Edward P. Joseph* (www.foreignaffairs.gr)
Οι διαδηλώσεις στην πΓΔΜ είναι μόνον η αρχή
Κατά την διάρκεια του Σαββατοκύριακου, 350 μίλια νοτιότερα, οκτώ
αστυνομικοί σκοτώθηκαν μαζί με 14 ύποπτους τρομοκράτες σε μια ορμητική
οπλομαχία κοντά στα διεθνή σύνορα που δημιουργήθηκαν μετά το τέλος του
Β’ Παγκοσμίου Πολέμου και που οι ριζοσπάστες πλέον δεν τα αναγνωρίζουν.
Άλλη μια μέρα στη Συρία ή στο Ιράκ; Όχι, αυτό συνέβη στην Ευρώπη, σε απόσταση μιας εύκολης ημερήσιας οδήγησης από τη Βιέννη. Η πρώτη επίθεση, στο Ζβόρνικ, μια πόλη στην Σερβική οντότητα της Βοσνίας, ήταν μια συγκλονιστική υπενθύμιση της δυνητικής επιρροής του ριζοσπαστικού Ισλάμ στην περιοχή, ιδιαίτερα στον απόηχο της ανόδου του Ισλαμικού Κράτους (που ονομάζεται επίσης ISIS). Μόνο ένας μικρός αριθμός Βοσνίων έχουν ριζοσπαστικοποιηθεί, και ακόμη λιγότεροι έχουν πάει να πολεμήσουν στην Συρία και στο Ιράκ. Αλλά στα ακόμα κατακερματισμένα Βαλκάνια, δεν χρειάζονται πολλοί ριζοσπάστες για να αποσταθεροποιήσουν μια χώρα.
Ούτε είναι το ριζοσπαστικό Ισλάμ η μόνη απειλή για χρόνια δουλειάς και δισεκατομμύρια σε επενδύσεις στην περιοχή από την Ουάσιγκτον και τους Ευρωπαίους εταίρους της. Στον απόηχο της αντιπαράθεσης με την Δύση σχετικά με την Ουκρανία, η Ρωσία έχει εντείνει τον δικό της ρόλο εκεί, με εμπρηστικές εκκλήσεις στην Ορθόδοξη σλαβική αλληλεγγύη. Πράγματι, η Μόσχα έχει εκφράσει την αμέριστη υποστήριξή της στην πληττόμενη κυβέρνηση της πρώην Γιουγκοσλαβικής Δημοκρατίας της Μακεδονίας (πΓΔΜ), όπου συνέβη το δεύτερο συγκλονιστικό περιστατικό. Η μάχη του Σαββατοκύριακου, γεμάτη με χειροβομβίδες, ελεύθερους σκοπευτές και αυτόματα όπλα, έλαβε χώρα στην πόλη Κουμάνοβο, κοντά στα σύνορα της πΓΔΜ, της Σερβίας και του Κοσσυφοπέδιου. Η κυβέρνηση χαρακτήρισε την σύγκρουση ως μια μάχη μεταξύ της αστυνομίας με «μια από τις πιο επικίνδυνες τρομοκρατικές ομάδες στα Βαλκάνια», προφανώς εννοώντας Αλβανούς ριζοσπάστες. Τα πραγματικά περιστατικά των πυροβολισμών είναι σκοτεινά και η χρονική στιγμή ύποπτη, καθώς συνέβη όταν η κυβέρνηση αντιμάχεται με το αυξανόμενο κύμα των διαδηλώσεων για τις αποκαλύψεις περί μαζικών καταχρήσεων από την κυβέρνηση. Καθώς ο πρόεδρος της πΓΔΜ έσπευσε να επιστρέψει από την Μόσχα, οι οικοδεσπότες του εκεί επέκριναν έντονα τους διαδηλωτές και προειδοποίησαν ενάντια σε άλλη μια «χρωματιστή επανάσταση».
Με την πΓΔΜ να αντιμετωπίζει δυνητική κατάρρευση, με την βοσνιακή ενότητα στην πιο αδύναμη στιγμή της μετά τον πόλεμο, και με το Κοσσυφοπέδιο να γίνεται μάρτυρας μιας μια μαζικής εξόδου των πολιτών οι οποίοι τα παράτησαν εξαιτίας της διεφθαρμένης, διχαστικής κυβέρνηση, οι τρεις πιο ευάλωτες χώρες της περιοχής στέκονται στο χείλος του γκρεμού. Μια διολίσθηση προς τον ριζοσπαστισμό και διεθνείς ή ακόμα και ενδοεθνικές διαμάχες, υποκινούμενες από ρωσικό ή ισλαμιστικό οπορτουνισμό, είναι πλήρως πιθανές. Και αν αυτό συμβεί, ΗΠΑ και Ευρωπαίοι διπλωμάτες θα αναγκαστούν να απαντήσουν επιτέλους σε μια ερώτηση: Ποιος έχασε τα Βαλκάνια;
Μια ομάδα Κοσοβάρων περπατά σε έναν δρόμο, αφού διέσχισε τα ουγγρο-σερβικά σύνορα κοντά στο χωριό Asotthalom στις 6 Φεβρουαρίου 2015. Η ΕΕ βιώνει μια απότομη αύξηση του αριθμού των πολιτών του Κοσσυφοπεδίου που εισέρχονται λάθρα στην Ένωση, με 10.000 να αιτούνται άσυλο στην Ουγγαρία μέσα σε μόλις ένα μήνα του τρέχοντος έτους σε σύγκριση με 6.000 για όλο το 2013. LASZLO BALOGH / REUTERS
Ακριβώς όπως στην κορύφωση των πολέμων στην πρώην Γιουγκοσλαβία, η Ουάσιγκτον και οι Βρυξέλλες είναι πιθανό να ρίχνουν η μία τις ευθύνες στην άλλη. Στην πραγματικότητα, το φταίξιμο θα μοιραστεί. Ούτε οι κρίσεις στην Ουκρανία ούτε εκείνες στην Μέση Ανατολή είναι άλλοθι για τις άτολμες πολιτικές της Δύσης και την σποραδική προσοχή της τα τελευταία χρόνια. Η αλήθεια είναι ότι αν και η αποσταθεροποίηση στα Βαλκάνια θέτει πολύ λιγότερη απειλή για τα δυτικά συμφέροντα από την επιθετικότητα του Πούτιν ή την βαρβαρότητα του ISIS, είναι μια πολύ λιγότερο δύσκολη πρόκληση για να ξεπεραστεί. Δεν υπάρχουν πυρηνικά όπλα στην περιοχή. Η τρομοκρατία αυτοκτονίας, μέχρι στιγμής, είναι εξαιρετικά σπάνια. Και πάνω απ’ όλα, σε αντίθεση είτε με την Ουκρανία είτε με τις χώρες της Μέσης Ανατολής, ακόμη και οι πιο διαιρεμένες χώρες της Νοτιοανατολικής Ευρώπης εξακολουθούν να μοιράζονται έναν κοινό στρατηγικό προσανατολισμό, με γενικά υψηλά ποσοστά υποστήριξης για ένταξη στο ΝΑΤΟ και την ΕΕ.
Αλλά αντί να «κλειδώσει» σε αυτό το ισχυρό θεμέλιο για να ξεπεραστούν τα εναπομείναντα εμπόδια για την Ευρω-ατλαντική ενσωμάτωση, η Δύση επέτρεψε στις νεοσύστατες χώρες της περιοχής να κάνουν βήματα προς τα πίσω. Η Ουάσιγκτον παρέδωσε πρόωρα την ευθύνη των Βαλκανίων στην ΕΕ, η οποία πρόωρα παρέδωσε την κύρια ευθύνη στους ηγέτες της περιοχής. Χωρίς ουσιαστικά καρότα ή μαστίγια της ΕΕ για να επηρεάσουν την συμπεριφορά τους, οι πολιτικοί έχουν σε μεγάλο βαθμό παγιώσει τα διεφθαρμένα και πελατειακά δίκτυά τους, συμπορευόμενοι με -ή εκφοβίζοντας τα- μέσα μαζικής ενημέρωσης, και αντιστεκόμενοι σε ουσιαστικές μεταρρυθμίσεις.
ΑΧΟΣ ΣΤΗΝ ΠΓΔΜ
Η πΓΔΜ είναι ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα των συνεπειών της σποραδικής προσοχής. Με την έντονη διεθνή βοήθεια να ακολουθεί το ξέσπασμα των εχθροπραξιών μεταξύ των εθνοτικών «Μακεδόνων» και των Αλβανών το 2001, η χώρα σημείωσε σταθερή πρόοδο στην οικοδόμηση κοινών δημοκρατικών θεσμών. Το 2006, ο σημερινός πρωθυπουργός Νίκολα Γκρουέφσκι ανέλαβε τα καθήκοντά του. Μετά από τέσσερις όλο και πιο αμφίβολες εκλογές, έχει καταφέρει να εδραιώσει την εξουσία του εξουθενώνοντας το δικαστικό σώμα, περιθωριοποιώντας την αντιπολίτευση και διαλύοντας τα ανεξάρτητα μέσα ενημέρωσης. Το 2007, η πΓΔΜ κατατασσόταν στο νούμερο 36, μπροστά από τις Ηνωμένες Πολιτείες, στον Δείκτη Ελευθερίας του Τύπου του Freedom House. Πέρυσι, η πΓΔΜ βυθίστηκε στο 123, μαραζώνοντας με την Βενεζουέλα. Η οικονομία της χώρας, εν τω μεταξύ, συνεχίζει να επιπλέει εξαιτίας μιας απότομης και μη βιώσιμης αύξηση του δανεισμού.
Μια κοπέλα φωνάζει αντικυβερνητικά συνθήματα μπροστά στο αρχαιολογικό μουσείο των Σκοπίων, στις 7 Μαΐου 2015. Πολλές εκατοντάδες ανθρώπων ζητούσαν την παραίτηση του πρωθυπουργού Nikola Gruevski. OGNEN TEOFILOVSKI / REUTERS
Όντας ακόμα μεταξύ των νεότερων ηγετών της περιοχής, ο Γκρουέφσκι θα ήταν άνετος έχοντας ακόμα χρόνια για να παραμείνει στην εξουσία, αν δεν ήταν ένα σκάνδαλο τηλεφωνικών υποκλοπών που αποκάλυψε την εκπληκτική έκταση της κρατικής κακοποίησης. Δημοσιοποιημένες σε τακτά χρονικά διαστήματα από την αντιπολίτευση, υποκλαπείσες τηλεφωνικές κλήσεις φέρονται να περιγράφουν την άμεση ενορχήστρωση οικονομικής και εκλογικής νοθείας από την κυβέρνηση, μαζική ηλεκτρονική παρακολούθηση, στοχοποίηση πολιτικών αντιπάλων για εγκλήματα, και ακόμη και δολοφονίες. Στην πιο συγκλονιστική αποκάλυψη, που δημοσιοποιήθηκε την περασμένη εβδομάδα, ανώτεροι κυβερνητικοί αξιωματούχοι φέρεται να ακούγονται να συνωμοτούν για να καλύψουν ένα αμφίβολο τροχαίο ατύχημα που στοίχισε την ζωή ενός διακεκριμένου επικριτή της κυβέρνησης. Μια άλλη καταγραφή φαίνεται να εμπλέκει την κυβέρνηση στο κρύψιμο «κάτω από το χαλί» μιας περίπτωσης κατά την οποία η αστυνομία είχε χτυπήσει ένα νεαρό ρέιβερ μέχρι θανάτου. Ο Γκρουέφσκι και άλλα κυβερνητικά στελέχη έχουν αρνηθεί τις κατηγορίες, υποστηρίζοντας ότι οι υποκλοπές είναι δουλειά απροσδιόριστων «ξένων πρακτόρων» που επιδιώκουν την αποσταθεροποίηση της χώρας.
Σε απάντηση, αυτό το μήνα, χιλιάδες νέοι «Μακεδόνες» αψήφησαν τα ΜΑΤ για να διαμαρτυρηθούν. Αυτοί και η αντιπολίτευση απαιτούν ο πρωθυπουργός και οι συνεργάτες του να παραδώσουν την εξουσία σε μια υπηρεσιακή κυβέρνηση που θα οργανώσει νέες εκλογές, ενώ θα προχωρούν ανεξάρτητες έρευνες για τις αποκαλύψεις. Με τις εντάσεις να αυξάνονται, η αντιπολίτευση έχει κάνει έκκληση για μαζική διαδήλωση την επόμενη εβδομάδα. Αντιμετωπίζοντας σοβαρές νομικές και προσωπικές συνέπειες αν αυτός και η ομάδα να παραιτηθούν, ο Γκρουέφσκι φαίνεται έτοιμος να το παλέψει μέχρι το τέλος, αφήνοντας την σταθερότητα της πΓΔΜ στον αέρα.
Οι επιπτώσεις της συγκλονιστικής βίας του Σαββατοκύριακου στο Κουμάνοβο είναι τόσο απρόβλεπτες όσο μυστηριώδεις είναι και οι συνθήκες της σύγκρουσης. Υπάρχει προηγούμενο στην πΓΔΜ για αμφίβολες μάχες με δήθεν τρομοκράτες, συμπεριλαμβανομένης εκείνης το 2002, όταν επτά μετανάστες από το Πακιστάν και την Ινδία πυροβολήθηκαν και σκοτώθηκαν από την αστυνομία σε ένα εξαιρετικά ύποπτο περιστατικό. Ένα δικαστήριο της πΓΔΜ τελικά έκρινε τον πρώην υπουργό Εσωτερικών άμοιρο ευθυνών για τις δολοφονίες. Τον περασμένο μήνα, ένας εκπρόσωπος της αστυνομίας της πΓΔΜ ισχυρίστηκε ότι 40 Αλβανοί ριζοσπάστες επιτέθηκαν σε αστυνομικό φυλάκιο στα σύνορα με το Κοσσυφοπέδιο, αλλά ούτε το ΝΑΤΟ ούτε η αστυνομία του Κοσσυφοπεδίου μπόρεσε να επιβεβαιώσει οποιαδήποτε τέτοια δραστηριότητα.
Κατά ειρωνικό τρόπο, οι πυροβολισμοί μεταξύ της αστυνομίας της πΓΔΜ και των δήθεν Αλβανών ριζοσπαστών έρχονται καθώς οι διεθνοτικές σχέσεις στην χώρα έχουν κάνει εντυπωσιακά άλματα. Για πρώτη φορά στα 24 χρόνια της ιστορίας της ως ένα σύγχρονο ανεξάρτητο κράτος, Αλβανοί και «Μακεδόνες» φαίνονται σε μεγάλο βαθμό ενωμένοι στον αγώνα κατά της εκλαμβανόμενης ως δικτατορίας. Με σχεδόν όλα τα τηλεοπτικά κανάλια κάτω από την λαβή της κυβέρνησης, είναι ο Alsat, ένας αλβανικής ιδιοκτησίας σταθμός, που μεταδίδει τις υποκλοπές και προσφέρει εκτεταμένο χρόνο στις φωνές της αντιπολίτευσης, μια αξιόλογη χειρονομία αλληλεγγύης. Αλβανικές ιστοσελίδες έχουν δημοσιεύσει αιχμηρά αντικυβερνητικά σχόλια από εθνοτικούς «Μακεδόνες», κάτι που ήταν σε μεγάλο βαθμό ανήκουστο στον παραδοσιακά εθνοτικά διαιρεμένο κλάδο των μέσων ενημέρωσης. Οι εκπομπές έχουν προξενήσει αυξανόμενη αμηχανία, τόσο για τα κυβερνώντα όσο και για τα αντιπολιτευόμενα αλβανικά πολιτικά κόμματα, τα οποία έχουν περιέργως σιωπήσει μπροστά στο τεράστιο σκάνδαλο.
Η διεθνής κοινότητα μπορεί να παίξει αποφασιστικό ρόλο στο να φέρει τα πράγματα σε μια ειρηνική επίλυση, αλλά μέχρι στιγμής η αντίδρασή της ήταν αβέβαιη. Μόνο ο Γερμανός πρέσβης ζήτησε ανοιχτά από την κυβέρνηση να παραιτηθεί. Στον απόηχο της πρόσφατης βίας, η πρεσβεία των ΗΠΑ συμπαρατάχθηκε με την ΕΕ, το ΝΑΤΟ και τον Οργανισμό για την Ασφάλεια και την Συνεργασία στην Ευρώπη (ΟΑΣΕ) καλώντας, κατ’ απίστευτο τρόπο, «τους ηγέτες της χώρας να ενώσουν τις προσπάθειές τους και να συμμετάσχουν σε διάλογο για όλα τα θέματα που αντιμετωπίζει η χώρα».
Είναι χαρακτηριστικό της Δύσης να προσπαθεί να αποφύγει μια αντιπαράθεση με τον Γκρουέφσκι, επιτρέποντας σε αυτόν και σε άλλες προσωπικότητες να αφήνουν ανοικτά τα ζητήματα της περιοχής να σιγοβράζουν. Αλλά το ένα πρωταρχικό μάθημα, μετά την βίαιη διάλυση της Γιουγκοσλαβίας, πριν από 25 χρόνια, είναι ότι η αποτυχία να αντιμετωπιστούν τα βασικά προβλήματα κατά μέτωπον τα κάνουν μόνο πιο δύσκολα να επιλυθούν στο τέλος. Αυτό ισχύει ιδιαίτερα στην περίπτωση της πΓΔΜ, όπου οι μακροχρόνιες αντιρρήσεις της Ελλάδας για το όνομα της χώρας, που η Αθήνα βλέπει ως κλοπή της ελληνικής κληρονομιάς, έχουν κρατήσει την «Μακεδονία» έξω τόσο από το ΝΑΤΟ (όπου η συμμετοχή της είναι προσφερόμενη) όσο και την ΕΕ (με την οποία είναι έτοιμη να αρχίσει διαπραγματεύσεις). Η τρέχουσα αστάθεια της χώρας θα μπορούσε να είχε αποφευχθεί αν τα Σκόπια είχαν την δυνατότητα να προχωρήσουν προς την ένταξη στο ΝΑΤΟ και την ΕΕ. Αντί να κινηθεί προς την απολυταρχία, ο Γκρουέφσκι θα είχε περιοριστεί από τις αυστηρές προϋποθέσεις που, όπως έχει αποδειχθεί αλλού, ενισχύουν τους δημοκρατικούς θεσμούς.
Αντί να σφυρηλατήσει μια υπερατλαντική συναίνεση σχετικά με την επιτακτική ανάγκη για μια συμβιβαστική λύση για το όνομα – για το οποίο υπάρχουν πολλές δυνατότητες- η Ουάσινγκτον επικεντρώνεται στο θέμα αυτό μόνο όταν πιέζεται να το πράξει. Το 1995, την παραμονή των συνομιλιών στο Ντέιτον του Οχάιο με στόχο τον τερματισμό του πολέμου στην Βοσνία, ο Ρίτσαρντ Χόλμπρουκ πέτυχε ένα modus vivendi μεταξύ Αθήνας και Σκοπίων. Το 2004, η κρίση στην πΓΔΜ οδήγησε την κυβέρνηση Μπους να αναγνωρίσει επιτέλους την πΓΔΜ με το συνταγματικό της όνομα [δηλαδή ως «Μακεδονία»]. Οι φόβοι για αντίδραση από την Ελλάδα για το θέμα αυτό δεν υλοποιήθηκαν ποτέ. Παρά το γεγονός αυτό, η Ουάσιγκτον αδιαφόρησε για το ζήτημα μέχρι τις παραμονές της Συνόδου Κορυφής του ΝΑΤΟ το 2008, όταν ήταν πολύ αργά για να πιέσει τα μέρη σε συμβιβασμό. Υπογραμμίζοντας την ανικανότητα της Δύσης σχετικά με το θέμα, το Διεθνές Δικαστήριο απεφάνθη το 2011 ότι η Αθήνα δεν είχε το δικαίωμα να αρνηθεί την ένταξη της πΓΔΜ στο ΝΑΤΟ. Παρ’ όλα αυτά, η συμμαχία συνεχίζει να αφήνει τα Σκόπια, τα οποία έχουν εκπληρώσει όλες τις προϋποθέσεις για ένταξη, στην αίθουσα αναμονής.
Ο Γκρουέφσκι έχει αγκιστρωθεί στην διεθνή παράλυση πάνω στο θέμα της ονομασίας για να προκαλεί την Ελλάδα με ευτελείς επικλήσεις στον «μακεδονικό» εθνικισμό. Πιο πρόσφατα, υποστήριξε ότι οι υποκλοπές είναι μέρος μιας διεθνούς συνωμοσίας σχεδιασμένης να τον αναγκάσει να εγκαταλείψει το όνομα της χώρας. Από την πλευρά της, η Αθήνα έχει προκύψει πρόσφατα ως βασικός παράγοντας στις διατλαντικές προσπάθειες να ματαιωθεί ένας σχεδιαζόμενος ρωσο-τουρκικός αγωγός φυσικού αερίου, ο οποίος ενισχύει την ικανότητα της σχεδόν χρεοκοπημένης χώρας να αντισταθεί στις δυτικές πιέσεις για το ζήτημα της ονομασίας. Εν ολίγοις, όπως και σε άλλες περιπτώσεις στην περιοχή, η Δυτική απροσεξία έχει κάνει το ζήτημα της ονομασίας της πΓΔΜ μόνο οξύτερο και φορτωμένο.
ΔΙΧΑΣΜΕΝΗ ΒΟΣΝΙΑ
Εάν η πΓΔΜ είναι οξύς πόνος, η Βοσνία αντιμετωπίζει βαθύτερη και σχεδόν ανεπανόρθωτη ζημία. Το ριζοσπαστικό Ισλάμ και η επιρροή της Ρωσίας επιδεινώνουν τις συνεχώς παρούσες εθνοτικές υποψίες. Εν τω μεταξύ, κάποιοι από τους πολιτικούς της χώρας λαμβάνουν συγκεκριμένα μέτρα για να διαιρέσουν την χώρα. Τα κυβερνώντα σερβικά και κροατικά κόμματα ανακοίνωσαν πρόσφατα την δέσμευσή τους σε φτωχά συγκαλυμμένες αυτονομιστικές ατζέντες. Το κοινοβούλιο της Δημοκρατίας Σέρπσκα μέχρι που πέρασε ένα ψήφισμα για ένα αυτονομιστικό δημοψήφισμα που, για πρώτη φορά, περιλαμβάνει μια συγκεκριμένη ημερομηνία, το 2018, για το εμπρηστικό δημοψήφισμα. Αν πραγματοποιηθεί, το σερβικό δημοψήφισμα είναι εγγυημένο ότι θα ανοίξει εκ νέου εχθροπραξίες.
Η Βοσνία θα αντιμετωπίσει βραχυπρόθεσμες δοκιμασίες για την συνοχή της αυτό το καλοκαίρι. Τον Ιούνιο, τα επί μακρόν καθυστερημένα αποτελέσματα της απογραφής πρόκειται να δημοσιοποιηθούν, ενδεχομένως εξοργίζοντας τους Βοσνιακούς (Βόσνιους Μουσουλμάνους), τους Κροάτες και τους Σέρβους, καθένας από τους οποίους μπορεί να διαστρέψει τα στοιχεία για να διεκδικήσει το πλεονέκτημα ή να παραπονιέται για συστηματική μειονεξία. Στην συνέχεια, τον Ιούλιο, η Βοσνία θα σηματοδοτήσει την συναισθηματική 20η επέτειο από την σφαγή στην Σρεμπρένιτσα, όπου περισσότεροι από 7.000 Βόσνιοι άνδρες και αγόρια σκοτώθηκαν στα χέρια των σερβικών δυνάμεων.
Βόσνιοι Μουσουλμάνοι μιλούν με τον ελεγκτή της απογραφής Elvis Spijudic κοντά στην Srebrenica, την 1η Οκτωβρίου 2013. Αυτή ήταν η πρώτη απογραφή της Βοσνίας ως ανεξάρτητο κράτος. DADO RUVIC / REUTERS
Αμερικανοί και Ευρωπαίοι ηγέτες έχουν παρατήσει την προτεραιότητα του να κάνουν την Βοσνία να αλλάξει το ξεπερασμένο σύνταγμά της, το οποίο είναι υπεύθυνο για το μεγαλύτερο μέρος του αδιεξόδου που κρατά την χώρα τελματωμένη. Οι ηγέτες της ΕΕ έχουν πλέον συσπειρωθεί γύρω από μια νέα πολιτική φαινομενικά πιο εύκολη να επιτευχθεί, εκείνη των οικονομικών και κοινωνικών μέτρων. Τον επόμενο μήνα, η ΕΕ και το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο (ΔΝΤ) πρόκειται να ανακοινώσουν ένα δικό τους «σχέδιο δράσης για την μεταρρύθμιση» που στοχεύει να προωθήσει τις εδώ και καιρό αναγκαίες περικοπές στην διογκωμένη γραφειοκρατία και άλλες μεταρρυθμίσεις που απαιτούνται για την ένταξη στην ΕΕ. Δυστυχώς, το κοινό είναι σθεναρά εναντίον της περικοπής θέσεων εργασίας στον δημόσιο τομέα, και πολλοί πολιτικοί δικαίως φοβούνται ότι η μεταρρύθμιση θα τους αναγκάσει να ιδιωτικοποιήσουν τις δημόσιες επιχειρήσεις που σήμερα χειραγωγούν για να πατρονάρουν και να δωροδοκούνται. Αισθανόμενοι αυτή την αντίσταση, και εξ αρχής φοβούμενοι να αντιμετωπίσουν τους τοπικούς αξιωματούχους, οι διεθνείς παίκτες είναι πιθανό να μετριάσουν τις απαιτήσεις τους για τις μεταρρυθμίσεις. Οι Βρυξέλλες ήδη θόλωσαν τις δικές τους προϋποθέσεις για την επίσημη συμφωνία σύνδεσης μεταξύ της Βοσνίας και της ΕΕ που θεσπίστηκε φέτος, και οι αξιωματούχοι έχουν καταστήσει σαφές ότι η απόδοση του καθεστώτος υποψήφιας χώρας στην Βοσνία είναι στην ουσία η τελευταία στρατηγική τους για την ταραγμένη χώρα.
Δίνοντας έμφαση στην μορφή έναντι της ουσίας, η ΕΕ δεν είναι πιο πιθανό να επιτύχει την απεγνωσμένα αναγκαία πρόοδο τώρα, από όσο ήταν τα τελευταία εννέα χρόνια. Όπως και στην πΓΔΜ, ήταν το 2006 που η διαδικασία εκδημοκρατισμού, η οποία είχε δει όψιμους κοινούς θεσμούς παίρνουν σάρκα και οστά κάτω από έντονη διεθνή διαχείριση, άρχισε να ξηλώνεται. Εφαρμόζοντας πρόωρα μια άκαμπτη μορφή τοπικής ιδιοκτησίας επί των θεσμών, απείθαρχοι υπάλληλοι (κυρίως στην σερβική οντότητα) άρχισαν να χαλαρώνουν την πρόοδο και να αμφισβητούν ανοιχτά την ενότητα της χώρας. Καθώς η Ουάσιγκτον περιοδικά προσπάθησε να παροτρύνει την ΕΕ σε δράση και τους τοπικούς αξιωματούχους σε συμβιβασμό, Βόσνιοι ηγέτες φίμωσαν τις προσπάθειες και η χώρα κατρακύλησε πιο βαθιά σε στασιμότητα. Με 14 διαφορετικές κυβερνήσεις, οι θεσμοί της χώρας σήμερα είναι δυσλειτουργικά λείψανα των ετών του πολέμου, εμποδίζοντας τις επενδύσεις και τις ενδο-εθνικές συνεργασίες.
Το μόνο θετικό από την τρομοκρατική επίθεση στη Ζβόρνικ είναι ότι μπορεί τελικά να σοκάρει τους διεθνείς αξιωματούχους ώστε να δράσουν. Ένα πακέτο από ΕΕ-ΔΝΤ, το οποίο συνδέει φιλόδοξα πρότυπα με γενναιόδωρα οικονομικά κίνητρα και αξιόπιστες κυρώσεις -όπως η απαγόρευση χορήγησης βίζας και η έκθεση των οικονομικών ατασθαλιών των απείθαρχων ηγετών- μπορεί τελικά να συμμαζέψουν τα μυαλά στην Βοσνία.
ΤΟ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ ΤΟΥ ΚΟΣΟΒΟΥ
Η συντονισμένη προσπάθεια μπορεί επίσης να επιτύχει αποτελέσματα στο Κοσσυφοπέδιο, το έδαφος της πιο σημαντικής εξέλιξης της ΕΕ. Υπό την ηγεσία των Βρυξελλών και με την ισχυρή υποστήριξη των ΗΠΑ, η Σερβία και το Κοσσυφοπέδιο συμφώνησαν να εξομαλύνουν τις σχέσεις τους πριν από δύο χρόνια. Ωστόσο, οι αντιπαραθέσεις μεταξύ Βελιγραδίου και Πρίστινας, υποκινούμενες από την άρνηση πέντε χωρών της ΕΕ να αναγνωρίσουν το ανεξάρτητο Κοσσυφοπέδιο, μαζί με την ενδημική διαφθορά, έχουν αφήσει το Κοσσυφοπέδιο σε άθλια κατάσταση. Δεκάδες χιλιάδες Κοσοβάροι έχουν εγκαταλείψει την χώρα για την ΕΕ, εκφράζοντας με τα πόδια τους την απελπιστική έλλειψη εμπιστοσύνης στο μέλλον.
Ζαρντινιέρες έχουν τοποθετηθεί από τοπικούς Σέρβους ως οδοφράγματα στην κύρια γέφυρα στην εθνοτικά διχασμένη πόλη Mitrovica του Κοσόβου, στις 18 Ιουνίου 2014. HAZIR REKA / REUTERS
Ριζοσπαστικές επιλογές για την ενοποίηση του Κοσσυφοπεδίου με την Αλβανία, που θα άνοιγε εκ νέου σύγκρουση με τους Σέρβους, εξακολουθούν να βρίσκουν εύνοια. Άλλοτε υποδειγματικοί μετριοπαθείς έχουν σκληρύνει την στάση τους έναντι του συμβιβασμού που υποστήριξαν οι Βρυξέλλες. Την ίδια στιγμή, το Κοσσυφοπέδιο έχει δει ανησυχητικά σημάδια ριζοσπαστών ισλαμιστών που ενσταλάζουν εξίσου τον φόβο στις καρδιές των Σέρβων και των μετριοπαθών Αλβανών Μουσουλμάνων. Η μεγάλη ανησυχία είναι ότι οι ισλαμιστές θα βρουν μια κοινή αιτία με τους ριζοσπάστες Αλβανούς εθνικιστές, εγχέοντας μεγαλύτερη αστάθεια σε μια χώρα της οποίας η ασφάλεια εξακολουθεί να εποπτεύεται από το ΝΑΤΟ, μαζί με μια σημαντική παρουσία της ΕΕ.
Βρυξέλλες και Ουάσιγκτον πρέπει να πιέσουν τους Αλβανούς ηγέτες να προχωρήσουν τώρα σε βασικές μεταρρυθμίσεις στο κράτος δικαίου, ενώ θα σύρουν το Βελιγράδι και την Πρίστινα σε συμφωνία για θέματα αναμφισβήτητα πολύ λιγότερο επαχθή από αυτά που ξεπέρασαν το 2013. Οι εν λόγω συνομιλίες απέδειξαν ότι όταν οι Βρυξέλλες θέτουν ως προϋπόθεση για την πρόοδο προς την ένταξη στην ΕΕ την πρόοδο στις μεταξύ τους σχέσεις, τότε οι Σέρβοι και οι Αλβανοί αρχίζουν να κινούνται προς τον συμβιβασμό.
Οι κίνδυνοι αφθονούν, αλλά τα Βαλκάνια δεν είναι καθόλου χωρίς ελπίδα. Η ειρωνεία της σημερινής κρίσης στην πΓΔΜ, την Βοσνία και το Κοσσυφοπέδιο είναι ότι, ενώ ορισμένοι ηγέτες παίζουν το χαρτί του εθνικισμού, πιο πολλοί απλοί πολίτες από ποτέ είναι πρόθυμοι να προχωρήσουν πέρα από τις εθνοτικές διαφορές. Αρκετός χρόνος έχει σπαταληθεί διαιωνίζοντας τα εκκρεμή ζητήματα της περιοχής με άκαρπες, ανεπαρκείς πρωτοβουλίες. Δεν υπάρχει καμία ανάγκη να σπαταλάμε, μέσα από την παραμέληση και την δειλία, μια βασισμένη σε αρχές (και σε μεγάλο βαθμό επιτυχημένη) προσπάθεια που ξεκίνησε με θάρρος και όραμα. Περισσότερο από οτιδήποτε άλλο, η επίλυση των προβλημάτων της περιοχής σήμερα απλώς προϋποθέτει ότι οι αξιωματούχοι για μια ακόμη φορά θα τα πάρουν στα σοβαρά.
*Ο EDWARD P. JOSEPH είναι εκτελεστικός διευθυντής στο Institute of Current World Affairs και λέκτορας στην Σχολή Προωθημένων Διεθνών Σπουδών Johns Hopkins.
Στα αγγλικά: https://www.foreignaffairs.com/articles/southeastern-europe/2015-05-10/b…
Μπορείτε να ακολουθείτε το «Foreign Affairs, The Hellenic Edition» στο TWITTER στη διεύθυνσηwww.twitter.com/foreigngr αλλά και στο FACEBOOK, στη διεύθυνση www.facebook.com/ForeignAffairs.gr
Άλλη μια μέρα στη Συρία ή στο Ιράκ; Όχι, αυτό συνέβη στην Ευρώπη, σε απόσταση μιας εύκολης ημερήσιας οδήγησης από τη Βιέννη. Η πρώτη επίθεση, στο Ζβόρνικ, μια πόλη στην Σερβική οντότητα της Βοσνίας, ήταν μια συγκλονιστική υπενθύμιση της δυνητικής επιρροής του ριζοσπαστικού Ισλάμ στην περιοχή, ιδιαίτερα στον απόηχο της ανόδου του Ισλαμικού Κράτους (που ονομάζεται επίσης ISIS). Μόνο ένας μικρός αριθμός Βοσνίων έχουν ριζοσπαστικοποιηθεί, και ακόμη λιγότεροι έχουν πάει να πολεμήσουν στην Συρία και στο Ιράκ. Αλλά στα ακόμα κατακερματισμένα Βαλκάνια, δεν χρειάζονται πολλοί ριζοσπάστες για να αποσταθεροποιήσουν μια χώρα.
Ούτε είναι το ριζοσπαστικό Ισλάμ η μόνη απειλή για χρόνια δουλειάς και δισεκατομμύρια σε επενδύσεις στην περιοχή από την Ουάσιγκτον και τους Ευρωπαίους εταίρους της. Στον απόηχο της αντιπαράθεσης με την Δύση σχετικά με την Ουκρανία, η Ρωσία έχει εντείνει τον δικό της ρόλο εκεί, με εμπρηστικές εκκλήσεις στην Ορθόδοξη σλαβική αλληλεγγύη. Πράγματι, η Μόσχα έχει εκφράσει την αμέριστη υποστήριξή της στην πληττόμενη κυβέρνηση της πρώην Γιουγκοσλαβικής Δημοκρατίας της Μακεδονίας (πΓΔΜ), όπου συνέβη το δεύτερο συγκλονιστικό περιστατικό. Η μάχη του Σαββατοκύριακου, γεμάτη με χειροβομβίδες, ελεύθερους σκοπευτές και αυτόματα όπλα, έλαβε χώρα στην πόλη Κουμάνοβο, κοντά στα σύνορα της πΓΔΜ, της Σερβίας και του Κοσσυφοπέδιου. Η κυβέρνηση χαρακτήρισε την σύγκρουση ως μια μάχη μεταξύ της αστυνομίας με «μια από τις πιο επικίνδυνες τρομοκρατικές ομάδες στα Βαλκάνια», προφανώς εννοώντας Αλβανούς ριζοσπάστες. Τα πραγματικά περιστατικά των πυροβολισμών είναι σκοτεινά και η χρονική στιγμή ύποπτη, καθώς συνέβη όταν η κυβέρνηση αντιμάχεται με το αυξανόμενο κύμα των διαδηλώσεων για τις αποκαλύψεις περί μαζικών καταχρήσεων από την κυβέρνηση. Καθώς ο πρόεδρος της πΓΔΜ έσπευσε να επιστρέψει από την Μόσχα, οι οικοδεσπότες του εκεί επέκριναν έντονα τους διαδηλωτές και προειδοποίησαν ενάντια σε άλλη μια «χρωματιστή επανάσταση».
Με την πΓΔΜ να αντιμετωπίζει δυνητική κατάρρευση, με την βοσνιακή ενότητα στην πιο αδύναμη στιγμή της μετά τον πόλεμο, και με το Κοσσυφοπέδιο να γίνεται μάρτυρας μιας μια μαζικής εξόδου των πολιτών οι οποίοι τα παράτησαν εξαιτίας της διεφθαρμένης, διχαστικής κυβέρνηση, οι τρεις πιο ευάλωτες χώρες της περιοχής στέκονται στο χείλος του γκρεμού. Μια διολίσθηση προς τον ριζοσπαστισμό και διεθνείς ή ακόμα και ενδοεθνικές διαμάχες, υποκινούμενες από ρωσικό ή ισλαμιστικό οπορτουνισμό, είναι πλήρως πιθανές. Και αν αυτό συμβεί, ΗΠΑ και Ευρωπαίοι διπλωμάτες θα αναγκαστούν να απαντήσουν επιτέλους σε μια ερώτηση: Ποιος έχασε τα Βαλκάνια;
Μια ομάδα Κοσοβάρων περπατά σε έναν δρόμο, αφού διέσχισε τα ουγγρο-σερβικά σύνορα κοντά στο χωριό Asotthalom στις 6 Φεβρουαρίου 2015. Η ΕΕ βιώνει μια απότομη αύξηση του αριθμού των πολιτών του Κοσσυφοπεδίου που εισέρχονται λάθρα στην Ένωση, με 10.000 να αιτούνται άσυλο στην Ουγγαρία μέσα σε μόλις ένα μήνα του τρέχοντος έτους σε σύγκριση με 6.000 για όλο το 2013. LASZLO BALOGH / REUTERS
Ακριβώς όπως στην κορύφωση των πολέμων στην πρώην Γιουγκοσλαβία, η Ουάσιγκτον και οι Βρυξέλλες είναι πιθανό να ρίχνουν η μία τις ευθύνες στην άλλη. Στην πραγματικότητα, το φταίξιμο θα μοιραστεί. Ούτε οι κρίσεις στην Ουκρανία ούτε εκείνες στην Μέση Ανατολή είναι άλλοθι για τις άτολμες πολιτικές της Δύσης και την σποραδική προσοχή της τα τελευταία χρόνια. Η αλήθεια είναι ότι αν και η αποσταθεροποίηση στα Βαλκάνια θέτει πολύ λιγότερη απειλή για τα δυτικά συμφέροντα από την επιθετικότητα του Πούτιν ή την βαρβαρότητα του ISIS, είναι μια πολύ λιγότερο δύσκολη πρόκληση για να ξεπεραστεί. Δεν υπάρχουν πυρηνικά όπλα στην περιοχή. Η τρομοκρατία αυτοκτονίας, μέχρι στιγμής, είναι εξαιρετικά σπάνια. Και πάνω απ’ όλα, σε αντίθεση είτε με την Ουκρανία είτε με τις χώρες της Μέσης Ανατολής, ακόμη και οι πιο διαιρεμένες χώρες της Νοτιοανατολικής Ευρώπης εξακολουθούν να μοιράζονται έναν κοινό στρατηγικό προσανατολισμό, με γενικά υψηλά ποσοστά υποστήριξης για ένταξη στο ΝΑΤΟ και την ΕΕ.
Αλλά αντί να «κλειδώσει» σε αυτό το ισχυρό θεμέλιο για να ξεπεραστούν τα εναπομείναντα εμπόδια για την Ευρω-ατλαντική ενσωμάτωση, η Δύση επέτρεψε στις νεοσύστατες χώρες της περιοχής να κάνουν βήματα προς τα πίσω. Η Ουάσιγκτον παρέδωσε πρόωρα την ευθύνη των Βαλκανίων στην ΕΕ, η οποία πρόωρα παρέδωσε την κύρια ευθύνη στους ηγέτες της περιοχής. Χωρίς ουσιαστικά καρότα ή μαστίγια της ΕΕ για να επηρεάσουν την συμπεριφορά τους, οι πολιτικοί έχουν σε μεγάλο βαθμό παγιώσει τα διεφθαρμένα και πελατειακά δίκτυά τους, συμπορευόμενοι με -ή εκφοβίζοντας τα- μέσα μαζικής ενημέρωσης, και αντιστεκόμενοι σε ουσιαστικές μεταρρυθμίσεις.
ΑΧΟΣ ΣΤΗΝ ΠΓΔΜ
Η πΓΔΜ είναι ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα των συνεπειών της σποραδικής προσοχής. Με την έντονη διεθνή βοήθεια να ακολουθεί το ξέσπασμα των εχθροπραξιών μεταξύ των εθνοτικών «Μακεδόνων» και των Αλβανών το 2001, η χώρα σημείωσε σταθερή πρόοδο στην οικοδόμηση κοινών δημοκρατικών θεσμών. Το 2006, ο σημερινός πρωθυπουργός Νίκολα Γκρουέφσκι ανέλαβε τα καθήκοντά του. Μετά από τέσσερις όλο και πιο αμφίβολες εκλογές, έχει καταφέρει να εδραιώσει την εξουσία του εξουθενώνοντας το δικαστικό σώμα, περιθωριοποιώντας την αντιπολίτευση και διαλύοντας τα ανεξάρτητα μέσα ενημέρωσης. Το 2007, η πΓΔΜ κατατασσόταν στο νούμερο 36, μπροστά από τις Ηνωμένες Πολιτείες, στον Δείκτη Ελευθερίας του Τύπου του Freedom House. Πέρυσι, η πΓΔΜ βυθίστηκε στο 123, μαραζώνοντας με την Βενεζουέλα. Η οικονομία της χώρας, εν τω μεταξύ, συνεχίζει να επιπλέει εξαιτίας μιας απότομης και μη βιώσιμης αύξηση του δανεισμού.
Μια κοπέλα φωνάζει αντικυβερνητικά συνθήματα μπροστά στο αρχαιολογικό μουσείο των Σκοπίων, στις 7 Μαΐου 2015. Πολλές εκατοντάδες ανθρώπων ζητούσαν την παραίτηση του πρωθυπουργού Nikola Gruevski. OGNEN TEOFILOVSKI / REUTERS
Όντας ακόμα μεταξύ των νεότερων ηγετών της περιοχής, ο Γκρουέφσκι θα ήταν άνετος έχοντας ακόμα χρόνια για να παραμείνει στην εξουσία, αν δεν ήταν ένα σκάνδαλο τηλεφωνικών υποκλοπών που αποκάλυψε την εκπληκτική έκταση της κρατικής κακοποίησης. Δημοσιοποιημένες σε τακτά χρονικά διαστήματα από την αντιπολίτευση, υποκλαπείσες τηλεφωνικές κλήσεις φέρονται να περιγράφουν την άμεση ενορχήστρωση οικονομικής και εκλογικής νοθείας από την κυβέρνηση, μαζική ηλεκτρονική παρακολούθηση, στοχοποίηση πολιτικών αντιπάλων για εγκλήματα, και ακόμη και δολοφονίες. Στην πιο συγκλονιστική αποκάλυψη, που δημοσιοποιήθηκε την περασμένη εβδομάδα, ανώτεροι κυβερνητικοί αξιωματούχοι φέρεται να ακούγονται να συνωμοτούν για να καλύψουν ένα αμφίβολο τροχαίο ατύχημα που στοίχισε την ζωή ενός διακεκριμένου επικριτή της κυβέρνησης. Μια άλλη καταγραφή φαίνεται να εμπλέκει την κυβέρνηση στο κρύψιμο «κάτω από το χαλί» μιας περίπτωσης κατά την οποία η αστυνομία είχε χτυπήσει ένα νεαρό ρέιβερ μέχρι θανάτου. Ο Γκρουέφσκι και άλλα κυβερνητικά στελέχη έχουν αρνηθεί τις κατηγορίες, υποστηρίζοντας ότι οι υποκλοπές είναι δουλειά απροσδιόριστων «ξένων πρακτόρων» που επιδιώκουν την αποσταθεροποίηση της χώρας.
Σε απάντηση, αυτό το μήνα, χιλιάδες νέοι «Μακεδόνες» αψήφησαν τα ΜΑΤ για να διαμαρτυρηθούν. Αυτοί και η αντιπολίτευση απαιτούν ο πρωθυπουργός και οι συνεργάτες του να παραδώσουν την εξουσία σε μια υπηρεσιακή κυβέρνηση που θα οργανώσει νέες εκλογές, ενώ θα προχωρούν ανεξάρτητες έρευνες για τις αποκαλύψεις. Με τις εντάσεις να αυξάνονται, η αντιπολίτευση έχει κάνει έκκληση για μαζική διαδήλωση την επόμενη εβδομάδα. Αντιμετωπίζοντας σοβαρές νομικές και προσωπικές συνέπειες αν αυτός και η ομάδα να παραιτηθούν, ο Γκρουέφσκι φαίνεται έτοιμος να το παλέψει μέχρι το τέλος, αφήνοντας την σταθερότητα της πΓΔΜ στον αέρα.
Οι επιπτώσεις της συγκλονιστικής βίας του Σαββατοκύριακου στο Κουμάνοβο είναι τόσο απρόβλεπτες όσο μυστηριώδεις είναι και οι συνθήκες της σύγκρουσης. Υπάρχει προηγούμενο στην πΓΔΜ για αμφίβολες μάχες με δήθεν τρομοκράτες, συμπεριλαμβανομένης εκείνης το 2002, όταν επτά μετανάστες από το Πακιστάν και την Ινδία πυροβολήθηκαν και σκοτώθηκαν από την αστυνομία σε ένα εξαιρετικά ύποπτο περιστατικό. Ένα δικαστήριο της πΓΔΜ τελικά έκρινε τον πρώην υπουργό Εσωτερικών άμοιρο ευθυνών για τις δολοφονίες. Τον περασμένο μήνα, ένας εκπρόσωπος της αστυνομίας της πΓΔΜ ισχυρίστηκε ότι 40 Αλβανοί ριζοσπάστες επιτέθηκαν σε αστυνομικό φυλάκιο στα σύνορα με το Κοσσυφοπέδιο, αλλά ούτε το ΝΑΤΟ ούτε η αστυνομία του Κοσσυφοπεδίου μπόρεσε να επιβεβαιώσει οποιαδήποτε τέτοια δραστηριότητα.
Κατά ειρωνικό τρόπο, οι πυροβολισμοί μεταξύ της αστυνομίας της πΓΔΜ και των δήθεν Αλβανών ριζοσπαστών έρχονται καθώς οι διεθνοτικές σχέσεις στην χώρα έχουν κάνει εντυπωσιακά άλματα. Για πρώτη φορά στα 24 χρόνια της ιστορίας της ως ένα σύγχρονο ανεξάρτητο κράτος, Αλβανοί και «Μακεδόνες» φαίνονται σε μεγάλο βαθμό ενωμένοι στον αγώνα κατά της εκλαμβανόμενης ως δικτατορίας. Με σχεδόν όλα τα τηλεοπτικά κανάλια κάτω από την λαβή της κυβέρνησης, είναι ο Alsat, ένας αλβανικής ιδιοκτησίας σταθμός, που μεταδίδει τις υποκλοπές και προσφέρει εκτεταμένο χρόνο στις φωνές της αντιπολίτευσης, μια αξιόλογη χειρονομία αλληλεγγύης. Αλβανικές ιστοσελίδες έχουν δημοσιεύσει αιχμηρά αντικυβερνητικά σχόλια από εθνοτικούς «Μακεδόνες», κάτι που ήταν σε μεγάλο βαθμό ανήκουστο στον παραδοσιακά εθνοτικά διαιρεμένο κλάδο των μέσων ενημέρωσης. Οι εκπομπές έχουν προξενήσει αυξανόμενη αμηχανία, τόσο για τα κυβερνώντα όσο και για τα αντιπολιτευόμενα αλβανικά πολιτικά κόμματα, τα οποία έχουν περιέργως σιωπήσει μπροστά στο τεράστιο σκάνδαλο.
Η διεθνής κοινότητα μπορεί να παίξει αποφασιστικό ρόλο στο να φέρει τα πράγματα σε μια ειρηνική επίλυση, αλλά μέχρι στιγμής η αντίδρασή της ήταν αβέβαιη. Μόνο ο Γερμανός πρέσβης ζήτησε ανοιχτά από την κυβέρνηση να παραιτηθεί. Στον απόηχο της πρόσφατης βίας, η πρεσβεία των ΗΠΑ συμπαρατάχθηκε με την ΕΕ, το ΝΑΤΟ και τον Οργανισμό για την Ασφάλεια και την Συνεργασία στην Ευρώπη (ΟΑΣΕ) καλώντας, κατ’ απίστευτο τρόπο, «τους ηγέτες της χώρας να ενώσουν τις προσπάθειές τους και να συμμετάσχουν σε διάλογο για όλα τα θέματα που αντιμετωπίζει η χώρα».
Είναι χαρακτηριστικό της Δύσης να προσπαθεί να αποφύγει μια αντιπαράθεση με τον Γκρουέφσκι, επιτρέποντας σε αυτόν και σε άλλες προσωπικότητες να αφήνουν ανοικτά τα ζητήματα της περιοχής να σιγοβράζουν. Αλλά το ένα πρωταρχικό μάθημα, μετά την βίαιη διάλυση της Γιουγκοσλαβίας, πριν από 25 χρόνια, είναι ότι η αποτυχία να αντιμετωπιστούν τα βασικά προβλήματα κατά μέτωπον τα κάνουν μόνο πιο δύσκολα να επιλυθούν στο τέλος. Αυτό ισχύει ιδιαίτερα στην περίπτωση της πΓΔΜ, όπου οι μακροχρόνιες αντιρρήσεις της Ελλάδας για το όνομα της χώρας, που η Αθήνα βλέπει ως κλοπή της ελληνικής κληρονομιάς, έχουν κρατήσει την «Μακεδονία» έξω τόσο από το ΝΑΤΟ (όπου η συμμετοχή της είναι προσφερόμενη) όσο και την ΕΕ (με την οποία είναι έτοιμη να αρχίσει διαπραγματεύσεις). Η τρέχουσα αστάθεια της χώρας θα μπορούσε να είχε αποφευχθεί αν τα Σκόπια είχαν την δυνατότητα να προχωρήσουν προς την ένταξη στο ΝΑΤΟ και την ΕΕ. Αντί να κινηθεί προς την απολυταρχία, ο Γκρουέφσκι θα είχε περιοριστεί από τις αυστηρές προϋποθέσεις που, όπως έχει αποδειχθεί αλλού, ενισχύουν τους δημοκρατικούς θεσμούς.
Αντί να σφυρηλατήσει μια υπερατλαντική συναίνεση σχετικά με την επιτακτική ανάγκη για μια συμβιβαστική λύση για το όνομα – για το οποίο υπάρχουν πολλές δυνατότητες- η Ουάσινγκτον επικεντρώνεται στο θέμα αυτό μόνο όταν πιέζεται να το πράξει. Το 1995, την παραμονή των συνομιλιών στο Ντέιτον του Οχάιο με στόχο τον τερματισμό του πολέμου στην Βοσνία, ο Ρίτσαρντ Χόλμπρουκ πέτυχε ένα modus vivendi μεταξύ Αθήνας και Σκοπίων. Το 2004, η κρίση στην πΓΔΜ οδήγησε την κυβέρνηση Μπους να αναγνωρίσει επιτέλους την πΓΔΜ με το συνταγματικό της όνομα [δηλαδή ως «Μακεδονία»]. Οι φόβοι για αντίδραση από την Ελλάδα για το θέμα αυτό δεν υλοποιήθηκαν ποτέ. Παρά το γεγονός αυτό, η Ουάσιγκτον αδιαφόρησε για το ζήτημα μέχρι τις παραμονές της Συνόδου Κορυφής του ΝΑΤΟ το 2008, όταν ήταν πολύ αργά για να πιέσει τα μέρη σε συμβιβασμό. Υπογραμμίζοντας την ανικανότητα της Δύσης σχετικά με το θέμα, το Διεθνές Δικαστήριο απεφάνθη το 2011 ότι η Αθήνα δεν είχε το δικαίωμα να αρνηθεί την ένταξη της πΓΔΜ στο ΝΑΤΟ. Παρ’ όλα αυτά, η συμμαχία συνεχίζει να αφήνει τα Σκόπια, τα οποία έχουν εκπληρώσει όλες τις προϋποθέσεις για ένταξη, στην αίθουσα αναμονής.
Ο Γκρουέφσκι έχει αγκιστρωθεί στην διεθνή παράλυση πάνω στο θέμα της ονομασίας για να προκαλεί την Ελλάδα με ευτελείς επικλήσεις στον «μακεδονικό» εθνικισμό. Πιο πρόσφατα, υποστήριξε ότι οι υποκλοπές είναι μέρος μιας διεθνούς συνωμοσίας σχεδιασμένης να τον αναγκάσει να εγκαταλείψει το όνομα της χώρας. Από την πλευρά της, η Αθήνα έχει προκύψει πρόσφατα ως βασικός παράγοντας στις διατλαντικές προσπάθειες να ματαιωθεί ένας σχεδιαζόμενος ρωσο-τουρκικός αγωγός φυσικού αερίου, ο οποίος ενισχύει την ικανότητα της σχεδόν χρεοκοπημένης χώρας να αντισταθεί στις δυτικές πιέσεις για το ζήτημα της ονομασίας. Εν ολίγοις, όπως και σε άλλες περιπτώσεις στην περιοχή, η Δυτική απροσεξία έχει κάνει το ζήτημα της ονομασίας της πΓΔΜ μόνο οξύτερο και φορτωμένο.
ΔΙΧΑΣΜΕΝΗ ΒΟΣΝΙΑ
Εάν η πΓΔΜ είναι οξύς πόνος, η Βοσνία αντιμετωπίζει βαθύτερη και σχεδόν ανεπανόρθωτη ζημία. Το ριζοσπαστικό Ισλάμ και η επιρροή της Ρωσίας επιδεινώνουν τις συνεχώς παρούσες εθνοτικές υποψίες. Εν τω μεταξύ, κάποιοι από τους πολιτικούς της χώρας λαμβάνουν συγκεκριμένα μέτρα για να διαιρέσουν την χώρα. Τα κυβερνώντα σερβικά και κροατικά κόμματα ανακοίνωσαν πρόσφατα την δέσμευσή τους σε φτωχά συγκαλυμμένες αυτονομιστικές ατζέντες. Το κοινοβούλιο της Δημοκρατίας Σέρπσκα μέχρι που πέρασε ένα ψήφισμα για ένα αυτονομιστικό δημοψήφισμα που, για πρώτη φορά, περιλαμβάνει μια συγκεκριμένη ημερομηνία, το 2018, για το εμπρηστικό δημοψήφισμα. Αν πραγματοποιηθεί, το σερβικό δημοψήφισμα είναι εγγυημένο ότι θα ανοίξει εκ νέου εχθροπραξίες.
Η Βοσνία θα αντιμετωπίσει βραχυπρόθεσμες δοκιμασίες για την συνοχή της αυτό το καλοκαίρι. Τον Ιούνιο, τα επί μακρόν καθυστερημένα αποτελέσματα της απογραφής πρόκειται να δημοσιοποιηθούν, ενδεχομένως εξοργίζοντας τους Βοσνιακούς (Βόσνιους Μουσουλμάνους), τους Κροάτες και τους Σέρβους, καθένας από τους οποίους μπορεί να διαστρέψει τα στοιχεία για να διεκδικήσει το πλεονέκτημα ή να παραπονιέται για συστηματική μειονεξία. Στην συνέχεια, τον Ιούλιο, η Βοσνία θα σηματοδοτήσει την συναισθηματική 20η επέτειο από την σφαγή στην Σρεμπρένιτσα, όπου περισσότεροι από 7.000 Βόσνιοι άνδρες και αγόρια σκοτώθηκαν στα χέρια των σερβικών δυνάμεων.
Βόσνιοι Μουσουλμάνοι μιλούν με τον ελεγκτή της απογραφής Elvis Spijudic κοντά στην Srebrenica, την 1η Οκτωβρίου 2013. Αυτή ήταν η πρώτη απογραφή της Βοσνίας ως ανεξάρτητο κράτος. DADO RUVIC / REUTERS
Αμερικανοί και Ευρωπαίοι ηγέτες έχουν παρατήσει την προτεραιότητα του να κάνουν την Βοσνία να αλλάξει το ξεπερασμένο σύνταγμά της, το οποίο είναι υπεύθυνο για το μεγαλύτερο μέρος του αδιεξόδου που κρατά την χώρα τελματωμένη. Οι ηγέτες της ΕΕ έχουν πλέον συσπειρωθεί γύρω από μια νέα πολιτική φαινομενικά πιο εύκολη να επιτευχθεί, εκείνη των οικονομικών και κοινωνικών μέτρων. Τον επόμενο μήνα, η ΕΕ και το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο (ΔΝΤ) πρόκειται να ανακοινώσουν ένα δικό τους «σχέδιο δράσης για την μεταρρύθμιση» που στοχεύει να προωθήσει τις εδώ και καιρό αναγκαίες περικοπές στην διογκωμένη γραφειοκρατία και άλλες μεταρρυθμίσεις που απαιτούνται για την ένταξη στην ΕΕ. Δυστυχώς, το κοινό είναι σθεναρά εναντίον της περικοπής θέσεων εργασίας στον δημόσιο τομέα, και πολλοί πολιτικοί δικαίως φοβούνται ότι η μεταρρύθμιση θα τους αναγκάσει να ιδιωτικοποιήσουν τις δημόσιες επιχειρήσεις που σήμερα χειραγωγούν για να πατρονάρουν και να δωροδοκούνται. Αισθανόμενοι αυτή την αντίσταση, και εξ αρχής φοβούμενοι να αντιμετωπίσουν τους τοπικούς αξιωματούχους, οι διεθνείς παίκτες είναι πιθανό να μετριάσουν τις απαιτήσεις τους για τις μεταρρυθμίσεις. Οι Βρυξέλλες ήδη θόλωσαν τις δικές τους προϋποθέσεις για την επίσημη συμφωνία σύνδεσης μεταξύ της Βοσνίας και της ΕΕ που θεσπίστηκε φέτος, και οι αξιωματούχοι έχουν καταστήσει σαφές ότι η απόδοση του καθεστώτος υποψήφιας χώρας στην Βοσνία είναι στην ουσία η τελευταία στρατηγική τους για την ταραγμένη χώρα.
Δίνοντας έμφαση στην μορφή έναντι της ουσίας, η ΕΕ δεν είναι πιο πιθανό να επιτύχει την απεγνωσμένα αναγκαία πρόοδο τώρα, από όσο ήταν τα τελευταία εννέα χρόνια. Όπως και στην πΓΔΜ, ήταν το 2006 που η διαδικασία εκδημοκρατισμού, η οποία είχε δει όψιμους κοινούς θεσμούς παίρνουν σάρκα και οστά κάτω από έντονη διεθνή διαχείριση, άρχισε να ξηλώνεται. Εφαρμόζοντας πρόωρα μια άκαμπτη μορφή τοπικής ιδιοκτησίας επί των θεσμών, απείθαρχοι υπάλληλοι (κυρίως στην σερβική οντότητα) άρχισαν να χαλαρώνουν την πρόοδο και να αμφισβητούν ανοιχτά την ενότητα της χώρας. Καθώς η Ουάσιγκτον περιοδικά προσπάθησε να παροτρύνει την ΕΕ σε δράση και τους τοπικούς αξιωματούχους σε συμβιβασμό, Βόσνιοι ηγέτες φίμωσαν τις προσπάθειες και η χώρα κατρακύλησε πιο βαθιά σε στασιμότητα. Με 14 διαφορετικές κυβερνήσεις, οι θεσμοί της χώρας σήμερα είναι δυσλειτουργικά λείψανα των ετών του πολέμου, εμποδίζοντας τις επενδύσεις και τις ενδο-εθνικές συνεργασίες.
Το μόνο θετικό από την τρομοκρατική επίθεση στη Ζβόρνικ είναι ότι μπορεί τελικά να σοκάρει τους διεθνείς αξιωματούχους ώστε να δράσουν. Ένα πακέτο από ΕΕ-ΔΝΤ, το οποίο συνδέει φιλόδοξα πρότυπα με γενναιόδωρα οικονομικά κίνητρα και αξιόπιστες κυρώσεις -όπως η απαγόρευση χορήγησης βίζας και η έκθεση των οικονομικών ατασθαλιών των απείθαρχων ηγετών- μπορεί τελικά να συμμαζέψουν τα μυαλά στην Βοσνία.
ΤΟ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ ΤΟΥ ΚΟΣΟΒΟΥ
Η συντονισμένη προσπάθεια μπορεί επίσης να επιτύχει αποτελέσματα στο Κοσσυφοπέδιο, το έδαφος της πιο σημαντικής εξέλιξης της ΕΕ. Υπό την ηγεσία των Βρυξελλών και με την ισχυρή υποστήριξη των ΗΠΑ, η Σερβία και το Κοσσυφοπέδιο συμφώνησαν να εξομαλύνουν τις σχέσεις τους πριν από δύο χρόνια. Ωστόσο, οι αντιπαραθέσεις μεταξύ Βελιγραδίου και Πρίστινας, υποκινούμενες από την άρνηση πέντε χωρών της ΕΕ να αναγνωρίσουν το ανεξάρτητο Κοσσυφοπέδιο, μαζί με την ενδημική διαφθορά, έχουν αφήσει το Κοσσυφοπέδιο σε άθλια κατάσταση. Δεκάδες χιλιάδες Κοσοβάροι έχουν εγκαταλείψει την χώρα για την ΕΕ, εκφράζοντας με τα πόδια τους την απελπιστική έλλειψη εμπιστοσύνης στο μέλλον.
Ζαρντινιέρες έχουν τοποθετηθεί από τοπικούς Σέρβους ως οδοφράγματα στην κύρια γέφυρα στην εθνοτικά διχασμένη πόλη Mitrovica του Κοσόβου, στις 18 Ιουνίου 2014. HAZIR REKA / REUTERS
Ριζοσπαστικές επιλογές για την ενοποίηση του Κοσσυφοπεδίου με την Αλβανία, που θα άνοιγε εκ νέου σύγκρουση με τους Σέρβους, εξακολουθούν να βρίσκουν εύνοια. Άλλοτε υποδειγματικοί μετριοπαθείς έχουν σκληρύνει την στάση τους έναντι του συμβιβασμού που υποστήριξαν οι Βρυξέλλες. Την ίδια στιγμή, το Κοσσυφοπέδιο έχει δει ανησυχητικά σημάδια ριζοσπαστών ισλαμιστών που ενσταλάζουν εξίσου τον φόβο στις καρδιές των Σέρβων και των μετριοπαθών Αλβανών Μουσουλμάνων. Η μεγάλη ανησυχία είναι ότι οι ισλαμιστές θα βρουν μια κοινή αιτία με τους ριζοσπάστες Αλβανούς εθνικιστές, εγχέοντας μεγαλύτερη αστάθεια σε μια χώρα της οποίας η ασφάλεια εξακολουθεί να εποπτεύεται από το ΝΑΤΟ, μαζί με μια σημαντική παρουσία της ΕΕ.
Βρυξέλλες και Ουάσιγκτον πρέπει να πιέσουν τους Αλβανούς ηγέτες να προχωρήσουν τώρα σε βασικές μεταρρυθμίσεις στο κράτος δικαίου, ενώ θα σύρουν το Βελιγράδι και την Πρίστινα σε συμφωνία για θέματα αναμφισβήτητα πολύ λιγότερο επαχθή από αυτά που ξεπέρασαν το 2013. Οι εν λόγω συνομιλίες απέδειξαν ότι όταν οι Βρυξέλλες θέτουν ως προϋπόθεση για την πρόοδο προς την ένταξη στην ΕΕ την πρόοδο στις μεταξύ τους σχέσεις, τότε οι Σέρβοι και οι Αλβανοί αρχίζουν να κινούνται προς τον συμβιβασμό.
Οι κίνδυνοι αφθονούν, αλλά τα Βαλκάνια δεν είναι καθόλου χωρίς ελπίδα. Η ειρωνεία της σημερινής κρίσης στην πΓΔΜ, την Βοσνία και το Κοσσυφοπέδιο είναι ότι, ενώ ορισμένοι ηγέτες παίζουν το χαρτί του εθνικισμού, πιο πολλοί απλοί πολίτες από ποτέ είναι πρόθυμοι να προχωρήσουν πέρα από τις εθνοτικές διαφορές. Αρκετός χρόνος έχει σπαταληθεί διαιωνίζοντας τα εκκρεμή ζητήματα της περιοχής με άκαρπες, ανεπαρκείς πρωτοβουλίες. Δεν υπάρχει καμία ανάγκη να σπαταλάμε, μέσα από την παραμέληση και την δειλία, μια βασισμένη σε αρχές (και σε μεγάλο βαθμό επιτυχημένη) προσπάθεια που ξεκίνησε με θάρρος και όραμα. Περισσότερο από οτιδήποτε άλλο, η επίλυση των προβλημάτων της περιοχής σήμερα απλώς προϋποθέτει ότι οι αξιωματούχοι για μια ακόμη φορά θα τα πάρουν στα σοβαρά.
*Ο EDWARD P. JOSEPH είναι εκτελεστικός διευθυντής στο Institute of Current World Affairs και λέκτορας στην Σχολή Προωθημένων Διεθνών Σπουδών Johns Hopkins.
Στα αγγλικά: https://www.foreignaffairs.com/articles/southeastern-europe/2015-05-10/b…
Μπορείτε να ακολουθείτε το «Foreign Affairs, The Hellenic Edition» στο TWITTER στη διεύθυνσηwww.twitter.com/foreigngr αλλά και στο FACEBOOK, στη διεύθυνση www.facebook.com/ForeignAffairs.gr
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου