Έτυχε να ζήσω ένα διάστημα σε μια ελληνική επαρχία, από αυτές που τελευταία απασχολούν τη δημοσιότητα εξαιτίας διαφόρων δυσάρεστων γεγονότων.
-
Να πως βίωσα αυτή τη ζωή, όντας ένα καθαρόαιμο παιδί της πόλης, γεννημένο και μεγαλωμένο στην ανωνυμία της πολυκατοικίας μιας σχετικά κεντρικής περιοχής της Αθήνας.
-
Το πλέγμα που συνδέει την επαρχιακή ζωή και την κρατά σε μια επιφανειακά ικανή συνοχή, είναι μια σειρά συμβάσεων που τηρούνται απαρέγκλιτα από όσους θέλουν να συνεχίσουν να αποτελούν μέρος της.
-
Η οικογένεια είναι η πρώτη και θεμελιώδης και στη σειρά η θρησκεία, βιωμένη ως ήθη και έθιμα συμπεριφοράς. Κάθε Κυριακή οι κυριούλες με τους κυριούληδες πηγαίνουν στην εκκλησία. Αυτό συμβαίνει και στην Αθήνα, σε όσους κουβαλάνε από την επαρχία την ίδια νοοτροπία, μόνο που εδώ χάνεται μέσα στην ανώνυμη πόλη των πολλών και διαφορετικών παραστάσεων. Στην επαρχία που όλοι γνωρίζονται μεταξύ τους, αν όχι προσωπικά, σίγουρα φυσιογνωμικά, αυτή η συνήθεια καταγράφεται.
-
Γύρω από αυτή τη θεμελιώδη σύμβαση της οικογένειας και της κυρίαρχης ηθικής, πλέκονται όλες οι άλλες λεπτομέρειες, όπως το ντύσιμο, η συμπεριφορά που ομογενοποιείται εξαιτίας του καθημερινού συγχρωτισμού με τα ίδια πρόσωπα και πράγματα και εξαιτίας της εξάρτησης της ζωής μεταξύ των οικογενειών. Ζώντας για ένα αρκετά μεγάλο χρονικά διάστημα εκεί, άρχισα, ασυνείδητα, να αλλάζω το στυλ του ντυσίματός μου, το είδος των παπουτσιών που επέλεγα σιγά σιγά μεταλλάχθηκε χωρίς αρχικά να το καταλάβω
-
Η ελληνική επαρχία είναι, κατά κανόνα, πολύ συντηρητική. Κάτω από ένα πρόσωπο ευπρέπειας κρύβει πάρα πολλά μυστικά και σκατά με το τσουβάλι.
-
Όντας φυσιολάτρης, αλλά με το ρομαντισμό και την αφέλεια αυτού που δεν ζει τη σκληρότητα της φύσης, αλλά μόνο βλέπει από μακριά τη θετική της πλευρά, αναρωτιόμουνα πάντα γιατί όλοι έρχονται στην πόλη και η όμορφη ελληνική φύση είναι εγκαταλελειμμένη. Μεγαλώνοντας και ωριμάζοντας, στην πορεία της ζωής αυτό το ερώτημα μου απαντήθηκε.
-
Οι παππούδες μου έφυγαν μέσα στον εμφύλιο από το χωριό τους, εγκαταλείποντας την περιουσία τους εκεί, επειδή οι δεξιοί της περιοχής, που τους κάλυπτε εξάλλου η τότε κυβέρνηση της χώρας, απειλούσαν να τους σκοτώσουν. Γι αυτό το γεγονός δεν ξέρω πολλά, οι άνθρωποι που έζησαν εκείνες τις πολύ σκληρές εποχής, θέλανε απλώς να ξεχάσουν και να ζήσουν, αλλά μπορώ να φανταστώ λίγο τι σημαίνει μια τέτοια κατάσταση, σε μια επαρχία που ακόμα και σήμερα η οπλοφορία – με άδειες κυνηγιού καταρχήν – είναι κάτι το συνηθισμένο.
-
Αν κάτι ανάλογο συνέβη και σε άλλο κόσμο, τότε ένα μεγάλο ποσοστό όσων απέμειναν στην ελληνική ύπαιθρο ήταν είτε δεξιοί, δραστήριοι ή λιγότερο δραστήριοι στα διάφορα τάγματα, ή απλά ουδέτεροι, που δεν έπαιρναν θέση, ή υποταγμένοι, σιωπηλοί, βουβοί, φοβισμένοι και με τον καιρό ενσωματωμένοι στο κράτος της δεξιάς.
-
Αυτό ίσως είναι ένα πρώτο ιστορικό δεδομένο που μας εξηγεί το σύγχρονο, κυρίαρχο συντηρητισμό της επαρχίας.
-
Μα και χωρίς αυτό, η κυρίαρχη πολιτική και κυρίαρχη κουλτούρα του κράτους της δεξιάς, θα ήταν πολύ πιο εύκολο να επιβληθεί εκεί που ο κοινωνικός κύκλος είναι μικρός, ο ένας γνωρίζει τον άλλο και τα όποια “παραστρατήματα” έχουν πολύ μεγαλύτερο προσωπικό κόστος. Για να ξεφύγεις, ακόμα κι αν μέσα σου φυτευτεί το μικρόβιο της διαφοροποίησης, θα πληρώσεις ένα τέτοιο τίμημα που δύσκολα μπορεί να το σηκώσει κανείς και ή θα καταπνίξει τον εαυτό του, ή θα διαλυθεί. Η κυρίαρχη κουλτούρα της γειτονιάς, του χωριού, είναι κάτι που περνά πολύ σιωπηλά, υπόγεια και πολύ βαθιά στην καθημερινότητα και μέσα στις ψυχές των ανθρώπων.
-
Άλλωστε, παλαιότερα, δεν ήταν και τόσο σιωπηλή αυτή η επιβολή της κυρίαρχης κουλτούρας και αντίληψης. Ας θυμηθούμε τις τρεις αρχές του χωριού: τον Παπά, το Δήμαρχο και το Δάσκαλο. Κι αν πάρουμε υπόψη οτι για να λάβεις αυτά τα χρίσματα κάποτε, έπρεπε να διαθέτεις πιστοποιητικά νομιμοφροσύνης, γίνεται σαφές τι ρόλο έπαιζε αυτή η μικρή εξουσία στη διατήρηση της επονομαζόμενης “τάξης και ηθικής” που έχει γίνει και επιτυχημένο θέμα σχολιασμού ή και σάτιρας στο θέατρο, τον κινηματογράφο, τη λογοτεχνία. Αυτές οι βαθιές ρίζες υπάρχουν ακόμη, λίγο πιο χαλαρωμένες, αλλά υπάρχουν.
-
Μια άλλη παράμετρος που κάνει την επαρχία συντηρητική είναι, ίσως, η αγροτική ζωή. Οι αγρότες είναι συντηρητικοί ίσως εξαιτίας του δεσίματος με τη γη. Πρόκειται άλλωστε για την πιο “παλιά” δουλειά της ανθρωπότητας και σίγουρα εκεί έχουν επενδυθεί μακροχρόνιες πολιτικές ελέγχου αυτών των στρωμάτων. Η απουσία μόρφωσης που δεν ήταν, τουλάχιστον μέχρι αρκετά πρόσφατα, καθόλου αναγκαία για να ζήσουν, η αυτάρκεια που τους δίνει η παραγωγή της τροφής τους από τους ίδιους που τους κάνει να αισθάνονται αποκομμένοι από άλλα κοινωνικά στρώματα, όλα αυτά μπορεί να συντελούν στη διαμόρφωση μιας συνείδησης κάπως αντικοινωνικής, με αναφορά μόνο στο πολύ στενό περιβάλλον της μικροκοινότητας.
-
Όσο κι αν αυτά που περιγράφω φαντάζουν κάπως ακραίες εκδοχές της πραγματικότητας, εγώ τα είδα και τα έζησα σήμερα, δεν είναι και τόσο παρωχημένα και παλιά όσο ακούγονται.
-
Τις νύχτες δεν κυκλοφορούσα. Και δεν κυκλοφορούσα γιατί στην ατμόσφαιρα πλανιόταν κάτι επικίνδυνο, κάτι βρώμικο. Την ημέρα η επαρχία φοράει το ταγεράκι της και πάει για ψώνια ή πάει στο χωράφι ή πάει για καφέ, όλα αυτά είναι “νόμιμα” και ηθικά αποδεκτά. Τη νύχτα, φοράει άλλα ρούχα, που όμως, είναι επίσης γνωστά και “αποδεκτά” στα “κρυφά” Όλοι γνωρίζουν αλλά κανείς δε μιλάει γι αυτά σε καθωσπρέπει περιστάσεις. Είναι ο ίδιος, δικός κόσμος, από την ανάποδη μεριά, από τη φόδρα. Η οικογένεια μπορεί να λειτουργήσει ως το μόνο καταφύγιο σε αυτό το περιβάλλον, αλλά κι εκείνη είναι αναγκασμένη σε μια ελάχιστη σύμβαση με την υπόλοιπη κοινότητα.
-
Μια γυναίκα που περνάει, μέρα μεσημέρι: είναι η πόρνη της περιοχής, φαίνεται εξάλλου. Δέχεται επισκέψεις σε ένα σπίτι, εκεί, σε ένα διαμέρισμα. Ποιοι είναι οι πελάτες σε ένα τόσο μικρό κύκλο; Και μάλιστα όταν σχεδόν οι περισσότεροι είναι παντρεμένοι;
-
Στα μπαράκια το βράδυ γίνεται “νταραβέρι”, πάλι μέσα σε αυτό το μικρό κύκλο. Ποτά, αλκοόλ, τσιγάρα, προκλητικά, κακόγουστα φορέματα, αυτοκίνητα, έξοδος σε επαρχιακά μαγαζιά διασκέδασης έξω από την πόλη, κάπου σε ένα μεγάλο, κεντρικό ασφαλτόδρομο. Κι εκεί όλα μπορούν να συμβούν, όλα.
-
Είναι μια βιτρίνα και από πίσω η αποθήκη του μαγαζιού. Τα ίδια γίνονται και στην Αθήνα και παντού, μόνο που, επειδή η επαρχία είναι μικρή και επειδή αυτά τα φαινόμενα είναι κυρίαρχα, τη χαρακτηρίζουν. Η επαρχία δεν έχει εναλλακτικές, και δεν έχει χώρο να ανασάνεις. Σε πνίγει το βλέμμα των ίδιων και των ίδιων προσώπων, κάθε μέρα. Τη συγκεκριμένη ελληνική επαρχία τη βίωσα σαν ασφυξία.
-
Έτσι, όσα ακούμε στις ειδήσεις για τα φονικά κάθε είδους, δεν με ξενίζουν. Κατά κάποιο τρόπο τα θεωρώ ως φυσική απόρροια της εκεί συνθήκης.
-
Ένα πράγμα που μου είχε κάνει εντύπωση ήταν το πόσα πολλά κομμωτήρια υπήρχαν. Σχεδόν σε κάθε τετράγωνο. Αντίθετα, είχε μόνο ένα κινηματογράφο και λίγα, βαρετά θεατράκια. Κάποιες συλλογικότητες έκαναν προσπάθειες για μια πολιτιστική ζωή. Αλλά έχω την αίσθηση πως υπάρχει κάτι στη ρίζα των πραγμάτων που δεν αλλάζει με κουλτουριάρικες πολιτιστικές εκδηλώσεις που μοιάζουν πιο πολύ με φολκλόρ. Υπάρχει κάτι θεμελιακό που δεν ξεριζώνεται εύκολα. Υπάρχει μια κυρίαρχη υποκουλτούρα που είναι πιο δυνατή και ανοίγει κομμωτήρια με τη σέσουλα και ανάγει το μαλλί και το νύχι σε μέγιστη αξία, τα μπράτσα σε μέγιστη αξία, το γαμήσι σε άθλημα. Υπάρχει μια προσήλωση στα ένστικτα με την αλλοτριωμένη από την αγορά μορφή τους. Οι γυναίκες πρέπει να είναι γκόμενες ή μάνες, οι άντρες λεφτάδες, μπρατσαράδες και γαμήκουλες, και σαν αυτό να μην αρκεί μια καλή θεατρική παράσταση για να το αλλάξει. Και τότε πρέπει να κάνεις τα πάντα για να βγάλεις φράγκα, για να πληρείς τις προϋποθέσεις αυτού του είδους της επιτυχίας. Και κάνεις τα πάντα: γίνεσαι νταβατζής, πουλάς ναρκωτικά, πουλάς την παραλία σου για να γεμίσει ομπρέλες και ξαπλώστρες, πουλάς τα ποτάμια, τα βουνά, τη θάλασσα. Κάθε άλλη αξία εκμηδενίζεται. Και δεν ξέρω τι είναι ικανό να ορθωθεί ως ανάχωμα απέναντι σε όλα αυτά.
-
Γενιές παιδιών διαπαιδαγωγούνται σε αυτό το αρρωστημένο πλαίσιο και γίνονται ενήλικες που το αναπαράγουν. Ας μην ξεχνάμε και τη μεγάλη προπαγανδιστική μηχανή της, πανταχού παρούσας τηλεόρασης που, στη φτωχική από εικόνες επαρχία, θα ασκεί πολύ μεγαλύτερη έλξη, εκεί που οι άνθρωποι έχουν, ίσως, πολύ λιγότερα αμυντικά εργαλεία. Μα και τους πρεσβευτές της υποκουλτούρας που βρίσκονται παντού, τοπικούς ραδιοφωνικούς σταθμούς και ατζέντηδες που κουβαλάνε στα επονομαζόμενα σκυλάδικα τις διάφορες τραγουδίστριες, μάλλον κάτι μεταξύ τραγουδίστριας και πορνοστάρ ή εκπροσώπους ενός εκφυλισμένου λαϊκού ή τους κατασκευασμένους, περιτυλιγμένους με χρυσόχαρτο τηλεοπτικούς σταρ.
-
Εκείνη η πάλαι ποτέ αποκέντρωση, ουδέποτε έγινε. Αποκέντρωση που θα σήμαινε πραγματική ζωή για την επαρχία, αυτάρκεια κάθε είδους. Αφέθηκε η επαρχία στην κυριαρχία των ισχυρών του χρήματος και της λαμογιάς, των ισχυρών συμφερόντων και των πιο σκοτεινών, αντιδραστικών πολιτικών που γεννάνε και αναπαράγουν τον εαυτό τους. Ολόκληρη η ελληνική επικράτεια οδηγήθηκε να βουλιάξει μέσα σε ένα βούρκο παρακμής και ευτέλειας και περισσότερο αυτό έγινε εκεί που οι αντιστάσεις είναι ασθενείς.
-
Οι νεολαίοι θα ψάχνουν νόημα στα αναβολικά και τα φουσκωμένα μούσκουλα και θα χαράσσουν τον αγκυλωτό σταυρό στο σώμα τους. Το ίδιο το σώμα τους δεν θα είναι παρά αναλώσιμο κρέας, έτοιμοι να σκοτώσουν πρόθυμα. Το σώμα είναι το ύστατο καταφύγιο ενός μη κοινωνικού όντος που δεν έχει καμιά άλλη αναφορά εκτός από αυτό που πιάνει, το κρέας του. Μια άλλη εκδοχή αυτού είναι η νευρική ανορεξία. Και πάλι όλα το σώμα μας πρέπει να τα εκπληρώσει, πρέπει να είναι τέλειο, χωρίς ψεγάδι, χωρίς κρέας να προεξέχει. Το σώμα είναι η μόνη κατοικία όσων δεν έχουν ασφαλή και ευτυχισμένη κατοικία, όσων δεν έχουν ένα πλαίσιο αναγνώρισης και εκπλήρωσης.
-
Χρειάζεται να δημιουργήσουμε κοινωνίες όπου οι άνθρωποι θα είναι ευτυχισμένοι, κοινωνίες με σύνολα διαβαθμισμένα, όπου το παιδί αισθάνεται αναγνώριση και ασφάλεια να αναπτυχθεί, από την οικογένεια, στον κοινωνικό περίγυρο και στο ευρύτερο πλαίσιο. Σήμερα βιώνουμε μια καταστροφή κάθε συνόλου ένταξης: η πολιτεία δεν παρέχει τα στοιχειώδη για τους πολίτες της, ασφάλιση, δουλειά, δημόσιες υπηρεσίες υγείας, παιδείας, αναψυχής και δημόσιου χώρου. Οι επιμέρους συλλογικότητες διαλύονται χωρίς αυτό το προστατευτικό πλαίσιο. Χωρίς σύνολα ασφαλούς και με νόημα ένταξης το άτομο δεν μπορεί να επιβιώσει, γίνεται αγρίμι που προσπαθεί να τα βγάλει πέρα σε μια ζούγκλα.
-
Αυτή την καταστροφή του κοινωνικού επιδιώκεται να την υποκαταστήσει υποκριτικά ο φασισμός, το πατρίς – θρησκεία – οικογένεια, η επαναφορά στις πιο αντιδραστικές, σκοτεινές εποχές που γέννησαν τη σημερινή καταστροφή. Στο πατρίς – θρησκεία – οικογένεια, εμπεριέχεται μια αλήθεια, η αλήθεια οτι χρειαζόμαστε κοινωνικό πλαίσιο με αρχές, αξίες και συλλογικότητες διαβαθμισμένες, δηλαδή ένα ανήκειν με νόημα. Όμως, ο τρόπος που αυτό το τρίπτυχο ερμηνεύεται από την κυρίαρχη ρητορική και μεταφέρεται στις μάζες, αναδεικνύει το ουσιαστικό του περιεχόμενο που είναι: κατακερματισμένη ανθρωπότητα, που ενώνεται μόνο υπό την αυταρχική εξουσία και τον απόλυτο έλεγχο από μεγάλα, εκμεταλλευτικά συμφέροντα και για λογαριασμό τους.
-
Όταν μιλάνε για πατρίδα, εννοούνε τα συμφέροντα του ισχυρού, όταν μιλάνε για θρησκεία εννοούνε την απόλυτη κερδοσκοπία του παπαδαριού και την ώσμωση του με τα μεγάλα συμφέροντα, και όταν μιλάνε για οικογένεια, εννοούν είτε το αυταρχικό, παρωχημένο, πατριαρχικό μοντέλο είτε το αρρωστημένο συνονθύλευμα που παράγεται από ένα ανύπαρκτο κοινωνικό πλαίσιο προστασίας.
-
Η ελληνική επαρχία υλοποιεί αυτό το τρίπτυχο με τραγική επιτυχία. Η οικογένεια κάπως μπορεί να λειτουργήσει ως ανάχωμα σε ένα μόνο βαθμό, άλλοτε όμως όχι, καθώς, αν τύχει και τα μέλη της δεν είναι προνομιούχοι φορείς υγειών στοιχείων, παραμένουν έρμαια του ευρύτερου, καταστροφικού περιβάλλοντος. Η εκκλησία, με τη μεταφυσική παραφιλολογία και μπουρδολογία, παίζει το ρόλο της να κρατάει τα γκέμια στα ζωντανά μη ξεφύγουν από το ζυγό. Και η πατρίς ψυχαγωγεί στις καφετέριες, στα σκυλάδικα και στις οργανωμένες παραλίες με τους κώλους έξω, τα τέκνα της.
-
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου