Λυκαβηττός – Δεξαμενή (Ιστορική Αναδρομή στην Αθήνα μας)

02/02/2014 Βούλγαρης Χρήστος Επεξεργασία Γράψτε ένα σχόλιο Go to comments

Γράφει ο Πάνος Ν. Αβραμόπουλος

Με την αύρα και την δροσιά του Λυκαβηττού, αλλά και του ιστορικού βάρους της σύνδεσής της με τον αυτοκράτορα Αδριανό, όσο και με την εμπνευσμένη επέμβαση του Στρατιωτικού Συνδέσμου στα νεότερα χρόνια, η περιοχή της Δεξαμενής αποτελεί  μια απο τις επίζηλες περιοχές του κέντρου των Αθηνών. Η συνοικία ως Δεξαμενή ονοματοδοτήθηκε απο το περίφημο υδραγωγείο που είχε ξεκινήσει την κατασκευή του ο αυτοκράτορας Αδριανός και το αποπεράτωσε ο Αντωνίνος ο Ευσεβής τον 2-ο μ.Χ αιώνα. Κράτησε ωστόσο το όνομα Αδριάνειο. Το υδραγωγείο μάλιστα είχε μεγαλοπρεπή πρόσοψη με επιβλητικούς κίονες. Προϊόντος του χρόνου η Δεξαμενή χρησιμοποιούνταν όλο και λιγότερο και στα χρόνια της τουρκοκρατίας αχρηστεύθηκε τελείως. Προκειμένου μάλιστα να αντλήσουν απο αυτήν πολύτιμα οικοδομικά υλικά, ο Χασεκή την γκρέμισε και έχτισε το φερώνυμο με το όνομά του τείχος του Χασεκή. Στην οικοδόμηση του τείχους του Χασεκή, μέρος της πρόσοψης της Δεξαμένης, αποτέλεσε την «Μεσογείτικη» πόρτα του τείχους. Αξιοσημείωτο είναι επίσης το γεγονός, ότι οικοδομικά υπολείμματα της Δεξαμενής, υφίστανται και στην σύγχρονη κατασκευή. Απο τις χαρακτηριστικές φυσιογνωμίες τώρα στο κοινωνικό πεδίο της Δεξαμενής, στα σύγχρονα χρόνια υπήρξε ο «άγιος» της ελληνικής γραμματολογίας Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης. Διέμενε στην ευρύτερη περιοχή της, ενώ ήταν απο τους κεντρικότερους θαμώνες στα καφεναδάκια της Δεξαμενής. Άρρηκτα επίσης συνδεδεμένη ήταν η συνοικία με την κορυφαία στρατιωτικοκοινωνική παρέμβαση του Στρατιωτικού Συνδέσμου. Στην Δεξαμενή συνεδρίαζαν παρασκηνιακά τα μέλη του Συνδέσμου, υπο τον ταγματάρχη Πακίτο  Ζυμπρακάκη, τον λοχαγό Κ. Σάρρο, τον λοχαγό Γ. Καραϊσκάκη, τον υπολοχαγό Χ. Χατζημιχάλη κ.α. προκειμένου με την σωστική για τον τόπο παρέμβασή τους – αντίπερα τότε στην κοινωνική παρακμή, το πτοημένο εθνικό γόητρο των Ελλήνων απο την οδυνηρή ήττα του ελληνοτουρκικού πολέμου του 1897, την χρεοκοπία με το περίφημο του Χαριλάου Τρικούπη «δυστυχώς επτωχεύσαμεν», αλλά και την απερίσταλτη αποσάθρωση του πολιτικού μας συστήματος – να προετοιμάσουν το έδαφος της έλευσης του μεγάλου Ελευθερίου Βενιζέλου, με το κίνημα στο Γουδί το 1909. Για τούτο εξάλλου μια απο τις οδούς της Δεξαμενής, φέρει τιμητικά το όνομα «Στρατιωτικού Συνδέσμου».

Πλατεία Δεξαμενής

Απο τα κεντρικά στοιχεία της ταυτότητας της Δεξαμενής, είναι η ομώνυμη Πλατεία Δεξαμενής, με σπουδαίες μνήμες απο τον πολιτισμό και την λογοτεχνία μας και αποτελώντας ορμητήριο της καλλιτεχνικής μας εκπόρευσης απο τις αρχές του 20-ου αιώνα. Η Πλατεία Δεξαμενής χαράκτηκε χωροταξικά το 1870. Διάστικτη απο πράσινο, λεύκες και αθάνατα. Ενώ η ηλεκτροδότησή της έγινε το 1902. Το τμήμα της πλατείας απο πάνω και εγγύτερα πρός τον Λυκαβηττό, με εξαίρεση τα καταλύμματα των βοσκών απο το Λιδωρίκι και των γαλατάδων, ήταν ακατοίκητο. Για τούτο εξάλλου είχε δοθεί στο τμήμα αυτό της Δεξαμενής, το όνομα «Κατσικάδικα». Το 1931 ο Δήμος προέβη στε μια πρωτόγνωρη για τα χρονικά πρωτοβουλία. Δημιούργησε στην Δεξαμενή μια πισίνα, τροφοδοτώντας την με θαλασσινό νερό, στην οποία έσπευδαν τα παιδιά της περιοχής για διασκέδαση. Προϊόντος του χρόνου όμως υποχωρούσε το πράσινο στο χώρο της Πλατείας και αλλοτριώνονταν ο πανέμορφος φυσικός χαρακτήρας της. Απο τα πιο χαρακτηριστικά στέκια της Πλατείας Δεξαμενής υπήρξαν δυο καφενεία στα οποία σύχναζαν και είχαν ταυτίσει το όνομά τους με αυτά, μερικοί απο τους σημαντικόττερους δημιουργούς της ελληνικής γραμματολογίας. Το πρώτο ήταν το καφενείο του Μπαρμπα Γιάννη που ξεκινίσε την λειτουργία του απο τον 19-ο αιώνα και το δεύτερο ήταν η «Τέρψις» ιδιοκτησίας του Σωτήρη Αργυρόπουλου, αντικρυστά απο το προηγούμενο. «Καθαρόαιμο» ωστόσο ως πρός την λογοτεχνική του φυσιογνωμία, ήταν το καφενείο του μπαρμπα Γιάννη. Είχε ζεστή ατμόσφαιρα που προσήλκυε λογοτέχνες, ενώ ακόμα πολύ φιλικότατες ήταν οι τιμές, που του αφαιρούσαν κάθε ελιτίστικο χαρακτήρα. Με την πάροδο του χρόνου το καφενείο αυτό έγινε το ήθικό έμβλημα της κοινωνικής ταυτότητας της Δεξαμενής. Θαμώνες του καφενείου που στην συντριπτική τους πλειονότητα ήταν και γείτονες στην συνοικία, αποτελούσαν οι επιφανέστερες φυσιογνωμίες των ελληνικών γραμμάτων της εποχής. Χαρακτηριστικά αναφέρουμε τους Αλέξανδρο Παπαδιαμάντη, Γιάννη Βλοχογιάννη, Μ. Μητσάκη, Αγγ. Σικελιανό, Β. Δασκαλάκη, Μ. Αυγέρη, Ε. Αλεξίου, Σ. Μαυροειδή-Παπαδάκη, Απ. Μελαχοινό, Ν. Βέη, Ν. Λαπαθιώτη κ.α. Ήδη απο το 1907, η κίνηση στο καφενείο άρχισε να εγγίζει την ακμή της. Σε τούτο κατέτεινε το γεγονός ότι το καφενείο αποτέλεσε και το ορμητήριον των συγγραφέων του περιοδικού «Ηγησώ». Κυριώτεροι εκπρόσωποί του ήταν οι : Κ. Βάρναλης, Μ. Αυγέρης, Κ. Χρηστομάνος, Ν. Καρβούνης κ.α. Με την πάροδο του χρόνου αυτός ο κύκλος της Δεξαμενής, αναγορεύτηκε σε κυρίαρχο λογοτεχνικό ρεύμα. Χρόνια αργότερα και κατά μια περίεργη συγκυρία το καφενείο αυτό αγοράστηκε απο τον Σ. Αργυρόπουλο, ιδιοκτήτη του αντικρυστού «ανταγωνιστικού» καφενείου το οποίο γκρεμίστηκε. Με ένα ακόμη σημαντικό γεγονός για την ιστορία της λογοτεχνίας μας είναι συνδεδεμένο το καφενείο. Στον αύλειο χώρο του στην Δεξαμενή το 1906, ο Παύλος Νιρβάνας κατόρθωσε με την ιστορική του και σπάνια φωτογραφία στην ιστορία της λογοτεχνίας μας, να αποθανατίσει τον πατριάρχη της ελληνικής διηγηματογραφίας Αλέξανδρο Παπαδιαμάντη. Στον χώρο επίσης της Πλατείας Δεξαμενής, υπήρχε και το καλοκαιρινό θέατρο «Παράδεισος» που ξεκίνησε τη λειτουργία του κατά τα έτη 1887-1896, περιλαμβάνοντας κυρίως στην θεματολογία του «κωμειδύλια». Με την έλευση του 20-ου αιώνα, στον χώρο του μικρού αυτού καλοκαιρινού θεάτρου έπαιζε ο Κονιτσιώτης κουκλοθέατρο, με χαρακτηριστική φιγούρα του τον «Πασχάλη», αλλά και ο καραγκιοζοπαίχτης Αντώνης Μόλλας, που εδραιώθηκε στον χώρο για πολλά χρόνια.

Ταβέρνα «Πάράδεισος»

Η ταβέρνα πρωτολειτούργησε το 1905 και ήταν ιδιοκτησίας του Μιχάλη Ματζαβελάκη.Έφερε το όνομα «Παράδεισος» απο το όνομα αντίστοιχου προηγουμένου κέντρου διασκεδάσεως, που είχε κλείσει. Η ταβέρνα αποτέλεσε στέκι σπουδαίων λογοτεχνών μας, όπως η Έλλη Αλεξίου, ο Ζήσης Σκάρος, η Γαλάτεια Καζαντζάκη κ.α. Με το πέρασμα του χρόνου και μέχρι το 1940, το μαγαζί εξελίχθηκε σε πολυτελές στέκι συνάντησης επώνυμων στελεχών της αθηναϊκής κοινωνίας. Ο ιδιοκτήτης της Μιχάλης Ματζαβελάκης, υπήρξε κεντρικό πολιτικό στέλεχος και προσωπικός φίλος του μεγάλου Ελευθερίου Βενιζέλου. Τα χρόνια εκείνα είχε αναλάβει με τις υψηλές πολιτικές του διασυνδέσεις, την εκτύπωση μερικών σχολικών βιβλίων, αλλά και άλλων κρατικών εντύπων.Το γεγονός αυτό απογείωσε την εκδοτική του επιχείρηση και τον εξακόντισε οικονομικά. Ενδεικτικό είναι μάλιστα το γεγονός, ότι είχε εκδώσει και δυο αναγνωστικά της Γαλάτειας Καζαντζάκη.

Πολυκατοικία Μιχάλη Ματζαβελάκη

Με την κατεδάφιση της ταβέρνας ο «Παράδεισος» ο Μιχάλης Ματζαβελάκης οικοδόμησε στα χρόνια του μεσοπολέμου, την πρώτη πολυκατοικία στον χώρο της Δεξαμενής. Αρχικά έκτισε μια διώροφη κατοικία για τις οικογενειακές του ανάγκες, αλλά απο το 1930 και εντεύθεν και σε σχέδια του αρχιτέκτονα Α. Γεωργιάδη, προσέθετε ορόφους δίπλα και πάνω απο την αρχική του οικοδομή. Απο απόψεως κοινωνικής διαστρωμάτωσης η πολυκατοικία με τους διαφορετικής κοινωνικής καταγωγής ενοίκους της, ήταν μια βαβέλ, γι αυτό και την αποκαλούσαν «Quartier latin», ενώ είχε ακόμα και τους χαρακτηρισμούς «Καραβάν Σεράι», ή «Σεράι». Άρκετές ακόμα αρχιτεκτονικές και αισθητικές επεμβάσεις εδέχετο το κτίριο και μεταπολεμικά. Το 1974 η πολυκατοικία κατεδαφίστηκε και στην θέση της οικοδομήθηκε το ξενοδοχείο «Saint George Lycabettus», με ιδιοκτήτη πάντα την οικογένεια Ματζαβελάκη, που πρωταγωντίστησε συνάμα και στο πεδίο του αθλητισμού. Η οικογένεια Ματζαβελάκη είχε στην ιδιοκτησία της την λαοφιλή ομάδα της Αθήνας, τον Παναθηναϊκό και απο αυτή την αγόρασε την δεκαετία του ΄80, η οικογένεια Βαρδινογιάννη.

Λυκαβηττός

Πολυθρύλητος ο Λυκαβηττός στα τραγούδιά, στις λαϊκές μυθοπλασίες, στις μεγάλες στιγμές της εθνικής μας έξαρσης, αλλά και σε μύριες άλλες κοινωνικές εκφράσεις του αθηναϊκού λαού !!! Ο Λυκαβηττός συνιστά το υψηλότερο σημείο της Αθήνας μας.Εκτείνεται χωροταξικά Β.Α. του κέντρου της πόλης. Το αρχικό όνομα του λόφου ήταν «Αγχεσμός». Και απο το 1832 έλαβε το αρχαιοελληνικό όνομα «Λυκαβηττός», που σημαίνει καμπυλογενές ύψωμα. Για την ονομασία του Λυκαβηττού υπάρχουν και άλλες ερμηνείες. Μια εξ΄αυτών ότι προέρχεται απο τις λέξεις λύκη + βαίνω υπονοώντας την εμφάνιση του ήλιου απο το όρος ήτοι : «Βουνό του Λυκαυγούς». Άλλη εκδοχή ότι συναρτάται με την ύπαρξη πολλών λύκων στο λόφο, με τον λύκο όμως εδώ κατά τον Φαλίνο τον Ατθιδογράφο, να σημαίνει το φυτό «κρίνος της Ίριδος» και στηρίζεται στην ερμηνεία του Ησυχίου «λύκοις πληθύειν του όρους». Κατά μια ακόμα εκδοχή λιγότερο βάσιμη, το όνομα συναρτάται με λύκους που υπήρχαν στην οροσειρά του Αγχεσμού των Τουρκοβούνιων ή Λυκοβούνιων. Η ονοματοδοσία του ονόματος «Λυκαβηττός» στον λόφο έγινε απο τον γερμανό φυσιοδίφη Forchhamer. Το όνομα αυτό Λυκαβηττός μέχρι τότε χρησιμοποιείτο για να αποδώσει τον λόφο των Νυμφών. Περί τα μέσα του 19-ου αιώνα ο Αθηναίος ιστοριογράφος Δ. Σουρμελής χρησιμοποιούσε και τα δυο ονόματα «Αγχεσμός» και «Λυκαβηττός», για να αποδώσει τον ίδιο λόφο. Γι αυτό άλλωστε με τα δυο αυτά ονόματα, έχουν ονοματοδοτηθεί και οι δυο παράλληλοι δρόμοι που οδηγούν στον λόφο του Λυκαβηττού, «Λυκαβηττού» και «Αγχεσμού» – μετέπειτα μετονομασθείσα σε Βουκουρεστίου. Η μεν οδός Λυκαβηττού στο κομμάτι της έως την Ακαδημίας, πήρε το 1924 το όνομα «Αμερικής». Η δε «Αγχεσμού» ως την Ακαδημίας πάλι πήρε το 1901 το όνομα «Βουκουρεστίου». Η μυθολογία μας θέλει ως υπαίτια της δημιουργίας του λόφου του Λυκαβηττού την θεά Αθηνά. Κατά μια εκδοχή έτσι η Αθηνά γύριζε στην Αθήνα απο την Παλλήνη, φέροντας μαζί της βράχο, με τον οποίο στόχευε να οχυρώσει την Ακρόπολη. Ωστόσο καθ΄οδόν πληροφορήθηκε για την γέννηση του Εριχθονίου απο την κόρη του Κέκροπος, γεγονός που της προξένησε ταραχή, άφησε έτσι τον βράχο, ο οποίος σχημάτισε τον Λυκαβηττό. Κατά μια άλλη αντίστοιχη μυθολογική εκδοχή,  η Αθήνα επέστρεφε απο την Πεντέλη κουβαλώντας βράχο, τον οποίο θα απέθετε στην Ακρόπολη για να υψώσει περισσότερο τον ναό της πρός τον ουρανό. Όμως τότε πληροφορήθηκε πως οι κόρες του Κέκροπος παραβιάζοντας τις οδηγίες της, άνοιξαν το καλάθι που τους είχε εμπιστευθεί και στο οποίο υπήρχε μέσα ο Εριχθόνιος. Ταράχτηκε τότε η Αθηνά, της έπεσε ο βράχος και έτσι δημιουργήθηκε ο Λυκαβηττός. Την περίοδο του Μεσαίωνα στην κορυφή του λόφου υπήρχε ένα εκκλησάκι. Κατά τον 18-ο αιώνα στην θέση του χτίστηκε ο Άγιος Γεώργιος και ένα δεύτερο εκκλησάκι των Αγίων Ισιδώρών, υφίσταται στην Ν.Δ. πλευρά. Αξίζει να σημειώσουμε ότι απο τον Λυκαβηττό ξεχύνονταν ορμητικός χείμαρρος, τα νερά του οποίου διίσταντο σε δυο κατευθύνσεις. Το ένα τμήμα του χειμάρρου ακολουθούσε την οδό Δημοκρίτου και το άλλο την οδό Λυκαβηττού. Και τα δυο ρυάκια του χειμάρρου συναντιώνταν σε ρεματιά στην οδό Ακαδημίας, η οποία τότε ελέγετο «βοϊδοπνίχτης». Απο κει διαμορφώνονταν άλλα δυο ρεύματα, που ξεχύνονταν με την σειρά τους στις οδούς Σταδίου και Πειραιώς. Με την απελευθέρωση απο τους Τούρκους ο λόφος του Λυκαβηττού είχε πενιχρή βλάστηση, σχεδόν μηδενική. Και απο το 1831 άρχισε να λαμβάνει χώρα εκτεταμένη λατόμευσή του, απο τον μεγάλο αρχιτέκτονα της εποχής Κλεάνθη, που ήταν εκ των δυο αρχιτεκτόνων οι οποίοι εκπόνησαν το πρώτο σχέδιο πόλεως της Αθήνας. Ο Στ. Κλεάνθης είχε αγοράσει μια μεγάλη έκταση αποκαλούμενη «μικρός Λυκαβηττός» ή «σχιστή πέτρα» η οποία απέληγε στην σημερινή Πανεπιστημίου και είχε δημιουργήσει «λιθοτομείο». Με την πάροδο του χρόνου και καθώς διαφαίνονταν ο επικερδής χαρακτήρας της επιχείρησης, δημιουργήθηκαν και άλλα λατομεία, που στην κυριολεξία ρήμαζαν τις πλαγές του λόφου, για να εξορύξουν την πολύτιμη πέτρα. Όμως απο το 1836 απαγορεύτηκε αυστηρά η λατόμευση.Μάλιστα ο ίδιος ο Στ. Κλεάνθης προσέφερε τμήμα της ιδιοκτησίας του στον Λυκαβηττό, πρός αναδάσωση. Και ήταν ιστορικά θα λέγαμε αυτή, η πρώτη πρωτοβουλία περιβαλλοντικής προστασίας του Λυκαβηττού. Και άλλα επίσης λατομεία στην βόρεια πλαγιά του λόφου σφραγίστηκαν λαμβάνοντας αποζημίωση, προκειμένου να προστατευτεί ο λόφος. Ωστόσο το 1840 – δεν θα κάνει καθόλου λάθος ο αναγνώστης εδώ, αν υποπτευθεί ότι αναλόγως της δυνάμεως των πολιτικών συμφερόντων της εποχής, άνοιγαν και έκλειναν τα λατομεία, που τηρουμένων των αναλογιών ήταν το μείζον περιβαλλοντικό πρόβλημα της εποχής, δηλαδή οι ίδιες πάντα ιστορίες στην αθάνατη και αγιάτρευτη απο το σαράκι του κομματισμού στην δημόσια ζωή Ελλάδα !!! – τα λατομεία ξαναετέθησαν σε λειτουργία. Επακολουθεί και νέα απαγόρευση της λατόμευσης, αλλά και πάλι νόμος του 1861 ξαναδίνει την δυνατότητα της θανατηφόρας περιβαλλοντικά λατόμευσης. Γεγονός που θα προξενήσει την οργίλη αντίδραση διανοούμεων και αρχαιολόγων της εποχής. Δυστυχώς τα κομμματικά συμφέροντα και οι αλλεπάλληλες πολιτικές παρεμβάσεις νεκρανάσταιναν κατά το δοκούν, τον νόμο για την λατομεία. Νέος νόμος το 1900 θα απαγορεύσει και πάλι την λατόμευση. Και ένα γαϊατανάκι αλλεπάλληλων απαγορεύσεων και απελευθέρωσης του νόμου θα ακολουθήσει μέχρι το 1960, οπότε και απαγορεύτηκε οριστικά η εξόρυξη πέτρας απο τον λόφο.

Την περίοδο 1880-1915 έλαβε χώρα δεντροφύτευση του Λυκαβηττού. Εγχείρημα δύσκολο λαμβανομένου υπόψη ότι τα μικρά δενδρύλια που φυτεύονταν, τα έτρωγαν τα κατσίκια που έβοσκαν στις πλαγιές του λόφου, στα ονομαζόμενα «Κατσικάδικα» όπως προαναφέραμε στην περιγραφή της Δεξαμενής. Με την ηθική μέριμνα της πριγκίπισσας Σοφίας, που πρωτοστάτησε το 1912 στην δενδροφύτευση, ξεκίνησε  μεγάλη εκστρατεία αναδάσωσης όλων των λόφων της Αθήνας. Και το 1915 το εγχείρημα της αναδάσωσης του Λυκαβηττού το αναλαμβάνει η «Φιλοδασική Ένωση». Ωστόσο ο λόφος για μιαν ακόμη φορά θα απειληθεί, τώρα απο την άναρχη δόμηση. Στα χρόνια του Όθωνος δημιουργήθηκε απο ιδιώτες ένας μικρός δρόμος που οδηγούσε στον Άγιο Γεώργιο. Κάποιες λίγες φορές και για ειδικά γεγονότα, ο λόφος φωταγωγήθηκε. Έτσι το 1835 ο Λυκαβηττός φωταγωγήθηκε απο εκατό φανάρια που διαμόρφωναν ένα πελώριο φωτεινό «Ο», το οποίο παρέπεμπε στο πρώτο γράμμα του ονόματος του βασιλέως Όθωνος. Άλλη μια φορά στις 25 Μαρτίου του 1838 ο λόφος φωταγωγήθηκε απο θυμωνιές με κλαδιά, που καιόμενα σχημάτιζαν ένα πύρινο σταυρό. Πρός τα τέλη του 19-ου αιώνα ο Ερν. Τσίλλερ προέβη στην εκπόνηση μιας πανοραμικής αρχιτεκτονικής μελέτης, για την αξιοποίηση του Λυκαβηττού που έφερε το όνομα «Αέρειον Θεραπευτήριον» προσδοκώντας να τον μετατρέψει σε χώρο υψηλού επιπέδου ψυχικής ξεκούρασης.Υπέβαλλε έτσι το πρωτοπόρο σχέδιό του στην κυβέρνηση του Χαρ. Τρικούπη, προσφέροντας μάλιστα την μελέτη του δωρεάν. Η μελέτη περιελάμβανε την δημιουργία πάρκου με ξενοδοχείο, καφενείο, μικρά περίπτερα, εξέδρες, κρήνες, συντριβάνια, τεχνητούς καταρράκτες, γεφυράκια, παιδικές χαρές και ότι άλλο θα μεταμόρφωνε τον λόφο σε επίγειο παράδεισο. Μάλιστα θα αντικαθίστατο με την μελέτη του το υφιστάμενοε εκκλησάκι του Αγ. Γεωργίου, με ένα μικρό σταυροειδή ναό, με αναγεννησιακό τρούλο. Πάραυτα το υπερβολικό κόστος εκτέλεσης της μελέτης, δεν επέτρεψε ποτέ την δημιουργία του «Αέρειου Θεραπευτηρίου», Ο Τσίλλερ όμως και έχοντας ο ίδιος ξεχωριστή αγάπη για τον Λυκαβηττό, το 1900 σχεδίασε το ηρώον της ελληνικής ανεξαρτησίας στο Λυκαβηττό. Το μνημείο συνίσταται σε μια τετραγωνική στοά με πύργους και αγάλματα. Ήδη απο τα μισά του 19-ου αιώνα θα υπάρξει οικιστικός οργασμός στον Λυκαβηττό, με πλήθος οικοδομών να φυτρώνουν στην περιοχή του λόφου. Ανάμεσα στα οικοδομήματα και τα αποκαλούμενα «μεταπρατικά». Ήταν διώροφες και ημιτριώροφες κατοικίες, οι οποίες είχαν δημιουργηθεί πρός ενοικίαση, κατά βάση σε φοιτητές, αλλά και λογοτέχνες και καλλιτέχνες. Το 1922 με την έκσπαση της μικρασιατικής τραγωδίας, ένα τμήμα του λόφου στους Β.Α. πρόποδές του πλησίον των Αμπελοκήπων, περιξ της αμερικάνικης πρεσβείας, παραχωρήθηκε για στέγαση προσφύγων. Και έτσι κτίστηκε εκεί συγκρότημα «προσφυγικών πολυκατοικιών». Συνίσταται σε συστοιχία επτά πολυκατοικιών, περιμετρικά μιας πλατείας, με 120 διαμερίσματα τα οποία κατασκευάστηκαν το διάστημα 1933-36 απο τον αρχιτέκτονα Κιμ.Λάσκαρη. Το 1925 την τελευταία στιγμή, μόλις απετράπη ένα ανουσιούργημα στον λόφο, απο διανοουμένους της Ελλάδας και του εξωτερικού. Επιχειρήθηκε η δημιουγία οικοδομικού συγκροτήματος στην κορυφή του Λυκαβηττού, με καζίνο και άλλους χώρους αναψυχής. Σημειώνουμε ότι στην νότια πλευρά του Λυκαβηττού είχαν εγκατασταθεί τα πολυβολεία το 1926.Εκτοτε μέχρι και σήμερα, σε εθνικές και άλλες επετείους κανονιοβολούν εορτάσιμα.Το διάστημα 1929-1934 πρωτοστατούντος του αναγεννησιακού μας πολιτικού ανδρός και πρωθυπουργού μας Αλεξάνδρου Παπαναστασίου, κατασκευάστηκε στο Λυκαβηττό ο περίφημος «φάρος της ειρήνης», επ΄ευκαιρία του Συνεδρίου της Ειρήνης που ελάμβανε χώρα στην Αθήνα.

Δοθείσης όμως της μεγάλης ποσότητας ηλεκτρικής ενέργειας που κατανάλωνε  αποτέλεσε σημείο έριδος μεταξύ του Αλέξανδρου Παπαναστασίου και του τότε δημάρχου Σπύρου Μερκούρη. Το 1941 ο φάρος καταστράφηκε απο τους Γερμανούς. Το 1931 σημειώνουμε ότι δημιουργήθηκε το πρώτο αναψυκτήριο στον Λυκαβηττό «Πράσινη τέντα».Στα χρόνια του φονικού Β΄παγκοσμίου πολέμου, ο Λυκαβηττός αποτέλεσε το κεντρικό σημείο της αντιαεροπορικής άμυνας της πόλης. Όμως το 1941 παραλίγο να έχουμε όλεθρο στον βράχο του Λυκαβηττού. Οι Γερμανοί είχαν τοποθετήσει γύρω του νάρκες, οι οποίες τελικά αφαιρέθηκαν αφότου έγινε η απελευθέρωση. Ανάμεσα στον ναό των Αγίων Ισιδώρων και το αναψυκτήριο «Πράσινη Τέντα», υφίσταται το καταφύγιο του Λυκαβηττού. Δημιουργήθηκε το 1936 με βάθος σχεδόν 100 μέτρα, με την προοπτική φύλαξης είτε των αρχείων του κράτους, είτε «υψηλών» για το εθνικό συμφέρον προσώπων, σε έκτατες περιπτώσεις υψηλού κινδύνου. Την περίοδο 1961-64 τοποθετήθηκε στο λόφο τελεφερίκ, με αφετηρία την διασταύρωση των οδών Πλουτάρχου και Αριστίππου, προκειμένου να υπάρξει μεγαλύτερη τουριστική ανάπτυξή του. Ετέθη σε λειτουργία για πρώτη φορά το 1965, προξενώντας οργίλες αντιδράσεις. Κεντρικός εκφραστής αυτών των αντιδράσεων, ήταν ο αρχιτέκτονας  Κ. Μπίρης, που θεωρούσε την τοποθέτηση του τελεφερίκ για τον Λυκαβηττό αισθητική βαρβαρότητα. Στα χρόνια της μεταξικής δικτατορίας η Πλατεία του Λυκαβηττού χρησιμοποιήθηκε για κεντρικές εκδηλώσεις της Εθνικής Οργάνωσης Νεολαίας, του Ιωάννη Μεταξά.

Ναός Αγίου Γεωργίου Λυκαβηττού

Συνιστά μικρό ναό με τρούλο στην κορυφή του λόφου. Ανηγέρθη το 18-ο αιώνα στην θέση προγενέστερου βυζαντινού ναού.Παράπλευρα σ΄αυτόν τον ναό και σε κελί που είχε φτιάξει ο ίδιος, μόνασε ο ιερομόναχος Εμμανουήλ Λουλουδάκης και με τον θάνατό του τάφηκε στον λόφο. Στα χρόνια της δεκαετίας του 1880 ο ναός ανακαινίστηκε και επεξετάθη. Το 1900 χτίστηκε ο πέτρινος εξώστης. Και το 1902 χτίστηκε με την οικονομική αρωγή του μεγαλεπιχειρηματία Ν. Θών, το καμπαναριό στο οποίο τοποθετήθηκε καμπάνα, που είχε δωρήσει για τον σκοπό αυτό, η βασίλισσα Όλγα. Το 1958 η καμπάνα όλως απροσδοκήτως καταστράφηκε και στην θέση της τοποθετήθηκε καινούρια.

Θέατρο Λυκαβηττού

Πρόκειται για μεταλλική λυόμενη κατασκευή, η οποία δημιουργήθηκε το 1964-65 απο τον αρχιτέκτονα Τάκη Ζενέτο, επικαλύπτονας στην θέση αυτή ένα απο τα υφιστάμενα παλιά λατομεία. Το θέατρο αυτό είχε αποτελέσει μια εμπνευσμένη πρόταση της μεγάλης μας ηθοποιού και θεατρανθρώπου Άννας Συνοδινού.

Ναός Αγίων Ισιδώρων

Σε ένα φυσικό καμπύλωμα και στην δυτική πλευρά του Λυκαβηττού, υφίσταται ο ναός των Αγίων Ισιδώρων.Ο συγκαιρινός ναός ανηγέρθη στον χώρο παλαιότερου που κάηκε το 1929. Πολλές δοξασίες συνοδεύουν την δημιουργία του ναού.Κατά μια εκδοχή ο ναός συναρτάται με την αποκάλυψη στην σπηλιά των οστών ασκητή, ο οποίος έφερε στο στήθος του την εικόνα των Αγίων Ισιδώρων. Ενώ κατά άλλη εκδοχή στο σημείο αυτό συναντιώνταν για μελέτη και πνευματική άσκηση οι μεγάλοι ιεράρχες της εκκλησίας μας Βασίλειος και Γρηγόριος, την περίοδο των σπουδών τους στην Αθήνα. Σπηλιά απο το σημείο του ιερού του ναού, απολήγει στην περιοχή του Γαλατσίου. Μάλιστα ιστορείται ότι στα χρόνια της τουρκοκρατίας η στοά εχρησιμοποιείτο σαν μυστικό πέρασμα απο τους Χριστιανούς. Στις 7 Ιουνίου του 1859 στον ναό και μέσα στον άνεμο εκδημοκρατισμού που είχε φυσήξει, έλαβε χώρα δέηση φοιτητών που ικέτευαν ταπεινά για την επίτευξη της ιταλικής ενοποίησης, υπέρ της νίκης των Γαλλοϊταλικών δυνάμεων, ενάντια στην Αυστρία. Στα χρόνια της γερμανικής κατοχής, οι κατακτητές απαγόρευσαν την λειτουργία του ναού. Παράλληλα ο ναός υπέστη σύληση απο ιταλούς στρατιώτες. Κεντρική Βιβλιογραφία «Αθήνα» των Θ. Γιοχάλα, Τ. Καφετζάκη, εκδόσεις «Εστία» 2013. Στην 1-η φωτογραφία Δεξαμενή και Λυκαβηττός, στην 2-η το «Αδριάνειο Υδραγωγείο» στην Δεξαμενή και στην 3-η φωτογραφία ο ερημίτης των ελληνικών γραμμάτων Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης, φωτογραφημένος απο τον Παύλο Νιρβάνα το 1906, στην Πλατεία της Δεξαμενής.

*Ο συγγραφέας Πάνος Ν. Αβραμόπουλος, είναι M.Sc Δ/χος Μηχανικός Ε.Μ.Π.
www.panosavramopoulos.blogspot.gr