Ένας «φασισμός στα σπάργανα»
« Οι επίστρατοι» στα χρόνια του Διχασμού
Οι πρώτες φασιστικές οργανώσεις
Στις 2 Απριλίου 1927 σε κεντρικά σημεία της Θεσσαλονίκης τοιχοκολλήθηκαν προκηρύξεις με αντισημιτικό και αντικομμουνιστικό περιεχόμενο με την υπογραφή του πατριωτικού Συνδέσμου «Παύλος Μελάς». Με τίτλο « Οι εβραίοι και ο Κομμουνισμός» ανέφεραν ότι υπάρχει συνωμοσία της Μόσχας με όργανα τους Εβραίους της πόλης και προέτρεπαν τους κατοίκους της Θεσσαλονίκης να εκδιώξουν τη μειονότητα των Εβραίων από την Ελλάδα. Η εβραϊκή κοινότητα έκανε έντονο διάβημα στο γενικό διοικητή Μακεδονίας, ενώ το θέμα συζητήθηκε και στη Βουλή με παρέμβαση του κομμουνιστή βουλευτή Θεσσαλονίκης Ζακ Βεντούρα (σ.σ.δημοσιογράφος, βρήκε τραγικό θάνατο στα ναζιστικά κρεματόρια) που ζήτησε να ληφθούν μέτρα περιορισμού της δραστηριότητας των αντισημιτικών οργανώσεων.
Εκείνη την εποχή στη Θεσσαλονίκη και γενικότερα στη Βόρεια Ελλάδα ξεφύτρωναν σαν τα μανιτάρια οι αντικομμουνιστικές και αντισημιτικές οργανώσεις. Μόνο στη Θεσσαλονίκη μέχρι το 1928 είχαν ιδρυθεί δέκα οργανώσεις με πρώτη τη «Λεγεώνα Εθνικής Σωτηρίας» που στοχοποιούσαν τους Εβραίους και τους κομμουνιστές. Το 1927 πρωτοεμφανίστηκε στη Θεσσαλονίκη και η σημαντικότερη από τις φασιστικές οργανώσεις του μεσοπολέμου , η «Εθνική Ένωσις Ελλάς», που έμεινε στην ιστορία ως «Τρία Έψιλον» και τα μέλη της ως «Τριεψιλίτες».
Στις διαδηλώσεις φορούσαν χαλύβδινα κράνη (σ.σ.«εγγλέζικου τύπου που θυμίζουν τέντζερη), κίτρινα πουκάμισα με μαύρες μπότες , κρατούσαν γκλομπ και είχαν ως έμβλημα το δικέφαλο αετό. Όραμά τους ήταν η αναβίωση της Αυτοκρατορίας του Βυζαντίου. Οι «Τριεψιλίτες» προέρχονταν κυρίως από τα λούμπεν στρώματα της ελληνικής κοινωνίας. Ξεπεσμένοι μικροαστοί, σωματέμποροι, χαφιέδες της αστυνομίας, λαθρέμποροι,νταήδες της γειτονιάς, κατακάθια των προσφυγικών συνοικισμών αποτελούσαν τα τμήματα εφόδου της «ΕΕΕ». Αρχηγός τους ήταν ο έμπορος Γ. Κοσμίδης και υπαρχηγός ο τραπεζικός Δ. Χαριτόπουλος.
Ο αντισημιτισμός στη Θεσσαλονίκη
Μέχρι τους βαλκανικούς πολέμους και την είσοδο του ελληνικού στρατού στη Θεσσαλονίκη ο αντισημιτισμός στην πόλη δεν είχε συγκροτημένη μορφή. Όμως μετά το 1913 η πολυπληθής εβραϊκή κοινότητα εμφανίστηκε ως ένα εμπόδιο στην εθνική ομογενοποίηση του χώρου. Με το τέλος της Μικρασιατικής εκστρατείας και την εγκατάσταση μεγάλου αριθμού προσφύγων η εβραϊκή κοινότητα, αποτελούσε πλέον μια εξαίρεση, μια νησίδα σε ένα ραγδαία ομογενοποιούμενο χώρο τόσο εθνικά όσο και θρησκευτικά.
Πρόσφυγες και εβραίοι
Στα τέλη της δεκαετίας του ‘20 και τις αρχές της δεκαετίας του ’30 με την οικονομική κρίση ο αντισημιτισμός παίρνει συγκεκριμένη μορφή και οι Εβραίοι αρχίζουν πλέον να αποτελούν τον εύκολο στόχο όχι μόνο ακροδεξιών ομάδων, αλλά και κύκλων των δύο μεγάλων αστικών παρατάξεων που βρίσκουν σ΄αυτούς τον εύκολο στόχο για να στρέψουν εναντίον τους τις μάζες των προσφύγων. Οι τελευταίοι που ζούσαν κάτω από άθλιες συνθήκες σε τενεκεδομαχαλάδες και έχοντας χάσει πια κάθε ελπίδα να επιστρέψουν στις πατρογονικές εστίες τους, αλλά και να εισπράξουν αποζημιώσεις για τις περιουσίες που άφησαν πίσω τους, ήταν ένα «εύκολο ακροατήριο» για τους κάθε λογής πολιτικάντηδες που τους έλεγαν πως για όλα φταίνε οι Εβραίοι και οι κομμουνιστές. Μόνο που και οι Εβραίοι, μετά τη μεγάλη φωτιά του 1917, ζούσαν κι αυτοί στη μεγάλη πλειοψηφία τους σε άθλιους συνοικισμούς. Μιλάμε βέβαια για τη φτωχολογιά, αφού μια μειοψηφία της εβραϊκής κοινότητας, πλούσιων εμπόρων και βιομηχάνων ζούσαν στα μέγαρά τους και εξακολουθούσαν να τα έχουν καλά με όλες τις κυρίαρχες πολιτικές δυνάμεις της εποχής.(σ.σ. Αξίζει επίσης να σημειωθεί ότι η εβραϊκή κοινότητα της Θεσσαλονίκης ψήφιζε με ξεχωριστούς εκλογικούς καταλόγους, τα αποτελέσματα δεν λαμβάνονταν υπόψη στο τελικό άθροισμα και οι εκπρόσωποί τους δεν «μετρούσαν» στους συσχετισμούς της Βουλής).
Στην καλλιέργεια του αντιεβραϊκού κλίματος πρωτοστατούσαν όχι μόνο οι λεγόμενες «εθνικαί οργανώσεις» αλλά και κορυφαία στελέχη των αστικών κομμάτων κυρίως της βενιζελικής παράταξης.
Στις αρχές της δεκαετίας του ‘30 ο γενικός διοικητής Μακεδονίας Στυλιανός Γονατάς ( σ.σ. κινηματίας το 1922, πρωθυπουργός από το Νοέμβριο του 1922 έως τον Ιανουάριο του 1924, στην γερμανική κατοχή από τους εμπνευστές της δημιουργίας των Ταγμάτων Ασφαλείας) στήριζε πολιτικά της δράση της «ΕΕΕ» χαρακτηρίζοντάς την σωματείο που «στόχο έχει την άμυνα του καθεστώτος» και την «εθνική αφύπνιση του λαού». Από κοντά και ο Λεωνίδας Ιασωνίδης, βουλευτής Θεσσαλονίκης, υπουργός Πρόνοιας στην κυβέρνηση Ελευθερίου Βενιζέλου , πόντιος «προσφυγοπατέρας» που έστρεφε τους πρόσφυγες κατά των Εβραίων και των κομμουνιστών ως αποκλειστικώς υπευθύνων για τα δεινά τους.
Το τόνο στις επιθέσεις τον έδινε η εφημερίδα «Μακεδονία» κυρίως με εμπρηστικά άρθρα του αρχισυντάκτη της Νίκου Φαρδή ( σ.σ. στα χρόνια της κατοχής υπηρέτησε στο γερμανικό Γραφείο Τύπου, δικάστηκε ως δοσίλογος , αλλά τη γλύτωσε κι αυτός φτηνά, όπως τόσοι άλλοι συνεργάτες των Γερμανών).
«Θα εκκαθαρίσωμεν τους λογαριασμούς»
Τον Ιούνιο του 1931 ξεσπούν στη Θεσσαλονίκη αντισημιτικές ταραχές με αφορμή μια φήμη που έντεχνα διαδόθηκε ότι τάχα ένα χρόνο πριν τον Αύγουστο του 1930 ο εκπρόσωπος του εβραϊκού αθλητικού και πολιτιστικού σωματείου «Μακαμπί» της πόλης βρέθηκε σε συνάντηση των σωματείων Μακαμπί στη Σόφια όπου αποφασίστηκε η αυτονόμηση της Μακεδονίας. Φήμη καθ’ όλα ψευδής αφού ο εκπρόσωπος του «Μακαμπί» Θεσσαλονίκης Κοέν είχε ήδη αποχωρήσει όταν ο Βούλγαρος αντιπρόσωπος έθεσε θέμα αυτονόμησης. Όμως οι εξηγήσεις από την εβραϊκή κοινότητα «θάφτηκαν» από τον Τύπο της εποχής και το αντιεβραϊκό κλίμα φούντωσε.
Αρκούσε για τους υπερεθνικιστές και τους φασίστες ότι είχε βρεθεί το πρόσχημα. Η ευκαιρία για ξεκαθαρίσουν τους λογαριασμούς με τους Εβραίους της πόλης.
Στις 23 Ιουνίου η «Μακεδονία» κυκλοφορεί με πρωτοσέλιδο άρθρο με τίτλο «Θα εκκαθαρίσωμεν τους λογαριασμούς» ενώ μια μέρα μετά από νωρίς το πρωί στη Θεσσαλονίκη κυκλοφορούν προκηρύξεις κατά των Εβραίων. Ο σύνδεσμος εφέδρων αξιωματικών και υπαξιωματικών Μακεδονίας-Θράκης προειδοποιεί την κυβέρνηση ότι « εις περίπτωσιν συνταγματικής και νομικής αδυναμίας είμεθα αναγκασμένοι να εφαρμόσωμεν αγράφους Νόμους και Σύνταγμα προστασίας Ελληνικής Μακεδονίας επιβάλλοντες αυτόματον διάλυσιν «Μακαμπί» και αναγκάζοντες θρασύδειλα όργανα ταύτης μεταβώσι πάραυτα συνάντησιν αρκουδιαρέων αυτονομιστών». Προκηρύξεις με ανάλογο περιεχόμενο ρίχτηκαν σε αρκετά σημεία της πόλης.
Το ίδιο βράδυ ( 24/6) συμμορίες Τριεψιλιτών, «εθνικών οργανώσεων», μελών συλλόγων εφέδρων αξιωματικών και «μακεδονομάχων» επιτέθηκαν στα γραφεία του «Μακαμπί». Προσπάθησαν να τα πυρπολήσουν, κατέστρεψαν τα πάντα και τραυμάτισαν δύο Εβραίους.
Την επομένη 25 Ιουνίου στη «Μακεδονία» δημοσιεύεται ένα εμπρηστικό κείμενο της «Εθνικής Παμφοιτητικής Ενώσεως» στο οποίο οι Εβραίοι κατηγορούνται ότι επιδιώκουν να εξαφανίσουν τους Ελληνες από προσώπου γης, διαπόμπευσαν τον Πατριάρχη Γρηγόριο Ε΄ και ταυτίζονται με τους κομμουνιστές και τους κομιτατζήδες «που σκάπτουν τον τάφο της Ελλάδος».
Κι’ όλα αυτά παρά το ότι την ίδια μέρα στη συζήτηση που έγινε στη Βουλή ο αρχηγός του Λαϊκού Κόμματος Παναγής Τσαλδάρης πληροφορεί το Σώμα ότι η επίμαχη ομιλία στο συνέδριο της Σόφιας έγινε αφού είχε αποχωρήσει από ο αντιπρόσωπος του σωματείου Μακαμπί της Θεσσαλονίκης. Την άποψη αυτή δέχθηκε και ο πρωθυπουργός Ελευθέριος Βενιζέλος: «Χαίρω πολύ δια την πληροφορίαν αυτήν , αλλά δέχομαι ότι το πράγμα δεν ήτο αποδεδειγμένον (…) Βλέπετε από την πληροφορίαν του κ. Τσαλδάρη ότι ο αντιπρόσωπος των Μακκαβαίων δεν ήτο παρών, αλλά και να ήτο δεν ήτο ο ενδεδειγμένος να ομιλήση».
Παρ’ όλα αυτά όσο περνούν οι ώρες οι «εθνικές οργανώσεις» συνεχίζουν να ρίχνουν λάδι στη φωτιά και τα επεισόδια με Εβραίους κλιμακώνονται με ξυλοδαρμούς εμπρησμούς, λεηλασίες και συνεχείς αψιμαχίες με πρωταγωνιστές Τριεψιλίτες, «μακεδονομάχους» του συλλόγου «Παύλος Μελάς», της «Εθνικής Οραγνώσεως Εργατών», του «Εθνικού Παμφοιτητικού Συλλόγου, μέλη των οργανώσεων εφέδρων αξιωματικών και υπαξιωματικών, μέλη της «Εθνικών Λεγεώνων Θεσσαλονίκης» και κάθε λογής κατακάθια της πόλης.
«Προς γνώσιν και συμμόρφωσιν»
Στο ζήτημα παρεμβαίνουν και εκκλησιαστικοί παράγοντες ρίχνοντας λάδι στη φωτιά. Στην «Μακεδονία» της 26ης Ιουνίου κάτω από τον τίτλο «Οι ισραηλίται εν εξεγέρσει» και υπότιτλους «Παριστάνουν εις το εξωτερικόν ως απελπιστικήν την θέσιν των» και «Οι ιερείς μας χλευάζονται αγρίως εις ισραηλιτικόν συνοικισμόν» δημοσιεύεται η παρακάτω καταγγελία:
« Ομάς ιερέων προσελθούσα εις τα γραφεία μας χθες , μας κατήγγειλεν ότι ουδείς χριστιανός ιερεύς δύναται να περάση από γειτονιάν ισραηλιτικήν. Συγκεκριμένως, ο ισραηλιτικός συνοικισμός 151 κατήντησε δρόμος χλευασμού δια τους ιερείς μας. Τα παιδιά , αι γυναίκες και οι άνδρες τους πειράζουν, τους υβρίζουν, γελούν εις βάρος βάρος των και τους γιουχαϊζουν. Υπάρχουν κατά το παρελθόν άπειρα επεισόδια λαβόντα χώραν μεταξύ ιερέων και κατοίκων του συνοικισμού 151. Οι ιερείς του Αγίου Φανουρίου, υποχρεωμένοι να μεταβαίνωσι με τα άχραντα μυστήρια και εις το Νοσοκομείον Χίρς δια ψυχορραγούντας εκεί Ορθοδόξους ασθενείς, διαρκώς πίπτουν θύματα θρασυτάτων χλευασμών, ιδίως εκ μέρους ομάδων μαθητών της Σχολής Καζές. Οι ιερείς του Αγίου Φανουρίου κατ’ επανάληψιν διεμαρτυρήθησαν προς τον διευθυντήν και το προσωπικόν της σχολής ταύτης, δια την ασέβειαν των μαθητών , αλλά το κακόν δεν εθεραπεύθη.
Την νέαν αυτήν εκδήλωσιν αγάπης του ισραηλιτικού στοιχείου που ζη μαζύ μας και έχει λόγους ν’ αγαπά την Ελλάδα περισσότερον από ημάς , την αφιερώνομεν προς την Ισραηλιτικήν Κοινότητα, εις γνώσιν και συμμόρφωσιν».
Οι εβραϊκές οργανώσεις κάνουν παράσταση διαμαρτυρίας στον γενικό διοικητή Στυλιανό Γονατά και ζητούν τη διάλυση των φασιστικών οργανώσεων. Ο Γονατάς σε ρόλο Ποντίου Πιλάτου απορρίπτει το αίτημα και συνιστά γενικώς αυτοσυγκράτηση, ενώ στους εκπροσώπους των «εθνικών οργανώσεων» περιορίζεται να συστήσει να αποφεύγουν ενέργειες που μπορούν «να εκθέσουν το κράτος ενώπιον της διεθνούς κοινής γνώμης».
Επίθεση στους τενεκεδομαχαλάδες των φτωχών Εβραίων
Κορύφωση των αντιεβραϊκών επεισοδίων στη Θεσσαλονίκη αποτελούν οι επιθέσεις των φασιστών που έγιναν τη νύχτα της 29ης Ιουνίου 1931 σε τέσσερις εβραϊκούς συνοικισμούς : Ρεζί Βαρδάρ, Χαριλάου, 151 και Κάμπελ. Σ’ αυτούς τους τενεκεδομαχαλάδες ζούσαν πάμφτωχες οικογένειες Εβραίων. Αντίθετα, κανένα σπίτι πλούσιου εβραίου δεν έγινε στόχος επίθεσης.
Κύριος στόχος ήταν ο συνοικισμός Κάμπελ. Μέλη φασιστικών οργανώσεων, κυρίως «τριεψιλίτες», ομάδες προσφύγων από την Καλαμαριά και την Τούμπα καθοδηγούμενοι από επαγγελματίες «προσφυγοπατέρες», ακόμη και στρατιωτικοί που εστάλησαν για να αποκαταστήσουν τάχα μου την τάξη οργίαζαν ανενόχλητοι και παρά τις προσπάθειες ομάδων Εβραίων , κυρίως νέων, να τους απωθήσουν. Ο συνοικισμός καταστράφηκε ολοσχερώς από τις φωτιές που έβαλαν οι φασίστες.
Σύμφωνα με τους πρώτους απολογισμούς που διαβάζουμε στις εφημερίδες της επομένης, στις συγκρούσεις στο Κάμπελ έχασαν τη ζωή τους δύο άνθρωποι. Ο ένας εβραίος και ο δεύτερος χριστιανός, φούρναρης που όπως αποδείχθηκε στην πορεία τον σκότωσαν οι φασίστες γιατί αρνήθηκε να κρύψει στο φούρνο του τα μπιτόνια της βενζίνης που χρησιμοποιήθηκαν στους εμπρησμούς. Δεκάδες ήταν και οι τραυματίες.
Την επόμενη μέρα, όπως προκύπτει από τον κατάλογο των ονομάτων που δημοσιεύθηκαν στη «Μακεδονία» (φύλλο της 1ηςΙουλίου 1931) παραπέμφθηκαν στον ανακριτή ως υπεύθυνοι των επεισοδίων 21 εβραίοι και δύο χριστιανοί. Στο «Ριζοσπάστη» της ίδιας μέρας δημοσιεύθηκαν και τα ονόματα οκτώ κομμουνιστών που κατηγορήθηκαν ότι συμμετείχαν στην αντίσταση που προέβαλαν ομάδες νέων εβραίων.
«Οι κομμουνισταί συνεργοί εις τας σκηνάς»
Δεν πέρασαν λίγες ώρες από το πογκρόμ και ο αστικός Τύπος στο σύνολό του, εφημερίδες των Φιλελευθέρων και των Λαϊκών και οι επίσημες αρχές της πόλης
έσπευσαν να αποδώσουν τα όσα έγιναν το προηγούμενο βράδυ στους φτωχούς εβραίους κατοίκους των συνοικισμών («θερμόαιμους ισραηλίτας παρασύραντες και τους συντηρητικούς εξ’ αυτών») και βεβαίως τους «συνήθεις υπόπτους», τους κομμουνιστές.
«Η νυκτερινή αναστάτωσις της Θεσσαλονίκης- Καταστρεπτική πυρκαϊά του συνοικισμού Κάμπελ-Απετρεφώθησαν είκοσι θάλαμοι ξύλινοι εξ’ ολοκλήρου- Υπάρχουν εξ τραυματίαι έλληνες και ισραηλίται- Οι κομμουνισταί συνεργοί εις τας σκηνάς» ήταν ο τίτλος της «Μακεδονίας» στην πρώτη έκδοση μετά τα γεγονότα της Τρίτης 30 Ιουνίου.
Και στο κύριο άρθρο της επομένης και με τίτλο «Υπεράνω πάντων ετέθη ήδη ο νόμος» η εφημερίδα εμφάνιζε ως αθώες περιστερές τους φασίστες και το πογκρόμ ως συνέπεια μιας «μοιραίας εξάψεως πατριωτισμού» ως αντίδραση σε «πράξεις μερικών κακών που δεν λείπουν από κάθε κοινωνίαν»:
«…Κείται εκτός πάσης αμφισβητήσεως, ότι και αι εθνικαί οργανώσεις, αίτινες εξεδήλωσαν την αγανάκτησίν των δι’ εν μεμονωμένον επεισόδιον, θα συνέχονται υπό θλίψεως δια τα λαβόντα χώραν, τα οποία είμεθα πεπεισμένοι ότι δεν είναι έργον ιδικόν των αλλά της μοιραίας εξάψεως έκτροπα. Και είμεθα ακόμη βέβαιοι ότι βαθύτατα θα συνεκίνησεν αυτάς η αποκάλυψις ότι κατά τα επεισόδια υπεισέδυσεν φθοροποιός κομμουνισμός, ζητήσας να εκμεταλλευθή μίαν έξαψιν πατριωτισμού. Η υποβληθείσα προς την Κυβέρνησιν έκθεσις του Προέδρου κ. Γονατά και του Αστυνομικού Διευθυντού και αι διενεργηθείσαι συλλήψεις, αλλά και η προσφορά των κομμουνιστών προς την Ισραηλιτικήν Κοινότητα και η σκέψις των όπως κηρυχθή ταυτόχρονος απεργία των καπνεργατών, ίνα επιταθή ο αναβρασμός και η σύγχισις, παραμένουν στοιχεία αδιάψευστα της προσπαθείας των κομμουνιστών να υπεισδύσουν εις την υπόθεσιν…».
«Τας αιματηράς σκηνάς προεκάλεσαν θερμόαιμοι τινες Ισραηλίται»
Aνάλογα ήταν και τα ρεπορτάζ των άλλων αστικών εφημερίδων. «Πατρίς»: Εκ των διεξαγομένων μέχρι τούδε ανακρίσεων προκύπτει ότι τας αιματηράς σκηνάς προεκάλεσαν θερμόαιμοι τινες Ισραηλίται παρασύραντες και τους συντηρητικούς εξ’ αυτών. Ολόκληρος η πόλις είνε ανάστατος, παρατηρείται δε μεγάλος αναβρασμός μεταξύ των χριστιανών, τοσούτον μάλλον , καθόσον ΕΞΗΚΡΙΒΩΘΗ ότι οι Ισραηλίται ΕΙΧΟΝ ΠΡΟΣΧΕΔΙΑΣΕΙ την επίθεσίν των απομακρύναντες εγκαίρως του συνοικισμού τα γυναικόπεδα». « Καθημερινή»: «Ως ανέφερεν ο διοικητής του παρά τον συνοικισμόν Ρεζή-Βαρδάρ αστυνομικού Τμήματος τα γεγονότα προεκλήθησαν υπό κομμουνιστών». «Πρωία»: «Τας εσπερινάς ώρας οι κομμουνισταί επωφεληθέντες της κρατούσης συγχύσεως απεπειράθησαν να δημιουργήσουν επεισόδια εις τον ισραηλιτικόν συνοικισμόν 151».
«Πράγματα μπρος στα οποία ωχριά και αυτός ο μεσαίωνας»
Αντίθετη ήταν η εικόνα που έδιναν τα άρθρα και τα ρεπορτάζ του «Ριζοσπάστη»
Ο απεσταλμένος της εφημερίδας Τάκης Φίτσος (σ. σ. σημαντικός διανοούμενος του μεσοπολέμου, στέλεχος του ΚΚΕ, κοντά στον Άρη Βελουχιώτη στη διάρκεια της κατοχής, εκτελέστηκε το 1949) έστειλε την παρακάτω ανταπόκριση που δημοσιεύθηκε στο φύλλο της 2ας Ιουλίου 1931:
« Μόλις έφτασα εδώ η πρώτη μου μέριμνα ήταν να τρέξω στο Συνοικισμό Κάμπελ τον οποίον ως γνωστόν έκαψαν προχθές οι φασίστες.
Ο συνοικισμός αυτός είναι ο ΠΤΩΧΟΤΕΡΟΣ πάντων. Το στοιχείο αυτό είναι σοβαρότατο, γιατί δείχνει πολύ περισσότερο την ταξική σημασία που έχουν τα γεγονότα.
Τη στιγμή αυτή βρίσκομαι ανάμεσα στις 150 οικογένειες του συνοικισμού, θύματα του πογκρόμ. Έχουν πεταχτεί ασφυκτικά στη σχολή «Αλιάνς». Άλλες 66 οικογένειες στη συναγωγή.
Το θέαμα είναι φριχτό. Οι μητέρες οδύρονται βλέποντας την καταστροφή στην οποία έρριξαν τις οικογένειές τους οι φασιστικές οργανώσεις τη συνενοχή της Κυβέρνησης και φοβούμενες νέες εκδηλώσεις εναντίον τους.
Οι τραυματίες, όλα τα θύματα γενικώς με μεγάλη αγανάχτηση διαψεύδουν την είδηση που έγραψαν οι αστικές εφημερίδες και κατά την οποία χορήγησε δήθεν η Κυβέρνηση ανά εκατό δραχμές στα θύματα.
Οι φασίστες έχουν ρυπάνει τη συναγωγή. Πληροφορίες αδιάψευστες αναφέρουν πράγματα μπρος στα οποία ωχριά και αυτός ο μεσαίωνας. Ο έλληνας Λεωνίδας Παππάς- αρτοποιός- φονεύθηκε απ’ τους φασίστες εκεί ακριβώς. ΕΠΕΙΔΗ ΑΡΝΗΘΗΚΕ ΝΑ ΚΡΥΨΕΙ ΒΕΝΖΙΝΗ ΤΗΝ ΟΠΟΙΑ ΧΡΗΣΙΜΟΠΟΙΗΣΑΝ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΥΡΠΟΛΗΣΗ. Εκεί επίσης ετραυμάτισαν τον εβραίο στρατιώτη Γιοσέ Φορετζέ, του πεντηκοστού συντάγματος. Οι εφημερίδες απέκρυψαν επιμελώς όλα αυτά τα γεγονότα, έδωσαν μάλιστα την εντύπωση-το τόνισαν μάλλον καθαρά- πως ο Λεωνίδας Παππάς φονεύθηκε απ’ τους ισραηλίτες, ότι δε και οι τραυματισθέντες είναι θύματα των τελευταίων.
Εξακρίβωσα ακόμα πως οι φασίστες απεπειράθησαν να στραγγαλίσουν ένα κοριτσάκι του ισραηλίτου Ζοσέ παρά τις απέλπιδες κραυγές της μητέρας του.
Ταχυδρομικώς σας στέλνω λεπτομέρειες. Ό,τι ως τόσο θάπρεπε ιδιαίτερα να τονισθεί είναι πως οι επιθέσεις των φασιστών έλαβαν χώρα με σχέδιο προδιαγεγραμμένο και καλά ωργανωμένο, με την ανοχή των αρχών της Θεσσαλονίκης-πράγμα άλλως τε που αναγκάζονται να το παραδεχτούν και πολλές αστικές εφημερίδες- και με τη συνεννόηση της κυβέρνησης».
«Δολοφόνος και εμπρηστής είναι η ίδια η Κυβέρνηση Βενιζέλου»
Μία μέρα πριν ( 1η Ιουλίου) στο κύριο άρθρο του «Ριζοσπάστη» αναφέρονταν και τα εξής:
«Η ελληνική κεφαλαιοκρατία, για να αντιμετωπίσει την εξέγερση των εργαζομένων και καταπιεζομένων μαζών που αγκομαχάνε κάτω από απ’ τις συνέπειες της βαρειάς κρίσης του καπιταλισμού, που φλομώνονται από την πείνα, τη δυστυχία και την εξαθλίωση στην οποία τους βούλιαξε το καθεστώς της εκμετάλλευσης και της καταπίεσης, επιστράτεψε για τη σωτηρία της και συγκρότησε δίπλα στο φασιστικό κρατικό μηχανισμό, συμμορίες φασιστών δολοφόνων στις οποίες έδωκε τα ονόματα «Εθνική Ένωσις Ελλάς», «Παύλος Μελάς», εφέδρων αξιωματικών κ.λ.π. Τις συμμορίες αυτές τις συντηρεί η κεφαλαιοκρατία δια των οργανώσεών της και το κράτος της.
Ο πυρήνας των δολοφονικών αφτών φασιστικών συμμοριών αποτελείται από εξ’ επαγγέλματος ληστές, πλιατσικολόγους και δολοφόνους κομιτατζήδες «Μακεδονομάχους». Είναι γνωστό από τι συγκροτούνται τα σώματα των «μακεδονομάχων». Ληστοφυγόδικοι του ελληνικού βασιλείου στρατολογήθηκαν με λίγες λίρες μισθό και με την διαβεβαίωση ότι θα τύχουν αμνηστείας όταν επανέλθουν στο Ελληνικό Βασίλειο (…).
Και όπως ο Τσαρισμός στις δύσκολες στιγμές εξαπέλυε τα πογκρόμ εναντίον των Εβραίων εργατών και φτωχών βιοπαλαιστών, με την ελπίδα να αποτρέψει την προσοχή των σκλάβων απ’ την πάλη εναντίον των τυράννων τους, έτσι και σήμερα η Ελληνική κεφαλαιοκρατία και το κράτος της, εξαπέλυσε τις συμμορίες των δολοφόνων εναντίον των Εβραίων εργατών και φτωχών βιοπαλαιστών της Μακεδονίας (…).
Ναι δολοφόνος και εμπρηστής είναι η ίδια η Κυβέρνηση Βενιζέλου. Τη φωτιά την άναψε ο ίδιος ο Γονατάς, πολύ πριν κάψουν το συνοικισμό Κάμπελ οι μισθοφόροι του δολοφόνοι (…).
Πώς εξηγείται η δήλωση του Γονατά ότι δεν δέχεται ούτε συζήτηση περί διαλύσεως των δολοφονικών συμμοριών; Πώς εξηγείται η προσπάθεια του Γονατά να χαρακτηρίσει την εισβολή των δολοφονικών συμμοριών στο συνοικισμό 23ηςΜαρτίου ως πρόκληση των Εβραίων;
Για τους Έλληνες εργάτες, φτωχούς αγρότες και φτωχούς βιοπαλαιστές δεν χωρεί καμμιά, αμφιβολία ότι η ίδια η Κυβέρνηση οργανώνει το πογκρόμ, χρησιμοποιούσα τις συμμορίες των φασιστών δολοφόνων…».
Η αθώωση των φασιστών
Η κατάσταση στη Θεσσαλονίκη εκτονώθηκε μετά από δύο εικοσιτετράωρα. Η κυβέρνηση ενέκρινε το ποσό των 500.000 δρχ. για ενίσχυση των εβραίων που έχασαν τις εστίες τους, ποσό που ποτέ δεν έφτασε στα χέρια των πληγέντων. Ο Γονατάς έφυγε από τη Θεσσαλονίκη προαγόμενος αργότερα σε πρόεδρο της Γερουσίας (1932).
Οι επικεφαλής της «ΕΕΕ» Κοσμίδης και Χαριτόπουλος και ο αρχισυντάκτης της «Μακεδονίας» Φαρδής παραπέμφθηκαν σε δίκη ως ηθικοί αυτουργοί των επεισοδίων. Δικάστηκαν στη Βέροια τον Απρίλιο του 1932 και αθωώθηκαν πανηγυρικά παρά την πληθώρα των σε βάρος τους στοιχείων. Στη διάρκεια της δίκης ένας εκ των συνηγόρων υπεράσπισης κομπορρημονώντας δήλωνε πως «αν πριν από το Κάμπελ η ΕΕΕ είχε 12 παραρτήματα και 3000 μέλη, τώρα έχει 27 παραρτήματα και 7000 μέλη»
Και ο συνήγορος δεν έλεγε ψέματα αφού η η ενίσχυση της οργάνωσης από κρατικούς φορείς , αλλά και μεγαλοεπιχειρηματίες όχι μόνο συνεχίστηκε αλλά και αυξήθηκε.
Βενιζέλος: Η ίδρυσις της «ΕΕΕ» ήτο όλως διόλου φυσική»
Στις 10 Δεκεμβρίου 1931, μόλις λίγους μήνες μετά το πογκρόμ ο αρχηγός της Δημοκρατικής Ενώσεως Αλέξανδρος Παπαναστασίου μέσα τη Βουλή κατήγγειλε τη δράση της «ΕΕΕ» χαρακτηρίζοντας αντεθνική τη δράση της. Του απάντησαν ο Βενιζέλος ο Γονατάς και ο Ιασωνίδης υπερασπιζόμενοι ουσιαστικά τους «Τριεψιλίτες». Χαρακτηριστικά ο Βενιζέλος άρχισε την ομιλία του με τις φράσεις: «Η Ένωσις των τριών Ε συνεστήθη κατά το 1927, αλλά πρέπει να είπω, ότι η ίδρυσίς της την εποχήν εκείνην ήτο όλως διόλου φυσική. Προσθέτω ότι και σήμερον ακόμη ίδρυσιν και λειτουργίαν συνδέσμων αποσκοπούντων να συντάξουν την ωργανωμένην κοινωνίαν κατά των ενεργειών των κομμουνιστών την ευρίσκω απολύτως άμεμπτον…». Ο Ιασωνίδης χαρακτήρισε τον Κοσμίδη «εθνικό παράγοντα» και δήλωσε ότι είναι ευτυχής «γιατί τυγχάνει συμπατριώτης του». Ο δε Γονατάς δήλωσε ότι σκοπός της οργάνωσης είναι η «εξύψωσις του εθνικού φρονήματος» και η «τόνωσις του θρησκευτικού συναισθήματος».
Τον Φεβρουάριο του 1932 το στέλεχος της «ΕΕΕ» Aναστάσιος Νταλίπης (σ.σ. Γενικός Διοικητής Δυτικής Μακεδονίας στην κυβέρνηση Δημητρίου Μάξιμου στα χρόνια του Εμφυλίου) σε επιστολή του προς τον Φίλιππο Δραγούμη (σ.σ. αδελφός του Ίωνα Δραγούμη, υπουργός στην κυβέρνηση Παναγή Τσαλδάρη το 1932 και στις κυβερνήσεις του Εμφυλίου Πολέμου) ανέφερε για τα χρηματικά ποσά που δίνονταν στην οργάνωση: : «…διάφορα κονδύλια εψήφισαν ο Δήμος Θεσσαλονίκης, το υπουργείο Προνοίας και αι Τράπεζαι Εθνική και Εκδοτική…».
Με την ενίσχυση αυτή οι φασίστες της «ΕΕΕ» αποθρασύνθηκαν και συνέχισαν τις επιθέσεις τους κυρίως εναντίον εργατικών οργανώσεων. Για να φτάσουν στο τέλος και στο ανοιχτό έγκλημα.
Στις 18 Aυγούστου 1932 κουμπουροφόροι της «ΕΕΕ» επιτέθηκαν στα γραφεία του συνδικάτου Οικοδόμων Θεσσαλονίκης, πυροβόλησαν και σκότωσαν τον εργάτη Χαρίτο Σταμπουλίδη.
Από την «πορεία στην Αθήνα» στον εκφυλισμό
Το 1933 οι «Τριεψιλίτες» οργάνωσαν, κατά τα πρότυπα της μουσολινικής «πορείας στη Ρώμη» του 1922 πορεία στην Αθήνα. Χιλιάδες μέλη της οργάνωσης και των «Αλκίμων» ( νεολαία της «ΕΕΕ») με ειδικά ναυλωμένα τρένα έφτασαν στην Αθήνα στις 25 Ιουνίου, έκαναν πορεία στην οδό Σταδίου και κατέληξαν στο Σύνταγμα.
Στη συγκέντρωση μπροστά στον Άγνωστο Στρατιώτη παραβρέθηκαν ο τότε υπουργός Εσωτερικών Ιωάννης Ράλλης ( ο μετέπειτα κουίσλινγκ πρωθυπουργός) , ο πρόεδρος της Γερουσίας Στυλιανός Γονατάς, ο υπουργός Δικαιοσύνης Σπυρίδων Ταλιαδούρος και εκ μέρους της Εκκλησίας ο μητροπολίτης Βεροίας Πολύκαρπος που ευλόγησε και τους Αλκίμους. Η πορεία των «τριεψιλιτών» συνοδεύτηκε από σοβαρές συγκρούσεις με μέλη του ΚΚΕ και των εργατικών οργανώσεων.
Τα επόμενα χρόνια η δράση των «Τριεψιλιτών» εκφυλίστηκε. Τα περισσότερα στελέχη της υπηρέτησαν το καθεστώς της 4ηςΑυγούστου ενώ το ίδιο συνέβη και στα χρόνια της κατοχής με τους κατακτητές, με γνωστότερο το συνταγματάρχη Γ. Πούλο, που εκτελέστηκε μεταπολεμικά για τις υπηρεσίες που πρόσφερε στους ναζί και τα εγκλήματα κατά του ελληνικού λαού. Ήταν ο μόνος από τους επιφανείς δοσίλογους που καταδικάστηκε σε θάνατο και οδηγήθηκε στο εκτελεστικό απόσπασμα…
Ενδεικτική Βιβλιογραφία:
-Σπύρου Μαρκέτου «Πώς φίλησα το Μουσολίνι! Τα πρώτα βήματα του ελληνικού φασισμού», τ.1ος , εκδόσεις Βιβλιόραμα, Αθήνα 2006.
-Γιώργου Μαργαρίτη «Ανεπιθύμητοι συμπατριώτες», εκδόσεις Βιβλιόραμα, Αθήνα 2005.
– Μπερνάρ Πιερρόν «Εβραίοι και χριστιανοί στη νεότερη Ελλάδα. Ιστορία των διακοινοτικών σχέσεων από το 1821 ως το 1945», εκδόσεις Πόλις, Αθήνα 2004.
«Οι Έλληνες Εβραίοι. Στοιχεία της ιστορίας τους μέσα από διπλωματικά και ιστορικά έγγραφα του υπουργείου Εξωτερικών», εκδόσεις Καστανιώτη, Αθήνα 2000.
-Ιάκωβου Χονδροματίδη: « Η μαύρη σκιά στην Ελλάδα- Εθνικοσοσιαλιστικές και φασιστικές οργανώσεις στην Ελλάδα του μεσοπολέμου και της κατοχής», στη σειρά «Μονογραφίες του περιοδικού Στρατιωτική Ιστορία», Αθήνα 2001.
-Τα φύλλα των εφημερίδων «Μακεδονία» και «Ριζοσπάστης» της εποχής ( από τις ψηφιακές συλλογές της Εθνικής Βιβλιοθήκης, βρίσκονται στον ιστότοπό της).
– Γρηγορίου Δαφνή: «Η Ελλάς μεταξύ δύο πολέμων 1923 – 1940», εκδόσεις Κάκτος.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου