Ο ποιητής-συγγραφέας Κώστας Βάρναλης, (1884-1974)

Το τέκνο της Οργής και της Ανάγκης, ο Οδηγητής των ταπεινών και των φτωχών κι ακόμα μια πλευρά του αθέατη: Τα τρία  μη ολοφάνερα Θεατρικά του, μια μικρή Δοκιμή.

Γράφει ο κ. Καρυδάς Ι. Σ. Γρηγόριος

Καθηγητής Φιλολογίας Πανεπιστημίου Αθηνών,

μέλος του Ε.Ε.Π. του Ιδρύματος

Ο Κώστας Βάρναλης γεννήθηκε στον Πύργο της Βουλγαρίας. Με μια υποτροφία των Ζαρίφειων κληροδοτημάτων ήρθε στην Αθήνα και σπούδασε Φιλολογία. Τις σπουδές του συνέχισε σε ανώτατο επίπεδο στην ξακουστή Σορβόννη των Παρισίων απ΄ όπου με τίτλους και περγαμηνές γύρισε στην Ελλάδα. Για αρκετά χρόνια εργάστηκε στη Μ. Εκπαίδευση απ΄ όπου όμως απολύθηκε το 1925 λόγω των πολιτικών του πεποιθήσεων. 

Μετά το 1917, δηλαδή μετά την Επανάσταση των Μπολσεβίκων, εγκαταλείπει τον Ιδεαλισμό και προσχωρεί στον Μαρξισμό. Αποξαρχής οπαδός του Δημοτικισμού, γράφει στην απλή ζώσα γλώσσα όλο το CORPUS της πνευματικής του δημιουργίας και σκύβει με ανυπέρβλητη αγάπη πάνω σε όλα τα κοινωνικά προβλήματα τα οποία ταλάνιζαν και ταλανίζουν ακόμα τον Ελληνικό Λαό. Τα τότε και τα τωρινά κοινωνικά προβλήματα απασχολούν βαθύτατα τον μεγάλο και αξεπέραστο δημιουργό. Πολλά από τα ποιήματά του μελοποιήθηκαν από τον Μ. Θεοδωράκη και άλλους εξέχοντες Έλληνες συνθέτες, Βασιλείς του Ελληνικού αμύθητου Πενταγράμμου. Λιτότητα, Πλαστικότητα έκφρασης, λυρική διάθεση και άκρατος παλμός χαρακτηρίζουν την γραφή του. 

Ο Κ. Βάρναλης κάθεται δεξιά

Πολέμιος της κοινωνικής αδικίας και της πνευματικής καθυστέρησης, γέμισε τις σελίδες του με λέξεις γεμάτες πάθος και ορμή, λέξεις όχι θρηνητικές μα γεμάτες με ελπιδοφόρα μηνύματα του Ανατέλλοντος Σοσιαλισμού. Βασικό εμπόδιο για την πραγμάτωση των λαϊκών ονείρων για κοινωνική ισότητα και Δικαιοσύνη αποτελεί κατά τον Βάρναλη η αστική τάξη. Μέγας στρατευμένος ποιητής, πεζογράφος, χρονογράφος και διανοητής θεωρείται ως ο Πατριάρχης των Ελληνικών Γραμμάτων. Οι εξαιρετικές μεταφράσεις του σπουδαίων πνευματικών προσωπικοτήτων όπως π.χ. Αριστοφάνη, Ευριπίδη, Μολιέρο, Κορνήλιο κ.α. κατέχουν σπουδαία θέση στην Ελληνική Γραμματεία. 

Οπαδός και σύμμαχος του Δ. Γληνού, υπήρξε άνθρωπος που λατρεύτηκε όσο λίγοι από τον λαό αφού όλο το Ευαγγέλιο έργο του ανήκει στην πρωτοπορία. Τα έργα του, ακόμα και τα πιο μικρά, βρίθουν ειρωνείας, σάτιρας και ελευθεροστομίας. Τεχνίτης του Στίχου, Διονυσιακός, Αρχαιολάτρης, συγκλονιστικός Λυρικός δημιουργός με έργο επιστημονικό, γεμάτο σαφήνεια και ήθος, κυνηγήθηκε απηνώς και διώχθηκε με τον πιο αδιάντροπο τρόπο από τις Αρχές της ίδιας του της πατρίδας, λόγω των πολιτικών του φρονημάτων. Το έργο του «Μοιραίοι» μελοποιημένο από τον Μ. Θεοδωράκη, έγινε ύμνος στα στόματα του Ελληνικού Λαού. Παρ΄ όλους τους κατατρεγμούς κέρδισε με το Σπαθί του την πιο ψηλή θέση μεταξύ των ομότεχνών του Καβάφη, Σικελιανού, Παλαμά, Κάλβου και Σολωμού. Το 1959 τιμήθηκε με το παγκόσμιο βραβείο Lenin για την ειρήνη, αποστομώνοντας έτσι όλους τους σιχαμερούς διώκτες του. Το έργο του καταξιώθηκε σε πολλές χώρες του κόσμου και δημοσιεύτηκε αυτούσιο από τον εκδοτικό οίκο Κέδρος σε έξι τόμους. 

Το έργο του, που είχε ως Στόχο την βία του Ιμπεριαλισμού, θα μπορούσε να συγκριθεί σε αρκετά σημεία με το έργο του Β. BRECHT( ο Καυκασιανός Κύκλος με την κιμωλία – Το Μέτρο )

Και των δύο η φαρέτρα ήταν γεμάτη με βέλη κατά των Αδίκων και των Τυράννων.

ΑΤΤΑΛΟΣ Ο ΤΡΙΤΟΣ

Εξόριστος στον Αι Στράτη, μαζί με τον Γ. Ρίτσο

Το έργο αυτό δημοσιεύτηκε το 1971 και αποτελείται από 4 μέρη. Ο όλος μύθος λαμβάνει χώρα στην Πέργαμο στα χρόνια της παντοκρατορίας της Ρώμης. Είναι έργο που σατιρίζει τους εστεμμένους όλων των εποχών. Χαρακτηριστικά του έργου αυτού είναι η σαρκώδης παλλόμενη γλώσσα, η ζωντάνια και η ρωμαλεότητα. Οι κρυστάλλινες διατυπώσεις του κειμένου είναι αφιερωμένες από τον ποιητή στη λατρεία, στον πολιτισμό και στον αλύτρωτο Λαό της χώρας του. Ένα έργο καταπέλτης θα μπορούσε να πει κανείς που σατιρίζει όλη τη βάση των εστεμμένων, δηλαδή σατράπες, στρατηγούς, κληρικούς και όλους όσους στηρίζουν θρόνους και «ελέω Θεού» ή αυτόκλητους μονάρχες.

Η χώρα του Άτταλου είναι υπό κατάρρευση και ο ίδιος ετοιμάζεται να παραδώσει το βασίλειό του στους Ρωμαίους, γιατί φοβάται μήπως πάρει την εξουσία ο Λαός μέσα από τα χέρια του. Από το κεντρικό σημείο του έργου αυτού γίνεται αντιληπτό ότι ο  Άτταλος θεωρεί τους δούλους αντικείμενα όπως επίσης και τους υπηκόους του. Χωρίς ενδοιασμό και τύψεις οδηγεί τους εξεγερμένους στην αγχόνη με ψεύτικες κατηγορίες. Για να ερμηνεύσει κανείς την Ιστορία πρέπει να ξέρει βέβαια και πώς δημιουργείται και πλάθεται αυτή. Βέβαια οι βαλτοί, παρατρεχάμενοι ακολουθούν πιστά τις βουλές του δυνάστη. Το έργο αυτό καταγγέλλει και ξεμπροστιάζει όλο τον πανάθλιο μηχανισμό συκοφάντησης και καταστολής της μοναρχικής εξουσίας με σκοπό την επικράτησή της επί των μαζών.

ΤΟ ΦΩΣ ΠΟΥ ΚΑΙΕΙ

Το έργο αυτό ανήκει στην κατηγορία του υψηλού ποιητικού Θεάτρου και διαδραματίζεται σε τρεις πράξεις που διαθέτουν αξιόλογη θεατρική μορφή. Ο ποιητής ασκεί οξεία κριτική στον Χριστιανισμό και καταφέρεται κατά των θρησκειών όλου του κόσμου που αποτελούν όργανα καταπίεσης  στα χέρια των ισχυρών της Γης εις βάρος των Απόκληρων της παγκόσμιας κοινωνίας. Επειδή λοιπόν οι θρησκείες διδάσκουν πιεστικά και πειστικά την Υποταγή το μόνο όπλο που θα μπορέσει να τις εξουδετερώσει  και να τις αναχαιτίσει είναι η παλλαϊκή, κοινωνική Επανάσταση. 

Ο Κώστας Βάρναλης με τη γυναίκα του,
την ποιήτρια Δώρα Μοάτσου-Βάρναλη

Ο «οδηγητής», ο «ξεσηκωτής» του έργου αυτού βροντοφωνάζει σε κάποιο σημείο πως δεν είναι «Σπορά της τύχης» και ούτε ουρανοκατέβατος λυτρωτής των πάντων. Αντίθετα, είναι παιδί της Ανάγκης και της Οργής, που υπηρετεί μονάχα τους καταπιεσμένους και τους φτωχούς που υποφέρουν. Το έργο θα μπορούσε να χαρακτηρισθεί Ύμνος όλων όσων είναι διαποτισμένοι από τις ανθρωπιστικές ιδέες του Σοσιαλισμού, που προβάλλουν έντονα τον γνήσιο Μαρξισμό. Σε εξαίρετο έμμετρο και πεζό λόγο, γραμμένο τούτο το έργο, πασχίζει να βάλει ένα λιθαράκι στο ιδεώδες της πνευματικής και υλικής ολοκλήρωσης του ανθρώπου αγνοώντας παντελώς την μεταφυσική ξεσκεπάζοντας παράλληλα τις πονηριές της άρχουσας τάξης που σκαρφίζεται μύρια δαιμόνια για να επικρατήσει. Ο Μώμος του κειμένου εκφράζει τον Μαρξισμό ενώ ο Χριστός και ο Προμηθέας εκφράζουν άλλες σημαντικές πτυχές της Ιστορίας της Ανθρωπότητας. 

Τα τραγούδια των «Ωκεανίδων», της «Μάνας του Χριστού» και της «Μαγδαληνής» εκφράζουν τα αισθήματα του Λαού για τους πρωτοπόρους που παλεύουν με νύχια και με δόντια για της πρόοδο του ολοφυρόμενου κόσμου. Η επαναστατική διάθεση και η σάτιρα των κακώς κειμένων των κοινωνιών, συνεπικουρούμενες από τα διαμαντένια στιχουργήματα «Οδηγητής», «Τραγούδι του Λαού» και «Μάνα του Χριστού» απαρτίζουν ένα υψηλής πνοής πνευματικό και καλλιτεχνικό πόνημα, ένα θαυμάσιο πάζλ στο έργο που αποτελεί, κατά γενική παραδοχή, κορωνίδα των Ελληνικών Γραμμάτων, γεμάτη σφρίγος, ζωντάνια και εξεγερτήρια κατά των Αδίκων και εκμεταλλευτών διάθεση. Έργο σταθμός θα μπορούσε να χαρακτηρισθεί «το φως που καίει». Ένα έργο που αποτελεί ορόσημο για τα γραπτά μνημεία του Ελληνικού Πνεύματος, γεμάτο από αδιαμφισβήτητο κύρος, αξία και μεγαλοσύνη.   

Προμηθέας = αδελφός του Άτλαντα, Τιτάνας, ένας από τους ιδρυτές και δημιουργούς του πρώτου πολιτισμού των ανθρώπων, που έκλεψε την φωτιά από τον Όλυμπο και την παρέδωσε στους ανθρώπους. Ο Δίας τον έδεσε στα βράχια του Καυκάσου, όμως τελικά τον ελευθέρωσε ο Ηρακλής. 

(Πρώτη δημοσίευση στο περιοδικό, πολιτιστική ΕΝΝΕΑΔΑ, τ. 20ο, 2005)