ΜΙΑ ΣΥΝΑΝΤΗΣΗ ΤΟΥ ΛΕΝΙΝ ΜΕ ΤΟΝ ΚΡΟΠΟΤΚΙΝ…

του Βλαντιμίρ Μποντς Μπρούεβιτς*

 Μαρξιστική Σκέψη, τόμος 8

Μια συνάντηση του Λένιν με τον Κροπότκιν
Μετά την επανάσταση του Φλεβάρη, στις 12 Ιούνη του 1917, ο Π. Α. Κροπότκιν επέστρεψε στη Ρωσία από την Αγγλία, στην Πετρούπολη, όπου ήθελε να ζήσει. Σύντομα, όμως, άλλαξε γνώμη και μετακόμισε στη Μόσχα. Μια μέρα, μέσα στο 1918, μια συγγενής του Πιοτρ Αλεξέγιεβιτς Κροπότκιν –η κόρη του, αν θυμάμαι καλά, μαζί με το σύζυγό της– παρουσιάστηκε στο γραφείο μου στην επιτροπή του Σοβιέτ των Επιτρόπων του Λαού (Σοβναρκόμ) και μου είπε για τα προβλήματα που αναγκαζόταν να υπομείνει αναζητώντας μια κατοικία. Ήταν σαφές ότι αυτό ήταν το αποτέλεσμα μιας γιγαντιαίας παρανόησης αφού ο Πιοτρ Αλεξέγιεβιτς, ως βετεράνος της επανάστασης, προφανώς είχε το δικαίωμα σε μια κατοικία, ακόμη και κατά τη θυελλώδη αυτή επαναστατική περίοδο. Έτσι ήρθα πάλι σε επαφή με τον Π. Α. Κροπότκιν, τον οποίο γνώριζα από το παρελθόν. Ενημέρωσα αμέσως τον Βλαντιμίρ Ίλιτς και αυτός αμέσως με διέταξε να εκδώσω μια άδεια κατοικίας στο όνομα του Πιοτρ Αλεξέγιεβιτς, κάτι που έκανα άμεσα. Λίγο αργότερα τον επισκέφτηκα για να μάθω πώς περνούσε και η συνάντησή μας ήταν εξαιρετικά πρόσχαρη και εγκάρδια. Ο Πιοτρ Αλεξέγιεβιτς ζούσε πολύ λιτά• στο δωμάτιό του υπήρχαν πολλά βιβλία και τα πάντα έδειχναν ότι ήταν επίπονα απασχολημένος με φιλολογικό έργο.

Αμέσως μετά την επανένωσή μας ανέφερε τη στάση του απέναντι στην Οκτωβριανή Επανάσταση. Η μπολσεβίκικη επανάσταση τον είχε εκπλήξει σε ήδη προχωρημένη ηλικία και κατά τη γνώμη του μόνο άτομα κάτω των σαράντα μπορούσε να συμμετέχουν ενεργά σε μια επανάσταση. Όταν αντέτεινα ότι όλο το παράνομο τμήμα του κόμματός μας, που είχε επαναστατική εμπειρία, ήταν ήδη πάνω από αυτή την ηλικία, απάντησε: «Αυτή είναι η περίπτωση στη Ρωσία. Πράγματι, εδώ έχουμε επιφανείς επαναστάτες πενήντα ετών και άνω. Όμως, όσο αφορά την ηλικία μου… αυτό είναι ένα άλλο θέμα…» Τα γεγονότα της περίπλοκης ζωής μας τότε, όμως, τον κρατούσαν πολύ απασχολημένο, και όταν οι Λευκοί και οι εχθροί των Σοβιέτ περικύκλωναν τη Σοβιετική Ρωσία συμπαραστεκόταν πλήρως στην τύχη του μεγάλου προλεταριακού κινήματος.

Κάποτε μου είπε:
«Σε όλες τις δραστηριότητες των τωρινών επαναστατικών πολιτικών κομμάτων δεν πρέπει ποτέ να ξεχνάμε ότι το κίνημα του προλεταριάτου τον Οκτώβρη, το οποίο κατέληξε σε μια επανάσταση, έχει αποδείξει σε όλους ότι μια κοινωνική επανάσταση είναι μέσα στα όρια του δυνατού. Και αυτός ο αγώνας, που διεξάγεται σε παγκόσμιο επίπεδο, θα πρέπει να υποστηρίζεται με όλα τα μέσα – όλα τα υπόλοιπα είναι δευτερεύοντα. Το κόμμα των Μπολσεβίκων είχε δίκιο να υιοθετήσει το παλιό, καθαρά προλεταριακό όνομα του “Κομμουνιστικού Κόμματος”. Ακόμα και αν δεν επιτύχει όλα όσα θα ήθελε, θα φωτίσει, ωστόσο, την πορεία των πολιτισμένων χωρών για τουλάχιστον έναν αιώνα. Οι ιδέες του σιγά-σιγά θα υιοθετηθούν από τους λαούς με τον ίδιο τρόπο όπως και το 19ο αιώνα ο κόσμος υιοθέτησε τις ιδέες της Μεγάλης Γαλλικής Επανάστασης. Αυτή είναι η κολοσσιαία επίτευξη της Οκτωβριανής Επανάστασης».
Δεν πρέπει να λησμονήσω να αναφέρω ότι το καλοκαίρι του 1920, όπως αναφέρει ο Λεμπέντεβ, επισκέφτηκε τον Πιοτρ Αλεξέγιεβιτς μια αντιπροσωπεία άγγλων εργατών.
Ο Κροπότκιν παρέδωσε μια μακρά επιστολή στην αντιπροσωπεία, απευθυνόμενη στους «εργάτες της Δυτικής Ευρώπης». Στην επιστολή αυτή έγραφε ότι «οι εργαζόμενοι του πολιτισμένου κόσμου και οι φίλοι τους στις άλλες τάξεις θα πρέπει να εξαναγκάσουν τις κυβερνήσεις τους να εγκαταλείψουν εντελώς την ιδέα της ένοπλης επέμβασης στη Ρωσία είτε ανοιχτά ή κρυφά, τόσο με τη μορφή της ένοπλης βοήθειας όσο και της υποστήριξης σε διάφορες ομάδες, και είναι καιρός τα έθνη της Ευρώπης να αποκτήσουν άμεσες σχέσεις με το ρωσικό έθνος».
Φυσικά, όντας ένας αφοσιωμένος αναρχικός, ο Πιοτρ Αλεξέγιεβιτς δεν αναγνώριζε την κυβέρνηση του σοβιετικού κράτους μας. Ήταν εντελώς αντίθετος σε όλα τα κόμματα και σε ένα κράτος. Ωστόσο, όταν μιλούσες μαζί του για την πρακτική και όχι θεωρίες, καταλάβαινε ότι χωρίς κρατική εξουσία ήταν αδύνατο να εδραιωθούν τα οφέλη της επανάστασης. Στην πρώτη συνάντησή μας ο Πιοτρ Αλεξέγιεβιτς μου είπε:
«Μου είπαν ότι ο Βλαντιμίρ Ίλιτς έχει γράψει ένα υπέροχο βιβλίο για το κράτος, το οποίο δεν έχω δει ή διαβάσει ακόμη, και όπου βεβαιώνει ότι το κράτος και η κρατική εξουσία θα σβήσουν στο τέλος. Με αυτή την τολμηρή αποκάλυψη της διδασκαλίας του Μαρξ και μόνο ο Βλαντιμίρ Ίλιτς έχει κερδίσει το σεβασμό και το ενδιαφέρον, και το προλεταριάτο του κόσμου δεν θα το ξεχάσει ποτέ αυτό. Βλέπω την Οκτωβριανή Επανάσταση ως μια προσπάθεια να φέρει την προηγούμενη Επανάσταση του Φλεβάρη στη λογική της κατάληξη με μια μετάβαση στον κομμουνισμό και τον φεντεραλισμό».
Η ζωή ήταν δύσκολη στη Μόσχα το 1918. Ο Πιοτρ Αλεξέγιεβιτς αποδέχθηκε την προσφορά του φίλου του Ολσούφιεφ να ζήσει στο σπίτι του στην πόλη Ντμίτροφ. Την άνοιξη του 1918 ο Πιοτρ Αλεξέγιεβιτς μετακόμισε με την οικογένειά του στο Ντμίτροφ και εγκαταστάθηκε μαζί με τον Ολσούφιεφ, ο οποίος είχε ένα μεγάλο σπίτι με τέσσερα δωμάτια. Από το Ντμίτροφ ερχόταν στη Μόσχα κάθε τόσο, και τον συναντούσα πάντα. Έγραφε επίσης επιστολές προς τον Βλαντιμίρ Ίλιτς και εμένα για τα πιο ποικίλα ζητήματα. Παρότι η υγεία του ήταν πάντα επισφαλής, ο Πιοτρ Αλεξέγιεβιτς ακόμα προσπαθούσε να συμμετέχει στην τοπική δημόσια ζωή. Μίλησε σε ένα συνέδριο εκπαιδευτικών, συμμετείχε στο συνέδριο των αγροτικών συνεταιρισμών και υποστήριξε σθεναρά την ιδέα της δημιουργίας ενός περιφερειακού μουσείου. Κρατούσα συνεχώς ενήμερο τον Βλαντιμίρ Ίλιτς για τις συνθήκες διαβίωσης του Κροπότκιν και επίσης για τις συνομιλίες μου με αυτόν. Ο Βλαντιμίρ Ίλιτς έτρεφε μεγάλο σεβασμό για τον Πιοτρ Αλεξέγιεβιτς. Τον εκτιμούσε υψηλά, ιδίως ως τον συγγραφέα του βιβλίου για τη Μεγάλη Γαλλική Επανάσταση, και συζητούσε επί μακρόν τα προτερήματα αυτού του αξιόλογου βιβλίου. Μου επεσήμανε ότι ο Κροπότκιν ήταν ο πρώτος που εξέτασε τη Γαλλική Επανάσταση μέσα από τα μάτια ενός ερευνητή, για να εστιάσει την προσοχή στις πληβειακές μάζες και να υπογραμμίσει συνεχώς το ρόλο και τη σημασία των τεχνιτών, των εργατών και των άλλων εκπροσώπων των εργαζομένων στη διάρκεια της Γαλλικής Επανάστασης. Θεωρούσε το έργο αυτό του Κροπότκιν ως ένα κλασικό έργο και συνέστησε την ανάγνωση και τη διανομή του σε μεγάλη κλίμακα. Είπε ότι ήταν σίγουρα απαραίτητο να επανεκδοθεί αυτό το βιβλίο σε μεγάλο τιράζ και να διανεμηθεί δωρεάν σε όλες τις βιβλιοθήκες της χώρας μας. Στη διάρκεια όλων των συνομιλιών μας ο Βλαντιμίρ Ίλιτς εξέφρασε την επιθυμία να συναντήσει τον Πιοτρ Αλεξέγιεβιτς και να του μιλήσει. Στο τέλος του Απρίλη του 1919 του έγραψα μια επιστολή, της οποίας το πρωτότυπο φυλάσσεται στο Μουσείο Κροπότκιν στη Μόσχα.
«Αγαπητέ Πιοτρ Αλεξέγιεβιτς, άκουσα από τον Μίλερ ότι σκοπεύετε να έρθετε στη Μόσχα. Αυτή είναι μια υπέροχη σκέψη! Ο Βλ[αντιμίρ] Ίλ[ιτς] σας στέλνει τους χαιρετισμούς του και μου είπε ότι θα ήθελε πάρα πολύ να σας συναντήσει. Μπορείτε να μου τηλεγραφήσετε όταν έρχεστε στη Μόσχα, θα ήθελα επίσης να σας συναντήσω. Με συντροφικούς χαιρετισμούς, δικός σας, Βλαντ. Μποντς Μπρούεβιτς».
Μόλις ο Πιοτρ Αλεξέγιεβιτς ήρθε στη Μόσχα, με ενημέρωσε πάραυτα. Τον επισκέφτηκα και μου είπε ότι είχε λάβει την επιστολή μου και ότι προφανώς ήθελε να κανονιστεί μια συνάντηση με τον Βλαντιμίρ Ίλιτς. «Έχω πολλά να συζητήσω μαζί του», πρόσθεσε. Συμφωνήσαμε ότι θα του έλεγα τηλεφωνικά τη μέρα και την ώρα της συνάντησης· πρόθεσή μου ήταν να γίνει στο διαμέρισμά μου στο Κρεμλίνο.
Αυτή η συζήτηση έλαβε χώρα κατά το 1919 – πρέπει να ήταν 8, 9 ή 10 Μαΐου. Ο Βλαντιμίρ Ίλιτς αποφάσισε ότι η συνεδρίαση θα γινόταν μετά την εργάσιμη μέρα του στο Σοβναρκόμ και μου είπε ότι θα έλθει στο διαμέρισμά μου κατά τις 5 το απόγευμα. Ενημέρωσα τον Πιοτρ Αλεξέγιεβιτς γι’ αυτό τηλεφωνικά και του έστειλα ένα αυτοκίνητο. Ο Βλαντιμίρ Ίλιτς κατέφτασε νωρίτερα από τον Πιοτρ Αλεξέγιεβιτς. Μιλούσαμε για τα έργα των επαναστατών στις προηγούμενες εποχές. Ο Βλαντιμίρ Ίλιτς είπε ότι αναμφίβολα θα έρθει ο καιρός που θα δημοσιεύσουμε τα έργα των ρώσων επαναστατών που είχαν ζήσει στο εξωτερικό. Ο Βλαντιμίρ Ίλιτς ξεφύλλισε εναλλάξ τα βιβλία του Κροπότκιν και του Μπακούνιν στη βιβλιοθήκη μου, που είχα στην κατοχή μου από το 1905, και τους έριξε μια γρήγορη ματιά. Εκείνη τη στιγμή παρουσιάστηκε ο Κροπότκιν. Περπάτησα προς το μέρος του. Ανέβαινε αργά τις σχετικά απότομες σκάλες μας. Ο Βλαντιμίρ Ίλιτς περπάτησε γρήγορα προς αυτόν, μέσω του διαδρόμου, και χαιρέτησε τον Πιοτρ Αλεξέγιεβιτς με ένα μεγάλο χαμόγελο. Ο Βλαντιμίρ Ίλιτς τον πήρε από το μπράτσο και πολύ ευγενικά και πολύ προσεκτικά, σαν να τον οδηγούσε στο γραφείο του, τον συνόδεψε σε μια καρέκλα και τον κάθισε στην απέναντι πλευρά του τραπεζιού.
Ο Πιοτρ Αλεξέγιεβιτς είπε εγκάρδια:
«Πόσο χαίρομαι που σας βλέπω, Βλαντιμίρ Ίλιτς! Εσείς και εγώ έχουμε διαφορετικές απόψεις. Έχουμε διαφορετικές απόψεις για μια σειρά προβλήματα, τόσο όσον αφορά την εκτέλεση όσο και την οργάνωση, αλλά οι στόχοι μας είναι οι ίδιοι και ό,τι εσείς και οι σύντροφοί σας κάνετε στο όνομα του κομμουνισμού, με ευχαριστεί πολύ και κάνει την ήδη γερασμένη καρδιά μου ευτυχισμένη. Τώρα, όμως, κάνετε τη ζωή δύσκολη για τους συνεταιρισμούς και είμαι υπέρ των συνεταιρισμών!»
«Αλλά και εμείς είμαστε υπέρ τους!» αναφώνησε δυνατά ο Βλαντιμίρ Ίλιτς, «μόνο είμαστε αντίθετοι στους συνεταιρισμούς πίσω από τους οποίους κρύβονται κουλάκοι, μεγαλοκτηματίες, έμποροι και ιδιώτες καπιταλιστές. Θέλουμε μόνο να βγάλουμε τη μάσκα αυτών των ψευδο-συνεταιρισμών και να δώσουμε την ευκαιρία σε μεγάλα στρώματα του πληθυσμού να συμμετάσχουν σε πραγματικούς συνεταιρισμούς!»
«Δεν θέλω να το αμφισβητήσω», απάντησε ο Κροπότκιν, «και όταν αυτό συμβαίνει πρέπει προφανώς να καταπολεμείται με όλα τα μέσα, όπως ακριβώς τα ψέματα και η μυθοποίηση πρέπει να καταπολεμηθούν παντού. Δεν χρειαζόμαστε πέπλα, πρέπει να αποκαλύψουμε κάθε ψέμα χωρίς έλεος, αλλά εκεί στο Ντμίτροφ έχω δει πάνω από μια φορά να διώκονται μέλη του συνεταιρισμού που δεν έχουν τίποτα κοινό με εκείνους για τους οποίους μιλούσατε ένα λεπτό πριν, και αυτό οφείλεται στο ότι οι τοπικές αρχές –που ήταν ίσως οι επαναστάτες του χθες– ακριβώς όπως όλες οι άλλες αρχές έχουν γραφειοκρατικοποιηθεί, έχουν μετατραπεί σε υπαλλήλους που επιθυμούν να κάνουν με τους υφισταμένους τους ό,τι θέλουν, και οι οποίοι πιστεύουν ότι το σύνολο του πληθυσμού είναι υποτελές σε αυτούς».
«Είμαστε πάντα και παντού ενάντια στη γραφειοκρατία», δήλωσε ο Βλαντιμίρ Ίλιτς. «Είμαστε εναντίον των γραφειοκρατών και ενάντια στη γραφειοκρατία, και πρέπει να εξαλείψουμε αυτό το παλιό χάος εντελώς, αν μεγαλώνει στη νέα κοινωνία μας· αλλά σίγουρα καταλαβαίνετε, Πιοτρ Αλεξέγιεβιτς, ότι είναι πολύ δύσκολο να αλλάξουμε τους ανθρώπους, αφού το πιο απρόσιτο φρούριο είναι ασφαλώς –όπως έλεγε ο Μαρξ– το ανθρώπινο κρανίο. Παίρνουμε όλα τα είδη μέτρων, για να είμαστε σε θέση να ανταποκριθούμε σε αυτόν τον αγώνα, και η ίδια η ζωή μας διδάσκει προφανώς πολλά. Η έλλειψή μας πολιτισμού, ο αναλφαβητισμός μας, η καθυστέρησή μας είναι φυσικά αξιοσημείωτα, αλλά κανείς δεν μπορεί να μας κατηγορήσει, ως κόμμα, ως κρατική εξουσία, για όλα όσα δεν πάνε καλά στους θεσμούς της εξουσίας και πολύ λιγότερο για ό,τι συμβαίνει μακριά κάπου στην ύπαιθρο, σε μεγάλη απόσταση από το κέντρο της χώρας».
«Φυσικά, αυτό δεν είναι παρηγοριά για όλους εκείνους που εκτίθενται στην άσκηση της εξουσίας αυτών των οπισθοδρομικού είδους αρχών», αναφώνησε ο Π. Α. Κροπότκιν, «και η εξουσία από μόνη της είναι ήδη ένα τρομερό δηλητήριο για όποιον την ασκεί».
«Αλλά δεν υπάρχει τίποτα που να μπορούμε να κάνουμε γι’ αυτό», πρόσθεσε ο Βλαντιμίρ Ίλιτς, «δεν μπορείτε να κάνετε μια επανάσταση με βελούδινα γάντια. Γνωρίζουμε πολύ καλά ότι έχουμε κάνει πάρα πολλά λάθη και ότι θα κάνουμε ένα μεγάλο αριθμό λαθών· κάθε τι που μπορεί να διορθωθεί το διορθώνουμε· παραδεχόμαστε τα λάθη μας και συχνά τις μεγαλύτερες βλακείες μας. Παρόλα τα λάθη οδηγούμε τη σοσιαλιστική επανάστασή μας σε ένα αίσιο τέλος. Αλλά παρακαλώ να μας βοηθάτε, μοιραζόμενος όλα τα λάθη που βλέπετε με μας, και να είστε βέβαιος ότι ο καθένας από εμάς θα τα εξετάσει με τη μεγαλύτερη δυνατή προσοχή».
«Ούτε εγώ, ούτε κανείς άλλος», είπε ο Κροπότκιν, «θα αρνηθεί να βοηθήσει εσάς και τους συντρόφους σας, όπου αυτό είναι δυνατόν… Θα σας λέμε για όλα τα λάθη που συμβαίνουν, τα οποία προκαλούν δυνατά βογκητά σε πολλά σημεία…»
«Όχι βογγητά, αλλά κραυγές από αντεπαναστάτες που αντιστέκονται, με τους οποίους είμαστε και παραμένουμε εντελώς αντίθετοι…»
«Τώρα λέτε ότι δεν μπορούμε να κάνουμε χωρίς εξουσία», άρχισε να θεωρητικολογεί ο Πιοτρ Αλεξέγιεβιτς, «αλλά κατά τη γνώμη μου, είναι δυνατόν… Θα πρέπει να δείτε πώς μια αντι-εξουσιαστική αρχή φουντώνει. Στην Αγγλία για παράδειγμα –μόλις με πληροφόρησαν για το θέμα αυτό– οι λιμενεργάτες σε ένα από τα λιμάνια έχουν δημιουργήσει έναν υπέροχο, εντελώς ελεύθερο συνεταιρισμό, όπου οι εργάτες από όλα τα άλλα εργοστάσια έρχονται και πάνε. Το συνεταιριστικό κίνημα είναι σημαντικό σε μεγάλο βαθμό, ναι είναι στην ουσία…»
Κοίταξα τον Βλαντιμίρ Ίλιτς. Το βλέμμα του περιείχε ένα στοιχείο ειρωνείας και διασκέδασης: ακούγοντας πολύ προσεκτικά τον Πιοτρ Αλεξέγιεβιτς, είχε σαφώς εκπλαγεί από το ότι ενώ η επανάσταση του Οκτώβρη είχε επεκταθεί σε τόσο μεγάλο βαθμό, του ήταν ακόμα δυνατό να μιλά μόνο για συνεταιρισμούς και ακόμη περισσότερους συνεταιρισμούς. Και ο Πιοτρ Αλεξέγιεβιτς συνέχισε να μιλά και να μιλά, μας είπε πώς κάπου αλλού στην Αγγλία ένας άλλος συνεταιρισμός είχε ιδρυθεί, και πώς κάπου αλλού, στην Ισπανία, κάποια άλλη μικρή (συνεταιριστική) ομοσπονδία είχε ιδρυθεί, και πώς το συνδικαλιστικό κίνημα στη Γαλλία αναπτυσσόταν…
«Αυτό είναι πολύ επιβλαβές», διέκοψε ο Λένιν, που δεν μπορούσε να συγκρατήσει τον εαυτό του πια, «με το να μην αφιερώνει καμία προσοχή στην πολιτική πλευρά της ζωής και το να διασπά τις εργαζόμενες μάζες, τις αποσπά κανείς από την άμεση πάλη…»
«Αλλά το επαγγελματικό κίνημα ενώνει εκατομμύρια, και αυτό από μόνο του είναι ήδη ένας κολοσσιαίος παράγοντας», είπε ο Πιοτρ Αλεξέγιεβιτς με θέρμη. «Μαζί με το συνεταιριστικό κίνημα, αυτό είναι ένα μεγάλο βήμα προς τα εμπρός…»
«Αυτά είναι όλα πολύ ωραία», διέκοψε ο Λένιν. «Φυσικά, το συνεταιριστικό κίνημα είναι σημαντικό, αλλά αν είναι μόνο συνδικαλιστικού χαρακτήρα, είναι επιβλαβές· αλλά είναι πραγματικά αυτή η ουσία; Μπορεί μόνο αυτό να οδηγήσει σε κάτι νέο; Πιστεύετε πραγματικά ότι ο καπιταλιστικός κόσμος θα ανοίξει το δρόμο για το συνεταιριστικό κίνημα; Ο καπιταλισμός θα προσπαθήσει να πάρει τον έλεγχο πάνω στους συνεταιρισμούς με οποιοδήποτε μέσο είναι απαραίτητο. Αυτή η αντιεξουσιαστική συνεταιριστική ομάδα των άγγλων εργατών θα συνθλιβεί με τον πιο αδίστακτο τρόπο και θα μετατραπεί σε υπηρέτες του κεφαλαίου. Θα εξαρτηθούν από το κεφάλαιο με χίλια δυο νήματα έτσι ώστε η νεοσυσταθείσα τάση, την οποία συμμερίζεστε τόσο πολύ, θα πιαστεί όπως στον ιστό της αράχνης. Συγνώμη, αλλά όλα αυτά είναι ασήμαντα! Όλα αυτά είναι λεπτομέρειες! Αυτό που χρειάζεται είναι άμεση δράση των μαζών, και για όσο αυτή δεν συμβαίνει, τίποτα δεν μπορεί να ειπωθεί για φεντεραλισμό, κομμουνισμό ή κοινωνικές επαναστάσεις. Αυτά είναι παιδικά παιχνίδια, φλυαρία χωρίς στέρεο έδαφος κάτω από τα πόδια μας, χωρίς εξουσία, χωρίς μέσα, και δεν μας φέρνουν ούτε ένα βήμα πιο κοντά στους κοινωνικούς στόχους μας».
Ο Βλαντιμίρ Ίλιτς στεκόταν όρθιος τώρα και τα έλεγε όλα αυτά υψώνοντας τη φωνή του με ένα σαφή και παραστατικό τρόπο. Ο Πιοτρ Αλεξέγιεβιτς έκλινε προς τα πίσω και άκουγε πολύ προσεκτικά τα φλογερά λόγια του Βλαντιμίρ Ίλιτς και δεν μίλησε για τους συνεταιρισμούς πια μετά από αυτό.
«Φυσικά, έχετε δίκιο», είπε, «χωρίς αγώνα δεν μπορείτε να πάτε εκεί, ούτε σε μία χώρα· χωρίς τον πιο απεγνωσμένο αγώνα…»
«Αλλά μόνο μαζικά», αναφώνησε ο Βλαντιμίρ Ίλιτς, «οι δολοφονίες και απόπειρες εναντίον μεμονωμένων ατόμων δεν χρησιμεύουν σε τίποτα, και είναι καιρός οι αναρχικοί να το καταλάβετε αυτό. Μόνο μέσα στις μάζες, μόνο από τις μάζες, και μόνο με τις μάζες… Όλες οι άλλες μέθοδοι, συμπεριλαμβανομένων των αναρχικών, έχουν ήδη μπει στο αρχείο από την ιστορία. Είναι άχρηστες, δεν εξυπηρετούν τίποτα, δεν προσελκύουν κανέναν και είναι μόνο μια απόσπαση της προσοχής για ανθρώπους που αναζητούν τη σωτηρία τους σε αυτόν τον ξεπερασμένο δρόμο».
Ο Βλαντιμίρ Ίλιτς ξαφνικά σιώπησε, χαμογέλασε πολύ απολογητικά και είπε: «Με συγχωρείτε, αφήνω τον εαυτό μου να επεκτείνεται πολύ και σας κουράζω, αλλά εμείς οι Μπολσεβίκοι είμαστε όλοι το ίδιο, αυτό είναι το πρόβλημά μας, αυτό είναι το προσφιλές μας θέμα, και μας είναι τόσο αγαπητό που δεν μπορούμε να μιλάμε γι’ αυτό, χωρίς να ενθουσιαζόμαστε».
«Όχι, όχι», απάντησε ο Κροπότκιν, «αν και οι σύντροφοί σας σκέφτονται με αυτόν τον τρόπο, αν η εξουσία δεν μπαίνει στα κεφάλια τους, και αν αισθάνονται ότι δεν θα κινηθούν προς την κατεύθυνση της καταπίεσης από το κράτος, τότε θα επιτύχουν πολλά. Τότε, η επανάσταση είναι πραγματικά σε καλά χέρια».
«Κάνουμε το καλύτερο που μπορούμε», απάντησε καλοσυνάτα ο Λένιν. «Χρειαζόμαστε ανεπτυγμένες μάζες», συνέχισε ο Βλαντιμίρ Ίλιτς, «και θα ήθελα τόσο πολύ να δω αυτό το βιβλίο σας, Η Μεγάλη Γαλλική Επανάσταση, τυπωμένο σε μια έκδοση όσο το δυνατό μεγαλύτερη. Γιατί αυτό το βιβλίο είναι χρήσιμο για όλους».
«Αλλά πού μπορεί να τυπωθεί; Δεν θα τυπωθεί στον κρατικό εκδοτικό οίκο…»
Ο Πιοτρ Αλεξέγιεβιτς έγνεψε επιδοκιμαστικά.
«Λοιπόν», είπε, σαφώς ικανοποιημένος με αυτή την αποδοχή και την πρόταση, «αν θεωρείτε το βιβλίο ενδιαφέρον και χρήσιμο είμαι έτοιμος να το εκτυπώσουμε σε μια φτηνή έκδοση. Ίσως θα βρούμε ένα συνεργατικό εκδοτικό οίκο που θα το δεχτούν».
«Αυτό δεν θα ’ναι πρόβλημα», είπε ο Βλαντιμίρ Ίλιτς, «είμαι βέβαιος γι’ αυτό…»
Μετά από αυτό η συζήτηση ανάμεσα στον Πιοτρ Αλεξέγιεβιτς και τον Βλαντιμίρ Ίλιτς σταμάτησε λίγο. Ο Βλαντιμίρ Ίλιτς κοίταξε το ρολόι του, σηκώθηκε και είπε ότι έπρεπε να προετοιμαστεί για τη συνεδρίαση του Σοβναρκόμ. Αποχαιρέτησε τον Πιοτρ Αλεξέγιεβιτς με τον πιο εγκάρδιο τρόπο και είπε ότι θα ήταν ευτυχής να λαβαίνει κάθε επιστολή του. Ο Πιοτρ Αλεξέγιεβιτς μας αποχαιρέτησε επίσης και βγήκε έξω. Τον συνοδέψαμε ως την πόρτα.
«Πόσο γέρασε», μου είπε ο Βλαντιμίρ Ίλιτς. «Τώρα ζει σε μια χώρα που είναι γεμάτη με την επανάσταση, όπου τα πάντα έχουν εντελώς αναποδογυριστεί, και δεν μπορεί να σκεφτεί τίποτα άλλο, εκτός από να μιλά για το συνεταιριστικό κίνημα. Να, εδώ έχετε τη φτώχεια των ιδεών των αναρχικών και όλων των άλλων μικροαστών θεωρητικών και μεταρρυθμιστών, οι οποίοι σε μια στιγμή μαζικών δημιουργικών δραστηριοτήτων, στην εποχή της επανάστασης, δεν είναι σε θέση να παρουσιάσουν ένα καλό σχέδιο ή καλές πρακτικές συμβουλές. Γιατί αν κάναμε ό,τι λέει, έστω για ένα λεπτό, τότε αύριο θα είχαμε την απολυταρχία πίσω στην εξουσία και όλοι, συμπεριλαμβανομένου του ιδίου, θα συζητάγαμε γύρω από μια λάμπα του δρόμου, και αυτός μόνο επειδή ο ίδιος αποκαλεί τον εαυτό του αναρχικό. Και πόσο καλά έγραφε, τι θαυμάσια βιβλία, πόσο αναζωογονητικά και με πόση ακρίβεια διατύπωνε και σκεφτόταν, και τώρα όλα αυτά ανήκουν στο παρελθόν και δεν απέμεινε τίποτα… Αλλά βέβαια είναι πολύ γέρος και πρέπει να τον περιβάλλουμε με προσοχή και να τον βοηθήσουμε με όλα όσα χρειάζεται όσο μπορούμε, αλλά αυτό πρέπει να γίνει πολύ λεπτά και προσεκτικά. Είναι πολύ χρήσιμος και πολύτιμος για μας, λόγω όλου του καταπληκτικού παρελθόντος του και όλων όσων έχει κάνει. Παρακαλώ μην τον χάσετε από τα μάτια σας, να φροντίζετε αυτόν και την οικογένειά του και να με κρατάτε ενήμερο για τα πάντα, τότε θα το συζητάμε μαζί και θα τον βοηθάμε».
Ενώ συνεχίζαμε την κουβέντα μας για τον Πιοτρ Αλεξέγιεβιτς και τους ανθρώπους της γενιάς του, ο Βλαντιμίρ Ίλιτς και εγώ διασχίζαμε το Κρεμλίνο προς την κατεύθυνση του κτιρίου του Σοβναρκόμ, όπου σε ένα τέταρτο της ώρας θα ξεκινούσε η επόμενη σύνοδος της κυβέρνησής μας.
* Ο Βλαντιμίρ Μποντς Μπρούεβιτς ήταν διακεκριμένο στέλεχος των Μπολσεβίκων, πολιτικός, ιστορικός και συγγραφέας. Το παρόν είναι αποσπάσματα από τον τόμο 3 των έργων του, “Αναμνήσεις από τον Λένιν 1917-24″.