Εξάρχεια – Νέαπολη (Ιστορική Αναδρομή στην Αθήνα μας)

Γράφει ο Πάνος Ν. Αβραμόπουλος

Ως γενέθλιες συνοικίες των γραμμάτων και του πολιτισμού, θα μπορούσαν να αποκληθούν η Νεάπολη και τα Εξάρχεια. Στις αγκάλες τους έζησαν και μεγαλούργησαν πνευματικά και καλλιτεχνικά, οι υψηλότερες κορυφογραμμές της τέχνης και της ελληνικής γραμματολογίας. Η περιοχή της Νεάπολης οριοθετείται χωροταξικά απο την Ακαδημίας μέχρι την οδό Αλεξάνδρας και απο τους πρόποδες του Λυκαβηττού μέχρι τα Εξάρχεια. Η ονοματοδοσία της περιοχής προέκυψε εκ του γεγονότος ότι σηματοδότησε την επέκταση της παλαιάς πόλης με την Νέα, άρα «Νεάπολη», που οριοθετείτο τότε μέχρι το ιστορικό κέντρο της Πλάκας, του Θησείου και του Ψυρρή. Αρχικά το όνομα Νεάπολη είχε δοθεί στην περιοχή που χωροταξικά περικλείνονταν βόρεια και δυτικά της Παλαιάς πόλης. Με την δημιουργία της νέας πόλης, το δυτικό τμήμα της ονομάστηκε «Μεταξουργείο» απο το εργοστάσιο επεξεργασίας μετάξης που λειτουργούσε στην περιοχή, ενώ στο ανατολικό τμήμα εδόθη το όνομα «Νεάπολις». Οικιστικά η Νεάπολη άρχισε να συγκροτείται κατά τα μέσα του 19-ου αιώνα απο σοβατζήδες, χτιστάδες, και μαρμαράδες, που είχαν σπεύσει στην Αθήνα πρός αναζήτηση καλυτέρας τύχης την περίοδο της ανοικοδόμησης. Όμως τα οικόπεδα τότε εντός του σχεδίου πόλεως, ήταν πολύ ακριβά για τις δυνατότητές τους και έτσι εστράφησαν στα εκτός σχεδίου πόλης οικόπεδα της Νεάπολης. Η νέα περιοχή που δημιουργήθηκε, «πολιτικογραφήθηκε» ως «Προάστιον» και ξεδιπλώνοταν χωροταξικά πάνω απο την Ακαδημίας. Η ονομασία «Προάστιον» παρέμεινε για πάρα πολύ χρόνο και με το ίδιο εξάλλου όνομα, ονομάζονταν η κεντρική οδός της συνοικίας μετέπειτα γνωστή μας Εμμ. Μπενάκη. Αρχικά ως πρός την οικιστική της φυσιογνωμία η «Νεάπολη» ήταν σαν ένα μικρό αυτοδύναμο χωριό, με τα δικά του μαγαζιά και το αυτόνομο δίκτυο του.  Με την πάροδο του χρόνου όμως ενσωματώθηκε οργανικά στον κορμό της πόλης και προξένησε αυτόχρημα και την άνοδο της τιμής των οικοπέδων της. Για τούτο άλλωστε με το πέρας της οθωνικής περιόδου, οι εσωτερικοί μετανάστες που έρχονταν στην Αθήνα απέφευγαν για οικονομικούς λόγους την αναζήτηση κατοικίας στην Νεάπολη.

Χαρακτηριστικό παράδειγμα αυτής της συμπεριφοράς, οι πετράδες, κτιστάδες Αναφιώτες, που για να ανταποκριθούν στο κόστος αναζήτησης στέγης, κατέφυγαν στην Β.Α. πλευρά της Ακροπόλεως στην Πλάκα και συγκρότησαν τα «Αναφιώτικα». Οι οικίες της Νεάπολης συνιστούσαν χαρακτηριστικό παράδειγμα λαϊκού νεοκλασικισμού κατά βάση μονοώροφα κτίρια, διακοσμημένα με κεραμεικά στολίδια, σε αντιδιαστολή με τα πλούσια νεοκλασικά, που επενδύονταν αισθητικά με μάρμαρο και ακροκέραμα. Παράλληλα τα λαϊκά αυτά σπίτια, διέθεταν επιμελημένους κήπους με πρασιές, γιασεμιά και γαζίες, αλλά και πηγάδια για την άρδευσή τους. Την συντριπτική πλειονότητα των κατοίκων της Νεάπολης, αποτέλεσαν οι φοιτητές που έρχονταν για να σπουδάσουν. Νοίκιαζαν έτσι ένα δωμάτιο ή έμπαιναν οικότροφοι σε ένα σπίτι.

Εξάρχεια

Η περιοχή οριοθετείται δυτικά της Νεάπολης και συγκροτήθηκε οικιστικά την περίοδο 1870-1880 κάτω απο τον λόφο του Στρέφη. Ονοματοδοτήθηκε απο το όνομα ενός Ηπειρώτη παντοπώλη του Έξαρχου, που διατηρούσε το παντοπωλείο του στην διασταύρωση των οδών Θεμιστοκλέους και Σολωμού. Κορυφαίοι άνθρωποι της τέχνης και των γραμμάτων διέμεναν στα Εξάρχεια και παρήγαν το οιστρηλατημένο ηθικά έργο τους. Αναφέρουμε χαρακτηρισρικά τους Ν. Γύζη (1842-1901) που διέμενε με την οικογένειά του στη οδό Θεμιστοκλέους 18, όταν μετεγκαταστάθηκαν απο την Τήνο στην Αθήνα το 1850 – μάλιστα ο πατέρας του ήταν ξυλουργός και ήλθε την περίοδο της ανοικοδόμησης αναζητώντας καλύτερη τύχη. Εκεί στην Θεμιστοκλέους εξάλλου ήταν και το πρώτο εργαστήρι του ζωγράφου – ο γλύπτης Δημήτριος Φιλιππότης (1839-1919) απο την Τήνο και αυτός στην πρώτη φάση της μετεγκατάστασής του στην Αθήνα το (1855), ο Δημήτριος Βερναδάκης (1833-1907), ο μεγαλύτερος σύγχρονος έλληνας γλύπτης Γιαννούλης Χαλεπάς (1851-1938) αρχικά στην οδό Μαυρομιχάλη 6 και αργότερα στην οδό Δαφνομήλη 35, απο το 1930 μέχρι και τον θάνατό του το 1938, ο αρχαιολόγος επι χρόνια διευθυντής του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου και επιφανής ιστοριοδίφης της Αθήνας Αλέξανδρος Φιλαδελφεύς (1866-1954) στην οδό Σολωμού, ο περίφημος ιδιοκτήτης της «Εστίας» που συνέδεσε το όνομά του εκδοτικά με την πνευματική μεγαλουργία της γενιάς του ΄30  Ιωάννης Κολλάρος (1870-1956) στην οδό Δελφών, ο Θεόδωρος Βελλιανίτης (1863-1934) σε πρώτη φάση την οδό Δερβενίων 14 και αργότερα στην οδό Θεμιστοκλέους 52 – μάλιστα στην οικία του Θ. Βελλιανίτη στην δύση του 19-ου αιώνα λειτούργησε ένα απο τα ονομαστά φιλολογικά σαλόνια των Αθηνών κάθε Παρασκευή βράδυ, το οποίο συναποτελούσαν επιφανείς λογοτέχνες, εικαστικοί και πολιτικοί της εποχής. Χαρακτηριστικότεροι σ΄ αυτούς υπήρξαν οι Γ. Σουρής, Π. Νιρβάνας, Ν. Σπανδωνής, Ιωαν. Πολέμης, Δ. Χατζόπουλος, Γ. Καμπύσης, Αρ. Προβελλέγιος, Δ. Καμπούρογλου, Κ. Παρθένης, οι επιφανείς ζωγράφοι :  Γ. Ροϊλλός και Θ. Ράλλης, όπως και άλλοι ακόμα λογοτέχνες και δημοσιογράφοι- ο  Αλεξ. Μωραϊτίδης (1850-1929) στην οδό Σολωμού, ο Μπάμπης Άννινος (1852-1934), ο περίφημος ιδιοκτήτης του «Νουμά» Δ. Ταγκόπουλος (1867-1926, ο Δ. Καμπούρογλου, ο Τίμος Μωραιτίνης (1875-1952), στην διασταύρωση των οδών Σόλωνος και Σίνα στα παιδικά του χρόνια, ενώ μετέπειτα εγκατάστάθηκε στην Πλάκα, ο σπουδαίος συνθέτης Νίκος Σκαλκώτας (1904-1949) στην οδό Καλλιδρομίου, ο αιρετικός Κώστας Ταχτσής (1927-1988) σε πάροδο της οδού Ιπποκράτους, κατά την παιδική του ηλικία και η ασυμβίβαστη Λιλή Ζωγράφου (1922-1998) στην οδό Διδότου μέχρι τον θανατό της.

Διάστικτη όμως υπήρξε η Νεάπολη και απο πολλά θέατρα. Στην συνοικία λειτούργησαν έτσι : Το «Θέατρο Νεαπόλεως» επι της οδού Ιπποκράτους το οποίο λειτούργησε απο το 1899 μέχρι το 1916 χρονιά στην οποία κατεδαφίστηκε. Το θέατρο «Πευκάκια» που άνοιξε τις πύλες του για το κοινό το 1896 και έπαιζε λαϊκά θεάματα, το κινηματοθέατρο «Πικ-Νίκ Εξαρχείων», το θέατρο «Των Κωμωδιών Πολυθεάμα» επι της οδού «Προαστίου» μετέπειτα Εμμ. Μπενάκη που λειτούργησε απο το 1891-92 μέχρι το 1899. Αλλά και πολύ απο τους πιο αγαπημένους κινηματογράφους του Αθηναϊκου κοινού, υπήρξαν και υπάρχουν στην ευρύτερη περιοχή της Νεάπολης. Αναφέρουμε χαρακτηριστικά τους :  «Αλφαβίλ» Μαυρομιχάλη 168 με αποσπώμενη οροφή για να λειτουργεί και ως θερινός. Για πρώτη φορά λειτούργησε το 1967 ως «Φλώρα», στην συνέχεια ως «Play Boy» και απο το 1986 ως «Αλφαβίλ» απο την αντίστοιχη ταινία του μεγάλου σκηνοθέτη Ζαν-Λυκ Γκοντάρ-έχει κλείσει πλέον, ο κινηματογράφος «Νέα Παναθήναια» στην διασταύρωση των οδών Λεωφ. Αλεξάνδρας και Χαρ. Τρικούπη 182, ετέθη σε λειτουργία απο το 1928 μέχρι και το 1967 και μετεφέρθη το 1966 στο τέρμα της οδού Μαυρομιχάλη, ο οποίος πρωτολειτούργησε ως «Παναθήναια» και μετονομάσθη σε «Νέα Παναθήναια». Ο κινηματογράφος έχει χαρκτηριστεί διατηρητέος. Ο καλοκαιρινός κινηματογράφος «Εκράν» στην διασταύρωση των οδών Ζωναρά και Αγαπίου, απο το 1969 που έχει χαρακτηριστεί και αυτός διατηρητέος. Ο κινηματογράφος «Ααβόρα» που ξεκίνησε το 1964. Εχει το ιδιότυπο αυτό όνομα που είναι ένα είδος φοίνικα και που παράλληλα όμως με τα δυο του «α-α» εξασφάλιζε την πρώτη θέστη στις καταχωρήσεις των εφημερίδων. Στο φουαγιέ του κινηματογράφου υπάρχει μια επίζηλη συλλεκτική μηχανή προβολής του 1928. Ακόμα ο καλοκαιρινός κινηματογράφος «Βοξ» στην διασταύρωση των οδών Θεμιστοκλέους και Αραχώβης. Παράλληλα σημειώνουμε την ύπαρξη αρκετών σπουδαίων νεοκλασικών, εκλετικιστικών και μοντερνιστικών κτιρίων, που προσέδιδαν ξεχωριστή βαρύτητα στην Νεάπολη και τα Εξάρχεια, σε ότι αφορά την διαμόρφωση της αρχιτεκτονικής φυσιογνωμίας της πόλης. Τέλος σημειώνουμε πως μήτρες παραγωγής πολιτισμού και πνευματικής δημιουργίας αυτές οι γειτονιές, φιλοξένησαν και φιλοξενούν αρκετούς σημαντικούς εκδοτικούς οίκους. Ενώ μεταπολεμικά γύρω απο την οδό Θεμοστοκλέους και σ΄αυτήν, υπήρχαν οι σπουδαιότερες εταιρείες κινηματογρφικής παραγωγής. Εξ αυτού του λόγου άλλωστε η Θεμιστοκλέους ονομάζονταν περιπαιχτικά «Χόλυγουντ». Παραθέτουμε παρακάτω μερικούς απο τους χαρακτηριστικότερους. Το βιβλιοπωλείο – εκδόσεις «Εστία». Και μόνο η ηθική μεγαλουργία της περίφημης και βρυσομάνας πνευματικά γενιάς του ΄30, της οποίας τα οιστρηλατημένα πνευματικά βήματα εκπορεύτηκαν μέσα απο την «ΕΣΤΙΑ», αρκεί για να την καταστήσει την πιο πολύτιμη κυψέλη καλλιτεχνικής δημιουργίας στην πατρίδα μας. Σε ποιόν να πρωτοαναφερθούμε πραγματικά και ποιόν να παραλείψουμε ; Τον Στρατή Μυριβήλη, τον Ηλία Βενέζη, τον Μίτια Καραγάτση, τον Γιώργο Θεοτοκά, τον Ι.Μ. Παναγιωτόπουλο, τον Κοσμά Πολίτη; Ένας πνευματικός Όλυμπος στην κυριολεξία με τιτάνες !!! Αλλά ας δούμε την ιστορία του βιβλιοπωλείου εξελικτικά στον χρόνο. Το βιβλιοπωλείο της «Εστίας» δημιουργήθηκε το 1885 απο τον Γεώργιο Κασδόνη και εγκαταστάθηκε στην οικία Παύλου Λάμπρου, επι της Σταδίου 32. Ο Κασδόνης υπήρξε παράλληλα και διευθυντής του περιοδικού «Εστία» απο το 1882, το οποίο πρωτοκυκλοφόρησε το 1876 με πρώτο διευθυντή τον Παύλο Διομήδη. Απο το 1888 έλαβε χώρα αλλαγή διεύθυνσης του περιοδικού και τα ηνία του ανέλαβαν οι Ν. Πολίτης, και Γ. Δροσίνης, ενώ απο το 1890 το περιοδικό άλλαξε όμομα σε εικονογαφημένη «Εστία» και την περίοδο 1891-94 την διεύθυνσή του ανέλαβε ο Γ. Δροσίνης.

Ωστόσο ο Κασδόνης και ως ανήσυχο πνεύμα της εποχής του, επεκτάθηκε και στις εκδόσεις. Το 1901 θα έχουμε μια νέα διαδοχή στο βιλιοπωλείο-εκδόσεις. Την σκυτάλη της διοίκησης αναλαμβάνει ο ανεψιός του Κασδόνη Ι. Κολλάρος, που ήδη ως υπάλληλος αποτελούσε την ψυχή του βιβλιοπωλείου. Άρρηκτα συνδεδεμένο με το βιβλιοπωλείο – οίκο της «Εστίας» είναι και το περιοδικό «Νέα Εστία», που συνιστά το μακροβιότερο λογοτεχνικό περιοδικό στα ελληνικά γράμματα, απο το 1927 που πρωτοεξεδόθη. Διευθυντές έκδοσης του περιοδικού υπήρξαν οι : Γρηγόριος Ξενόπουλος,  την περίοδο (1927-1935), Πέτρος Χάρης (1935-1987), Σταύρος Ζουμπουλάκης (1908-2012), Ν.Ε. Καραπιδάκης 2012 μέχρι σήμερα. Το 1923 λαμβάνει χώρα μεταστέγαση της Εστίας. Μεταφέρεται έτσι απο την οικία του Π. Λάμπρου στην οδό Σταδίου, στην οδό Λύτσικα στην διασταύρωση των οδών Πεσμαζόγλου και Σταδίου. Παράλληλα το βιβλιοπωλείο ανοίγει και υποκατάστημα στην οδό Ιπποκράτους 37. Το 1936 επανακάμπτει στην αρχική διεύθυνση, οικία του Λάμπρου, δίπλα στην οποία ανήγει και το περίφημο καφενείο του Λουμίδη. Σ΄αυτήν του την θέση το βιβλιοπωλείο θα πραμείνει μέχρι την μεταφορά του στην οδό Σολωνος 60. Το 1972 θα έχουμε μια νέα αλλαγή στην διεύθυνση του βιβλιοπωλείου. Με την αποβίωση του εκελούντος χρέη διευθυντού Κ. Σαραντόπουλου, τα ηνία της επιχείρησης αναλαμβάνει η κόρη του Μάνια Καραϊτίδη. Το 1998 προκύπτει διάσταση της επιχείρησης σε δυο μέρη. Τις μέν εκδόσεις ανέλαβε η Εύα Καραϊτίδη οι οποίες στεγάζονταν απο το 1998 σε ιδιόκτητο κτίριο επι της οδού Ευριπίδου 84, ενώ το βιβλιοπωλείο αναλαμβάνει ο Γιάννης Καραϊτίδης. Μοίρα τραγική το ηθικά απαράμιλλο βιβλιοπωλείο της «Εστίας», με την ευρυδιάστατη συμβολή του στην αναγέννηση των σύγχρονων ελληνικών γραμμάτων, θα κλείσει το 2013, υπο το βάρος της αφόρητης οικονομικής μας κρίσης.

Συγκρότημα Νομικής Σχολής

Ευρίσκεται επι των οδών Σίνα 3, Σόλωνος 57 και Μασσαλίας. Συνίσταται σε ένα νεοκλασικό – συστοιχία κτιρίων. Το πρώτο κτίριο της συστοιχίας ανηγέρθη επι της οδού Σίνα 3 περι το 1880 και στέγασε την Νομική Σχολή. Ένα νέο κτίριο επέκταση του πρώτου οικοδομήθηκε την περίοδο 1933-36 σε σχέδια του Εμμ. Κριεζή και με αισθητικές επιρροές απο το μπάουχάουζ, το κτίριο μάλιστα αυτό κατέστη ευρύτερα γνωστό ως κτίριο των «Θεωρητικών Επιστημών». Και το 1975 το κτίριο επεξετάθη μέχρι την οδό Μασσαλίας 5. Για μακρό χρονικό διάστημα τα κτίρια επι της οδού Σόλωνος και Σίνα φιλοξένησαν την Φιλοσοφική, την Θεολογική και τη Νομική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών.Την δεκαετία όμως του 1980 που πραγματοποιήθηκε αποκένρωση των εκπαιδευτικών μας ιδρυμάτων, όπως εξάλλου έγινε με το Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο, η Φιλοσοφική και η Θεολογική Σχολή μετεφέρθησαν στου Ζωγράφου στην Πανεπιστημιούπολη και στα κτίρια στεγάζεται σήμερα μόνο η Νομική Σχολή.Την τελευταία περίοδο έγινε και αισθητική αποκατάσταση των κτιρίων απο τις φθορές του χρόνου.

Κτίριο Συλλόγου Συνταξιούχων Τραπέζης της Ελλάδος

Ευρίσκεται επι της οδού Σίνα 16. Το κτίριο είναι υψηλής αρχιτεκτονικής αισθητικής, ανηγέθρθη το 1890 και χρησιμοποιήθηκε σε πρώτη φάση ως οικία. Το 1930 πέρασε στην ιδιοκτησία του Συλλόγου υπαλλήλων της Τραπέζης της Ελλάδος. Στα δίσεκτα χρόνια της κατοχής, απο το κτίριο ανέπτυξε έντονη δράση η παράνομη οργάνωση ΕΑΜ τραπεζοϋπαλλήλων. Απο το 1948 έλαβαν χώρα αισθητικές παρεμβάσεις στο κτίριο και προσέλαβε την σημερινή του μορφή.

Νεοκλασικό της Καπλανών

Πανέμορφο νεοκλασικό διώροφο κτίριο που ευρίσκεται επι της οδού Καπλανών 11. Ανηγέρθη το 1891 και αποτέλεσε κατοικία του Α΄προέδρου της Α΄ελληνικής δηκοκρατίας Παύλου Κουντουριώτη. Απο το 1908 το κτίριο κατοικήθηκε απο την οικογένεια του Κορίνθιου βουλευτή Απόστολου Ζούζουλα έως και τον Β΄παγκόσμιο πόλεμο. Παράλληλα με την οικία στον χώρο του κτιρίου λειτούργησε και το πολιτικό γραφείο του βουλευτή Ζούζουλα, αποτελώντας πολιτικό ορμητήριο σημαντικών εξελίξεων του κραταιού τότε «Λαϊκού Κόμματος». Ξέχωρα ωστόσο με τις πολιτικές ζυμώσεις και εξελίξεις, η οικία Ζούζουλα αποτελούσε και ένα σημαντικό φιλολογικό σαλόνι, με πρωτεργάτη την Ελένη – Ζούζουλα-Κανελοπούλου. Στην εσωτερική διακόσμηση του κτιρίου, άφησε το αποτύπωμά του ο νεαρός και πολλά υποσχόμενος τότε ζωγράφος Γιάννης Τσαρούχης. Στα αλγεινά χρόνια της κατοχής το κτίριο φιλοξένησε το Ίδρυμα «Οίκος της φοιτήτριας» που τότε συνεστήθη και είχε σημαντική ηθική συμβολή στις ασθενέστερες οικονομικά φοιτήτριες, ιδία της επαρχίας. Το 1981 και με τους καταστρεπτικούς σεισμούς που έλαβαν χώρα, το ίδρυμα διέκοψε την λειτουργία του. Ενώ απο το 1992 εγκατέλειψε οριστικά το οίκημα.

Γαλλικό Ινστιτούτο Αθηνών

Ευρίσκεται επι τις οδού Σίνα 31. Και συνιστούσε τμήμα της Γαλλικής Αρχαιολογικής Σχολής. Ξεκίνησε την λειτουργία του το 1907 δεχόμενο ως μαθητές του μόνον αγόρια. Ενώ απο το 1911 δέχεται και κορίτσια. Το 1925 αφίχθη απο την Γαλλία, ο περίφημος καθηγητής και ηθικός μέντορας για πολλές δεκαετίες του Ινστιτούτου, Οκτάβιος Μερλιέ (1897-1976).Προτού εκσπάσει ο φονικός Β΄παγκόσμιος πόλεμος το Ινστιτούτο αριθμούσε 2.000 μαθητές και 34 καθηγητές. Στα οδυνηρά χρόνια της κατοχής το Ινστιτούτο κατέστη θύλακας αντιστασιακών δράσεων εναντίον του ναζιστικού ζυγού. Ο ασίγαστος πατριώτης Μερλιέ που είχε πέσει στο στόχαστρο των αρχών κατοχής, αναγκάστηκε να φύγει για την Γαλλία, αλλά και στην πατρίδα του ως ένθερμος υποστηρικτής του Ντε Γκώλ και σφόδρα πολέμιος της προδοτικής και γερμανόδουλης κυβέρνησης Πεταίν του Βισύ, ετέθη σε εν κατοίκω περιορισμό. Το 1945 όμως επέστρεψε στην Αθήνα και συνέχισε ακατάπαυστα την πατριωτική του δράση. Κορυφαία συνεισφορά του οι 156 υποτροφίες σε λαμπρούς έλληνες διανοούμενους την περίοδο του εμφυλίου. Χάρις στην σπουδαία αυτή ηθική δράση του Οκτάβιου Μερλιέ, ο Κορνήλιος Καστοριάδης, η Ελένη Γλύκατζη – Αρβελέρ,  ο Κώστας Παπαϊωάννου, ο Κώστας Αξελός, ο Νίκος Σβορώνος, η Μιμίκα Κρανάκη, ο Κώστας Κουλεντιανός – οι πέντε τελελευταίοι μάλιστα έφυγαν με το πλοιό «Ματαρόα» το 1945 για το Παρίσι –  και πολλοί άλλοι έλληνες διανοούμενοι γλύτωσαν τον θάνατο απο τα στρατεύματα κατοχής. Την λαμπρή προσπάθεια του Οκτάβιου Μερλιέ, επάξια συνέχισε ο Ροζέ Μίλλιεξ (1913-2006) σύζυγος εν άλλοις της εξαίρετης συγγραφέως μας Τατιάνας Γκρίτση-Μίλλιεξ (1920-2005). Αλλά και στο πεδίο των πρωτοπόρων πολιτισμικά και εκπαιδευτικά εκδόσεων, το Γαλλικό Ινστιτούτο είχε σπουδαία παρουσία και συμβολή. Εξέδωσε μεταπολεμικά εκατοντάδες τόμους, που συνιστούν ένα σπουδαίο πολιτισμικό κεφάλαιο. Τέλος μαζί με την πελώρια πολιτισμική συμβολή του Γαλλικου Ινσιττούτου στην ελληνική κοινωνία, να σημειώσουμε την εξαίρετη βιβλιοθήκη που κατέχει, φέρουσα απο το 1986 το όνομα «Οκτάβιος Μερλιέ», πρός τιμήν του πρώτου και μεγάλου διευθυντή του Ινστιτούτου, η οποία συνάμα αποτελεί μια εκ των παλαιοτέρων βιβλιοθηκών των Αθηνών. Το καινούριο κτίριο του Γαλλικού Ινστιτούτου ανηγέρθη το 1973 σε σχέδια του Σ. Μολφέση.

Πευκάκια

Διάστικτη απο πράσινο – όαση αληθινή στο παραμοφωμένο αστικό σημερινό περιβάλλον της Αθήνας, η συνοικία των Πευκακίων. Η περιοχή οριοθετείται χωροταξικά στους πρόποδες του Λυκαβηττού και δεντροφυτεύτηκε απο τον πρωτοπόρο και στην περιβαλλοντική του συνείδηση πρωθυπουργό της Ελλάδος Χαρίλαο Τρικούπη το 1880, που επεδείκνυε ξεχωριστή ηθική φροντίδα για το περιβάλλον της Αθήνας. Κεντρικό σημείο αναφοράς στην συνοικία ο περικαλλής ναός του Αγίου Νικολάου στην Ασκληπιού. Ο ναός ανηγέρθη το διάστημα 1889-1895 σε σχέδια των Αναστάση και Γεράσιμου Μεταξά, με την γενναία οικονομική δωρεά του μεγαλεπιχειρηματία της εποχής Ν. Θων. Τα εγκαίνια του ναού που αποτέλεσαν μείζον πολιτιστικό γεγονός της τότε Αθηναϊκής κοινωνίας, τίμησε με την παρουσία της και η βασιλική οικογένεια. Παραπλεύρως του ναού υπήρχε το καφενείο «καφέ τσουράπι» με αύλειο χώρο, στον οποίον τις Κυριακές έπαιζαν τις «κορίνες». Στα Πευκάκια και στην συμβολή των οδών Ασκληπιού 63, Δερβενίων και Ιπποκράτους 68, υφίσταται μια απο τις πρώτες και επιβλητικότερες πολυκατοικίες των Αθηνών. Διώροφο οικοδόμημα του 1870 ιδιοκτησίας του επιφανούς οικονομικά παράγοντα Ν. Θων. Απο τις πιο επώνυμες ενοίκους της πολυκατοικίας αυτής, η περίφημη ηθοποιός Ελένη Παπαδάκη (1908-1944), που άδικα εξετελέσθη τον Δεκέμβιο του 1944 απο άνδρες του ΕΛΑΣ, μέσα στην έξαψη των πολιτικών παθών. Ένα απο τα αρχιτεκτονικά στολίδια ακόμα των Πευκακίων, είναι το επι της οδού Σίνα 70 στεγαζόμενο Δημοτικό Σχολείο. Το κτίριο ανηγέρθη σε σχέδια του μεγάλου Δ. Πικιώνη την περίοδο 1931-33.

Οδός Διδότου

Ονοματοδοτήθηκε Διδότου πρός τιμήν του Γάλλου φιλέλληνα εκδότη Αμβρόσιου-Φίρμινου Διδότου (Didot) (1790-1876). Ο Didot είχε έξοχη ηθικά φιλλεληνική προσφορά στην απελευθέρωση της πατρίδος μας απο το έρεβος της οθωμανικής δουλείας. Ίδρυσε πρός αυτή την κατεύθυνση στο Παρίσι το «Φιλελεληνικό Κομιτάτο» και συνέδραμε πολυδύναμα ως πρωτοπόρος τυπογράφος, με αφυπνιστικές της ελευθερίας μας εκδόσεις, τον αγώνα της εθνεγερσίας. Ήλθε στην Ελλάδα και ξεναγήθηκε στην επικράτειά της, ενώ επισκέφθηκε και την Μικρά Ασία. Κατά την παρουσία του στην Ελλάδα εξέδωσε ως εκδότης 50 τόμους αρχαίων ελλήνων συγγραφέων. Ενώ το 1839 του απεδόθη ο τίτλος του επίτιμου δημότη της πόλης. Στην διασταύρωση των οδών Διδότου και Δελφών προβάλλει η ορειχάλκινη προτομή της μεγάλης μας ηθοποιού Έλλης Λαμπέτη (1926-1983), η οποία και διέμενε στην οδό Διδότου.  Η ορειχάλκινη προτομή είναι έργο του γλύπτη Απόστολου Γκιόκα (1998).

Γαλλική Αρχαιολογική Σχολή

Ευρίσκεται επι της οδού Διδότου 6. Συνιστά καλαίσθηστο νεοκλαισικό κτίριο που ανηγέρθη το 1872 σε σχέδια του Ευγ. Τρούμ. Ο χώρος για την οικοδόμηση του κτιρίου παρηχωρήθη απο το ελληνικό δημόσιο, ως αντάλλαγμα της προσφοράς απο τους γάλλους του Μνημείου του Λυσικράτους. Η Σχολή φιλοξενήθηκε στο κτίριο απο το 1873 και στην συνέχεια προστέθηκαν και άλλα κτίσματα. Μείζονος σημασίας του ηθικού βάρους που απέδιδαν οι Γάλλοι στην Ελλάδα, είναι το γεγονός ότι η ελληνική Γαλλική Αρχαιολογική Σχολή, είναι η πρώτη γαλλική αρχαιολογική σχολή στο εξωτερικό. Στην Ελλάδα συνεστήθη το 1846. Αρχικά και μέχρι το 1856 η Γαλλική Σχολή φιλοξενήθηκε στην διασταύρωση των οδών Ακαδημίας και Πινακωτών (σημερινή Χαριλάου Τρικούπη) και κατά το διάστημα (1856-1873) στο Μέγαρο Δημητρίου στην Πλατεία Συντάγματος. Η Σχολή παρείχε την δυνατότητα στα μέλη της που διέμεναν στην Ελλάδα, να σπουδάσουν φιλολογία ή αρχαιολογία. Με την γόνιμη πολιτισμική παρουσία της Γαλλικής Αρχαιολογικής σχολής στην Ελλάδα, είναι συνυφασμένες σπουδαίες ανασκαφές που διενήργησε στην πατρίδα μας.

Οδός Ιπποκράτους

Απο τις σημαντικότερες οδούς της Νεάπολης. Πρός τα τέλη του 19-ου αιώνα την Ιπποκράτους διέσχιζε ιππήλατο τράμ, που είχε αφετηρία την Μητρόπολη και πέρας την διασταύρωση των οδών Ιπποκράτους και Αραχώβης. Με την εισαγωγή ωστόσο το 1911 της ηλεκτροκίνησης, ένα τράμ έκανε την διαδρομή Ιπποκράτους – Βοτανικός και ένα άλλο την διαδρομή Ιπποκράτους – Κολοκυνθούς. Ομως τις πολύτιμες τότε αυτές συνοικιακά διαδρομές για το επιβατικό κοινό, παρεμπόδιζε αρκετές φορές ο δριμύς χειμώνας. Με τις δυνατές βροχές ο Λυκαβηττός κατέβαζε πέτρες και λάσπη που έκλειναν τον δρόμο και οι επιβάτες περίμεναν τον καθαρισμό του. Πριν εκσπάσει ο Β΄παγκόσμιος πόλεμος η οδός Ιπποκράτους ασφαλτοστρώθηκε. Σπουδαίες νεοκλασικές οικίες, αρχιτεκτονικά αριστουργήματα της εποχής διασώζονται στην οδό Ιπποκράτους.

Καλλιτεχνικό Τυπογραφείο «Εστία»

Επι τις οδού Ιππκράτους 13 φιλοξενήθηκε απο το 1909 μέχρι το 1920 το πρωτοπόρο και εμπνευσμένο καλλιτεχνικό τυπογραφείο «Εστία» των Κώστα Μάϊσνερ και Ν. Καργαδούρη, το οποίο δημιουργήθηκε το 1892. Οι πρωτοπόροι αυτοί για την εποχή τους τυπογράφοι, ήταν οι πρώτοι που τύπωσαν με τεχνολογία τσιγκογραφίας προεκλογικά φυλλάδια, με τις φωτογραφίες των μονομάχων Χαρίλαου Τρικούπη και Θόδωρου Δηληγιάννη. Έκτοτε αυτή η μορφή πολιτικής επικοινωνίας καθιερώθηκε στην Ελλάδα και αποθεώθηκε θα λέγαμε τις μεταπολεμικές μας δεκαετίες. Πρωτοπόροι ακόμα οι Μάϊσνερ και Καργαδούρης υπήρξαν και στην έκδοση ημερολογίου. Τύπωσαν έτσι το 1901 το πρώτο εγκόλπιο ημερολόγιο, το οποίο σαν εκδοτικό γεγονός μετεδόθη σαν αστραπή.

Καφενείο «Κοραής»

Ευρίσκεται στην συμβολή των οδών Ιππκράτους και Ναυαρίνου Αποτέλεσε διαχρονικά απο τα πιο προβεβλημένα λογοτεχνικά στέκια της Αθήνας, αλλά και χώρος προπαρασκευής καλλιτεχνικών ζυμώσεων.Απο τους επιφανέστερους θαμώνες του υπήρξαν ο ακαταγώνιστος σε λογοτεχνική παραγωγή Γρηγόριος Ξενόπουλος, ο Παύλος Νιρβάνας, ο Θεόδ. Βελλιανίτης κ.α. Το όνομά του έγινε σύμφυτο με την έκδοση του περιοδικού «Αθήναι» που προσδοκούσε να καταστεί η κυριώτερη λογοτεχνική έπαλξη της εποχής. Στον ίδιο χώρο αναφέρεται και η ύπαρξη του καφενείου με το όνομα «Ο Σοφός Κοραής». Απο το 1971 πλέον υφίσταται το καφενείο «Κοραής» που και αυτό με την σειρά του συνεχίζει επάξια την μακρά λογοτεχνική του παράδοση. Απο τους τελευταίους θαμώνες του Κοραή, μέχρι και τον αδόκητο θανατό του, ο εξαίρετος ποιητής, μεταφραστής, θεωρητικός του κινηματογράφου και δοκιμιογράφος Ανδρέας Παγουλάτος. Απεβίωσε απροσδόκητα στις 22 Μαρτίου 2010, απο οξύ εγκεφαλικό επεισόδιο. Ήταν πάνω απο όλα και πέρα απο βαθύς μύστης της ποιητικής τέχνης και του δοκιμίου, ένας ηθικά ευγενής άνθρωπος. Μακριά απο επικοινωνιακούς ακκισμούς και ελιτίστικες συμπεριφορές, που συχνά πυκνά συναντάμε στους «φθασμένους» ανθρώπους της ποίησης και της τέχνης ευρύτερα.

Παλαιό Χημείο

Ευρίσκεται στην συμβολή των οδών Σόλωνος 104 και Μαυρομιχάλη. Συνίσταται σε διώροφο επιβλητικό κτίριο το οποίο ανηγέρθη την περίοδο (1871-1889) και σε σχέδια του μεγάλου Ερν. Τσίλλερ. Το κτίριο είναι αναπόσπαστα συνδεδεμένο με την καταλυτική για την εξέλιξη της Χημείας στην Ελλάδα παρουσία του καθηγητή Αναστάσιου Χριστομάνου (1841-1906). Ο Χρηστομάνος έριξε πρώτος τα σπέρματα για την δημιουργία Χημείου στην Ελλάδα. Πρός αυτή την κατεύθυνση αγοράστηκε οικόπεδο στην οδό Σόλωνος και ο Ερν. Τσίλλερ – με τις συμβουλές του καθηγητή Χριηστομάνου για την δομή του χώρου – εξεπόνησε τα σχέδια τα οποία και επικύρωσε ο αρχιτέκτονας του Χημείου του Βερολίνου Ζαστράου.Πάραυτα η ανέγερση του Χημείου τότε ματαιώθηκε, αφενός μεν ελλείψει οικονομικών πόρων, αφετέρου δε απο την εκδήλωση οργίλης αντίδρασης του εκπαιδευτικού κατεστημένου της εποχής, απέναντι στα καινοτόμα σχέδια του Χρηστομάνου. Εν τέλει το 1887 ετέθη ο θεμέλιος λίθος  για το οικοδόμημα, το οποίο αποπερατώθηκε το 1889 και πρωτολειτούργησε το 1890. Το 1911 είναι ένα σημαντικό έτος στην ιστορία του Χημείου. Εκδηλώθηκε σοβαρή πυρκαγιά που κατέστρεψε την πλειονότητα του εξοπλισμού και μοίρα τραγική τρείς άνθρωποι έχασαν την ζωή τους. Το 1914 ξεκίνησε η αποκατάσταση του κτιρίου. Και με την πάροδο λίγων ετών προσετέθη και τρίτος όροφος για να γίνει φαρμακευτικό χημείο, το οποίο πρωτολειτούργησε το 1928. Έλαβαν χώρα όμως και άλλες προσθήκες στο κτίριο. Ακαδημαϊκά στον χώρο του Χημείου άφησαν το αποτύπωμά τους εξαίρετες πανεπιστημιακές φυσιογνωμίες. Αναφέρουμε ενδεικτικά τους : Αναστ. Χρηστομάνο, Τιμολέοντα Αργυρόπουλο, τον διαπρεπή καθηγητή του Αϊνστάιν και ιδρυτή του Πανεπιστημίου της Σμύρνης – με εντολή του μεγάλου Ελευθερίου Βενιζέλου -  Κωνσταντίνο Καραθεοδωρή – του οποίου την κόρη για την ιστορία αναφέρουμε πως είχε παντρευτεί ο αδελφός του μεγάλου μας συγγραφέα Μίτια Καραγάτση και πρόεδρος για πολλά χρόνια της Βουλής των Ελλήνων Κωνσταντίνος Ροδόπουλος – κ.α. Άρρηκτα συνδεδεμένος είναι όμως ο χώρος και με μείζονα ιστορικά γεγονότα του έθνους. Στα χρόνια της Μικρασιατικής εκστρατείας (1919-1922), με τον ασύρματο του Χημείου γίνονταν οι επικοινωνίες με τα στρατεύματά μας. Στα οδυνηρά χρόνια της ναζιστικής κατοχής, απο τον χώρο του Χημείου ξεκίνησε  η πρώτη αντιστασιακή παμφοιτητική συγέντρωση στις 25 Μαρτίου 1942. Αλλά και απο τον ραδιοφωνικό σταθμό του Χημείου που και σήμερα διασώζεται στο ισόγειό του, εξεφωνήθη το 1944 το χαρμόσυνο άγγελμα της απελευθέρωσης. Απο το 1944 το κτίριο του Χημείου έχει κριθεί διατηρητέο. Μέλλεται να φιλοξενήσει το Μουσείο Φυσικών Επιστημών του Πανεπιστημίου Αθηνών, η πρώτη απόπειρα μάλιστα δημιουργίας συλλογής του, είχε ξεκινήσει το 1838. Σ΄αυτήν συγκαταλέγονται χιλιάδες εκθέματα, όργανα φυσικής και χημείας, μεταξύ των οποίων και αυτά που έφερε για την διάσωσή τους με την καταταστροφή της Σμύρνης, ο γίγαντας Κωνσταντίνος Καραθεοδωρής. Το χημείο έχει πλέον εχει αισθητικά αποκατασταθεί απο τις όποιες ζημιές του.

Οδός Χαριλάου Τρικούπη -Πινακωτών

Η οδός Χαριλάου Τρικούπη συνιστά έναν απο τους κεντρικούς δρόμους της Νεάπολης. Αρχικώς ελέγετο οδός Πινακωτών και απο το 1906 πρός τιμήν του μεγάλου μας πολιτικού μεταρρυθμιστή Χαρίλαου Τρικούπη, μετονομάστηκε σε Χαριλάου Τρικούπη, απο Πινακωτών. Στην ίδια συνοικία και επι της οδού Ακαδημίας ευρίσκεται και η οικία του Χαριλάου Τρικούπη, ενώ και όλη η περιοχή επρόσκειτο πολιτικά πρός τον Χαρίλαο Τρικούπη. Τέλος να σημειώσουμε ότι στην οδό Πινακωτών τότε, Χαριλάου Τρικούπη σήμερα, ζούσε και διατηρούσε το περίφημο φιλολογικό του σαλόνι – με κεντρικούς του θαμώνες τον μεγαλουργό στο πεδίο της Φιλοσοφίας του Δικαίου και των γραμμάτων μας και μετέπειτα πρόεδρο της Ελληνικής Δημοκρατίας Κωστάκη Τσάτσο, τον Κατσίμπαλη κ.α. –  ο πατριάρχης της ελληνικής ποίησης και μέγας λυράρης του λαού μας Κωστής Παλαμάς.

Οικία Καρλ Βερτχάιμ

Ευρίσκετο στην συμβολή των οδών Χαρ. Τρικούπη και Πανεπιστημίου. Ήταν διώροφο κτίριο που ανηγέρθη το 1843 σε σχέδια του Στ. Κλεάνθη. Ως πρός τον αρχιτεκτονικό του ρυθμό, το κτίριο συναιρούσε στοιχεία ρομαντισμού και κλασικισμού. Οικοδομήθηκε ως οικία του βαυαρού Κάρλ Βερτχάιμ ο οποίος συνεργάζετο επιχειρηματικά με τον Κλεάνθη τόσο στην ύδρευση της Αθήνας, όσο και στα λατομεία της Πάρου. Στα χρόνια του μεσοπολέμου το κτίριο φιλοξενούσε τα γραφεία του «Λαϊκού Κόμματος» υπο την ηγεσία του Παναγή Τσαλδάρη (1868-1936).Το κτίριο κατεδαφίσθη την δεκαετία του 1960.

Οικία Π. Τσαλσάρη

Ευρίσκετο επι της οδού Χαριλάου Τρικούπη 5. Συνίστατο σε ημιτριώροφο κτίριο με επιβλητικά αισθητικά αετώματα, που είχε οικοδομηθεί σαν εξοχική κατοικία του περίφημου για την φαυλότητά του πολιτικού μας -πρωθυπουργού «Τζουμπέ» Δημητριου Βούλγαρη (1802-1877), που υπήρξε ο πρύτανης του ρουσφετιού στην Ελλάδα και πατέρας της φαυλοκρατίας. Εν συνεχεία το κτίριο αγοράστηκε απο τον καθηγητή της Ιατρικής Αντώνιο Χρηστομάνο, αδελφό του περίφημου πεζογράφου μας και θεατρικού συγγραφέα Κωνσταντίνου Χρηστομάνου, δημιουργού εν άλλοις του αριστουργήματος της λογοτεχνίας μας «Κερένια Κούκλα». Στο κτίριο διέμενε ο πρόεδρος του Λαϊκού Κόμματος Παναγής Τσαλδάρης, που αργότερα το 1933 ως πρωθυπουργός πλέον, διέμενε στο μέγαρο Πεσμαζόγλου στην συμβολή των οδών Βας. Σοφίας και Ηρώδου Αττικού.

Κτίριο Γαλλικής Σχολής «Άγιος Ιωσήφ»

Ευρίσκετο επι της Χαριλάου Τρικούπη 10. Το κτίριο το οποίο ανηγέρθη σε σχέδια του Τιμολέοντος Πασχαλίδη, φιλοξενούσε απο το 1898 μέχρι το 1979 την Ελληνογαλλική Σχολή – Παρθεναγωγείο «Άγιος Ιωσήφ». Η σχολή ιδρύθηκε το 1856 απο τέσσερις γαλλίδες καλόγριες του τάγματος Αγ.Ιωσήφ της Εμφανίσεως. Το εν λόγω τάγμα συνεστήθη απο την Αιμιλία Ντε Βιαλάρ το 1832 και αποδύθηκε σε πολυσχιδές φιλανθρωπικό έργο. Σε πρώτη φάση η σχολή φιλοξενήθηκε στην Πλάκα στην οδό Αδριανού και εν συνεχεία μετεφέρθη σε κτίριο στην διασταύρωση των οδών Πανεπιστημίου και Ιπποκράτους. Για να καταλήξει απο το 1890 στην οδό Χαρ. Τρικούπη. Στα χρόνια της κατοχής δυο πτέρυγες του σχολείου διαμορφώθηκαν σε νοσοκομείο. Απο το 1979 η Σχολή μεταφέρθηκε σε ένα ιδιόκτητο κτίριό της στην Πεύκη. Το παλιό κτίριο στην Χαρ.Τρικούπη κατεδαφίστηκε και παρέμεινε μόνο το παρεκκλήσιο της Σχολής.

Οικία Γ. Σουρή

Ευρίσκετο επι της οδού Χαρ. Τρικούπη 15. Τον περισσότερο χρόνο της ζωής του έζησε σ΄αυτή την κατοικία ο περίφημος σατιρικός μας ποιητής Γιώργος Σουρής, μέχρι το 1892 (1853-1919).  Παράλληλα στην κατοικία του ο Σουρής διατηρούσε και τα γραφεία του σατιρικού του περιοδικού «Ρωμηός», το οποίο απο το 1882 κυκλοφορούσε κάθε Σάββατο. Επίσης στην οικία του ο Σουρής ένεκα του υψηλού του κύρους είχε αναπτύξει εκεί ένα απο τα σημαντικότερα φιλολογικά σαλόνια των Αθηνών.  Το οποίο αποτέλεσε κέντρο της πνευματικής εκπόρευσης της εποχής για πολλά χρόνια. Στο φιλολογικό σαλόνι του Σουρή, παράλληλα με τις κριτικού χαρακτήρα συζητήσεις για τις καλλιτεχνικές εξελίξεις στην Ελλάδα και στην Ευρώπη, έκαναν πρόβα τζενεράλε στα έργα τους σπουδαίοι συγγραφείς και ποιητές της εποχής. Ενδεικτικά αναφέρουμε τους Κ. Παλαμά, Γ. Στρατήγη, Αρ. Προβελέγγιο, Αγγ. Βλάχο, Ι. Πολέμη, Μπ. Άννινο, Γερ. Βώκο, Μιλτ. Μαλακάση, Θ. Βελλιανίτη, αλλά και οι Ανδρέας Καρκαβίτσας, Παύλος Νιρβάνας, Γ. Πώπ, Γ. Ροϊλλός, κ.α. Παράλληλα με τις παρουσιάσεις των έργων τους, αλλά και τις συζητήσεις για τα πνευματικά ρεύματα της εποχής, ελάμβαναν χώρα και αξιοσημείωτα λογοτενχικά αφιερώματα σε συγγραφείς με υψηλό ηθικό κύρος. Όπως για τους Αλεξ. Ρίζο-Ρακαβή – που παράλληλα με εξαίρετος λογοτέχνης, διετέλεσε και υπουργός Εξωτερικών της Ελλάδος – ο οποίος είχε γράψει πέρα απο τα μυθιστορήματά του και το εκπληκτικό δημοτικό στιχούργημα «Μαύρη είναι η νύχτα στα βουνά», του Γερ. Μαρκορά κ.α. Επιπρόσθετα πρός το σπίτι της Χαρ. Τρικούπη 15, ο λαμπρός πνευματικά Γ. Σουρής, διατηρούσε και εξοχική κατοικία στο Νέο Φάληρο. Απεβίωσε σε ηλικία 66 ετών απολαμβάνοντας της πλήρους αποδοχής του πνευματικού κόσμου της εποχής του. Υπήρξε ένα ακοίμητο, σπινθηροβόλο, και ασυμβίβαστο πνεύμα, στηλιτεύοντας με την οξυδερκή κοινωνική του ματιά και τον χαριτωμένο στίχο του, όλες τις κοινωνικές και πολιτικές στρεβλώσεις που σημάδεψαν τα χρόνια της ζωής του.

Εκδοτικός Οίκος-Βιβλιοπωλείο Κ. Γκοβώστη

Αναμφίβολα ένας απο τους ιστορικότερους εκδοτικούς οίκους της Αθήνας, με έξοχη ηθικά συμβολή στα πνευματικά και πολιτιστικά μας δρώμενα. Απο τις πολύ πρωτοπόρες και εμπνευσμένες πρωτοβουλίες του, η άψογη μετάφραση τις μεταπολεμικές μας δεκαετίες των αριστουργημάτων της ρωσικής λογοτεχνίας. Ο εκδοτικός οίκος-βιβλιοπωλείο Γκοβώστη ευρίσκεται επι της Ζωοδόχου Πηγής 21. Πως έχει όμως η μακρά ιστορική πορεία του σπουδαίου αυτού οίκου; Γύρω στα 1920 ο Κώστας Γκοβώστης (1904-1958) δημιούργησε μαζί με άλλους τον εκδοτικό οίκο «Ανατολή» ο οποίος φιλοξενούνταν σε ένα δωμάτιο του πατρικού σπιτιού του, επι της οδού Σολωμού 13. Όμως το πρωτοπόρο αυτό εγχείρημα που πάραυτα δεν ήταν μακρόβιο, θα ακολουθήσει η ίδρυση ενός άλλου εκδοτικού οίκου μόνος του αυτή τη φορά το 1926 και με έδρα πάλι το πατρικό του σπίτι. Απο τις πρώτες και τολμηρές για την εποχή του εκδόσεις που έκανε τότε, ήταν θεωρητικές πολιτικές μελέτες των Μπακούνιν, Ζηνόβιεφ, Μπουχάριν κ.α. Απο το 1929 ο εκδοτικός οίκος αλλάζει στέγη και μεταφέρεται στην οδό Ακαδημίας 79. Αυτή την περίοδο μάλιστα πάντα πρωτοπόρος και εύτολμος εκδοτικά ο Κώστας Γκοβώστης, θα εκδώσει ποιητικές συλλογές των Γ. Ρίτσου, Ν. Βρεττάκου, μυθιστόρημα του Κοσμά Πολίτη κ.α. Όμως η έκσπαση της τετραυγουστιανής δικτατορίας, θα έχει δραματικές συνέπειες για τον φολοαριστερίζοντα εκδοτικό οίκο. Κατεστράφη το βιβλιοπωλειο απο ομάδες εγκαθέτων κατευθυνόμενων παρακρατικών, κάηκαν τα βιβλία του επιδεικτικά στην Πλατεία Κάνιγγος και ο ίδιος ο Κώστας Γκοβώστης φυλακίστηκε για κάμποσους μήνες. Ασυμβίβαστος και παθιασμέμος εκδότης ο Γκοβώστης, με την αποφυλάκισή του προέβη στην έκδοση εξαιρετικών τόμων της ελληνικής και της παγκόσμιας λογοτεχνίας. Ενώ απο τον Ιανουάριο του 1938 προέβη στην έκδοση του μηνιαίου λογοτεχνικού περιοδικού «Νεοελληνική Λογοτεχνία». Στα χρόνια της γερμανικής κατοχής το βιβλιοπωλείο εκδοτικός οίκος, μεταστεγάστηκε στο Μέγαρο του Αρσακείου επι της οδού Πεσμαζόγλου.  Ο εκδοτικός οίκος-βιβλιοπωλείο συνεχίζει αδιάλειπτα στις μέρες μας να προσφέρει το πολύτιμο εκδοτικό του έργο.

Οδός «Προαστίου» – Εμμανουήλ Μπενάκη

Συνιστούσε τον κεντρικό δρόμο του «Προαστίου» Νεάπολης. Απο το 1928 ο δρόμος «Προαστίου» μετονομάστηκε σε Εμμανουήλ Μπενάκη.

Οδός Θεμιστοκλέους

Συνιστά κεντρικό δρόμο των Εξαρχείων. Εκκινά απο την Πανεπιστημίου και τελειώνει στην οδό Καλλιδρομίου. Όπως ήδη έχουμε αναφέρει στις μεταπολεμικές μας δεκαετίες επι της οδού Θεμιστοκλέους ήταν εγκατεστημένες όλες οι μεγάλες εταιρείες κινηματογραφικής παραγωγής, για αυτό την αποκαλούσαν «Χόλυγουντ».

Πλατεία Εξαρχείων

Συνιστά την κεντρική πλατεία της συνοικίας. Στο χώρο της πλατείας είναι τοποθετημένος ένας ορειχάλκινος καλαίσθητος φανοστάτης, που κατασκευάστηκε στην Γαλλία στις αρχές του 20-ου αιώνα.

Μπλέ Πολυκατοικία

Υφίσταται επι της οδού Αραχώβης 61 και Θεμιστοκλέους 80 και αποτελεί το πιο αντιπροσωπευτικό αρχιτεκτονικό δείγμα της οικιστικής φυσιογνωμίας των Εξαρχείων. Ανηγέρθη το 1933 απο τον μοντερνιστή αρχιτέκτονα Κυριακούλη Παναγιωτάκο (1902-1982) για λογαριασμό του επιχειρηματία Κωστή Αντωνόπουλου, σε αρχιτεκτονική τεχνοτροπία μοντερνισμού και είναι αναμφισβήτητα ένα απο τα αντιπροσωπευτικότερα δείγματα του μεσολεμικού μοντερνισμού στην Αθήνα. Την διακόσμηση της πολυκατοικίας είχε αναλάβει ο μεγάλος μας ζωγράφος Σπύρος Παπαλουκάς (1892-1957), έχοντας επιλέξει και το αρχικό μπλέ χρώμα του κοβαλτίου, για την εξωτερική όψη της πολυκατοικίας, χάρις του οποίου έλαβε και το όνομά της «μπλέ πολυκατοικία». Για την ανέγερσή της δαπανήθηκαν στην εποχή της μεγάλα ποσά. Αποτελεί συστοιχεία δυο κτιρίων με δυο αυτοδύναμες εισόδους μια απο την Θεμιστοκλέους και μια απο την Αραχώβης και 40 το σύνολο διαμερίσματα. Η πολυκατοικία είναι πενταώροφη με υπόγειο, το οποίο κατά πρόβλεψη του αρχιτέκτονα, θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί ως καταφύγιο. Στο δώμα της πολυκατοικίας υπήρχε αρχικά πελώριο εντευκτήριο 500 τ.μ. για τους διαμένοντες όπως και πλυντήρια. Αργότερα όμως το μεγαλύτερο μέρος αυτών των χώρων, μετασκευάστηκαν σε διαμερίσματα, αλλοτριώνοντας την αρχιτεκτονική φυσιογνωμία της στέγης. Πρόβλεψη ακόμα του αρχιτέκτονος δοθείσης της πανοραμικής θέας της πολυκατοικίας πρός τον Λυκαβηττό, ήταν να κατασκευαστεί και πισίνα στον εξώστη. Πάραυτα το σχέδιο δεν υλοποιήθηκε. Σε ότι αφορά τον αρχιτεκτονικό χαρακτήρα του κτιρίου ο αρχιτέκτονας είχε ενσωματώσει στα σχέδιά του και στοιχεία απο την αρχιτεκτονική των πλοίων. Ενδειτικά ήταν τα κοίλα τόξα πάνω στις πόρτες, που παρέπεμπαν σε φινιστρίνια. Όμως άρρηκτα συνδεδεμένη και με τις μεγάλες ιστορικές μας μνήμες είναι η μπλέ πολυκατοικία. Στα χρόνια της τετραυγουστιανής δικτατορίας, αλλά και του φονικού Β΄παγκοσμίου πολέμου, η πολυκατοικία υπήρξε σημείο αντικατασκοπείας. Ενώ τα υπόγειά της χρησιμοποιήθηκαν ιδεωδώς για την απόκρυψη των αντιστασιακών. Στα φοβερά χρόνια των αλήστου μνήμης αδελφοκτόνων Δεκεμβριανών, οι άνδρες του ΕΛΑΣ είχαν απειλήσει να ανατινάξουν το κτίριο. Τελικά δεν υλοποίησαν την απειλή τους. Η περίφημη μπλε πολυκατοικία φιλοξένησε στα διαμερίσματά της μερικούς απο τους επιφανέστερους έλληνες των γραμμάτων και της τέχνης. Ενδεικτικά αναφέρουμε τους παρακάτω μεγάλους ενοίκους της : Σοφία Βέμπο και Μίμη Τραϊφόρο, Δημήτρη Χόρν, Δημήτρη Μυράτ, Αλέξη  Μινωτή και Κατίνα Παξινού, Ρένο και Ηρακλή Αποστολίδη, Λεωνίδα Κύρκο, αλλά και ο εξαίρετος συγγραφέας μας Φρέντυ Γερμανός, όπως βεβαίως και η οικογένεια του ιδιοκτήτη Κωστή Αντωνόπουλου. Στις μέρες μας η «μπλε πολυκατοικία», δεν έχει πλέον το χαρακτηριστικό μπλε χρώμα. Επίσης αναφέρουμε ότι στον ισόγειο χώρο της πολυκατοικίας, λειτουργούσε το περίφημο καφεζαχαροπλαστείο «Φλωράλ». Αφότου παρέμεινε για χρόνια κλειστό, ετέθη ξανά σε λειτουργία το 2009.

Κινηματογράφος Βόξ

Πρόκειται για έναν απο τους ιστορικότερους καλοκαιρινούς κινηματογράφους της Αθήνας. Ευρίσκεται στην συμβολή των οδών θεμιστοκλέους και Αραχώβης απέναντι απο την μπλέ πολυκατοικία και λειτουργούσε στην ταράτσα του κτιρίου του. Ο κινηματογράφος άνοιξε για πρώτη φορά τις πύλες του το 1938. Και απο το 1997 έχει κηρυχθεί διατηρητέος. Παράλληλα με τον κινηματογράφο στο ισόγειο του κτιρίου, μέχρι και πρίν λίγο καιρό, λειτουργούσε καφέ-βιβλιοπωλείο των εκδόσεων Λιβάνη.

Θέατρο Εξαρχείων

Ευρίσκετια επι της οδού Θεμιστοκλέους 69. Κεντρικό μέρος του θεάτρου υπήρξε διώροφη νεοκλασική κατοικία του 19-ου αιώνος. Το 1989 το υπάρχον νεοκλασικό, ανακατασκευάστηκε συνενούμενο με νεώτερο τριώροφο κτίριο που υπήρχε στο οικόπεδο και έτσι διαμορφώθηκε τελικά το θέατρο των Εξαρχείων. Άνοιξε τις πύλες του στο κοινό για πρώτη φορά το 1990.

Οδός Καλλιδρομίου

Ένας ιστορικός δρόμος των Εξαρχείων με βαρύ ιστορικό φορτίο. Φιλοξένησε στις πολυκατοικίες και τα νεοκλασικά του κατά καιρούς, μερικά απο τα πιο φωτεινά, ελεύθερα και πρωτοπόρα καλλιτεχνικά και πολιτικά μυαλά των μεταπολεμικών μας δεκαετιών. Ο πολιτικά εύτολμος και ρηξικέλευθος Λεωνίδας Κύρκος, ο ασυμβίβαστος καθηγητής της κοινωνιολογίας του Παντείου Βασίλης Φίλιας και πολλοί άλλοι διανοούμενοι και καλλιτέχνες μας, υπήρξαν κάτοικοι της οδού Καλλιδρομίου. Η οδός πήρε το όνομά της απο το όρος Καλλίδρομο της Φθιώτιδας. Επι το ορθώτερον το ονομά της θα έπρεπε να είναι Καλλιδρόμου. Απο τα αντιπροσωπευτικά νεοκλασικά της Καλλιδρομίου το αρχοντικό «Αίολος», που πάραυτα είναι αισθητικά εγκαταλελειμμένο. Η οδός Καλλιδρομίου είναι συνυφασμένη με μια ταινία σταθμό στα μεταπολεμικά κινηματογραφικά μας δρώμενα. Ειδικώτερα στην διασταύρωση των οδών Καλλιδρομίου, Ιουστιανιανού, Οικονόμου και Δηλιγιάννη γυρίστηκε η τελευταία σκηνή της θρυλικής ταινίας «Στέλλα» του Μιχάλη Κακογιάννη, με την αλησμόνητη Μελίνα Μερκούρη να εξιτάρει τις καρδιές μας και να πολιτογραφείται σαν ένα απο τα μεγαλύτερα καλλιτεχνικά μας σύμβολα. Σ΄αυτόν τον χώρο επίσης διασταύρωση Οικονόμου και Δηλιγιάννη υπήρχε η ταβέρνα του Μιχαλάκου, που για τις ανάγκες τις ταινίας μετασκευάστηκε στο κέντρο «Ο Παράδεισος».

Λόφος του Στρέφη

Απο τους ιστορικούς λόφους της Αθήνας, αποτελώντας όαση στο βεβαρημμένο οικοδομικά αστικό τοπίο της πόλης. Την περίοδο της τουρκοκρατίας ο λόφος έφερε το όνομα «Πινακωτά». Το όνομα Στρέφη προέκυψε απο το όνομα της οικογένειας που κατείχε την ιδιοκτησία του λόφου, στο πέρας της οθωνικής περιόδου. Ο λόφος του Στρέφη όπως και οι περισσότεροι εκ των υπολοίπων της Αθήνας, δέχτηκε την βάρβαρη περιβαλλοντική παρέμβαση της λατόμευσης. Απο αυτόν άντλησαν στα νταμάρια του οικοδομικό υλικό οι κάτοικοι της Νεάπολης, για να οικοδομήσουν τα σπίτια τους. Κάποια περίοδο ο λόφος υπήρξε χώρος πετροπολέμου, που άνθιζε σαν «κοινωνικό έθιμο» στην Αθήνα στο λυκαυγές του 20-ου αιώνα. Ο λόφος επίσης στις αρχές του 20-ου αιώνα, αποκτήθηκε απο τον Νικόλαο Χατζόπουλο, πατέρα της περίφημης λαίδης Λω, αλλά και απο τον αρχιστράτηγο της Μικρασιατικής Εκστρατείας και μετέπειτα εκτελεσθέντα ως αποδιοπομπαίο τράγο της τραγωδίας που ακολούθησε, στρατηγό Γιώργο Χατζηανέστη. Το 1914 ο λόφος άλλαξε χέρια και περιήλθε στην ιδιοκτησία του δημοσίου προβαίνοντας και στην δενδροφύτευση πεύκων. Το 1938 ο λόφος του Στρέφη πέρασε στην ιδιοκτησία του Δήμου της Αθήνας, όπου και του έδωσε χαρακτήρα δημοσίου κήπου. Την περίοδο των φοβερών αδελφοκτόνων Δεκεμβριανών, ο λόφος είχε καταληφθεί απο άνδρες του ΕΛΑΣ. Κατά την απελευθέρωση υπήρξε πλήρης αισθητική του φροντίδα.

Οικία Ναπολέοντα Λαπαθιώτη

Στην συμβολή των οδών Οικονόμου 30 και Κουντουριώτη 23 έζησε ο αισθαντικός, πρωτοπόρος, αλλά και τραγικά συνάμα ποιητής μας Ναπολέοντας Λαπαθιώτης (1888-1944). Επρόκειτο για ένα πανέμορφο διώροφο νεοκλασικό κτίριο, που διέθετε πέτρινη εξωτερική σκάλα και εσωτερική αυλή. Το κτίριο ανηγέρθη στις αρχές της δεκαετίας του 1880 και έχει κηρυχθεί διατηρητέο. Σ΄αυτόν τον ζεστό και φιλόξενο χώρο έζησε το μεγαλύτερο τμήμα της ζωής του ο τραγικός Ναπολέοντας Λαπαθιώτης. Το 1944 έδωσε τέρμα στην ζωή του, αυτοπυροβολούμενος στον ιστορικό πλέον για την λογοτεχνία μας χώρο.

Οικία Ηλία Βενέζη

 

Επι της οδού Ζαίμη στα Εξάρχεια, κατοικούσε μαζί με την οικογένειά του ένας απο τους επιφανέστερους συγγραφείς της σύγχρονης ελληνικής γραμματολογίας και χαρακτηριστικός εκπρόσωπος της ανεπανάλπτης αισθητικά γενιάς του ΄30 – με κυριώτερους τους  Μυριβήλη, Θεοτοκά, Καραγάτση, Πολίτη, Ι.Μ. Παναγιωτόπουλο κ.α. – Ηλίας Βενέζης. Συγγραφέας εν άλλοις και του παγκόσμιου αριστουργήματος «Αιολική γή», στο οποίο υποκλήθηκαν και οι «Sunday Times». Αποτύπωσε με την άμετρη ηθική ευαισθησία του, αλλά και τον πολυεπίπεδο συγγραφικά χρωστήρα του, την ζωή του πολέμου μεταξύ των γειτονικών λαών Ελλάδος και της Τουρκίας και στηλίτευσε όπως και ο απαράμιλλος Στρατής Μυριβήλης, τα δόλια παιχνίδια της εξωτερικής πολιτικής των μεγάλων δυνάμεων, που σύρουν τους λαούς στα ολέθρια ιμπεριλιαστικά τους σχέδια. Η συνοικία μεταξύ του λόφου του Στρέφη και της λεωφόρου Αλεξάνδρας, απο το 1908 ονομάζονταν «Πυθαράδικα». Κεντρική Βιβλιογραφία «Αθήνα» των Θ. Γιοχάλα, Τ. Καφετζάκη, εκδόσεις «Εστία» 2013. Στην 1-η φωτογραφία η περίφημη «μπλέ πολυκατοικία» επι των οδών Αραχώβης 61 και Θεμιστοκλέους 80 και στην 2-η φωτογραφία νεοκλασικό στο λόφο του Στρέφη.

*Ο συγγραφέας Πάνος Ν. Αβραμόπουλος, είναι M.Sc Δ/χος Μηχανικός Ε.Μ.Π.
www.panosavramopoulos.blogspot.gr