της Αγγελικής Μπούμπουκα
Πριν από αυτό, ο Κόλια ζει με τη δεύτερη γυναίκα του και το γιο του σε μια παραθαλάσσια πόλη στη βορειοδυτική Ρωσία, στα παράλια του Μπάρεντς, όπου τα πάντα αποπνέουν σήψη. Ο δήμαρχος, είναι η προσωποποίηση της διαφθοράς που διαποτίζει κάθε εκατοστό του κρατικού ιστού, κι έχει βάλει στο μάτι τη γη του Κόλια, κληρονομημένη από γενιά σε γενιά.
Η τελευταία του ελπίδα να περισώσει το σπίτι του, κρέμεται από τον Ντιμίτρι, έναν φίλο του από τον στρατό που πλέον είναι δικηγόρος στη Μόσχα. Ο Ντιμίτρι έχει ένα φάκελο με μυστικά του δημάρχου και τον πιέζει υπέρ του Κόλια. Όμως ο δήμαρχος δεν είναι μόνος του, εξυπηρετεί ένα ολόκληρο σύστημα, που καταλήγει σε ένα αφεντικό το οποίο ποτέ δεν κατονομάζεται, αλλά που κάνει τους φορείς όλων των εμπλεκόμενων εξουσιών να τρέμουν στη σκέψη του.
«Ο Λεβιάθαν (1651) , το σημαντικότερο βιβλίο του Χομπς, εξηγεί λεπτομερώς τα αναγκαία βήματα για να κινηθούμε από την εφιαλτική συνθήκη της φυσικής κατάστασης σε μια ασφαλή κοινωνία όπου η ζωή είναι ανεκτή. Ο «Λεβιάθαν» ήταν ένα γιγάντιο θαλάσσιο τέρας που περιγράφεται στη Βίβλο. Για τον Χομπς, είναι μια αναφορά στη μεγάλη ισχύ του κράτους. Ο Λεβιάθαν αρχίζει με την εικόνα ενός γίγαντα πάνω σε έναν λόφο, ο οποίος κρατά ένα σπαθί και ένα σκήπτρο. Αυτή η μορφή αποτελείται από πολλούς μικρότερους ανθρώπους που αναγνωρίζονται ως μεμονωμένα άτομα. Ο γίγαντας αντιπροσωπεύει το ισχυρό κράτος με τον κυρίαρχο επικεφαλής. Δίχως έναν κυρίαρχο, πίστευε ο Χομπς, όλα θα κατέρρεαν και η κοινωνία θα αποσυντίθετο σε ξεχωριστούς ανθρώπους έτοιμους να αλληλοσπαραχτούν για να επιβιώσουν»Η διαφθορά έχει διαπεράσει την κοινωνία της μικρής πόλης. Κι όπου δεν φτάνει αυτή, δίνει τη θέση της στην υποκρισία, που την ενσαρκώνουν τόσο οι φίλοι της οικογένειας του ήρωα όσο και η εκκλησία, από την οποία ο ίδιος απέχει. Όμως, «όλες οι εξουσίες προέρχονται από το Θεό. Και όπου υπάρχει εξουσία υπάρχει ισχύς», τονίζει στο δήμαρχο ο τοπικός θρησκευτικός άρχοντας, ένας ορθόδοξος χριστιανός αρχιερέας. «Χρησιμοποίησε την ισχύ σου εκεί όπου έχεις εξουσία, δεν χρειάζεται να ζητάς την παρέμβαση ανωτέρων», τον συμβουλεύει αργότερα, αρνούμενος να μάθει τι συμβαίνει και γιατί ανησυχεί ο δήμαρχος. Όταν στο τέλος βλέπουμε τον ίδιο αρχιερέα να κηρύσσει από άμβωνος την αξία της αλήθειας, είναι σαν το κήτος να έχει ήδη καταπιεί ολόκληρη την πόλη και να την χωνεύει.
«Μικρή Ιστορία της Φιλοσοφίας», κεφάλαιο 10 (Τόμας Χομπς) – εκδ. Πατάκη
Η ισχύς του δημάρχου επιβάλεται, όπως συμβούλεψε η εκκλησία, και ο νόμος αποχωρεί από το πεδίο της δράσης. Δεν υπάρχει πια χώρος για δικαιοσύνη. Οι άνθρωποι πλέον καλούνται μόνο να απαντήσουν αν πιστεύουν στο θεό. Κι αν όχι, τότε τι περιμένουν. Κι αν ναι, τότε τι τους λέει ο θεός για όλα αυτά που συμβαίνουν.
* * *
Ο Λεβιάθαν του Αντρέι Ζβιαγκνίτσεφ είναι σίγουρα μια ταινία που αποτυπώνει την ρωσική πραγματικότητα, όπως σωστά προϊδεάζουν τα δημοσιεύματα που μπορεί να διαβάσει κανείς προτού πάει να την δει. Η φωτογραφία του Πούτιν κρέμεται στον τοίχο του δημάρχου, όπως θα συνέβαινε σε κάθε απολυταρχικό καθεστώς, ενώ οι προκάτοχοι του ρώσου προέδρου–οι πιο μακρινοί, καθώς για τους πρόσφατους «η ιστορία δεν έχει αποφανθεί ακόμα»- χρησιμεύουν πλέον ως στόχοι σκοποβολής. Οι Pussy Riots είναι είδηση στην τηλεόραση που παίζει στο βάθος ενός δωματίου, και κοινωνικό παράδειγμα προς αποφυγή σύμφωνα με το εκκλησιαστικό κήρυγμα.
Η ίδια η πόλη του είναι η κοιλιά του κήτους, είναι η Βίβλος και ο Χομπς μαζί. Όλοι του υποδεικνύουν πως πρέπει να πάψει να αναζητά δικαιοσύνη, πώς πρέπει να φύγει μακριά, να αφεθεί στη μοίρα του. Στη σημερινή Ρωσία το κήτος είναι το σύστημα που τρέφεται από το κράτος. Αλλά και εκτός Ρωσίας το ίδιο είναι. Με τον ίδιο τρόπο που το μεταλλικό στόμα του κήτους καταπίνει τον Κόλια και απαιτεί την κεφαλή του επί πίνακι,«για να μάθει επιτέλους ποιά είναι η θέση του», οι εξουσίες μπορούν, αν το θελήσουν, να πειθαρχήσουν τον καθένα μας, όπου κι αν ζούμε. Συνεπώς ο «Λεβιάθαν» δεν είναι μόνο μια ταινία για τη Ρωσία, αλλά κυρίως για τους ανθρώπους και για τη σχέση μας με το κράτος, όποιο κι αν είναι αυτό, από την πιο ανεπτυγμένη, μέχρι την πιο αρχαϊκή ανθρώπινη κοινωνία, όπως λέει κι ο ίδιος ο Ζβιαγκνίτσεφ στο σημείωμά του:
«Όταν ένας άνθρωπος νιώθει τη θηλιά του άγχους αντιμέτωπος με την ανάγκη και την αβεβαιότητα, όταν τον κατακλύζουν σκοτεινές εικόνες για το μέλλον, τρέμοντας για το μέλλον εκείνων που αγαπά και με το φόβο του θανάτου να τον περικυκλώνει, τι άλλο μπορεί να κάνει παρά να εκχωρήσει την ελευθερία και τη βούλησή του και να παραδώσει με τη θέλησή του αυτούς τους θυσαυρούς σε κάποιον που εμπιστεύεται με αντάλλαγμα απατηλές εγγυήσεις περί ασφάλειας, κοινωνικής προστασίας ή ακόμη και περί μιας απατηλής κοινότητας;Έτσι, δεν είναι καθόλου παράξενο που η Ρωσική Ορθόδοξη Εκκλησία μίσησε τον «Λεβιάθαν» ή που ο Ρώσος υπουργός Πολιτισμού εξέφρασε την απογοήτευσή του γι’αυτήν, παρόλο που –μάλλον κατά λάθος, όπως λέγεται- αυτή γυρίστηκε με κρατική συγχρηματοδότηση. Η προβολή της στη Ρωσία γίνεται εδώ και τρεις εβδομάδες, μετά από επιβολή λογοκρισίας και περικοπή σκηνών και αφού είχε προηγηθεί η διαρροή του φιλμ μέσω ίντερνετ, προφανώς για να αποτραπεί ενδεχόμενη εμπορική της επιτυχία στους κινηματογράφους.
Η άποψη του Τόμας Χομπς για το κράτος είναι αυτή ενός φιλοσόφου για τη συμφωνία ενός ανθρώπου με τον διάβολο: το βλέπει σαν ένα τέρας δημιούργημα του ανθρώπου προκειμένου να αποτρέψει «τον πόλεμο όλων εναντίον όλων», και της κατανοητής πρόθεσης να επιτύχει ασφάλεια με αντάλλαγμα την ελευθερία, το μοναδικό που πραγματικά κατέχει ο άνθρωπος.
Όπως όλοι μας, εκ γενετής σημαδεμένοι από το προπατορικό αμάρτημα, γεννιόμαστε μέσα σε ένα «κράτος». Η πνευματική ισχύς του κράτους πάνω στον άθρωπο δεν γνωρίζει όρια.
Η επίπονη συμμαχία μεταξύ ανθρώπου και κράτους αποτελεί ζήτημα ζωής στη Ρωσία εδώ και πολύ καιρό. Αλλά αν η ταινία μου έχει τις ρίζες της στη Ρωσική γη, είναι μόνο επειδή δεν νιώθω συγγένεια, κανένα γενετικό δεσμό με τίποτ’ άλλο. Και πάλι είμαι βαθιά πεπεισμένος ότι, σε όποια κοινωνία κι αν ζει ο καθένας μας, από την πιο ανεπτυγμένη μέχρι την πιο αρχαϊκή, όλοι μας μια μέρα θα έρθουμε αντιμέτωποι με τις εξής εναλλακτικές: είτε να ζήσουμε ως σκλάβοι είτε να ζήσουμε ως ελεύθεροι άνθρωποι. Και αν αφελώς νομίζουμε πως πρέπει να υπάρχει ένα είδος κρατικής ισχύος που μπορεί να μας απελευθερώσει από αυτή την επιλογή, κάνουμε πολύ μεγάλο λάθος. Στη ζωή κάθε ανθρώπου έρχεται μια στιγμή που αυτός έρχεται αντιμέτωπος με το σύστημα, με τον «κόσμο», και πρέπει να σταθεί και να υπερασπιστεί τη δική του αντίληψη περί δικαιοσύνης, τη δική τους αντίληψη περί Θεού και Γης.
Σήμερα είναι ακόμη δυνατό να θέτεις αυτά τα ερωτήματα στο κοινό και να βρίσκεις έναν τραγικό ήρωα στη γη μας, έναν «υιό του Θεού», έναν χαρακτήρα που είναι τραγικός από αμνημονεύτων χρόνων, κι αυτός ακριβώς είναι ο λόγος που η πατρίδα μου δεν έχει χαθεί ακόμα για μένα, ή για εκείνους που έκαναν αυτή την ταινία.»
– Αντρέι Ζβιαγκνίτσεφ (το σημείωμα του σκηνοθέτη στη σελίδα της Sony Pictures – οι υπογραμμίσεις είναι δικές μας)
Παρόλ’αυτά, ο «Λεβιάθαν» είναι αυτές τις μέρες μια από τις πέντε εμπορικότερες ταινίες στη Ρωσία. Απομένουν, δε λίγες ώρες μέχρι να μάθουμε αν θα πάρει και το φετινό Όσκαρ Καλύτερης Ξενόγλωσσης Ταινίας. Aν και, εγώ θα το έδινα στην “Ida”.
Aπό: tcricheket.gr/2015/02/leviathan/
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου