“Γράφει ο Ετιέν Μπαλιμπάρ / Μετάφραση: Χρ. Γιαννούλης”
Ο Λουί Αλτουσέρ έφυγε από τη ζωή στις 22 Οκτώβρη του 1990. Κατέχει μια σημαντική θέση στη σύγχρονη θεωρητική, ριζοσπαστική, φιλοσοφική, πολιτική σκέψη. Προσπάθησε να διαμορφώσει στοιχεία μιας πρωτότυπης μαρξιστικής φιλοσοφίας και ταυτόχρονα αναμετρήθηκε με το ευρύτερο ερώτημα του ρόλου της φιλοσοφίας ως ιδιαίτερης θεωρητικής ενασχόλησης, αναδεικνύοντας το βαθύτερο πολιτικό της περιεχόμενο και την εξάρτησή της –σε τελικά ανάλυση– από τις εξελίξεις της πάλης των τάξεων.
Το Περιοδικό αναδημοσιεύει ένα κείμενο του Ετιέν Μπαλιμπάρ (μετάφραση: Χρ. Γιαννούλη), μια σημαντική προσπάθεια σύντομης αλλά περιεκτικής καταγραφής των βασικών πολιτικών, θεωρητικών και προσωπικών στιγμών του Αλτουσέρ, που είχε δημοσιευτεί το 1990 στο τεύχος 35 του θεωρητικού περιοδικού Θέσεις:
Ο Λουί Αλτουσέρ γεννήθηκε στις 16 Οκτωβρίου 1918 στο Birmandreis της Αλγερίας.
Τον Ιούλιο του 1939, ως απόφοιτος της «Khagne»2 της Λυών, όπου είχε καθηγητές τους Jean Guitton και Jean Lacroix, πετυχαίνει στο διαγωνισμό εισαγωγής στην Ecole Normale Superieure (ENS) της οδού Ulm. Επιστρατεύεται το Σεπτέμβριο της ίδιας χρονιάς, συλλαμβάνεται κατά την επέλαση των Γερμανών και θα παραμείνει πέντε χρόνια σε στρατόπεδο αιχμαλώτων στη Γερμανία.
Από το 1945 μέχρι το 1948 φοιτά στο τμήμα φιλοσοφίας της ENS και αποκτά το Diplome d” etudes superieures με διπλωματική εργασία για την «έννοια του περιεχομένου στη φιλοσοφία του Χέγκελ» υπό την εποπτεία τον Gaston Bachelard. Πετυχαίνει στο διαγωνισμό για τη θέση καθηγητή φιλοσοφίας.
Το 1948 διορίζεται agrege-repetiteur φιλοσοφίας στην ENS (στη συνέχεια γίνεται maitre assistant και αργότερα maitre de conferences), θα προετοιμάσει τριάντα τάξεις σπουδαστών της ENS για τη διδασκαλία και την έρευνα. Μαθητές του υπήρξαν μεταξύ άλλων οι Michel Foucault, Michel Verret, Pierre Bourdieu, Michel Serres, Jacques Derrida, Alain Badiou, JeanMarie Villegier, Jacques Bouveresse, Andre Comte-Sponville. To 1950 γίνεται και γραμματέας του τμήματος Γραμμάτων της ENS.
Την ίδια χρονιά γίνεται μέλος του Γαλλικού Κομμουνιστικού Κόμματος (PCF). Ιδιαίτερη δράση αναπτύσσει στο «Κίνημα Ειρήνης».
Το 1949, ο Αλτουσέρ (ο οποίος πριν τον πόλεμο ήταν εξαιρετικά πιστός καθολικός και μέλος της Action catholique) δημοσιεύει στο περιοδικό της Jeunesse de l” eglise, L” evangile captif (τεύχος Χ), ένα άρθρο για την ιστορική θέση του χριστιανισμού απαντώντας στην ερώτηση του περιοδικού «Αναγγέλλεται στο σύγχρονο άνθρωπο το χαρμόσυνο μήνυμα;» (επανεκδόθηκε στα ισπανικά σε L.A., Nuevos Escritos, Laia ed., Βαρκελώνη 1978).
Στην δεκαετία του 50 δημοσιεύει ορισμένα άρθρα, κυρίως στη Revue de Γ Enseignement Philosophique (ιδίως «Γράμμα στον Paul Ricoeur σχετικά με την Αντικειμενικότητα της Ιστορίας»).
Το 1959, δημοσίευση του Μοντεσκιέ. Η πολιτική και η ιστορία (Παρίσι, PUF), στη σειρά που διευθύνει ο Jean Lacroix.
To 1960, μετάφραση και παρουσίαση του Ludwig Feuerbach, Φιλοσοφικά μανιφέστα, στη σειρά που διευθύνει ο Jean Hyppolite (Παρίσι, PUF).
Η νέα ανάγνωση του Μαρξ
1964: «Φοιτητικά προβλήματα», σε La Nouvelle Critique, τ. 152. «Φρόυντ και Λακάν», σε La Nouvelle Critique, Παρίσι, τ. 161-162 (επανέκδοση σε Θέσεις): «Απ” όσο γνωρίζω, στη διάρκεια του 19ου αιώνα, γεννήθηκαν δύο ή μάλλον τρία παιδιά που κανείς δεν περίμενε: ο Μαρξ, ο Νίτσε και ο Φρόυντ. Παιδιά «φυσικά», με την έννοια που η φύση προσβάλλει τα ήθη, το δίκαιο, την ηθική και τους κανόνες ορθής συμπεριφοράς..» Την ίδια χρονιά, ο Αλτουσέρ καλεί τον Λακάν (ο οποίος είχε διαγραφεί από την SFP [Γαλλική Εταιρεία Ψυχανάλυσης, στμ]) να διεξάγει το σεμινάριο του στην ENS.
1965: εκδίδεται το Για το Μαρξ (συλλογή κειμένων της πενταετίας 1960-1965) και το Να διαβάσουμε το Κεφάλαιο (σε συνεργασία με τους Jacques Ranciere, Pierre Macherey, Etienne Balibar και Roger Establet), με τα οποία εγκαινιάζεται η σειρά «Theorie», εκδ. Francois Maspero (Παρίσι). «Ωστόσο θα πρέπει κάποια μέρα κυριολεκτικά να διαβάσουμε Το Κεφάλαιο. Να διαβάσουμε το ίδιο το κείμενο, ολόκληρο, τα τέσσερα βιβλία, γραμμή προς γραμμή, να διαβάσουμε δέκα φορές τα πρώτα κεφάλαια και τα σχήματα της απλής και της διευρυμένης αναπαραγωγής, πριν να καταλήξουμε, περνώντας από τα άγονα και γυμνά οροπέδια του Δεύτερου Βιβλίου, στη γη της επαγγελίας του κέρδους, του τόκου και της προσόδου…». Τα έργα αυτά θα μεταφραστούν σε ολόκληρο τον κόσμο, θα αμφισβητηθούν έντονα αλλά και θα χαιρετιστούν ως «νέο ξεκίνημα του μαρξισμού» (κυρίως στη Λατινική Αμερική). Οξύνουν μέσα στο Κομμουνιστικό Κόμμα την πολεμική που είχε ήδη προκληθεί με το άρθρο του 1961 «Για το νεαρό Μαρξ», το οποίο υποστήριζε αφενός την ύπαρξη μιας «επιστημολογικής τομής» στο έργο του Μαρξ και αφετέρου – σε μια εποχή κριτικής για τη «λατρεία του προσώπου του Στάλιν»την ασυμβατότητα του ιστορικού υλισμού με το «θεωρητικό ανθρωπισμό». Οι απόψεις αυτές απηχούνται κυρίως στα περιοδικά La Pensee και La Nouvelle Critique.
- Ταυτόχρονα, τα έργα αυτά εντάσσονται στα κείμενα που θεμελιώνουν (παράλληλα με τους Levi Strauss, Lacan, Barthes, Foucault) το «στρουκτουραλισμό», η επιρροή του οποίου επεκτείνεται – όχι χωρίς αντιστάσεις – στη γαλλική φιλοσοφία. Οι έννοιες της «προβληματικής», της «ενδεικτικής ανάγνωσης», της «δομικής αιτιότητας», του «επικαθορισμού», του «ιδεολογικού φαντασιακού», κοκ., συμβάλλουν επί δέκα χρόνια στη διαμόρφωση του ορίζοντα του φιλοσοφικού λόγου, με ή χωρίς αναφορά στον «Αλτουσέρισμό». Στοχεύοντας στον Αλτουσέρ και την επιρροή του, ο Σαρτρ θα μιλήσει για υποστήριξη του «concept» ενάντια στη «notion».
- Κατά την Ε. Roudinesco (Histoire de la Psychanalyse en France, τόμος II), ο Αλτουσέρ αρχίζει το 1965 μια θεραπεία ψυχανάλυσης με τον Δρ. Rene Diatkine, ο οποίος θα ασχοληθεί με τον Αλτουσέρ σχεδόν ως το 1987.
Το 1966, στη συνεδρίαση των κομμουνιστών φιλοσόφων στο Choisyle-Roi, από την οποία απουσιάζει ο Αλτουσέρ, ο Roger Garaudy, επίσημος φιλόσοφος του κόμματος, απευθύνει κατηγορητήριο κατά του «θεωρητικού αντιανθρωπισμού». Στη συνεδρίαση της κεντρικής επιτροπής στην Argenteuil υπό την προεδρία του Aragon (1113 Μαρτίου), οι θέσεις του Garaudy και του Αλτουσέρ τυπικά απορρίφθηκαν εξίσου. Ο Lucien Seve θα γίνει ο φιλόσοφος που εκφράζει περισσότερο την ηγεσία του PCF.
- Την ίδια χρονιά ο Αλτουσέρ γράφει ανώνυμα ένα άρθρο «Σχετικά με την Πολιτιστική Επανάσταση» [της Κίνας] στα Cahiers Marxistes Leninistes, όργανο της UJCML [Ένωση μαρξιστικής λενινιστικής κομμουνιστικής νεολαίας, στμ] (αρκετά από τα ηγετικά στελέχη της οποίας – όπως ο Robert Lihnart – ήταν ή είναι μαθητές του) και καταλήγει ως εξής: «Δεν τίθεται θέμα εξαγωγής της Πολιτιστικής Επανάστασης. Αυτή ανήκει στην Κινέζικη Επανάσταση. Τα θεωρητικά και πολιτικά της συμπεράσματα ανήκουν όμως σε όλους τους κομμουνιστές».
- Το 1966 θα δημοσιεύσει, μεταξύ άλλων, και τα κείμενα «Για το Κοινωνικό Συμβόλαιο (Οι μετατοπίσεις)», παράδοση για τον Ρουσσώ στην ENS που δημοσιεύθηκε στα Cahiers pour l” analyse, τ.8, L” impense de Jean-Jacques Rousseau (επανέκδοση [του περιοδικού, στμ] εκδ. du Seuil, Παρίσι) – «Κρεμονίνι, ζωγράφος του Αφηρημένου» σε Democratie Nouvelle, τ. 8 Αύγουστος 1966 (ιταλική μτφ. σε Leonardo Cremonini, Mostra antologica (19531969), Μπολώνια εκδ. Alfa, 1969).
1967: Ο Αλτουσέρ γράφει για το σοβιετικό περιοδικό Voprossi Filosofii ένα άρθρο για «Το ιστορικό καθήκον της μαρξιστικής φιλοσοφίας», το οποίο απορρίπτεται, αλλά δημοσιεύεται στα ουγγρικά το 1968.
Στο 18ο Συνέδριο του PCF ο Henri Fiszbin (μελλοντικός γραμματέας της οργάνωσης του Παρισιού) δηλώνει: «Έχουμε τη γνώμη ότι ορισμένοι σύντροφοι που αναπτύσσουν την επιχειρηματολογία τους υπέρ ενός θεωρητικού αντιανθρωπισμού και άλλων προβλημάτων, θα έπρεπε να αναρωτηθούν και να μας πουν τι πιστεύουν για τις αρνητικές πολιτικές επιπτώσεις των τοποθετήσεών τους. Οι αντίπαλοι επικαλούνται στην πολεμική τους κατά του κόμματος τα κείμενα αυτών των συντρόφων κι εκείνοι δεν λένε τίποτε».
- Σ” ένα γράμμα του στον Regis Debray με αφορμή το βιβλίο του τελευταίου, Revolution dans la Revolution (δημοσίευση σε R.D., La critique des Armes, Παρίσι 1974), ο Αλτουσέρ γράφει: «Μερικές φορές – το γνωρίζεις – είναι πολιτικά επιτακτικό να κρατήσει κανείς απόσταση και να αφιερωθεί στις μελέτες από τις οποίες εξαρτώνται τα πάντα».
Το 1967-1968 ο Αλτουσέρ διοργανώνει στην ENS (μαζί με τους P. Macherey, E. Balibar, F. Regnault, M. Pecheux, M. Fichant και A. Badiou) «Μαθήματα φιλοσοφίας για επιστήμονες» – που διακόπηκαν από τα γεγονότα του Μάη. Τα πρώτα τέσσερα μαθήματα του δημοσιεύονται αναθεωρημένα το 1974 με τον τίτλο Φιλοσοφία και αυθόρμητη φιλοσοφία των επιστημόνων (σειρά «Theorie»): «H σχέση της φιλοσοφίας με τις επιστήμες αποτελεί τον ειδικό καθορισμό της φιλοσοφίας».
Από το 68 στην υποστήριξη της Αμιένης
1968: «Η φιλοσοφία ως Όπλο της Επανάστασης» (συνέντευξη στην εφημερίδα L” Unita, αναδημοσιευμένη σε Θέσεις): «Στο εξής ο υλισμός μπορεί να κυριαρχήσει πάνω στον ιδεαλισμό στη φιλοσοφία».
- Σε εισήγηση του στο σεμινάριο του Jean Hyppolite (αναδημοσίευση μαζί με Ο Λένιν και η φιλοσοφία, Petite collection Maspero), ο Αλτουσέρ ορίζει την «κατηγορία της διαδικασίας χωρίς υποκείμενο» ως «τη μεγαλύτερη θεωρητική οφειλή που συνδέει τον Μαρξ με τον Χέγκελ».
1969: Ο Λένιν και η φιλοσοφία (σειρά «Theorie») (Εισήγηση στη Γαλλική Εταιρεία Φιλοσοφίας στις 24.2.1968): Ο Αλτουσέρ δίνει ένα νέο ορισμό της φιλοσοφίας ως «πολιτικής στη θεωρία»: «Η φιλοσοφία εκπροσωπεί την πολιτική στο χώρο της θεωρίας, ακριβέστερα: στο χώρο των επιστημών, – και αντίστροφα, η φιλοσοφία εκπροσωπεί την επιστημονικότητα μέσα στην πολιτική, στις τάξεις που εμπλέκονται στην πάλη των τάξεων»
- «Με αφορμή το άρθρο του Michel Verret για το Φοιτητικό Μάη» σε La Pensee, τ. 145. (Μια διαφορετική εκτίμηση για τα γεγονότα του Μάη – που ο Αλτουσέρ χαρακτηρίζει ως «μαζική ιδεολογική εξέγερση» – υπάρχει στην ιταλική έκδοση του βιβλίου της Maria Antonietta Macciochi, Lettere dall” interno del PCI a Louis Althusser, Feltrinelli, 1969).
- Άρθρο για την κρίση της Εκκλησίας και την πάλη των τάξεων, στο περιοδικό της Λυών Lumiere et vie που διευθύνει ο αιδεσ. Francois Fournier.
- Με την αρχή της νέας ακαδημαϊκής χρονιάς, οι «μαοϊστές» της Cause du peuple ασκούν δριμύτατη κριτική στον Αλτουσέρ, τον οποίο θεωρούν πράκτορα του αναθεωρητισμού. Από την πλευρά της, η ηγεσία του PCF συνεχίζει να τον βλέπει ως πνευματικό πατέρα των μαοϊστών… Πάντως η Humanite δημοσιεύει στη στήλη «Idees» [αποσπάσματα από, στμ] τον πρόλογο του Αλτουσέρ για την επανέκδοση του Πρώτου βιβλίου του Κεφαλαίου σε βιβλίο τσέπης των εκδόσεων Flammarion.
1970: «Ιδεολογία και ιδεολογικοί μηχανισμοί του κράτους» (απόσπασμα από ανολοκλήρωτη εργασία για Το κράτος, το δίκαιο, η υπερδομή) σε La Pensee τ. 151 (επανέκδοση σε Θέσεις): «Η ιδεολογία εγκαλεί τα άτομα ως υποκείμενα. Αποτέλεσμα (…) τα υποκείμενα «περπατάνε», «περπατάνε μόνα τους» σε όλες σχεδόν τις περιπτώσεις, με εξαίρεση τα «κακά υποκείμενα»…».
- Πρόλογος στην επανέκδοση του βιβλίου της Marta Harnecker, Principios Elementales del Materialisme Historico (εκδ. Siglo XXI, Πόλη του Μεξικού – Μπουένος Άιρες) που θα πουλήσει ένα εκατομμύριο αντίτυπα: «Η ταξική πάλη δεν είναι ένα (παράγωγο) αποτέλεσμα της ύπαρξης των κοινωνικών τάξεων: η πάλη των τάξεων και η ύπαρξη των τάξεων αποτελεί ακριβώς το ίδιο πράγμα» (επανέκδοση σε Θέσεις).
1972: Ο Αλτουσέρ δημοσιεύει στη France Nouvelle εβδομαδιαίο έντυπο του PCF (τ. 1393/1394) ένα μακροσκελές άρθρο «Για ένα πολιτικό σφάλμα: οι πανεπιστημιακοί βοηθοί, οι εργαζόμενοι φοιτητές και ο διαγωνισμός για τη θέση καθηγητή φιλοσοφίας».
1973: Απάντηση στον Τζων Λιούις (σειρά «Theorie»): μέσα από την πολεμική με ένα βρετανό κομμουνιστή, ο Αλτουσέρ οξύνει την κριτική του στο φιλοσοφικό ανθρωπισμό και, υπερθεματίζοντας, χαρακτηρίζει τη «σταλινική παρέκκλιση» ως απότοκο του «ζεύγους οικονομισμός – ανθρωπισμός».
- Με πρόσκτηση του Roland Leroy, παίρνει μέρος μαζί με τους Αραγκόν και Ζαν Ελλενστάιν σε μεγάλη δημόσια συζήτηση που γίνεται στη Γιορτή της Humanite με θέμα «Οι κομμουνιστές, οι διανοούμενοι και η κουλτούρα» [η εισήγηση δημοσιεύεται στη France Nouvelle, τ. 1453, 1973, στμ.].
1974: Στοιχεία αυτοκριτικής (εκδ. Hachette Litterature, Παρίσι): «Αν όμως δεν ήμασταν στρουκτουραλιστές (…) σταθήκαμε ένοχοι ενός πάθους πολύ πιο δυνατού και επικίνδυνου: ήμασταν σπινοζικοί».
Το 1975, ο Αλτουσέρ υποστηρίζει «με σύνολο εργασιών» τη διδακτορική του διατριβή (Doctorat d” Etat) στο Πανεπιστήμιο της Πικαρδίας (βλέπε την «Υποστήριξη της Αμιένης» που επανεκδόθηκε σε Θέσεις: «Θυμόμουν τον Μακιαβέλι, ο οποίος σπάνια εξέφραζε αλλά πάντοτε ακολουθούσε τον μεθοδολογικό κανόνα ότι πρέπει να στοχαζόμαστε στα άκρα»).
Το 1976 γίνεται ο γάμος του με την Helene Rytman (Legotien), αντιστασιακή στον πόλεμο, ερευνήτρια κοινωνιολογίας στη SEDEC, σύντροφο του επί τριάντα χρόνια.
1976: Οι Editions sociales εκδίδουν τη συλλογή κειμένων Θέσεις: Ο Αλτουσέρ συμμετέχει σε αρκετές εκδηλώσεις του PCF, όπως στη Γιορτή του Βιβλίου (μετά από πρόσκληση του Lucien Seve).
- Στον πρόλογο του στο βιβλίο του Dominique Lecourt, Lyssenko, Histoire reelle d” une science proletarienne (σειρά «Theorie»), ο Αλτουσέρ γράφει αναφερόμενος στην ΕΣΣΔ: «Όταν σιωπά κανείς διαρκώς [για ένα λάθος - Ε.Μπ.], αυτό σημαίνει ότι το λάθος διαρκεί: αυτό μπορεί και να σημαίνει ότι σιωπά κανείς για να διαρκέσει το λάθος, για τα πολιτικά πλεονεκτήματα που προσδοκόνται από τη διατήρησή του». Σε μια ανακοίνωση, η Humanite μιλά για «προφανείς υπερβολές» και κατηγορεί τον Αλτουσέρ γιατί «στις προσωπικές του εργασίες αγνοεί πλήρως την εξέλιξη του συλλογικού στοχασμού του κόμματος».
- Διαλέξεις (ανέκδοτες στα γαλλικά) στο Πανεπιστήμιο της Γρενάδας («Ο μετασχηματισμός της φιλοσοφίας»: «Η μαρξιστική φιλοσοφία υπάρχει αλλά δεν παρήχθη ποτέ ως «φιλοσοφία»…») και στο Κολέγιο Αρχιτεκτονικής της Καταλονίας («Ορισμένα ερωτήματα για την κρίση της μαρξιστικής θεωρίας και του διεθνούς κομμουνιστικού κινήματος»: «ο εμπειρισμός είναι ο υπ. αριθμ. 1 φιλοσοφικός εχθρός της ταξικής πάλης του προλεταριάτου»).
- «Για τον Μαρξ και τον Φρόυντ», ανακοίνωση στο γαλλοσοβιετικό συμπόσιο για το Ασυνείδητο που πραγματοποιήθηκε στην Τιφλίδα το 1979 (ο Αλτουσέρ δεν θα παραστεί): «το ασυνείδητο δεν γνωρίζει αντίφαση και η απουσία αντίφασης είναι η προϋπόθεση κάθε αντίφασης». Ο Αλτουσέρ χρησιμοποίησε αυτό το κείμενο σε αντικατάσταση εκείνου που είχε γράψει αρχικά («Η ανακάλυψη του Δόκτορα Φρόυντ», το οποίο δημοσιεύθηκε αργότερα χωρίς τη συγκατάθεση του στον τόμο Dialogue Franco-Sovietique sur la Psychanalyse, εκδ. Privat, Τουλούζη 1984).
Τα τελευταία χρόνια
1977: 22ο Συνέδριο (Francois Maspero, Παρίσι) (Περιέχει εισήγηση που είχε γίνει στην UEC [Ένωση κομμουνιστών φοιτητών, στμ] το 1976: ο Αλτουσέρ ασκεί κριτική προπάντων στον τρόπο με τον οποίο το PCF αποφάσισε να διαγράψει από το καταστατικό του την προοπτική της «δικτατορίας του προλεταριάτου»).
- Εισήγηση στη Fondation nationale des sciences politiques: «H μοναξιά του Μακιαβέλι» (δημοσιεύθηκε πρόσφατα σε Futur anterieur, τ. 1, άνοιξη 1990, εκδ. L” Harmattan, Παρίσι): «Γνώριζε ότι αν η σκέψη του συνέβαλε κάπως στο να γραφτεί ιστορία, αυτός δεν θα βρισκόταν πλέον εκεί».
- Στο συνέδριο της Βενετίας που διοργάνωσε η εφημερίδα Il Manifesto γύρω από την «Εξουσία και αντιπολίτευση στις μετεπαναστατικές κοινωνίες» (εκδόθηκε στα γαλλικά από τις Εditions du Seuil, 1978) παρεμβαίνει με θέμα «Επιτέλους η κρίση του μαρξισμού!»: «Η κρίση του μαρξισμού δεν είναι πρόσφατο φαινόμενο».
1978: «Ο μαρξισμός σήμερα» (σε Enciclopedia Europea, τόμος VIII, εκδ. Garzanti, Μιλάνο: «Ο μαρξισμός δεν θα απαλλαγεί από τις τραγωδίες της ιστορίας του καταδικάζοντάς τες ή εκφράζοντας τη λύπη του (…) Ας προσπαθήσει να γνωρίσει τον εαυτό του και θ” αλλάξει.»
- Δημοσίευση στις εκδ. De Donato (Μπάρι) του τόμου Συζήτηση για το κράτος. Τοποθετήσεις απέναντι σε μια θέση του Λονί Αλτουσέρ, που περιλαμβάνει τα στοιχεία μιας συζήτησης που διοργάνωσε η εφημερίδα Il Manifesto. Ο Αλτουσέρ ασκεί κριτική στην έννοια του «κόμματος διακυβέρνησης» και υπερασπίζεται την έννοια ενός επαναστατικού κόμματος «εκτός του κράτους» και την έννοια του μαρξισμού ως «πεπερασμένης θεωρίας» (βλ. στα γαλλικά περιοδικό Dialectiques, Παρίσι τ. 23, 1978).
Τον Απρίλιο του 1978, ο Αλτουσέρ (που δεν εγκατέλειψε ποτέ το Κόμμα και δεν έπαψε να συμμετέχει στη δραστηριότητα της οργάνωσης βάσης στην οποία ανήκε), υπογράφει με τους Ε. Balibar, G. Bois, G. Labica, J.-P. Lefebvre και M. Moissonnier μια ανοιχτή επιστολή που ζητά «μια πραγματική πολιτική συζήτηση στο PCF» μετά τη διάλυση της Ενωμένης Αριστεράς. Δημοσιεύει στην εφημερίδα Le Monde τη σειρά άρθρων «Τι πρέπει ν” αλλάξει στο κομμουνιστικό κόμμα» (επανέκδοση Francois Maspero): «Ο Μαρξ έλεγε: «η συνείδηση είναι πάντοτε καθυστερημένη». Η ηγεσία του κόμματος εφαρμόζει απτόητη και κατά γράμμα την αρχή αυτή χωρίς να υποψιάζεται την κριτική καυστικότητά της: είναι σίγουρη ότι έχει πλήρη συνείδηση γιατί είναι πάντοτε καθυστερημένη. .. Ο Τύπος και οι οργανώσεις του κόμματος, με το γενικό γραμματέα επικεφαλής, αλυσοδένουν και γελοιοποιούν το κόμμα μαζί με όλους τους αμφισβητίες».
Στις 15 Μαρτίου 1980, ο Αλτουσέρ πηγαίνει στη συνεδρίαση που θα αποφάσιζε τη διάλυση της Φροϋδικής Σχολής του Παρισιού και αποκαλεί το Λακάν «στο όνομα των αναλυομένων», «εξαίσιο και αξιοθρήνητο αρλεκίνο».
Το Μάιο του 1980, μετά από μια χειρουργική επέμβαση, ο Αλτουσέρ παθαίνει μια πολύ σοβαρή κρίση κατάθλιψης (από το 1948 είχε διαπιστωθεί ότι υπέφερε από «μανιοκαταθλιπτική ψύχωση» και έκανε συχνά ψυχιατρική και φαρμακευτική θεραπεία σε νοσοκομεία και κλινικές, παράλληλα με την ψυχανάλυση του). Ολόκληρο το καλοκαίρι παραμένει σε κλινική του Παρισιού. Η κατάσταση του δεν βελτιώνεται, αλλά στις αρχές Οκτωβρίου οι γιατροί θεωρούν ότι μπορεί να πάει στο σπίτι του, όπου απομονώνεται με τη γυναίκα του. Στις 16 Νοεμβρίου η Ελέν Αλτουσέρ βρίσκεται στο διαμέρισμα τους στραγγαλισμένη από εκείνον. Ο Αλτουσέρ εισάγεται επειγόντως στο Νοσοκομείο Sainte-Anne και μετά από ψυχιατρική πραγματογνωμοσύνη θα κριθεί ακαταλόγιστος για την πράξη του κατ” εφαρμογήν του άρθρου 64 του Ποινικού Κώδικα. Με απόφαση της Αστυνομικής Διεύθυνσης θα εισαχθεί πρώτα στην Sainte-Anne και αργότερα στο Νοσοκομείο L” Eau vive a Soisysur-Seine (νοσοκομείο του 13ου διαμερίσματος του Παρισιού). Θα συνταξιοδοτηθεί αυτεπάγγελτα από το Υπουργείο Παιδείας. Μεταξύ του 1984 και του 1986 και μετά από νέα ιατρική πραγματογνωμοσύνη και νομαρχιακή απόφαση που έθεσε τέρμα στο διοικητικό εγκλεισμό του, παραμένει εναλλάξ στο διαμέρισμά του στο Παρίσι και σε νοσοκομεία, περνώντας μια ζωή απομονωμένη αλλά σχετικά φυσιολογική. Μαγνητοφωνείται μια συζήτηση του με την Fernanda Navarro, που θα εκδοθεί στο Μεξικό υπό τον τίτλο Filosofia y marxismo (Εκδ. Siglo XXI, 1988). Συζητά επίσης με τον Stanislas Breton για τον υλισμό και τη «θεολογία της απελευθέρωσης». Το 1987 μετά από επείγουσα εγχείρηση λόγω απόφραξης του οισοφάγου, παθαίνει νέα κρίση κατάθλιψης και μεταφέρεται στο Soisy και κατόπιν στο Ινστιτούτο Ψυχιατρικής της MGEN στη La Verriere (Yvelines). H φυσική του κατάσταση και το ηθικό του χειροτερεύουν διαρκώς. Μετά από πνευμονία που έπαθε το καλοκαίρι, πεθαίνει στις 22 Οκτωβρίου 1990 από καρδιακή προσβολή.
Οι πληρέστεροι βιβλιογραφικοί κατάλογοι των κειμένων του Αλτουσέρ βρίσκονται στο βιβλίο του Gregory Elliot, Althusser – The Detour of Theory, Verso London και New York 1987 και (με ορισμένα σφάλματα) σε Antonio Quarta, Scienza e Filosofia σε Louis Althusser, Bibliografia degli Scritti (1949-1982), ειδικό τεύχος (1982/2) του περιοδικού Protagora (Λέτσε) (το οποίο περιλαμβάνει και έναν κατάλογο κειμένων για τον Αλτουσέρ σε διάφορες χώρες).
Σημειώσεις
1. Η παρατιθέμενη φιλοσοφικήπολιτική «βιογραφία» δημοσιεύθηκε στο τεύχος 43 (Ιανουάριος 1991) του γαλλικού περιοδικού M (mensuel, marxisme, mouvement) και αποβλέπει, όπως σημειώνει στο εισαγωγικό του σημείωμα ο Ε. Μπαλιμπάρ, «να τοποθετήσει ξανά τα βασικά γραπτά του Αλτουσέρ στη συγκυρία τους». Το τεύχος αυτό αποτελεί μια από τις λίγες πρόσφατες προσπάθειες αποτίμησης του έργου του Αλτουσέρ (βλ. από την μικρή παραγωγή της δεκαετίας του ’80 και τους τόμους Althusser zur Einführung (διευθ. Κ. Thieme), SOAK Hannover 1982, G. Elliot, The Detour of Theory, Verso, London 1987 και το αφιέρωμα του γερμανικού περιοδικού Kultur- Revolution τ. 20 Δεκέμβριος 1988 – ενώ έχει ήδη αναγγελθεί η έκδοση του συλλογικού έργου The Althusserian legacy, Verso London 1991).
Ο κατάλογος των ελληνικών μεταφράσεων κειμένων του Αλτουσέρ που παρατίθεται στο τέλος (με επιφύλαξη ενδεχόμενων παραλείψεων και χωρίς να αναφέρονται μεταφράσεις που δημοσιεύθηκαν σε περιοδικά και περιλήφθηκαν μεταγενέστερα σε συλλογές κειμένων), πρέπει να εκληφθεί κυρίως ως ένδειξη των μεγάλων ελλείψεων της «πρωτογενούς» βιβλιογραφίας. Πράγμα που αποτελεί ένα από τα «εμπόδια» εξέτασης του Αλτουσεριανού έργου – Χ. Γ.
2. Προπαρασκευαστική τάξη για την εισαγωγή στην Ecole normale Speciale (στμ)
Ελληνικές μεταφράσεις έργων του Λ. Αλτουσέρ
Αλτουσέρ Λ. (χ. χρ. εκδ.), Ο Λένιν και η φιλοσοφία, εκδ. Ηριδανός Αθήνα
- και Τζ. Λιούις (1977), Απάντηση στον Τζων Λιούις και Κριτική του έργου του Λ. Αλτουσέρ, εκδ. Θεμέλιο Αθήνα
- (1978), Για το Μαρξ, εκδ. γράμματα Αθήνα
- (1978), Τι πρέπει ν” αλλάξει στο κομμουνιστικό κόμμα, εκδ. Αγώνας Αθήνα
- (1980), Για την κρίση του μαρξισμού, εκδ. Αγώνας Αθήνα
- κ.ά (1980α), Συζήτηση για το κράτος, εκδ. Αγώνας Αθήνα
- (19806), Για τον Jacques Monod, Σύγχρονα Θέματα, τ. 7.
- (1983), Στοιχεία αυτοκριτικής, εκδ. Πολύτυπο Αθήνα
- (1983α), Θέσεις, εκδ. Θεμέλιο Αθήνα (β’εκδ.)
- (19836), Για τους αναγνώστες του «Πρώτου Βιβλίου» του Κεφαλαίου, Ο Πολίτης, τ. 63 1983
- (1986), Η έννοια του οικονομικού νόμου στο «Κεφάλαιο», Θέσεις τ. 15
- (1987), Σχέσεις μεταξύ κλάδων των γραμμάτων, Θέσεις τ. 18
- (1987α), Σημείωση σχετικά με τους ιδεολογικούς μηχανισμούς του κράτους, Θέσεις τ. 21
- (1990), Μαρξισμός, ένας κριτικός απολογισμός, εφ. Η Εποχή, 28.10.90 (επιλεκτική και μη ακριβής μετάφραση ενός κειμένου που προσφέρεται για την υποστήριξη της θέσης περί «αλλαγής» της θεωρητικής κατεύθυνσης του Αλτουσέρ – το πρωτότυπο κείμενο δημοσιεύεται στο τεύχος 43 του περιοδικού Μ)
- (1991), Παράρτημα: για τον «ιδανικό μέσο όρο» και τις μορφές μετάβασης, Θέσεις, τ. 34
- (1991-α), Για τον Μαρξ και τον Φρόυντ (στο παρόν τεύχος των θέσεων)
_____________________________________________
Από: http://www.toperiodiko.gr/
Στην δεκαετία του 50 δημοσιεύει ορισμένα άρθρα, κυρίως στη Revue de Γ Enseignement Philosophique (ιδίως «Γράμμα στον Paul Ricoeur σχετικά με την Αντικειμενικότητα της Ιστορίας»).
Το 1959, δημοσίευση του Μοντεσκιέ. Η πολιτική και η ιστορία (Παρίσι, PUF), στη σειρά που διευθύνει ο Jean Lacroix.
To 1960, μετάφραση και παρουσίαση του Ludwig Feuerbach, Φιλοσοφικά μανιφέστα, στη σειρά που διευθύνει ο Jean Hyppolite (Παρίσι, PUF).
Η νέα ανάγνωση του Μαρξ
1964: «Φοιτητικά προβλήματα», σε La Nouvelle Critique, τ. 152. «Φρόυντ και Λακάν», σε La Nouvelle Critique, Παρίσι, τ. 161-162 (επανέκδοση σε Θέσεις): «Απ” όσο γνωρίζω, στη διάρκεια του 19ου αιώνα, γεννήθηκαν δύο ή μάλλον τρία παιδιά που κανείς δεν περίμενε: ο Μαρξ, ο Νίτσε και ο Φρόυντ. Παιδιά «φυσικά», με την έννοια που η φύση προσβάλλει τα ήθη, το δίκαιο, την ηθική και τους κανόνες ορθής συμπεριφοράς..» Την ίδια χρονιά, ο Αλτουσέρ καλεί τον Λακάν (ο οποίος είχε διαγραφεί από την SFP [Γαλλική Εταιρεία Ψυχανάλυσης, στμ]) να διεξάγει το σεμινάριο του στην ENS.
1965: εκδίδεται το Για το Μαρξ (συλλογή κειμένων της πενταετίας 1960-1965) και το Να διαβάσουμε το Κεφάλαιο (σε συνεργασία με τους Jacques Ranciere, Pierre Macherey, Etienne Balibar και Roger Establet), με τα οποία εγκαινιάζεται η σειρά «Theorie», εκδ. Francois Maspero (Παρίσι). «Ωστόσο θα πρέπει κάποια μέρα κυριολεκτικά να διαβάσουμε Το Κεφάλαιο. Να διαβάσουμε το ίδιο το κείμενο, ολόκληρο, τα τέσσερα βιβλία, γραμμή προς γραμμή, να διαβάσουμε δέκα φορές τα πρώτα κεφάλαια και τα σχήματα της απλής και της διευρυμένης αναπαραγωγής, πριν να καταλήξουμε, περνώντας από τα άγονα και γυμνά οροπέδια του Δεύτερου Βιβλίου, στη γη της επαγγελίας του κέρδους, του τόκου και της προσόδου…». Τα έργα αυτά θα μεταφραστούν σε ολόκληρο τον κόσμο, θα αμφισβητηθούν έντονα αλλά και θα χαιρετιστούν ως «νέο ξεκίνημα του μαρξισμού» (κυρίως στη Λατινική Αμερική). Οξύνουν μέσα στο Κομμουνιστικό Κόμμα την πολεμική που είχε ήδη προκληθεί με το άρθρο του 1961 «Για το νεαρό Μαρξ», το οποίο υποστήριζε αφενός την ύπαρξη μιας «επιστημολογικής τομής» στο έργο του Μαρξ και αφετέρου – σε μια εποχή κριτικής για τη «λατρεία του προσώπου του Στάλιν»την ασυμβατότητα του ιστορικού υλισμού με το «θεωρητικό ανθρωπισμό». Οι απόψεις αυτές απηχούνται κυρίως στα περιοδικά La Pensee και La Nouvelle Critique.
- Ταυτόχρονα, τα έργα αυτά εντάσσονται στα κείμενα που θεμελιώνουν (παράλληλα με τους Levi Strauss, Lacan, Barthes, Foucault) το «στρουκτουραλισμό», η επιρροή του οποίου επεκτείνεται – όχι χωρίς αντιστάσεις – στη γαλλική φιλοσοφία. Οι έννοιες της «προβληματικής», της «ενδεικτικής ανάγνωσης», της «δομικής αιτιότητας», του «επικαθορισμού», του «ιδεολογικού φαντασιακού», κοκ., συμβάλλουν επί δέκα χρόνια στη διαμόρφωση του ορίζοντα του φιλοσοφικού λόγου, με ή χωρίς αναφορά στον «Αλτουσέρισμό». Στοχεύοντας στον Αλτουσέρ και την επιρροή του, ο Σαρτρ θα μιλήσει για υποστήριξη του «concept» ενάντια στη «notion».
- Κατά την Ε. Roudinesco (Histoire de la Psychanalyse en France, τόμος II), ο Αλτουσέρ αρχίζει το 1965 μια θεραπεία ψυχανάλυσης με τον Δρ. Rene Diatkine, ο οποίος θα ασχοληθεί με τον Αλτουσέρ σχεδόν ως το 1987.
Το 1966, στη συνεδρίαση των κομμουνιστών φιλοσόφων στο Choisyle-Roi, από την οποία απουσιάζει ο Αλτουσέρ, ο Roger Garaudy, επίσημος φιλόσοφος του κόμματος, απευθύνει κατηγορητήριο κατά του «θεωρητικού αντιανθρωπισμού». Στη συνεδρίαση της κεντρικής επιτροπής στην Argenteuil υπό την προεδρία του Aragon (1113 Μαρτίου), οι θέσεις του Garaudy και του Αλτουσέρ τυπικά απορρίφθηκαν εξίσου. Ο Lucien Seve θα γίνει ο φιλόσοφος που εκφράζει περισσότερο την ηγεσία του PCF.
- Την ίδια χρονιά ο Αλτουσέρ γράφει ανώνυμα ένα άρθρο «Σχετικά με την Πολιτιστική Επανάσταση» [της Κίνας] στα Cahiers Marxistes Leninistes, όργανο της UJCML [Ένωση μαρξιστικής λενινιστικής κομμουνιστικής νεολαίας, στμ] (αρκετά από τα ηγετικά στελέχη της οποίας – όπως ο Robert Lihnart – ήταν ή είναι μαθητές του) και καταλήγει ως εξής: «Δεν τίθεται θέμα εξαγωγής της Πολιτιστικής Επανάστασης. Αυτή ανήκει στην Κινέζικη Επανάσταση. Τα θεωρητικά και πολιτικά της συμπεράσματα ανήκουν όμως σε όλους τους κομμουνιστές».
- Το 1966 θα δημοσιεύσει, μεταξύ άλλων, και τα κείμενα «Για το Κοινωνικό Συμβόλαιο (Οι μετατοπίσεις)», παράδοση για τον Ρουσσώ στην ENS που δημοσιεύθηκε στα Cahiers pour l” analyse, τ.8, L” impense de Jean-Jacques Rousseau (επανέκδοση [του περιοδικού, στμ] εκδ. du Seuil, Παρίσι) – «Κρεμονίνι, ζωγράφος του Αφηρημένου» σε Democratie Nouvelle, τ. 8 Αύγουστος 1966 (ιταλική μτφ. σε Leonardo Cremonini, Mostra antologica (19531969), Μπολώνια εκδ. Alfa, 1969).
1967: Ο Αλτουσέρ γράφει για το σοβιετικό περιοδικό Voprossi Filosofii ένα άρθρο για «Το ιστορικό καθήκον της μαρξιστικής φιλοσοφίας», το οποίο απορρίπτεται, αλλά δημοσιεύεται στα ουγγρικά το 1968.
Στο 18ο Συνέδριο του PCF ο Henri Fiszbin (μελλοντικός γραμματέας της οργάνωσης του Παρισιού) δηλώνει: «Έχουμε τη γνώμη ότι ορισμένοι σύντροφοι που αναπτύσσουν την επιχειρηματολογία τους υπέρ ενός θεωρητικού αντιανθρωπισμού και άλλων προβλημάτων, θα έπρεπε να αναρωτηθούν και να μας πουν τι πιστεύουν για τις αρνητικές πολιτικές επιπτώσεις των τοποθετήσεών τους. Οι αντίπαλοι επικαλούνται στην πολεμική τους κατά του κόμματος τα κείμενα αυτών των συντρόφων κι εκείνοι δεν λένε τίποτε».
- Σ” ένα γράμμα του στον Regis Debray με αφορμή το βιβλίο του τελευταίου, Revolution dans la Revolution (δημοσίευση σε R.D., La critique des Armes, Παρίσι 1974), ο Αλτουσέρ γράφει: «Μερικές φορές – το γνωρίζεις – είναι πολιτικά επιτακτικό να κρατήσει κανείς απόσταση και να αφιερωθεί στις μελέτες από τις οποίες εξαρτώνται τα πάντα».
Το 1967-1968 ο Αλτουσέρ διοργανώνει στην ENS (μαζί με τους P. Macherey, E. Balibar, F. Regnault, M. Pecheux, M. Fichant και A. Badiou) «Μαθήματα φιλοσοφίας για επιστήμονες» – που διακόπηκαν από τα γεγονότα του Μάη. Τα πρώτα τέσσερα μαθήματα του δημοσιεύονται αναθεωρημένα το 1974 με τον τίτλο Φιλοσοφία και αυθόρμητη φιλοσοφία των επιστημόνων (σειρά «Theorie»): «H σχέση της φιλοσοφίας με τις επιστήμες αποτελεί τον ειδικό καθορισμό της φιλοσοφίας».
Από το 68 στην υποστήριξη της Αμιένης
1968: «Η φιλοσοφία ως Όπλο της Επανάστασης» (συνέντευξη στην εφημερίδα L” Unita, αναδημοσιευμένη σε Θέσεις): «Στο εξής ο υλισμός μπορεί να κυριαρχήσει πάνω στον ιδεαλισμό στη φιλοσοφία».
- Σε εισήγηση του στο σεμινάριο του Jean Hyppolite (αναδημοσίευση μαζί με Ο Λένιν και η φιλοσοφία, Petite collection Maspero), ο Αλτουσέρ ορίζει την «κατηγορία της διαδικασίας χωρίς υποκείμενο» ως «τη μεγαλύτερη θεωρητική οφειλή που συνδέει τον Μαρξ με τον Χέγκελ».
1969: Ο Λένιν και η φιλοσοφία (σειρά «Theorie») (Εισήγηση στη Γαλλική Εταιρεία Φιλοσοφίας στις 24.2.1968): Ο Αλτουσέρ δίνει ένα νέο ορισμό της φιλοσοφίας ως «πολιτικής στη θεωρία»: «Η φιλοσοφία εκπροσωπεί την πολιτική στο χώρο της θεωρίας, ακριβέστερα: στο χώρο των επιστημών, – και αντίστροφα, η φιλοσοφία εκπροσωπεί την επιστημονικότητα μέσα στην πολιτική, στις τάξεις που εμπλέκονται στην πάλη των τάξεων»
- «Με αφορμή το άρθρο του Michel Verret για το Φοιτητικό Μάη» σε La Pensee, τ. 145. (Μια διαφορετική εκτίμηση για τα γεγονότα του Μάη – που ο Αλτουσέρ χαρακτηρίζει ως «μαζική ιδεολογική εξέγερση» – υπάρχει στην ιταλική έκδοση του βιβλίου της Maria Antonietta Macciochi, Lettere dall” interno del PCI a Louis Althusser, Feltrinelli, 1969).
- Άρθρο για την κρίση της Εκκλησίας και την πάλη των τάξεων, στο περιοδικό της Λυών Lumiere et vie που διευθύνει ο αιδεσ. Francois Fournier.
- Με την αρχή της νέας ακαδημαϊκής χρονιάς, οι «μαοϊστές» της Cause du peuple ασκούν δριμύτατη κριτική στον Αλτουσέρ, τον οποίο θεωρούν πράκτορα του αναθεωρητισμού. Από την πλευρά της, η ηγεσία του PCF συνεχίζει να τον βλέπει ως πνευματικό πατέρα των μαοϊστών… Πάντως η Humanite δημοσιεύει στη στήλη «Idees» [αποσπάσματα από, στμ] τον πρόλογο του Αλτουσέρ για την επανέκδοση του Πρώτου βιβλίου του Κεφαλαίου σε βιβλίο τσέπης των εκδόσεων Flammarion.
1970: «Ιδεολογία και ιδεολογικοί μηχανισμοί του κράτους» (απόσπασμα από ανολοκλήρωτη εργασία για Το κράτος, το δίκαιο, η υπερδομή) σε La Pensee τ. 151 (επανέκδοση σε Θέσεις): «Η ιδεολογία εγκαλεί τα άτομα ως υποκείμενα. Αποτέλεσμα (…) τα υποκείμενα «περπατάνε», «περπατάνε μόνα τους» σε όλες σχεδόν τις περιπτώσεις, με εξαίρεση τα «κακά υποκείμενα»…».
- Πρόλογος στην επανέκδοση του βιβλίου της Marta Harnecker, Principios Elementales del Materialisme Historico (εκδ. Siglo XXI, Πόλη του Μεξικού – Μπουένος Άιρες) που θα πουλήσει ένα εκατομμύριο αντίτυπα: «Η ταξική πάλη δεν είναι ένα (παράγωγο) αποτέλεσμα της ύπαρξης των κοινωνικών τάξεων: η πάλη των τάξεων και η ύπαρξη των τάξεων αποτελεί ακριβώς το ίδιο πράγμα» (επανέκδοση σε Θέσεις).
1972: Ο Αλτουσέρ δημοσιεύει στη France Nouvelle εβδομαδιαίο έντυπο του PCF (τ. 1393/1394) ένα μακροσκελές άρθρο «Για ένα πολιτικό σφάλμα: οι πανεπιστημιακοί βοηθοί, οι εργαζόμενοι φοιτητές και ο διαγωνισμός για τη θέση καθηγητή φιλοσοφίας».
1973: Απάντηση στον Τζων Λιούις (σειρά «Theorie»): μέσα από την πολεμική με ένα βρετανό κομμουνιστή, ο Αλτουσέρ οξύνει την κριτική του στο φιλοσοφικό ανθρωπισμό και, υπερθεματίζοντας, χαρακτηρίζει τη «σταλινική παρέκκλιση» ως απότοκο του «ζεύγους οικονομισμός – ανθρωπισμός».
- Με πρόσκτηση του Roland Leroy, παίρνει μέρος μαζί με τους Αραγκόν και Ζαν Ελλενστάιν σε μεγάλη δημόσια συζήτηση που γίνεται στη Γιορτή της Humanite με θέμα «Οι κομμουνιστές, οι διανοούμενοι και η κουλτούρα» [η εισήγηση δημοσιεύεται στη France Nouvelle, τ. 1453, 1973, στμ.].
1974: Στοιχεία αυτοκριτικής (εκδ. Hachette Litterature, Παρίσι): «Αν όμως δεν ήμασταν στρουκτουραλιστές (…) σταθήκαμε ένοχοι ενός πάθους πολύ πιο δυνατού και επικίνδυνου: ήμασταν σπινοζικοί».
Το 1975, ο Αλτουσέρ υποστηρίζει «με σύνολο εργασιών» τη διδακτορική του διατριβή (Doctorat d” Etat) στο Πανεπιστήμιο της Πικαρδίας (βλέπε την «Υποστήριξη της Αμιένης» που επανεκδόθηκε σε Θέσεις: «Θυμόμουν τον Μακιαβέλι, ο οποίος σπάνια εξέφραζε αλλά πάντοτε ακολουθούσε τον μεθοδολογικό κανόνα ότι πρέπει να στοχαζόμαστε στα άκρα»).
Το 1976 γίνεται ο γάμος του με την Helene Rytman (Legotien), αντιστασιακή στον πόλεμο, ερευνήτρια κοινωνιολογίας στη SEDEC, σύντροφο του επί τριάντα χρόνια.
1976: Οι Editions sociales εκδίδουν τη συλλογή κειμένων Θέσεις: Ο Αλτουσέρ συμμετέχει σε αρκετές εκδηλώσεις του PCF, όπως στη Γιορτή του Βιβλίου (μετά από πρόσκληση του Lucien Seve).
- Στον πρόλογο του στο βιβλίο του Dominique Lecourt, Lyssenko, Histoire reelle d” une science proletarienne (σειρά «Theorie»), ο Αλτουσέρ γράφει αναφερόμενος στην ΕΣΣΔ: «Όταν σιωπά κανείς διαρκώς [για ένα λάθος - Ε.Μπ.], αυτό σημαίνει ότι το λάθος διαρκεί: αυτό μπορεί και να σημαίνει ότι σιωπά κανείς για να διαρκέσει το λάθος, για τα πολιτικά πλεονεκτήματα που προσδοκόνται από τη διατήρησή του». Σε μια ανακοίνωση, η Humanite μιλά για «προφανείς υπερβολές» και κατηγορεί τον Αλτουσέρ γιατί «στις προσωπικές του εργασίες αγνοεί πλήρως την εξέλιξη του συλλογικού στοχασμού του κόμματος».
- Διαλέξεις (ανέκδοτες στα γαλλικά) στο Πανεπιστήμιο της Γρενάδας («Ο μετασχηματισμός της φιλοσοφίας»: «Η μαρξιστική φιλοσοφία υπάρχει αλλά δεν παρήχθη ποτέ ως «φιλοσοφία»…») και στο Κολέγιο Αρχιτεκτονικής της Καταλονίας («Ορισμένα ερωτήματα για την κρίση της μαρξιστικής θεωρίας και του διεθνούς κομμουνιστικού κινήματος»: «ο εμπειρισμός είναι ο υπ. αριθμ. 1 φιλοσοφικός εχθρός της ταξικής πάλης του προλεταριάτου»).
- «Για τον Μαρξ και τον Φρόυντ», ανακοίνωση στο γαλλοσοβιετικό συμπόσιο για το Ασυνείδητο που πραγματοποιήθηκε στην Τιφλίδα το 1979 (ο Αλτουσέρ δεν θα παραστεί): «το ασυνείδητο δεν γνωρίζει αντίφαση και η απουσία αντίφασης είναι η προϋπόθεση κάθε αντίφασης». Ο Αλτουσέρ χρησιμοποίησε αυτό το κείμενο σε αντικατάσταση εκείνου που είχε γράψει αρχικά («Η ανακάλυψη του Δόκτορα Φρόυντ», το οποίο δημοσιεύθηκε αργότερα χωρίς τη συγκατάθεση του στον τόμο Dialogue Franco-Sovietique sur la Psychanalyse, εκδ. Privat, Τουλούζη 1984).
Τα τελευταία χρόνια
1977: 22ο Συνέδριο (Francois Maspero, Παρίσι) (Περιέχει εισήγηση που είχε γίνει στην UEC [Ένωση κομμουνιστών φοιτητών, στμ] το 1976: ο Αλτουσέρ ασκεί κριτική προπάντων στον τρόπο με τον οποίο το PCF αποφάσισε να διαγράψει από το καταστατικό του την προοπτική της «δικτατορίας του προλεταριάτου»).
- Εισήγηση στη Fondation nationale des sciences politiques: «H μοναξιά του Μακιαβέλι» (δημοσιεύθηκε πρόσφατα σε Futur anterieur, τ. 1, άνοιξη 1990, εκδ. L” Harmattan, Παρίσι): «Γνώριζε ότι αν η σκέψη του συνέβαλε κάπως στο να γραφτεί ιστορία, αυτός δεν θα βρισκόταν πλέον εκεί».
- Στο συνέδριο της Βενετίας που διοργάνωσε η εφημερίδα Il Manifesto γύρω από την «Εξουσία και αντιπολίτευση στις μετεπαναστατικές κοινωνίες» (εκδόθηκε στα γαλλικά από τις Εditions du Seuil, 1978) παρεμβαίνει με θέμα «Επιτέλους η κρίση του μαρξισμού!»: «Η κρίση του μαρξισμού δεν είναι πρόσφατο φαινόμενο».
1978: «Ο μαρξισμός σήμερα» (σε Enciclopedia Europea, τόμος VIII, εκδ. Garzanti, Μιλάνο: «Ο μαρξισμός δεν θα απαλλαγεί από τις τραγωδίες της ιστορίας του καταδικάζοντάς τες ή εκφράζοντας τη λύπη του (…) Ας προσπαθήσει να γνωρίσει τον εαυτό του και θ” αλλάξει.»
- Δημοσίευση στις εκδ. De Donato (Μπάρι) του τόμου Συζήτηση για το κράτος. Τοποθετήσεις απέναντι σε μια θέση του Λονί Αλτουσέρ, που περιλαμβάνει τα στοιχεία μιας συζήτησης που διοργάνωσε η εφημερίδα Il Manifesto. Ο Αλτουσέρ ασκεί κριτική στην έννοια του «κόμματος διακυβέρνησης» και υπερασπίζεται την έννοια ενός επαναστατικού κόμματος «εκτός του κράτους» και την έννοια του μαρξισμού ως «πεπερασμένης θεωρίας» (βλ. στα γαλλικά περιοδικό Dialectiques, Παρίσι τ. 23, 1978).
Τον Απρίλιο του 1978, ο Αλτουσέρ (που δεν εγκατέλειψε ποτέ το Κόμμα και δεν έπαψε να συμμετέχει στη δραστηριότητα της οργάνωσης βάσης στην οποία ανήκε), υπογράφει με τους Ε. Balibar, G. Bois, G. Labica, J.-P. Lefebvre και M. Moissonnier μια ανοιχτή επιστολή που ζητά «μια πραγματική πολιτική συζήτηση στο PCF» μετά τη διάλυση της Ενωμένης Αριστεράς. Δημοσιεύει στην εφημερίδα Le Monde τη σειρά άρθρων «Τι πρέπει ν” αλλάξει στο κομμουνιστικό κόμμα» (επανέκδοση Francois Maspero): «Ο Μαρξ έλεγε: «η συνείδηση είναι πάντοτε καθυστερημένη». Η ηγεσία του κόμματος εφαρμόζει απτόητη και κατά γράμμα την αρχή αυτή χωρίς να υποψιάζεται την κριτική καυστικότητά της: είναι σίγουρη ότι έχει πλήρη συνείδηση γιατί είναι πάντοτε καθυστερημένη. .. Ο Τύπος και οι οργανώσεις του κόμματος, με το γενικό γραμματέα επικεφαλής, αλυσοδένουν και γελοιοποιούν το κόμμα μαζί με όλους τους αμφισβητίες».
Στις 15 Μαρτίου 1980, ο Αλτουσέρ πηγαίνει στη συνεδρίαση που θα αποφάσιζε τη διάλυση της Φροϋδικής Σχολής του Παρισιού και αποκαλεί το Λακάν «στο όνομα των αναλυομένων», «εξαίσιο και αξιοθρήνητο αρλεκίνο».
Το Μάιο του 1980, μετά από μια χειρουργική επέμβαση, ο Αλτουσέρ παθαίνει μια πολύ σοβαρή κρίση κατάθλιψης (από το 1948 είχε διαπιστωθεί ότι υπέφερε από «μανιοκαταθλιπτική ψύχωση» και έκανε συχνά ψυχιατρική και φαρμακευτική θεραπεία σε νοσοκομεία και κλινικές, παράλληλα με την ψυχανάλυση του). Ολόκληρο το καλοκαίρι παραμένει σε κλινική του Παρισιού. Η κατάσταση του δεν βελτιώνεται, αλλά στις αρχές Οκτωβρίου οι γιατροί θεωρούν ότι μπορεί να πάει στο σπίτι του, όπου απομονώνεται με τη γυναίκα του. Στις 16 Νοεμβρίου η Ελέν Αλτουσέρ βρίσκεται στο διαμέρισμα τους στραγγαλισμένη από εκείνον. Ο Αλτουσέρ εισάγεται επειγόντως στο Νοσοκομείο Sainte-Anne και μετά από ψυχιατρική πραγματογνωμοσύνη θα κριθεί ακαταλόγιστος για την πράξη του κατ” εφαρμογήν του άρθρου 64 του Ποινικού Κώδικα. Με απόφαση της Αστυνομικής Διεύθυνσης θα εισαχθεί πρώτα στην Sainte-Anne και αργότερα στο Νοσοκομείο L” Eau vive a Soisysur-Seine (νοσοκομείο του 13ου διαμερίσματος του Παρισιού). Θα συνταξιοδοτηθεί αυτεπάγγελτα από το Υπουργείο Παιδείας. Μεταξύ του 1984 και του 1986 και μετά από νέα ιατρική πραγματογνωμοσύνη και νομαρχιακή απόφαση που έθεσε τέρμα στο διοικητικό εγκλεισμό του, παραμένει εναλλάξ στο διαμέρισμά του στο Παρίσι και σε νοσοκομεία, περνώντας μια ζωή απομονωμένη αλλά σχετικά φυσιολογική. Μαγνητοφωνείται μια συζήτηση του με την Fernanda Navarro, που θα εκδοθεί στο Μεξικό υπό τον τίτλο Filosofia y marxismo (Εκδ. Siglo XXI, 1988). Συζητά επίσης με τον Stanislas Breton για τον υλισμό και τη «θεολογία της απελευθέρωσης». Το 1987 μετά από επείγουσα εγχείρηση λόγω απόφραξης του οισοφάγου, παθαίνει νέα κρίση κατάθλιψης και μεταφέρεται στο Soisy και κατόπιν στο Ινστιτούτο Ψυχιατρικής της MGEN στη La Verriere (Yvelines). H φυσική του κατάσταση και το ηθικό του χειροτερεύουν διαρκώς. Μετά από πνευμονία που έπαθε το καλοκαίρι, πεθαίνει στις 22 Οκτωβρίου 1990 από καρδιακή προσβολή.
Οι πληρέστεροι βιβλιογραφικοί κατάλογοι των κειμένων του Αλτουσέρ βρίσκονται στο βιβλίο του Gregory Elliot, Althusser – The Detour of Theory, Verso London και New York 1987 και (με ορισμένα σφάλματα) σε Antonio Quarta, Scienza e Filosofia σε Louis Althusser, Bibliografia degli Scritti (1949-1982), ειδικό τεύχος (1982/2) του περιοδικού Protagora (Λέτσε) (το οποίο περιλαμβάνει και έναν κατάλογο κειμένων για τον Αλτουσέρ σε διάφορες χώρες).
Σημειώσεις
1. Η παρατιθέμενη φιλοσοφικήπολιτική «βιογραφία» δημοσιεύθηκε στο τεύχος 43 (Ιανουάριος 1991) του γαλλικού περιοδικού M (mensuel, marxisme, mouvement) και αποβλέπει, όπως σημειώνει στο εισαγωγικό του σημείωμα ο Ε. Μπαλιμπάρ, «να τοποθετήσει ξανά τα βασικά γραπτά του Αλτουσέρ στη συγκυρία τους». Το τεύχος αυτό αποτελεί μια από τις λίγες πρόσφατες προσπάθειες αποτίμησης του έργου του Αλτουσέρ (βλ. από την μικρή παραγωγή της δεκαετίας του ’80 και τους τόμους Althusser zur Einführung (διευθ. Κ. Thieme), SOAK Hannover 1982, G. Elliot, The Detour of Theory, Verso, London 1987 και το αφιέρωμα του γερμανικού περιοδικού Kultur- Revolution τ. 20 Δεκέμβριος 1988 – ενώ έχει ήδη αναγγελθεί η έκδοση του συλλογικού έργου The Althusserian legacy, Verso London 1991).
Ο κατάλογος των ελληνικών μεταφράσεων κειμένων του Αλτουσέρ που παρατίθεται στο τέλος (με επιφύλαξη ενδεχόμενων παραλείψεων και χωρίς να αναφέρονται μεταφράσεις που δημοσιεύθηκαν σε περιοδικά και περιλήφθηκαν μεταγενέστερα σε συλλογές κειμένων), πρέπει να εκληφθεί κυρίως ως ένδειξη των μεγάλων ελλείψεων της «πρωτογενούς» βιβλιογραφίας. Πράγμα που αποτελεί ένα από τα «εμπόδια» εξέτασης του Αλτουσεριανού έργου – Χ. Γ.
2. Προπαρασκευαστική τάξη για την εισαγωγή στην Ecole normale Speciale (στμ)
Ελληνικές μεταφράσεις έργων του Λ. Αλτουσέρ
Αλτουσέρ Λ. (χ. χρ. εκδ.), Ο Λένιν και η φιλοσοφία, εκδ. Ηριδανός Αθήνα
- και Τζ. Λιούις (1977), Απάντηση στον Τζων Λιούις και Κριτική του έργου του Λ. Αλτουσέρ, εκδ. Θεμέλιο Αθήνα
- (1978), Για το Μαρξ, εκδ. γράμματα Αθήνα
- (1978), Τι πρέπει ν” αλλάξει στο κομμουνιστικό κόμμα, εκδ. Αγώνας Αθήνα
- (1980), Για την κρίση του μαρξισμού, εκδ. Αγώνας Αθήνα
- κ.ά (1980α), Συζήτηση για το κράτος, εκδ. Αγώνας Αθήνα
- (19806), Για τον Jacques Monod, Σύγχρονα Θέματα, τ. 7.
- (1983), Στοιχεία αυτοκριτικής, εκδ. Πολύτυπο Αθήνα
- (1983α), Θέσεις, εκδ. Θεμέλιο Αθήνα (β’εκδ.)
- (19836), Για τους αναγνώστες του «Πρώτου Βιβλίου» του Κεφαλαίου, Ο Πολίτης, τ. 63 1983
- (1986), Η έννοια του οικονομικού νόμου στο «Κεφάλαιο», Θέσεις τ. 15
- (1987), Σχέσεις μεταξύ κλάδων των γραμμάτων, Θέσεις τ. 18
- (1987α), Σημείωση σχετικά με τους ιδεολογικούς μηχανισμούς του κράτους, Θέσεις τ. 21
- (1990), Μαρξισμός, ένας κριτικός απολογισμός, εφ. Η Εποχή, 28.10.90 (επιλεκτική και μη ακριβής μετάφραση ενός κειμένου που προσφέρεται για την υποστήριξη της θέσης περί «αλλαγής» της θεωρητικής κατεύθυνσης του Αλτουσέρ – το πρωτότυπο κείμενο δημοσιεύεται στο τεύχος 43 του περιοδικού Μ)
- (1991), Παράρτημα: για τον «ιδανικό μέσο όρο» και τις μορφές μετάβασης, Θέσεις, τ. 34
- (1991-α), Για τον Μαρξ και τον Φρόυντ (στο παρόν τεύχος των θέσεων)
_____________________________________________
Από: http://www.toperiodiko.gr/
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου