Μια σοβαρή περιληπτική έστω ανάλυση των δημοκρατικών θεσμών της αρχαίας Αθήνας, καθώς και του προηγούμενου πολιτικού περιβάλλοντος από το οποίο αυτοί προήλθαν πράγμα που κρίνεται ως απαραίτητο επίσης στοιχείο για την ορθή κατανόηση αυτών των θεσμών, δεν μπορεί να γίνει φυσικά σε ένα μόνο άρθρο. Απαιτείται μια σειρά τέτοιων, θα προσπαθήσω να είναι όσο το δυνατόν μικρότερη. Επί του παρόντος θα ρίξουμε μια γρήγορη ματιά στα πολιτικά συστήματα που προηγήθηκαν της Δημοκρατίας και ειδικότερα σε αυτά της Αττικής καθόσον η Αθηναϊκή Δημοκρατία είναι το ζητούμενο. Γύρω στον 12ο πχ αιώνος έχουμε την βίαιη κατάρρευση των μυκηναϊκών κέντρων.
Η Αθήνα υπήρξε ένα απ αυτά, αν και δευτερεύουσας σημασίας αυτό το ίδιο. Το πολιτικό καθεστώς μέχρι τότε στην Αθήνα ήταν μοναρχικό. Ανώτατος άρχων ήταν ο Άναξ, ο οποίος περιβάλλονταν από μια σειρά αξιωματούχων όπως ο Βασιλιάς, που ήταν προφανώς αρχηγός του στρατού και όχι αυτό που θεωρούμε ως Βασιλιά σήμερα, ο οποίος συνοδεύονταν και από μια κουστωδία άλλων αξιωματούχων και γραφέων. Ο Άναξ και οι αυλικοί του ζουν στα ανάκτορα, πάνω σε κάποιο οχυρωμένο λόφο συνήθως, στα πόδια του οποίου απλώνεται η πόλη. Ο λόγος της κατάρρευσης δεν είναι απόλυτα γνωστός, κάποιοι μιλάνε για την κάθοδο των Δωριέων, η ελληνική γραμματεία πάντως αναφέρεται στην επιστροφή των Ηρακλειδών, που υπήρξαν διεκδικητές του μυκηναϊκού θρόνου αλλά εξεδιώχθησαν στο παρελθόν από κάποιους άλλους εξ ίσου διεκδικητές οι οποίοι τελικά επικράτησαν φαίνεται των πρώτων.
Όπως και νάχει πάντως, η κατάρρευση αυτή των μυκηναϊκών κέντρων, είχεως συνέπεια την έλευση των σκοτεινών αιώνων όπως τους περιγράφει η ιστορία, που ήταν αιώνες οπισθοδρόμησης κατά πως φαίνεται, γιατί δεν έχουμε για τους επόμενους 4 αιώνες ούτε ένα δείγμα γραφής. Θα πρέπει να ήταν αιώνες βίαιων ταραχών και πολιτικών ανακατατάξεων επίσης, διότι κατά τον όγδοο πχ αιώνα αναδύεται ξαφνικά η ελληνική πόλη κράτος, η οποία έχει ένα πολιτικό σύστημα τελείως διαφορετικό απ αυτό που γνωρίζαμε μέχρι τώρα.
Η εξουσία τώρα εμφανίζεται σε ένα βαθμό διασπασμένη, και εξασκείται από μία σειρά εκλεγμένων αρχόντων με περιορισμένο χρόνο θητείας. Το ιδιαίτερο χαρακτηριστικό όλων αυτών των αρχόντων, είναι πως ανήκουν στην αριστοκρατία. Οι λαικές τάξεις είναι ακόμα τελείως αποκλεισμένες από οποιασδήποτε μορφής άσκησης της εξουσίας. Η άμυνα της πόλης ανήκει σχεδόν εξ ολοκλήρου στους «ευγενείς» αυτούς αριστοκράτες και απόγονους των παλιών μυκηναίων βασιλιάδων, ενώ οι άλλοι οι λαικοί, δεν είναι καθόλου ευγενικοί, θεός τους είναι ένας αγροίκος, ο Διόνυσος, και όταν δεν δουλεύουν στα χωράφια των ευγενών, κατά την διάρκεια κάποιων γιορτών κυρίως, ξοδεύουν τον χρόνο τους κυνηγώντας τα βράδια στα βουνά φρεσκοαρωματισμένες αριστοκράτισσες με ανόσιες ορέξεις, που περίμεναν πως και πως να έλθει αυτή η ευλογημένη μέρα!
Η εξουσία λοιπόν στην Αθήνα κατά τους χρόνους αυτούς ασκείται από 3 άρχοντες, τον Βασιλιά, που τώρα όμως έχει μόνο αρχιερατικά καθήκοντα, τον πολέμαρχο, που είναι ο αρχηγός του στρατού, και τον επώνυμο άρχοντα, που ασκεί το δικαστικό μέρος. Αυτοί οι τρεις πλαισιώνονται από 6 νομοθέτες συν ένα γραμματέα. Δίπλα σε αυτούς τους 10 υπάρχει το συμβουλευτικό και δικαστικό όργανο του Αρείου Πάγου, το οποίο αποτελείται από μια ομάδα πρώην αρχόντων που έχουν ήδη εκτελέσει την θητεία τους, και στους οποίους προεδρεύει ο ανώτατος άρχων. Όλοι αυτοί μέχρι τον τελευταίο αριστοκράτες. Ο δε λαός, εκτός του ότι δεν συμμετείχε στην εξουσία, κατέληγε στο τέλος λόγω υπερχρέωσης στους δανειστές του γαιοκτήμονες αριστοκράτες, να τους πουλάει και το σώμα του,να καταλήγει δηλαδή δούλος.
Ως συνέπεια των τελευταίων λοιπόν, έχουμε μια αγροτική εξέγερση κατά τις αρχές του έκτου πχ αιώνος, και συνεπακόλουθο πρόβλημα ύπαρξης νέων νόμων, που έρχεται να επιλύσει ο Σόλων. Ο Σόλωνας αναφέρεται από την αρχαία γραμματεία ως ο πρώτος δημοκράτης μεταρρυθμιστής, αν και το μόνο που στην πραγματικότητα έκανε, ήταν να καταργήσει τα αγροτικά χρέη και να απαγορεύσει την πώληση του σώματος στον δανειστή γαιοκτήμονα. Χώρισε επίσης τους Αθηναίους σε τέσσερις τάξεις ανάλογα με το εισόδημα, που όμως λίγο ως πολύ αυτή η διαίρεση προϋπήρχε, και έδωσε κάποια μικροαξιώματα και στην δεύτερη μετά τους γαιοκτήμονες αριστοκράτες τάξη, δηλαδή τους λεγόμενους ιππείς. Δεν προχώρησε σε αναδιανομή γαιών, ούτε σε περαιτέρω κατακερματισμό της εξουσίας, πράγμα που είχε ως αποτέλεσμα λίγο αργότερα μια δεύτερη αγροτική εξέγερση, η οποία και έφερε στην εξουσία με την απόλυτη υποστήριξη των αγροτών, τον τύραννο Πεισίστρατο. Αν και όλη η αρχαία γραμματεία θεωρεί ως απεχθές φαινόμενο την τυραννία, εν τούτοις ο ίδιος ο Πεισίστρατος διατήρησε την φήμη ως ακόμα και πολύ αργότερα, του καλού και δίκαιου ανθρώπου.
Φαίνεται πως την περίοδο της κυριαρχίας του, ωφέλησε πολύ τους αγρότες, προχώρησε σε αναδιανομή γαιών προς όφελος των τελευταίων, επέκτεινε το εμπόριο, και η Αθήνα άρχισε να γίνεται το μεγάλο πολιτιστικό κέντρο της εποχής. Με εντολή δική του κατεγράφησαν τότε τα ομηρικά έπη, καθώς και τα Ορφικά κείμενα. Ήλθε σε ανοιχτή σύγκρουση με την πανίσχυρη ως τα τότε αριστοκρατική οικογένεια των Αλκμαιωνιδών και τους εξόρισε. Οι γιοι του όμως φαίνεται πως δεν μπόρεσαν να σταθούν στο ύψος του πρώτου, και γρήγορα η τυραννία καταλύθηκε και οι Αλκμαιωνίδες επέστρεψαν, κι έτσι φτάνουμε στην δεύτερη μεγάλη πολιτική μεταρρύθμιση που έγινε από τον Κλεισθένη. Η σημαντικότατη αυτή μεταρρύθμιση, συνέπεια της οποίας ήταν η λαμπρή περίοδος της Αθηναϊκής Δημοκρατίας, θα αποτελέσει και το θέμα του δεύτερου κατά σειρά άρθρου, που γρήγορα θα ακολουθήσει.
(δεύτερο μέρος)
Στο πρώτο άρθρο της σειράς φτάσαμε μέχρι το πολίτευμα της Τυραννίας από τον Πεισίστρατο. Παρέλειψα εκεί να σημειώσω έναν ακόμα θεσμό που μάλλον εισήχθηκε από τον Σόλωνα, αυτόν της Βουλής των τετρακοσίων. Όπως έγραψα πριν, μέχρι το τέλος της μυκηναϊκής κυριαρχίας αλλά και λίγο μετά προφανώς, η άμυνα της πόλης ανήκε στην αριστοκρατία, στους κατόχους μεγάλων εκτάσεων γης δηλαδή. Αυτή την περίοδο είναι που περιγράφει ο Όμηρος στα έπη του, όπου βλέπουμε εκεί πως οι ήρωες είναι όλοι ανεξαιρέτως ευγενικής καταγωγής. Στην Ελληνική πόλη κράτος όμως φαίνεται πως δημιουργήθηκε μια τάξη ανθρώπων που ήταν σε θέση να πληρώνει μόνη της τα έξοδα για τον εξοπλισμό της, δηλαδή το Όπλον, που ήταν η βαριά ασπίδα, καθώς επίσης το μακρύ δόρυ και ο θώρακας. Έτσι δημιουργήθηκε η οπλιτική φάλαγγα που αποτελούσε έναν νέο τρόπο πολέμου.
Από αυτούς λοιπόν, τους Οπλίτες, προήλθε η Βουλή των τετρακοσίων, που αποτελούσε και τον μοναδικό θεσμό που μπορούσε να αντιπροσωπεύσει μέχρι ένα σημείο τουλάχιστον και τον φτωχό λαό δηλαδή τους αγρότες. Αυτοί οι τελευταίοι σε αντίθεση με τους ευγενείς δεν ήταν καθόλου ευγενικοί, θεός τους ήταν ένας αγροίκος ο Διόνυσος, για χάρη του οποίου κατά την διάρκεια της γιορτής του κυνηγούσαν κάποιες νύχτες στα βουνά φρεσκοαρωματισμένες αριστοκράτισσες με ανόσιες ορέξεις που περίμεναν πως και πως να έλθει αυτή η ευλογημένη ώρα! Από τις γιορτές αυτού του θεού μάλιστα προήλθε και ένας θεσμός που ωφέλησε τα μέγιστα την Δημοκρατία. Το θέατρο. Αυτή η φάλαγγα επίσης είναι που μεγαλούργησε στον Μαραθώνα και έδωσε έτσι τεράστια ώθηση στην πρωτοεμφανιζόμενη τότε Δημοκρατία.
Η εκκλησία του Δήμου επίσης υπήρχε ήδη, αλλά βέβαια χωρίς καμία αρμοδιότητα και προέδρευε σε αυτήν ο ανώτατος άρχοντας. Το τέλος της τυραννίας λοιπόν βρίσκει στην Αθήνα μια αριστοκρατική οικογένεια με όλη την πολιτική δύναμη στα χέρια της. Η οικογένεια αυτή δεν εξορίσθηκε ποτέ από την Αθήνα, είχε καλές σχέσεις με την τυραννία, σε αντίθεση με αυτήν των Αλκμεωνιδών που είχε εξορισθεί και χάσει σημαντικό μέρος της δύναμής της. Εκπρόσωπος της ήταν ο Ισαγόρας, ο οποίος με την βοήθεια του φίλου του και βασιλιά της Σπάρτης Κλεομένη, που ήλθε και στρατοπέδευσε έξω από την Αθήνα, κερδίζει την Εξουσία το 508 πχ και εκλέγεται Επώνυμος Αρχων. Αυτό σήμαινε κακά μαντάτα για την οικογένεια των Αλκμεωνιδών που βρίσκονταν από παλιά σε μεγάλη αντιπαλότητα με την οικογένεια του Ισαγόρα.
Έτσι λοιπόν ένα μέλος των Αλκμεωνιδών ο Κλεισθένης, καλεί σε εξέγερση τον λαό, ο οποίος φοβούμενος κι αυτός με την σειρά του πως ο Ισαγόρας σκόπευε να εγκαταστήσει ένα σκληρό αριστοκρατικό καθεστώς, οπότε θα έχανε κι αυτός όλα αυτά τα προνόμια που έιχε αποκτήσει από τον Πεισίστρατο, ανέτρεψε τον καθεστώς του Ισαγόρα και ανάθεσε στον Κλεισθένη την δημιουργία νέου πολιτεύματος.
Αυτός βλέποντας πως δεν μπορούσε παρ όλα αυτά η οικογένειά του να αντιπαρατεθεί στα ίσα με αυτή του Ισαγόρα, αποφάσισε να χτυπήσει τα θεμέλια αυτής της ίδιας της οικογενειοκρατίας. Το πως το πέτυχε αυτό μας το λέει ο Αριστοτέλης στην Αθηναίων Πολιτεία.
Αυτός βλέποντας πως δεν μπορούσε παρ όλα αυτά η οικογένειά του να αντιπαρατεθεί στα ίσα με αυτή του Ισαγόρα, αποφάσισε να χτυπήσει τα θεμέλια αυτής της ίδιας της οικογενειοκρατίας. Το πως το πέτυχε αυτό μας το λέει ο Αριστοτέλης στην Αθηναίων Πολιτεία.
» Πρώτα χώρισε όλες τις φυλές σε δέκα αντί για τέσσερις που ήταν πριν, θέλοντας να τους αναμείξει ώστε να συμμετέχουν περισσότεροι στο κράτος, Στην συνέχεια όρισε ότι στην Βουλή θα συμμετέχουν 500 άτομα αντί για 400 που ήταν πριν, 50 από κάθε φυλή. Χώρισε επίσης το έδαφος της Αττικής σε Δήμους των 30 μερών, 10 μέρη για τους Δήμους της πόλης, δέκα για την παραλία, και δέκα για την ενδοχώρα, και ονόμασε τα μέρη αυτά τριττύες. Όρισε με κλήρωση πως κάθε τρεις Δήμοι θα αποτελούν μία φυλή, έτσι ώστε κάθε φυλή θα βρίσκονταν σε ένα Δήμο της πόλης, ένα της παραλίας και ένα της ενδοχώρας. Ονόμασε συνδημότες όσους διέμεναν στον ίδιο Δήμο, για να καταργηθεί η χρήση του πατρικού ονόματος και να μην ξεχωρίζουν σε τίποτα οι νέοι πολίτες, που έπαιρναν το όνομα τους από τον Δήμο στον οποίον ζουν. Από τότε και μέχρι τώρα οι Αθηναίοι παίρνουν το όνομά τους από τον Δήμο στον οποίον ζουν «
Εδώ βλέπουμε το ιδιοφυές σχέδιο του Κλεισθένη. Χτύπησε στις ρίζες της την οικογενειοκρατία, κάτι σαν να λέμε Καραμανλής Παπανδρέου δηλαδή με σημερινούς όρους, παλιά ιστορία αυτή, αυξάνοντας τις φυλές από τέσσερις σε δέκα και αναμιγνύοντας μεταξύ τους πολίτες από διαφορετικές περιοχές, ούτως ώστε να μην μπορούν να συνενωθούν στην βάση των παλιών πολιτικών συμφερόντων. Έδωσε δε και το δικαίωμα του πολίτη και στους ξένους κατοίκους των περιοχών αυτών, διαλύοντας έτσι ακόμα περισσότερο την παλιά βάση συμφερόντων. Αυτοί ήταν οι νεοπολίται. Και όχι μόνο αυτό αλλά τους ένωσε τώρα στην βάση διαφορετικών συμφερόντων αφού αυτές οι φυλές θα μάχονταν στον πόλεμο πλάι πλάι!! Ο Κλεισθένης με λίγα λόγια στο ερώτημα εμείς ή αυτοί, Αλκμεωνίδες ή οικογένεια Ισαγόρα, απάντησε κανένας. Το πολίτευμα πρέπει να είναι τέτοιο που να μην επιτρέπει την οικογενειοκρατία στο σύνολό της. Έδωσε επίσης στην Βουλή και στην εκκλησία του Δήμου τον ρόλο φύλακα των νόμων του κράτους. Τον τρόπο εκλογής των αρχόντων όμως καθώς και τον Άρειο Πάγο δεν τον πείραξε. Εκεί ακόμα κυριαρχούσαν οι αριστοκράτες και είναι φυσικό γιατί. Αριστοκράτης ήταν και ο Κλεισθένης.
Γίνεται έτσι φανερό πως αυτός πίστευε σε μια κάποιου είδους λαικής κυριαρχίας μεν, που θα καθοδηγούνταν όμως δε από κάποιους συνετούς άντρες, όπου οι τελευταίοι δεν μπορούσε κατ αυτόν παρά να ήταν αριστοκράτες. Τα χρόνια που θα έρχονταν όμως, με τις περήφανες νίκες του Μαραθώνα όπου διέπρεψε η φάλαγγα, και ακόμα περισσότερο η μάχη της Σαλαμίνας όπου εκεί διέπρεψε η φτωχότατη τάξη, οι αγρότες οι λεγόμενοι θήτες δηλαδή, που αποτελούσαν εξ ολοκλήρου τα πληρώματα των πλοίων, και στις οποίες μάχες κι η αρχηγεία ακόμα ανήκε σε υπέρμαχους της Δημοκρατίας, στους Μιλτιάδη και Θεμιστοκλή, θα γίνονταν αφορμή για μια νέα πνοή και νέες κατακτήσεις για την Δημοκρατία, μέχρι να φτάσουμε στο απόγειο της που υπήρξε η Δημοκρατία του Περικλή και η μεταρρύθμιση του Εφιάλτη, με τις οποίες όμως, καθώς και με την κριτική των φιλοσόφων θα ασχοληθούμε στο επόμενο κεφάλαιο.
Ένα τελευταίο πράγμα που θα πρέπει να σημειωθεί εδώ, είναι πως το αγροτικό πρόβλημα στις περισσότερες Ελληνικές πόλεις συνήθως λύνονταν στέλνοντας τους ακτήμονες, όταν αυτοί άρχιζαν να γίνονται πολλοί και συνεπώς επικίνδυνοι, να δημιουργήσουν αποικίες, σε αυτό το ρεύμα όμως μέχρι αρκετά πρόσφατα η Αθήνα δεν συμμετείχε καθόλου, για άγνωστους σε εμάς λόγους, πράγμα πως ίσως να δείχνει και την ασημαντότητά της αρχικά ως πόλης κράτος.
Συγγραφέας: Μάχλης Κώστας
filosofia
filosofia
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου