Αρχαίοι Γόμφοι: Τι έφεραν στο φως οι ανασκαφικές έρευνες

Η δυτική Θεσσαλία κατά την αρχαιότητα χωριζόταν σε δύο διοικητικά τμήματα, τις «τετράδες» της «Εστιαιώτιδας» και της «Θεσσαλιώτιδας», ενώ στα Δ- ΝΔ, προς την Πίνδο και τα Άγραφα, αναπτυσσόταν η Αθαμανία και η Δολοπία.

Πρόκειται για στοιχεία εργασίας του Λεωνίδα Π. Χατζηαγγελάκη, Αρχαιολόγου, Επίτιμου Διευθυντή της ΛΔ΄Εφορείας Προϊστορικών & Κλασικών Αρχαιοτήτων, όπου«ταξιδεύουμε» στις αρχαίες πόλεις, Πέλιννα ή Πελινναίον, στην πόλη του Άτραγα, στους Γόμφους, στην Ιθώμη, στον Πρίνο Τρικάλων. Σήμερα ο κ. Χατζηαγγελάκης κάνει ειδική αναφορά, στο ΑΠΕ-ΜΠΕ, για τους αρχαίους Γόμφους, σύμφωνα με νεότερα στοιχεία.

Γόμφοι

Τα ερείπια των αρχαίων Γόμφων, της δεύτερης, μετά την Τρίκκη, πόλης της τετράδας Εστιαιώτιδας βρίσκονται σε απόσταση 1,5 χλμ. ΒΑ του Μουζακίου, στη θέση«Επισκοπή», στη βόρεια όχθη του Πάμισου ποταμού.

Η αρχαία πόλη ιδρύθηκε τον 4° π. Χ. αι. μάλλον από συνοικισμό κωμών, σε στρατηγική θέση, καθώς έλεγχε τις δύο εισόδους προς την Αθαμανία και την Ήπειρο. Ισχυρό τείχος, σύμφωνα με τον αρχαιολόγο, περιέτρεχε την κορυφογραμμή των λόφων από τα νοτιοδυτικά προς τα βορειοανατολικά και κατά διαστήματα ενισχυόταν με πύργους.

Σε απαλλοτριωμένο από το Υπουργείο Πολιτισμού αγρό αποκαλύφθηκε τμήμα του τείχους σε μήκος 63.00 μ. και δύο πύργοι που απέχουν μεταξύ τους 33,70 μ. Στους λόφους, το τείχος ήταν κατασκευασμένο με καλοδουλεμένους πλίνθους από πωρόλιθο και με καλή αρμογή.

Τα τείχη των Γόμφων καταστράφηκαν την πρώτη φορά το 198 π. Χ., όταν η πόλη κατελήφθη από τους Αθαμάνες με τον βασιλιά τους Αμύνανδρο και τη δεύτερη από τον Ιούλιο Καίσαρα, το 48 π. Χ., στο ρωμαϊκό εμφύλιο πόλεμο με τον Πομπήιο.

Στους ύστερους ρωμαϊκούς χρόνους φαίνεται πως η πόλη συρρικνώθηκε και το τείχος περιέβαλε τμήμα της παλιάς πόλης. Τμήμα αυτού του αμυντικού περιβόλου αποκαλύφθηκε κάτω από την επαρχιακή οδό Μουζακίου – Λαζαρίνας.

Δικά τους νομίσματα

Οι Γόμφοι έκοψαν δικά τους νομίσματα, τα οποία φέρουν τις επιγραφές ΓΟΜΦΕΩΝ, ΓΟΜΦΙΤΟΥΝ. Στις παραστάσεις τους, σύμφωνα με τον κ. Χατζηαγγελάκη, διακρίνεται στη μια όψη ο Ζευς Παλάμνιος ή Ακραίος και στην πίσω κεφαλή της Ήρας.

Στους αρχαίους Γόμφους λατρευόταν ο Δίας «Ακραίος». Ο ναός του «Διός Ακραίου»τοποθετείται κοντά στο χωριό Βατσουνιά, ενώ σε μικρό θραύσμα που βρέθηκε στο διπλανό οικισμό Τρυγόνα αναφέρεται λατρεία του Δία. Από άλλη επιγραφή που βρέθηκε στο χωριό Γόμφοι (Ραψίστα) πιστοποιείται λατρεία του Διόνυσου Κάρπιου.

Οι ανασκαφικές έρευνες μέσα στην αρχαία πόλη, αποκάλυψαν τμήματα μεγάλων δημόσιων κτιρίων, το ένα με διαστάσεις 13,50 Χ 8,50 μ., καθώς και τμήμα δρόμου και το δεύτερο 12,50 Χ 12,50 μ., που πιθανόν να ανήκε στην αγορά της αρχαίας πόλης.

Στα αρχιτεκτονικά λείψανα κτιρίου με βαθμιδωτή κρηπίδα και τμήματος υπερκείμενης οικίας των ρωμαϊκών χρόνων αποκαλύφθηκαν κιβωτιόσχημοι τάφοι με εντυπωσιακά ευρήματα.

Οι αρχιτεκτονικές αυτές κατασκευές χρονολογούνται στους ελληνιστικούς και ρωμαϊκούς χρόνους. Σημαντικά ευρήματα αποτελούν η μαρμάρινη σαρκοφάγος «νεοαττικού»τύπου με παράσταση την «αρπαγής Κόρης», μία ημίεργη προτομή αυτοκρατορικών χρόνων από ντόπιο ασβεστόλιθο, σπόνδυλοι κιόνων, κεραμική, νομίσματα.

Στην κοίτη του Πάμισου ποταμού και στις κτηματικές περιφέρειες Μαυρομματίου και Γελάνθης του αρχαιολογικού χώρου αναπτυσσόταν το νότιο νεκροταφείο των αρχαίων Γόμφων, ενώ στην πλευρά του Παλαιομονάστηρου το βόρειο. Και στις δύο θέσεις έχουν, ερευνηθεί αρκετοί τάφοι της ελληνιστικής και ρωμαϊκής εποχής, καθώς και ορισμένοι κεραμικοί κλίβανοι.

Δύο τύμβοι ερευνήθηκαν στην περιοχή, ο πρώτος αριστερά στον δρόμο προς τη Γελάνθη και ο δεύτερος στην κτηματική περιφέρεια των Γόμφων (Ραψίστα), στη θέση«Λογγαράκος», όπου ανασκάφηκαν στο παρελθόν ορισμένοι τάφοι με αξιόλογα ευρήματα.

Από τις φιλολογικές πηγές και από τα ανασκαφικά στοιχεία φαίνεται πως η πόλη των Γόμφων υπήρχε τον 6° αι. μ. Χ., οπότε ανακαινίσθηκε το τείχος από τον Ιουστινιανό.

Ανάδειξη του αρχαιολογικού χώρου Γόμφων

Για την ανάδειξη του κηρυγμένου (Υπουργική Απόφαση 1154/4-3-1964, ΦΕΚ 91/Β΄/19-3-1964) αρχαιολογικού χώρου των αρχαίων Γόμφων έχει κατατεθεί μελέτη από τον κ. Λεωνίδα Χατζηαγγελάκη, τότε Διευθυντή της πρώην ΛΔ΄ ΕΠΚΑ, που αφορά στη γενικότερη επανένταξη του χώρου μέσα στις δραστηριότητες των Δήμων Μουζακίου, Τρικάλων, Πύλης και Αργιθέας.

Στόχος της μελέτης είναι ο αρχαιολογικός χώρος των Γόμφων να λειτουργήσει ως ένα αρχαιολογικό πάρκο και σε συνδυασμό με πολιτιστικές εγκαταστάσεις να προσφέρει δυνατότητες ψυχαγωγίας, επιμόρφωσης και άθλησης.

Τα έργα, αν θα υλοποιηθούν, αποβλέπουν στη δημιουργία ενός λειτουργικού πολιτιστικού πόλου που με την κατάλληλη αξιοποίησή του μπορεί να συμβάλλει στην προβολή όλης της περιοχής, στη .δυνατότητα προσέλκυσης και ανάπτυξης τουρισμού.

Προτάσεις

Ο αρχαιολογικός χώρος των αρχαίων Γόμφων εκτείνεται μεταξύ των επαρχιακών οδών Μουζακίου – Λαζαρίνας – Τρικάλων – Πύλης – Παλαιομονάστηρου -Μουζακίου – Αργιθέας. Η πρόσβαση στον αρχαιολογικό χώρο πραγματοποιείται μέσω χωμάτινων μονοπατιών – διαδρομών.

Η πρόταση έχει σκοπό να προσφέρει έναν αρχαιολογικό χώρο (αρχαίοι Γόμφοι) στο ευρύ κοινό για να λειτουργήσει ως ένα αρχαιολογικό πάρκο, με πολλαπλές δυνατότητες ψυχαγωγίας, επιμόρφωσης και τουριστικού ενδιαφέροντος.

Ειδικότερα σχετίζονται κατ’ αρχάς με την ολοκλήρωση του καθαρισμού του τείχους, την σχεδιαστική αποτύπωσή του. Στην ασφαλή πρόσβαση στον αρχαιολογικό χώρο, την χάραξη διαδρόμων κίνησης και κυκλοφορίας και την δημιουργία χώρων στάθμευσης. Είναι αναγκαία η περίφραξη – σε ορισμένα σημεία – του χώρου, ο ηλεκτροφωτισμός του και η υδροδότησή του, ο εντοπισμός και η ανάδειξη σημείων ειδικού ενδιαφέροντος.

Για την υλοποίηση και τη διαμόρφωση του αρχαιολογικού χώρου των Γόμφων προτείνονται:

α) Δημιουργία και οριοθέτηση τεσσάρων χώρων στάθμευσης αυτοκινήτων, πούλμαν, δικύκλων κ. λ. π.

β) Οριοθέτηση και κατάλληλη διαμόρφωση της πορείας περιπάτου – διαδρόμου, με χρήση κατάλληλων αρχιτεκτονικών στοιχείων (π. χ. Λιθόστρωτο ή πλακόστρωση).

γ) Σε ορισμένα σημεία αυτής της διαδρομής Σημεία Πληροφόρησης των επισκεπτών. Τοποθέτηση ενημερωτικών πινακίδων με αναλυτική σχεδιαστική αποτύπωση και πληροφόρηση για το που βρίσκεται ο επισκέπτης σε σχέση με το χώρο. Στάσεις ξεκούρασης σκιασμένος με πάγκο και κάλαθο απορριμμάτων.

δ) Στην κύρια πύλη εισόδου στον χώρο προβλέπεται η κατασκευή και η στέγαση περιπτέρου πληροφόρησης ( infobox) όπου θα παρέχεται πληροφοριακό υλικό τόσο για τον συγκεκριμένο αρχαιολογικό χώρο όσο και για το σύνολο των υπολοίπων μνημείων της περιοχής.

ε) Πάγκοι ξεκούρασης, κρήνη, κάλαθος απορριμμάτων αλλά και χώροι σκίασης.

στ) Έκδοση ειδικού πληροφοριακού και ενημερωτικού οδηγού – φυλλαδίου το οποίο θα πωλείται στο περίπτερο πληροφόρησης.