Στο τέλος Νοεμβρίου του 2012, το Διοικητικό Συμβούλιο του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Διαστήματος (ESA) ενέκρινε ένα σχέδιο συμφωνίας με τη Ρώσικη Ομοσπονδιακή Υπηρεσία Διαστήματος (Roskosmos),  για το πρόγραμμα αποστολής στον Άρη, «ExoMars». Ο κύριος στόχος της είναι η αναζήτηση για πιθανές πηγές ζωής στον Κόκκινο πλανήτη. «Το project βρίσκεται σε εξέλιξη», δήλωσε στους δημοσιογράφους ο εκπρόσωπος του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Διαστήματος, Franco Bonacina. Με την υπογραφή αυτής της συμφωνίας, η ευρωπαϊκή πλευρά ουσιαστικά δηλώνει ότι είναι έτοιμη να προχωρήσει στην υπογραφή του κύριου εγγράφου για τη συνεργασία».

Το σχέδιο της συμφωνίας, προβλέπει ανάμεσα στα άλλα, ότι οι ευρωπαίοι ειδικοί θα κατασκευάσουν την τροχιακή μονάδα TGO (Trace Gas Orbiter), κύρια αποστολή της οποίας είναι η μελέτη των ιχνών των αερίων συστατικών της ατμόσφαιρας του Άρη. Η εκτόξευση έχει αρχικά προγραμματιστεί για το 2018. Οι ευρωπαίοι θα αναπτύξουν επίσης, για τον Άρη, το σκάφος προσεδάφισης - όχημα εδάφους, EDM. Οι ρώσοι επιστήμονες θα κατασκευάσουν τα επιστημονικά όργανα της τροχιακής μονάδας, ενώ η ρωσική πλευρά θα παρέχει επίσης τον πύραυλο φορέα «Proton-M», για την εκτόξευση της διαστημικής μονάδας από το κοσμοδρόμιο του Μπαϊκονούρ.

Ρωσο-αμερικανικό πρόγραμμα

Αν όλα πάνε σύμφωνα με το σχέδιο, η εκτόξευση του «Proton» με την αρειανή μονάδα θα μπορεί να πραγματοποιηθεί μέσα στο 2016. Να σημειωθεί ότι η Ρωσία έχει συσσωρεύσει μεγάλη εμπειρία και τεχνογνωσία στην παροχή επιστημονικών οργάνων σε διεθνή έργα. Για παράδειγμα, το αμερικανικό αρειανό όχημα Curiosity, θα μπορούσε κάλλιστα να χαρακτηριστεί ως ένα ρωσο-αμερικανικό πρόγραμμα. Στο σκάφος, έχουν τοποθετηθεί δέκα επιστημονικά όργανα, ανάμεσά τους και ρώσικος εξοπλισμός, συνολικής μάζας 75 kg.

Όπως είπε σε αποκλειστική συνέντευξη που μας παραχώρησε, ο επικεφαλής της υπηρεσίας Τύπου του Ινστιτούτου Διαστημικών Ερευνών (ΙΔΕ) της Ρώσικης Ακαδημίας Επιστημών (ΡΑΕ), Γιούρι Ζάϊτσεφ, «η επιφάνεια του Άρη είναι καλυμμένη με σκόνη, που μεταφέρεται από πλανητικές θύελλες σκόνης. Ετσι, για να ανακαλύψουμε τις πιο ενδιαφέρουσες περιοχές για την έρευνα σε ορυκτά και βιοδείκτες, πρέπει να δούμε μέσα από το στρώμα της σκόνης». Αυτό το στόχο έχει σαν αποστολή του, το ρώσικο επιστημονικό όργανο DAN, που σχεδιάστηκε στο Εργαστήριο Φασματοσκοπίας Κοσμικών Ακτινών Γ, του Ινστιτούτου Διαστημικών Ερευνών.

Το DAN, που θα είναι τοποθετημένο επί του αμερικάνικου αρειανού οχήματος, εκπέμπει ισχυρούς παλμούς νετρονίων, τα οποία «φωτίζουν» και σκιαγραφούν την επιφάνεια του Άρη σε βάθος περίπου ενός μέτρου. Η αντανάκλαση της δέσμης των εκπεμπόμενων νετρονίων από την επιφάνεια, έχει την ιδιότητα να εξαρτάται από την παρουσία του υδρογόνου στο υλικό. Στοιχείου που αποτελεί μέρος του μορίου του νερού. Επομένως, με βάση το «νετρονιογράφημα» της επιφανείας από το DAN, οι ερευνητές θα μπορούν να υπολογίσουν την περιεκτικότητα του υλικού σε νερό, κάτω από τους τροχούς του αρειανού οχήματος. Ετσι, θα εξερευνούν τις πιο ενδιαφέρουσες περιοχές με υψηλή περιεκτικότητα σε νερό στα ορυκτά του κόκκινου πλανήτη. Και αυτές οι περιοχές είναι που έχουν για μάς το μεγαλύτερο ενδιαφέρον στην αναζήτηση σημαδιών ζωής».

Ο προκάτοχος του DAN, έχει επίσης κατασκευαστεί από το ΙΔΕ της ΡΑΕ, όπως το ίδιο και το αντίστοιχο επιστημονικό όργανο, που επί 10 χρόνια λειτουργούσε στον αμερικανικό δορυφόρο, Mars Odyssey.

Νερό στη Σελήνη

Όμως, δεν είναι μόνο στον Άρη που ψάχνουμε για ζωή. Η αμερικάνικη διαστημική κάψουλα Lunar Reconnaissance Orbiter (LRO), που εκτοξεύτηκε το φθινόπωρο του 2009, απέδειξε πρόσφατα ότι και το φεγγάρι έχει νερό. Με τη μορφή πάγου. Και πάλι η ανακάλυψη έγινε με τη βοήθεια ενός ρώσικου επιστημονικού οργάνου, που ονομάζεται LEND - Lunar Exploration Neutron Detector (ανιχνευτής νετρονίων). Το περισσότερο νερό, όπως ανακοίνωσε ο διευθυντής ενός από τα ερευνητικά εργαστήρια του ΙΔΕ, Ίγκορ Μιτροφάνοφ, βρέθηκε στον Νότιο Πόλο.

Λεπτομέρειες για την ίδια τη συσκευή, έδωσαν οι δημιουργοί του, οι νέοι επιστήμονες του ΙΔΕ, Μαξίμ Μοκροούσοφ και Αντόν Σάνιν. «Το LEND πιάνει τα νετρόνια από απόσταση. Τα νετρόνια είναι σωματίδια τα οποία σε γενικές γραμμές «διαισθάνονται» την ύπαρξη του νερού. Όσο λιγότερα είναι τα νετρόνια και όσο μικρότερη είναι η ενέργεια τους, τόσο περισσότερο νερό υπάρχει. Έτσι απλά. Στους πόλους της Σελήνης υπάρχουν κρατήρες όπου συγκεντρώνεται νερό. Αυτό δεν είναι σαν το νερό  τον πάγο, όπως το κατανοούμε στη γη, είναι κάτι σαν υγρή άμμος, από την οποία είναι αναγκαίο να το εξάγουμε».

Το γεγονός της παρουσίας του νερού στη Σελήνη θα μπορούσε να επιφέρει διορθώσεις στον σχεδιασμό των περαιτέρω πλανητικών εξερευνήσεων.«Έχουμε βρει στο σεληνιακό έδαφος τμήματα που έχουν μέχρι και 10% νερό», είπε ο Μαξίμ Μοκροούσοφ. «Η εμπειρία από την ύπαρξη νερού στη Σελήνη θα μας είναι χρήσιμη στην εξερεύνηση του Άρη, που μοιάζει περισσότερο στη Γη, αν και είναι κατά πολύ πιο κρύος πλανήτης και έχει διαφορετική ατμόσφαιρα. Αν δεν βρίσκαμε τίποτα στο φεγγάρι, θα πετούσαμε κατευθείαν στον Άρη, χωρίς ενδιάμεσο σταθμό. Αλλά η πτήση στον Κόκκινο πλανήτη, διαρκεί 9 μήνες και έτσι πρέπει να μελετήσουμε όλες τις πιθανές καταστάσεις που τυχόν θα αντιμετωπίσουμε σε ένα τόσο μακροχρόνιο ταξίδι στο διάστημα. Είναι αλήθεια, ότι στο φεγγάρι, στο οποίο φτάνουμε μετά από τέσσερις μέρες πτήσης, δεν είμαστε σε θέση να ζήσουμε. Οι συνθήκες είναι ακραίες. Αλλά η Σελήνη θα αποτελέσει το «πολύγωνο δοκιμών» μας, για τις αποστολές μας στον Άρη».

Στο εγγύς μέλλον, η Ρωσία θα συνεχίσει κατά πάσα πιθανότητα να συμμετέχει σε διεθνή προγράμματα για την αναζήτηση ζωής και νερού στο ηλιακό μας σύστημα. Μετά από τρία χρόνια, θα ξεκινήσει ένα μεγάλης κλίμακας ρωσο-ευρωπαϊκό σχέδιο για την εξερεύνηση της Σελήνης, με τις μονάδες, Luna-Resource και Luna-Globe. «Όπως γνωρίζουμε, η Ρώσικη Ομοσπονδιακή Υπηρεσία Διαστήματος ετοιμάζεται να ξεκινήσει ένα μεγάλης κλίμακας έργο για τη μελέτη της σεληνιακής επιφάνειας. Η Ευρώπη, κυρίως η Γερμανία, ενδιαφέρονται να συμμετέχουν σε αυτό το πολλά υποσχόμενο έργο», εξήγησε ο Πρόεδρος του Διοικητικού Συμβουλίου του Γερμανικού Αεροδιαστημικού Κέντρου DLR, Johann-Dietrich Wörner.