο.

Υστερογεωμετρική οινοχόη – ΑΘΗΝΑ – ψυκτήρας με παράσταση μάχης. 750 – 725 π.Χ.

Η σημαντικότερη μεταβολή που έφερε ο Κλεισθένης ήταν η κατάργηση των παλαιότερων πολιτικών, κοινωνικών και στρατιωτικών δομών της Αθήνας. Ως τότε οι Αθηναίοι χρίζονταν σε τέσσερις φυλές. Ο διαχωρισμός αυτός είχε καθιερωθεί από την παλαιά Ιωνική παράδοση. Οι φυλές χωρίζονταν σε γένη, τα οποία αποτελούσαν την βασική πολιτική και στρατιωτική μονάδα. Μέσω των γενεών οι παλιές αριστοκρατικές οικογένειες είχαν δημιουργήσει πελατειακές σχέσεις με μεγάλο μέρος των πολιτών. Για να διαλύσει αυτό το κατεστημένο, ο Κλεισθένης αντικατέστησε τις τέσσερις παλαιές φυλές με δέκα νέες. Η Αττική χωρίστηκε σε τρεις περιοχές, το άστυ, την παραλία και τη μεσογαία. Κάθε μία από τις τρεις περιοχές χωρίστηκε με την σειρά της σε δέκα τριττύες οι οποίες αποτελούσαν ενώσεις κάποιων οικισμών. Στην συνέχεια οι τριάντα τριττύες ενώθηκαν ανά τρεις σε δέκα φυλές. Κάθε φυλή έπρεπε να διαθέτει μία τριττύ από κάθε περιοχή της Αττικής, δηλαδή μία από το άστυ, μία από την παραλία και μία από τη μεσογαία.

ΑΘΗΝΑ – Όστρακο οστρακοφορίας Ξανθίππου 484 π.Χ.

Οι δέκα νέες φυλές που σχηματίστηκαν έλαβαν το ονόματα τους από ήρωες της Αττικής. Την ονομασία των νέων φυλών ενέκρινε το Δελφικό μαντείο. Τα μέλη κάθε φυλής εξέλεγαν πλέον σε συνεργασία με τους εκπροσώπους τους στα κοινά όργανα του Αθηναϊκού κράτους και πολεμούσαν μαζί σε περίπτωση πολέμου. Για την διευκόλυνση της στρατολόγησης ορίστηκε ότι σε κάθε δήμο, δηλαδή σε κάθε σημαντικό οικισμό, ο δήμαρχος θα ήταν υπεύθυνος για την τήρηση καταλόγου των δημοτών. Στον κατάλογο αυτό καταγράφονταν τα ονόματα των ελευθέρων πολιτών οι οποίοι είχαν συμπληρώσει το 18ο έτος της ηλικίας τους. Οι ικανοί για στρατιωτική υπηρεσία όφειλαν να επανδρώσουν τις στρατιωτικές δυνάμεις που οργάνωνε η φυλή τους. Κάθε φυλή διέθετε μια «τάξιν» οπλιτών και μια ίλη ιππέων. Αρχηγός των στρατιωτικών δυνάμεων κάθε φυλής ήταν ο στρατηγός, ο οποίος εκλεγόταν από τα μέλη της φυλής του. Για πρακτικούς λόγους πολιτικούς και στρατιωτικούς επιβαλλόταν να διατηρείται σταθερός ο αριθμός των μελών κάθε δήμου. Έτσι ορίστηκε ότι όλοι οι Αθηναίοι θα παρέμεναν εγγεγραμμένοι στον δήμο, επομένως και στην φυλή, όπου είχαν ενταχθεί οι προγονοί τους κατά την μεταρρύθμιση του Κλεισθένη. Με αυτόν τον τρόπο ο Αθηναϊκός στρατός κατόρθωσε να διατηρήσει σταθερό, όσο ήταν δυνατό, τον αριθμό των οπλιτών και ιππέων που διέθετε κάθε φυλή.

Οι δέκα στρατηγοί αρχικά βρίσκονταν υπό την διοίκηση του άρχοντα πολέμαρχου, ο οποίος κατείχε ένα από τα παλαιά αξιώματα της Αθήνας, τα οποία διατηρήθηκαν και μετά τις μεταρρυθμίσεις του Κλεισθένη. Ο άρχων πολέμαρχος αποτελούσε μέλος του σώματος των εννέα αρχόντων. Τα υπόλοιπα μέλη του σώματος ήταν ο επώνυμος άρχων, ο άρχων βασιλεύς και οι έξι θεσμοθέτες. Οι εννέα άρχοντες επομένως και ο άρχων πολέμαρχος εκλέγονταν μεταξύ των πολιτών που προέρχονταν από τις ανώτερες τάξεις των πεντακοσιομέδιμνων και τριακοσιομέδιμνων. Το στοιχείο αυτό προσέδιδε στην ανώτερη στρατιωτική διοίκηση της Αθήνας έναν φαινομενικά ολιγαρχικό χαρακτήρα. Σταδιακά, όμως, οι εξουσίες του άρχοντα πολέμαρχου περιορίστηκαν προς όφελος των στρατηγών. Κοινό στοιχείο της εξουσίας του άρχοντα πολέμαρχου και των στρατηγών ήταν η περιορισμένη διάρκεια της, αφού οι κάτοχοι αυτών των αξιωμάτων εκλέγονταν για έναν χρόνο. Ικανοί πολιτικοί όμως κατόρθωναν να επανεκλεγούν στο αξίωμα του στρατηγού, ακολουθώντας έτσι μια επιτυχημένη πολιτική σταδιοδρομία.

Οι Αθηναίοι ψηφίζουν, ενώ η θεά Αθηνά τους παρακολουθεί.

Η εγκαθίδρυση της δημοκρατίας του Κλεισθένη επέφερε σημαντικές μεταβολές και στη στρατιωτική οργάνωση της πόλης (Λονδίνο, Βρετανικό Μουσείο).
Η ΒΟΥΛΗ ΚΑΙ Η ΕΚΚΛΗΣΙΑ ΤΟΥ ΔΗΜΟΥ

Τα σημαντικότερα πολιτικά όργανα στο αθηναϊκό πολίτευμα του Κλεισθένη ήταν η Βουλή των Πεντακοσίων και η Εκκλησία του Δήμου. Η Βουλή των Πεντακοσίων σχηματιζόταν για θητεία ενός έτους. Καθεμία από τις δέκα φυλές αντιπροσωπευόταν από 50 βουλευτές. Κάθε δήμος της φυλής αντιπροσωπευόταν από ορισμένο αριθμό μελών. Οι βουλευτές ορίζονταν με κλήρωση. Αρμοδιότητα της βουλής ήταν ο έλεγχος της διοίκησης και της συμπεριφοράς των αρχόντων και η εποπτεία της οικονομικής διαχείρισης. Η βουλή επίσης ήταν υπεύθυνη για θέματα εξωτερικής πολιτικής, ασφάλειας και άμυνας. Ωστόσο, η βουλή δεν είχε αρμοδιότητα να κηρύττει πόλεμο ή να συνάπτει ειρήνη. Η απόφαση για τόσο σημαντικά ζητήματα μπορούσε να ληφθεί μόνο από την Εκκλησία του Δήμου. Κανένα θέμα όμως δεν ήταν δυνατό να συζητηθεί από την Εκκλησία του Δήμου, αν δεν είχε προηγουμένως προετοιμαστεί και εγκριθεί από τη Βουλή των Πεντακοσίων.

ΑΝΑΠΑΡΑΣΤΑΣΗ ΔΕΞΙΑ ΤΟ ΒΟΥΛΕΥΤΗΡΙΟ 500 Π.Χ. ΚΑΙ ΣΤΟ ΜΕΣΟΝ ΤΟ ΠΡΥΤΑΝΙΚΟΝ 550-525 Π.Χ.- ΠΙΘΑΝΗ ΚΑΤΟΙΚΙΑ ΣΤΗΝ ΑΡΧΗ ΤΟΥ ΠΕΙΣΙΣΤΡΑΤΟΥ. ΚΑΤΑ ΤΟΥΣ ΧΡΟΝΟΥΣ ΤΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ ΟΜΩΣ,
ΑΠΟΤΕΛΟΥΣΕ ΕΝΑ ΕΙΔΟΣ ΕΝΤΕΥΚΤΗΡΙΟΥ ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΒΟΥΛΕΥΤΕΣ. ΕΚΕΙ ΣΙΤΙΖΟΝΤΑΝ ΚΑΙ ΞΕΚΟΥΡΑΖΟΝΤΑΝ.
Για την καλύτερη λειτουργία της βουλής, ειδικά σε επείγοντα θέματα ελέγχου της διοίκησης και της εσωτερικής και εξωτερικής ασφάλειας, η ετήσια θητεία της βουλής χωρίστηκε σε δέκα περιόδους. Σε καθεμία από τις περιόδους αυτές οι βουλευτές μιας φυλής είχαν ιδιαίτερες αρμοδιότητες και αποκαλούντο πρυτάνεις, ενώ η φυλή τους πρυτανεύουσα. Κάθε πρωί επιλεγόταν ένας από τους βουλευτές της πρυτανεύουσας φυλής ως επιστάτης των πρυτάνεων. Η θητεία του επιστάτη των πρυτάνεων διαρκούσε μία ημέρα. Υποχρέωση του ήταν να παραμένει συνεχώς στο πρυτανείο, το ειδικό κτίριο στην αγορά της Αθήνας, όπου στεγάζονταν οι πρυτάνεις. Μαζί του έμεναν και οι βουλευτές από μια τριττύ της πρυτανεύουσας φυλής. Εάν προέκυπτε οποιοδήποτε έκτακτο γεγονός, ήταν σε κάθε στιγμή έτοιμοι να το αντιμετωπίσουν. Για τη διευκόλυνση του έργου τους οι πρυτάνεις δικαιούνταν δωρεάν σίτιση από το αθηναϊκό κράτος.

Ο ανώτατος άρχοντας στο αθηναϊκό κράτος ήταν ουσιαστικά η Εκκλησία του Δήμου, η οποία αποτελείτο από όλους τους ελεύθερους Αθηναίους πολίτες. Αυτό βέβαια ίσχυε εντελώς τυπικά, αφού τα μέλη των κατώτερων τάξεων, την εποχή του Κλεισθένη αλλά και της μάχης του Μαραθώνα, δεν είχαν τη δυνατότητα να συμμετέχουν στις λαϊκές συνελεύσεις. Πολλοί από τους θύτες κατοικούσαν μακριά από το άστυ, όπου συνεδρίαζε η Εκκλησία του Δήμου, και η μετακίνηση τους στην Αθήνα ήταν εξαιρετικά κοπιαστική. Επίσης, δεν είχε ακόμα θεσμοθετηθεί αμοιβή για τη συμμετοχή των πολιτών στις λαϊκές συνελεύσεις, οπότε, προκειμένου να συμμετάσχουν και οι φτωχοί, θα έπρεπε να απουσιάσουν από την εργασία τους και συνεπώς να χάσουν πολύτιμο εισόδημα. Επομένως, το αθηναϊκό πολίτευμα την περίοδο της περσικής εισβολής δεν είχε ακόμα αποκρυσταλλωθεί στη δημοκρατία της εποχής του Περικλή. Παρότι υπήρχε μια θεσμική βάση ικανή να οδηγήσει τελικά σε δημοκρατικότερες εξελίξεις, η διοίκηση του κράτους ασκείτο ακόμα από τις ανώτερες τάξεις των πεντακοσιομέδιμνων και τριακοσιομέδιμνων, οι οποίοι είχαν την οικονομική δυνατότητα να αφιερώσουν τον χρόνο τους στην πολιτική. Χάρη στις μεταρρυθμίσεις του Κλεισθένη όμως, ενισχύθηκε η θέση και της μεσαίας τάξης των διακοσιομέδιμνων, των οπλιτών δηλαδή που έσωσαν την Αθήνα στην πεδιάδα του Μαραθώνα.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

(1) Ηρόδοτος: ΙΣΤΟΡΙΑΙ.
(2) Hermann Bengtson: GRIECHISCHE GESCHICHTE, Verlag C.H. Beck, Μόναχο 1994.
(3) J.B. Bury & ft. Meiggs: ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΑΡΧΑΙΑΣ ΕΛΛΑΔΑΣ, Εκδόσεις Καρδαμίτσα, Αθήνα 1992.
(4) N.G.L. Hammond: A HISTORY OF GREECE TO 322 B.C., Oxford University Press, 1986.
(5) ΙΣΤΟΡΙΑ TOY ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΕΘΝΟΥΣ, Εκδοτική Αθηνών, Αθήνα 1972.
(6) Παναγιώτης Κανελλόπουλος: ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΑΡΧΑΙΑΣ ΕΛΛΑΔΑΣ, Εκδόσεις Διον. Γιαλέλης, Αθήνα 1982.
(7) H.D.F. Kitto: THE GREEKS, Penguin Books, Λονδίνο 1991.
(8) Claude Mosse & Annie Schnapp-Gourbeillon: ΕΠΙΤΟΜΗ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΑΡΧΑΙΑΣ ΕΛΛΑΔΑΣ, Εκδόσεις Παπαδήμα, Αθήνα 1996.
(9) Claude Mosse: ΑΘΗΝΑ, ΙΣΤΟΡΙΑ ΜΙΑΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ, Μορφωτικό Ιδρυμα Εθνικής Τραπέζης, Αθήνα 1988.
(10) Γΐώργιος Σταϊνχάουερ: Ο ΠΟΛΕΜΟΣ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΑΔΑ, Εκδόσεις Παπαδήμα, Αθήνα 2000.

(11)ΑΤHENS 3D