Στην πρώτη επίσημη επίσκεψή του στο Βερολίνο τον Αύγουστο του 2012, ο Αντώνης Σαμαράς επιχείρησε να πείσει ότι θα προωθηθεί τάχιστα η εφαρμογή των συμφωνηθέντων και ζήτησε στήριξη για να μπει τέλος στη συζήτηση περί ελληνικής εξόδου.
Aκόμα και μετά τον σχηματισμό της κυβέρνησης Σαμαρά τον Ιούνιο του 2012, οι σκληροί της Ευρωζώνης συνέχισαν για εβδομάδες να πιέζουν για ρήξη με την Αθήνα. Το ίδιο συνέβαινε και εντός της ίδιας της γερμανικής κυβέρνησης: το στρατόπεδο του «μολυσμένου άκρου», με επικεφαλής τον Βόλφγκανγκ Σόιμπλε, προσπαθούσε να πείσει την καγκελάριο ότι μία ελληνική έξοδος από την Ευρωζώνη ήταν διαχειρίσιμη και προς το μακροπρόθεσμο συμφέρον της Ευρώπης.
Ηταν η εποχή που το σχέδιο Ζ για τη διαχείριση μιας ενδεχόμενης εξόδου (το αποκάλυψαν πέρυσι οιFINANCIAL
Times) ήταν στο τραπέζι. Ο κύκλος των ανθρώπων που γνώριζαν γι’ αυτό τότε ήταν πολύ στενός. Ο Γιοργκ Ασμουσεν, πρώην υφυπουργός Οικονομικών της Γερμανίας και μέλος της εκτελεστικής επιτροπής της ΕΚΤ από την αρχή του 2012, ήταν ένας από τους βασικούς διαχειριστές του. Ο Ασμουσεν είχε ενημερώσει την Αγκελα Μέρκελ για το σχέδιο, αλλά δεν υπήρχε εμπλοκή της καγκελαρίας στην κατάρτισή του.
Times) ήταν στο τραπέζι. Ο κύκλος των ανθρώπων που γνώριζαν γι’ αυτό τότε ήταν πολύ στενός. Ο Γιοργκ Ασμουσεν, πρώην υφυπουργός Οικονομικών της Γερμανίας και μέλος της εκτελεστικής επιτροπής της ΕΚΤ από την αρχή του 2012, ήταν ένας από τους βασικούς διαχειριστές του. Ο Ασμουσεν είχε ενημερώσει την Αγκελα Μέρκελ για το σχέδιο, αλλά δεν υπήρχε εμπλοκή της καγκελαρίας στην κατάρτισή του.
Απέναντι στους θιασώτες του «μολυσμένου άκρου» στο Βερολίνο υπήρχαν οι υποστηρικτές της θεωρίας του ντόμινο, που έλεγαν ότι η έξοδος της Ελλάδας θα ήταν η αρχή μιας διαδικασίας διάλυσης της Ευρωζώνης.
Ο Ασμουσεν και ο πρώην σύμβουλος της Μέρκελ και διοικητής τότε της Bundesbank Γενς Βάιντμαν έλεγαν στην καγκελάριο ότι δεν μπορούσαν να ξέρουν ποιο από τα δύο στρατόπεδα έχει δίκιο. Εθεταν το ερώτημα αν, σε περίπτωση Grexit, θα ήταν εφικτό να θωρακιστεί η Πορτογαλία από τις συνέπειες.
Η Μέρκελ πείθεται ότι ο κίνδυνος της ρήξης είναι απρόβλεπτα μεγάλος. Επιστρέφοντας από τις διακοπές πεζοπορίας της στη Βόρειο Ιταλία στα μέσα Αυγούστου, έχει πάρει την απόφαση να βάλει οριστικά τέλος στη φιλολογία περί ελληνικής εξόδου. Ωστόσο, χρειάζεται έναν αξιόπιστο εταίρο στην Αθήνα. Λίγες μέρες αργότερα, θα συναντηθεί στην καγκελαρία με τον νέο πρωθυπουργό της Ελλάδας, για να κρίνει αν έχει κάποιον απέναντί της με τον οποίο μπορεί να συνεννοηθεί.
Ανάκτηση εμπιστοσύνης
Η σχέση των δύο ηγετών είχε ξεκινήσει ιδιαιτέρως δυσοίωνα. Η επιμονή του αρχηγού της Νέας Δημοκρατίας να αντιταχθεί τόσο στο πρώτο μνημόνιο, όσο και στο μεσοπρόθεσμο του Ιουνίου του 2011, είχε προκαλέσει έντονο εκνευρισμό στη Μέρκελ. Στη συνάντηση του Ευρωπαϊκού Λαϊκού Κόμματος στις 23 Ιουνίου 2011, η καγκελάριος ήταν μεταξύ των ηγετών που σφυροκόπησαν τον Σαμαρά για την αντιμνημονιακή του στάση.
Το πρώτο λιώσιμο των πάγων έρχεται αρχές Μαρτίου του 2012, μετά την έγκριση των τελικών όρων του PSI. Σε μία αμήχανη διμερή συνάντηση που έχουν στο περιθώριο συνεδρίασης του ΕΛΚ, Μέρκελ και Σαμαράς συμφωνούν να δημιουργηθεί ένα κανάλι επικοινωνίας μεταξύ των επιτελείων τους. Στους επόμενους μήνες, οι δύο πλευρές κατανοούν καλύτερα η μία τις θέσεις της άλλης και τίθενται τα θεμέλια για τη μελλοντική τους συνεργασία. Σε επίπεδο κορυφής, το κλίμα βελτιώνεται όταν η καγκελάριος τηλεφωνεί στο νεοεκλεγέντα πρωθυπουργό για να μάθει για την κατάστασή της υγείας του, μετά τη σοβαρή του περιπέτεια με την αποκόλληση του αμφιβληστροειδούς. Η Μέρκελ του λέει μάλιστα ότι ο πατέρας της είχε υποφέρει από το ίδιο πρόβλημα.
Η συνάντηση στο Βερολίνο γίνεται στις 24 Αυγούστου. Η ελληνική πλευρά, γνωρίζοντας το έλλειμμα αξιοπιστίας από το οποίο πάσχει η Αθήνα, κυρίως λόγω της μεγάλης καθυστέρησης στην υλοποίηση δεσμεύσεων, είναι αποφασισμένη να πείσει ότι θα αναλάβει δράση.
Tόσο στη συνάντηση πριν από τη συνέντευξη Τύπου, διαφαίνεται ο σκεπτικισμός των Γερμανών (είναι παρών και ο Σόιμπλε). Ο Σαμαράς δεσμεύεται ότι θα υπάρξει άμεση κινητοποίηση ώστε να υλοποιηθούν οι δράσεις που εκκρεμούν και κανονίζεται ραντεβού των δύο υπουργών Οικονομικών (Σόιμπλε-Στουρνάρα) τις επόμενες μέρες για να γίνει μία πρώτη λεπτομερής συζήτηση. Παράλληλα μεταφέρει στην καγκελάριο την υπέρτατη σημασία να απομακρυνθεί η «αβεβαιότητα της δραχμής». Μέλη της ελληνικής ομάδας εκπλήσσονται όταν, πριν μιλήσουν οι δύο ηγέτες στους δημοσιογράφους, η καγκελάριος πετάγεται σε έναν καθρέφτη για να ανανεώσει το μακιγιάζ της.
Στο δείπνο γίνεται αναφορά στο αντιμνημονιακό παρελθόν του πρωθυπουργού. Σύμφωνα με μία εκδοχή, ο Σαμαράς λέει ότι «τα πράγματα έχουν αλλάξει» και επικαλείται την παρουσία του Γ. Στουρνάρα ως απόδειξη ότι η νέα κυβέρνηση ενσαρκώνει μία ευρύτερη συστράτευση για την έξοδο από την κρίση. «Αυτός ο άνθρωπος είναι σοσιαλιστής, δεξί χέρι του Σημίτη. Αλλά τον επέλεξα για υπουργό Οικονομικών» λέει. Ο Στουρνάρας τον διορθώνει ήπια: «Σοσιαλδημοκράτης, κ. πρόεδρε». Ακόμα και ο σκυθρωπός Σόιμπλε χαμογελά.
Μετά το δείπνο, οι δύο ηγέτες περνούν περίπου μισή ώρα μαζί, χωρίς τα επιτελεία τους. Στο γραφείο της, η Μέρκελ δείχνει στον Σαμαρά διαγράμματα για την ανταγωνιστικότητα στην Ευρωζώνη και τη χαμηλή θέση της Ελλάδας σε όλους του δείκτες, και αναφέρεται στην απουσία μηχανισμών προειδοποίησης κατά της υπέρβασης δαπανών από δημόσιους φορείς. Αναπτύσσοντας το πώς βλέπει τον ρόλο της Γερμανίας στην Ευρώπη, τονίζει ότι δεν θέλει να είναι η καγκελάριος που θα «χάσει» την Ελλάδα – αλλά ότι πρέπει και η Αθήνα να πείσει ότι μπορεί να κάνει τις απαραίτητες μεταρρυθμίσεις.
Στους επόμενους μήνες, καθώς προχωρά η δύσκολη διαπραγμάτευση με την τρόικα, ο Σαμαράς αναλαμβάνει προσωπικά την εποπτεία της εφαρμογής των εκκρεμών προαπαιτούμενων. Η αρχική λίστα περιλαμβάνει 89 μέτρα, εκ των οποίων τα 17 αποδεικνύονται (και πείθονται και οι εταίροι ότι είναι) ανεφάρμοστα. Τα υπόλοιπα 72 όμως, ώς τον Νοέμβριο, έχουν υλοποιηθεί όλα – δίνοντας στην Αθήνα ένα ισχυρό επιχείρημα υπέρ της εκταμίευσης της επόμενης δόσης. Με δεδομένες τις αδυναμίες της δημόσιας διοίκησης, πολλά κωλύματα στην υλοποίηση υπερβαίνονται με παρέμβαση του ίδιου του πρωθυπουργού, σε απευθείας συνεννόηση ακόμα και με τμηματάρχες στα υπουργεία που γνώριζαν καλά το εκάστοτε ζήτημα.
Στα μέσα Οκτωβρίου, σε μία κίνηση έμπρακτης στήριξης, η Μέρκελ επισκέπτεται την Αθήνα – για πρώτη φορά στην εποχή της κρίσης. Οι ευρείας κλίμακας διαδηλώσεις εναντίον της δεν επηρεάζουν αρνητικά τη συνάντηση. Εκτός από τις δημόσιες δηλώσεις στήριξης, η καγκελάριος φέρνει στον πρωθυπουργό ένα προσωπικό δώρο που εκείνος εκτιμά ιδιαίτερα. Σε προηγούμενη συνομιλία τους, της έχει πει ότι ο πατέρας του είχε κατά τη διάρκεια του μεσοπολέμου είχε λάβει το δίπλωμά του στην καρδιολογία στο πανεπιστημιακό νοσοκομείο Charité στο ανατολικό Βερολίνο. To 1979, όταν είχε επισκεφθεί ως νεαρός βουλευτής την πόλη, είχε αποπειραθεί να φωτογραφήσει το νοσοκομείο, με αποτέλεσμα να συλληφθεί από τις αρχές του κομμουνιστικού καθεστώτος. Η Μέρκελ του έφερε στην Αθήνα άλμπουμ με φωτογραφίες από όλη την ιστορία του Charité.
Στη μεγάλη συμφωνία του Νοεμβρίου 2012, δίνεται το πράσινο φως για να εκταμιευθούν σχεδόν 44 δισ. ευρώ, γίνεται νέα απομείωση του δημόσιου χρέους (με την επιμονή του ΔΝΤ) μέσω επαναγοράς, χαλαρώνουν περαιτέρω οι όροι αποπληρωμής και -το κυριότερο- δεσμεύονται οι εταίροι της Ελλάδας στην Ευρωζώνη να λάβουν νέα μέτρα ανακούφισης του χρέους. Οι όροι για το τελευταίο είναι η Ελλάδα να πετύχει πρωτογενές πλεόνασμα και να παραμείνει στην οδό των μεταρρυθμίσεων. Η «αβεβαιότητα της δραχμής» δείχνει να μπαίνει στο περιθώριο.
Ενα χρόνο αργότερα, σε νέα διμερή συνάντηση στο Βερολίνο, οι διαπραγματεύσεις ήταν ξανά σε δύσκολο σημείο – με το ΔΝΤ να εμφανίζεται δύσπιστο ότι η Ελλάδα θα πετύχει όντως πρωτογενές πλεόνασμα, και άρα να απαιτεί περισσότερα μέτρα για το 2014. Η καγκελάριος στη συνέντευξη Τύπου θα στηρίξει τον Σαμαρά στο θέμα του πλεονάσματος, και θα σημειώσει ότι «οι μεταρρυθμίσεις που εφαρμόζονται στην Ελλάδα προχωρούν σε βάθος». Ωστόσο, σε ερώτηση για μέτρα περαιτέρω ανακούφισης του χρέους, παραπέμπει το ζήτημα στο μέλλον.
Το δύσκολο 2014
Η πρόωρη επίτευξη πρωτογενούς πλεονάσματος ενίσχυσε τη διαπραγματευτική θέση της χώρας έναντι των δανειστών, ενώ οι προγνώσεις για το 2014 μιλούσαν για επιστροφή στην ανάπτυξη, μετά έξι χρόνια ύφεσης.
Τον Απρίλιο, μία μέρα πριν από τη δεύτερη επίσκεψη της καγκελαρίου στην Αθήνα, η Ελλάδα επιστρέφει στις αγορές, για πρώτη φορά μετά πέντε χρόνια, αντλώντας 3 δισ. από την έκδοση πενταετών ομολόγων, με απόδοση κάτω από 5%.
Τη θετική εικόνα, ωστόσο, επισκιάζει η επίμονη καχυποψία των δανειστών – ιδιαίτερα του ΔΝΤ- απέναντι στην Αθήνα, που μεταφράζεται σε εκατοντάδες προαπαιτούμενες δράσεις και διαρκώς διογκούμενες δημοσιονομικές απαιτήσεις. Για το Μαξίμου, η στενή επιτήρηση και ο δημοσιονομικός μαξιμαλισμός αποτελούν μείζον πολιτικό πρόβλημα.
Η Μέρκελ, ωστόσο, δεν δείχνει διάθεση να πιέσει την τρόικα να φανεί πιο διαλλακτική. Αλλωστε, είχε επιμείνει εξαρχής (από το 2010) στην παρουσία του ΔΝΤ στο ελληνικό πρόγραμμα, ώστε να υπάρχει ένας αυστηρός, έμπειρος κηδεμόνας, μη επιρρεπής σε πολιτικές πιέσεις. Επιπλέον, στη συνάντηση του Απριλίου στην Αθήνα, αποφεύγει ξανά να δεσμευτεί για περαιτέρω ανακούφιση του χρέους.
Στη συνάντηση του Σεπτεμβρίου στο Βερολίνο, μετά την «παραίτηση» Θεοχάρη, τον ανασχηματισμό και τα εμφανή σημάδια μεταρρυθμιστικής κόπωσης της κυβέρνησης, η καγκελάριος είναι επιφυλακτική απέναντι στη στρατηγική Σαμαρά για πρόωρη έξοδο από το μνημόνιο – και ιδιαίτερα για αποχώρηση του ΔΝΤ από τη διάδοχη κατάσταση. Υπάρχει ανησυχία στην καγκελαρία για το αν μπορεί η Ελλάδα χωρίς επίσημη στήριξη να βγει στις αγορές. Με τις πρόωρες εκλογές ορατό ενδεχόμενο, η απροθυμία του (μη παρόντος στη συνάντηση) Β. Σόιμπλε να κλείσει η πέμπτη αξιολόγηση και να γίνει η εκταμίευση των 7,2 δισ. ευρώ, που θα διευκόλυναν σημαντικά μία ριζοσπαστική νέα ελληνική κυβέρνηση, παίζει επίσης σημαντικό ρόλο. Το επιχείρημα της πολιτικής αβεβαιότητας, που επιστρατεύει ο Ελληνας πρωθυπουργός, γυρίζει μπούμερανγκ.
Πρώτη φορά με αριστερό
Η συνέχεια είναι γνωστή: η αξιολόγηση δεν έκλεισε, οι εκλογές ήρθαν και η καγκελάριος βρέθηκε να συνομιλεί με έναν πολιτικό που ανέλαβε την εξουσία σε σημαντικό βαθμό χάρη στην επιθετική ρητορική απέναντι στην ίδια και στη χώρα της. Η καγκελαρία εξεπλάγη από τον βαθμό στον οποίο ο ΣΥΡΙΖΑ ήταν απροετοίμαστος να κυβερνήσει, και ακόμα πλανάται το ερώτημα στο Βερολίνο σχετικά με το κατά πόσον ο Αλέξης Τσίπρας είναι αφοσιωμένος Ευρωπαίος.
Παρόλ’ αυτά, η προσωπική χημεία μεταξύ των δύο είναι καλύτερη του αναμενόμενου και οι δύο συναντήσεις τους τον Μάρτιο -στο πλαίσιο της επταμερούς στις Βρυξέλλες και τρεις μέρες αργότερα στο Βερολίνο- αποτέλεσαν σημείο καμπής στη διαπραγμάτευση. Η καγκελάριος αποδέχθηκε την πολιτική φύση της διαφωνίας σε ορισμένα ζητήματα και ο πρωθυπουργός κατανόησε ότι η πολιτική συζήτηση σε κορυφαίο επίπεδο προϋποθέτει εξαντλητική τεχνική προεργασία.
Σε μία από τις πρώτες τους συνομιλίες, ο Τσίπρας είπε στη Μέρκελ ότι «οι καλοί λογαριασμοί κάνουν τους καλούς φίλους». Αυτό άρεσε στην καγκελάριο, και το επανέλαβε σε άλλους. Το μέλλον της Ελλάδας στην Ευρωζώνη θα κριθεί σε σημαντικό βαθμό από αυτούς τους «λογαριασμούς», και τον βαθμό πραγματισμού που θα επιδείξουν οι δύο ηγέτες στην επιδίωξη μιας κοινά αποδεκτής λύσης. Διαφορετικά, το σχέδιο Ζ μπορεί να βγει από το συρτάρι και να τεθεί εκ νέου στο τραπέζι.
“Καθημερινή”
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου