Ιστορία σε επανάληψη – Mια εικόνα 1000 λέξεις: Η Ελλάδα ως άτακτο παιδί το 1897

aggeliki2015

Στην περίπτωση των χρεών και της επιτήρησης της Ελλάδας η ιστορία έχει επαναληφθεί τόσες φορές που πλέον το αστείο δεν βγάζει γέλιο

Κωστής Χριστοδούλου

«Μια εύκολη υπόθεση για έξι μεγάλους αστυνομικούς». Αυτή είναι η λεζάντα στην γελοιογραφία που φιλοξενούσε στο εξώφυλλο του σατυρικού αμερικανικού περιοδικού Puck στις 14 Απριλίου 1897. Ως μικρός ταραξίας εμφανίζεται η Ελλάδα η οποία περιβάλλεται από έξι αστυνομικούς που αντιπροσωπεύουν τα κράτη: Μεγάλη Βρετανία, Γαλλία, Ρωσία, Γερμανία, Ιταλία και Αυστρία. Τι ακριβώς απεικονίζει το σκίτσο;

Τις τρεις προστάτιδες δυνάμεις (Μεγάλη Βρετανία, Γαλλία και Ρωσία) μαζί με τις μεσολαβήτριες χώρες (Γερμανία, Ιταλία και Αυστρία) να προσπαθούν να αποτρέψουν την Ελλάδα να εμπλακεί στον Ελληνοτουρκικό πόλεμο του 1897, αυτόν που πέρασε στην ιστορία ως «ατυχής» μετά την ολοκλήρωση του. Ας πάρουμε όμως τα πράγματα από την αρχή για να καταλάβουμε πως φθάσαμε σε μία ακόμη εθνική ταπείνωση και ένα ακόμη «μνημόνιο». Το 1893 ο Χαρίλαος Τρικούπης, ένας οραματιστής πολιτικός, αναγκάζεται να αναφωνήσει τον Δεκέμβριο το «δυστυχώς, επτοχεύσαμεν» μετά από την άρνηση του βασιλιά να υπογράψει ένα δυσβάσταχτο νέο δάνειο από την αγγλική κυβέρνηση.


Η χώρα μπήκε σε οικονομική επιτήρηση από τους πιστωτές της και καθώς οι ίδιοι δεν μπορούσαν να παρέμβουν απλώς έκαναν παρατηρήσεις για το πως θα μπορούσε να αλλάξει η κατάσταση. Μία από τις σημαντικότερες ήταν και μείωση του κρατικού τομέα που τότε αφορούσε κυρίως τους στρατιωτικούς. Οι αξιωματικοί στην προσπάθεια τους να «αμυνθούν» και να προβάλουν την χρησιμότητα τους άρχισαν να υποδαυλίζουν το εθνικιστικό και αλυτρωτικό πνεύμα του λαού απομακρύνοντας τον από τα πραγματικά αίτια της κρίσης. Κοινώς αντί να αποδεχθούν για το καλό της πατρίδας να εκσυγχρονισθεί ο στρατός και να μειωθούν σε αριθμό και σε αποδοχές ξεκίνησαν να ανάβουν το φιτίλι του πολέμου με την Τουρκία βρίσκοντας αφορμή στο θέμα της ανεξαρτησίας της Κρήτης. Για να κάνουμε την μεγάλη ιστορία μικρή, η Ελλάδα πηγαίνοντας κόντρα στην λογική άκουσε τις λαϊκιστικές φωνές και το 1995 ο Τρικούπης πάτωσε στην κυριολεξία – δεν μπόρεσε να εκλεγεί ούτε καν βουλευτής – και ο Θεόδωρος Δηλιγιάννης – αφουγκραζόμενος τον όχλο  ενεπλάκη σε ένα πόλεμο με την Οθωμανική Αυτοκρατορία που κατέληξε στην πρώτη μεγάλη ήττα μετά την επανάσταση του 1821. Η κατάσταση θα ήταν χειρότερη εάν δεν επενέβαιναν οι ξένοι να σταματήσουν τους Τούρκους λίγο έξω από την Λαμία.

Η Πύλη ζήτησε πολεμικές αποζημιώσεις και επειδή το ελληνικό κράτος «δεν είχε μία» η τότε τρόικα (Μεγάλη Βρετανία, Γαλλία και Ρωσία) προθυμοποιήθηκαν να «βοηθήσουν» με την δημιουργία ενός νέου δανείου που θα έδινε την δυνατότητα στην Ελλάδα να αποπληρώσει τους Τούρκους και να δώσει ένα κεφάλαιο για το νέο ξεκίνημα. Στο πλευρό της «τρόικας» ήρθαν να προστεθούν οι άλλοι τρεις αστυνομικοί που προαναφέραμε και οι οποίοι αποτέλεσαν την Διεθνή Οικονομική Επιτροπή στους οποίους αποδειχθήκαμε «καλοί πελάτες» για αρκετές δεκαετίες.Σύμφωνα με την οικονομικό ιστορικό κα. Ιωάννα Μίνογλου τον Μάρτιο του 1898, συνήφθη δάνειο ύψους 150 εκατομμυρίων χρυσών γαλλικών φράγκων, από τα οποία τα 94,3 εκατομ. αποτελούσαν την απαίτηση της Πύλης. Απέμεναν άλλα 55,7 εκατομ. Όμως η χώρα δεν θα μπορούσε να τα διαχειρισθεί ελευθέρως. Ως αντάλλαγμα των εγγυήσεων, είχε ήδη δεσμευθεί να χρησιμοποιήσει αυτό το ποσό για: την πληρωμή των τοκοχρεολυσίων του 1897 για το ήδη υπάρχον εξωτερικό χρέος, τη μετατροπή του κυμαινόμενου χρέους των 31 εκατομ. φράγκων και την κάλυψη του ελλείμματος του κρατικού προϋπολογισμού για το 1897. Η Διεθνής Οικονομική Επιτροπή (ΔΟΕ) αντί για τρόικα ονομάζονταν τότε «έλεγχος» και τον ρόλο της σημερινής Γερμανίας τον είχε τότε η Βρετανία.
Πρωταρχικός λόγος ύπαρξης της ΔΟΕ ήταν η εξασφάλιση του μεγαλύτερου δυνατού κέρδους για τους ομολογιούχους που εκπροσωπούσε. Για την επίτευξη αυτού του στόχου, ανέλαβε την εποπτεία της συγκέντρωσης και της χρήσης των εσόδων από τα μονοπώλια, το φόρο κατανάλωσης στον καπνό, τα τέλη χαρτοσήμου και τους δασμούς του τελωνείου του Πειραιά. Αυτές οι πρόσοδοι, που αναλογούσαν, το 1898, στο 35% των τακτικών εσόδων του κράτους, είχαν δοθεί ως εγγύηση για τη σύναψη του «Ηγγυημένου δανείου», των ξένων κρατικών δανείων μετά το 1881 (των ονομαζόμενων «παλαιών χρυσών»), καθώς και του Δανείου της Ανεξαρτησίας.

Όπως επισημαίνει η κα. Μίνογλου – σε άρθρο της που είχε δημοσιευθεί το 1997 στις Επτά Ημέρες της Καθημερινής οπότε ανεπηρεάστο από τις σημερινές εξελίξεις -: «Επιχειρώντας έναν πρώτο απολογισμό της ΔΟΕ, πρέπει να σταθούμε σε δύο κυρίως σημεία:

• Παρά τον περιορισμό της κυριαρχίας του κράτους, η ΔΟΕ προσέφερε εμμέσως στη χώρα μια υπηρεσία: η παρουσία της δημιούργησε στο εξωτερικό ένα κλίμα εμπιστοσύνης προς την Ελλάδα, για την τακτοποίηση των δημοσιονομικών της υποθέσεων. Παράλληλα, ενισχύθηκε η δανειοληπτική ικανότητα του κράτους στη διεθνή κεφαλαιαγορά, καθώς η ΔΟΕ δέχθηκε να διαδραματίζει ρόλο εγγυητή στα εξωτερικά δάνεια που συνήφθησαν μετά το 1898 και έως τον Α’ Παγκόσμιο πόλεμο. Επίσης, η συσταλτική οικονομική πολιτική -παρά τις επικρίσεις που δέχθηκε- είχε ορισμένες θετικές συνέπειες. Η ανατίμηση της δραχμής, για παράδειγμα, καρπός αυτής ακριβώς της πολιτικής, ενίσχυσε την προσέλκυση στη χώρα ξένων κεφαλαίων και μεταναστευτικών εμβασμάτων.
• Μπορεί κανείς να θεωρήσει την περίπτωση της ΔΟΕ ως το πρώτο πείραμα μεταφύτευσης στον ελληνικό χώρο της «αρχής του μικρού κράτους» (μικρός και ισοσκελισμένος προϋπολογισμός, σχετική αυτονομία της ΕΤΕ), αλλά και εναρμόνισης της Ελλάδας προς την επικρατούσα διεθνή νομισματική τάξη, πράγμα που συνέπιπτε με τις επιθυμίες των πιστωτριών χωρών».

Οι αιώνες περνούν και η κατάσταση στην Ελλάδα δεν αλλάζει.Η ιστορία επαναλαμβάνεται σαν κακή φάρσα με θύματα από τους προπαππούδες μας μέχρι τα παιδιά μας και ας ελπίσουμε όχι τα εγγόνια μας. Μία χώρα που έχει την δυνατότητα, αν υπάρξει πραγματική ομόνοια και στρατηγική, να απαλλαχθεί από «ελέγχους» και «μνημόνια» χάνει την μεγάλη εικόνα – που είναι το εθνικό όραμα – και πέφτει στην παγίδα των λαοπλάνων πολιτικών και των ξένων που έχουν καταλάβει ότι αυτή η χώρα είναι ένας μικρός αλλά καλός πελάτης που θα προσφέρει σταθερό χαρτζιλίκι.