Μέλισσος ο Σάμιος
O Μέλισσος ο Σάμιος, γιος του Ιθαγένη[1] ήταν αρχαίος Έλληνας φιλόσοφος εκ των Προσωκρατικών, καταγόμενος από τη Σάμο, που έζησε τον 5ο αιώνα π.Χ.. Υπήρξε μαθητής του Παρμενίδου και εκπρόσωπος (μάλλον ο τελευταίος) της ελεατικής σχολής.
Το 440 π.Χ., όταν ο Περικλής έπλευσε με 44 τριήρεις εναντίον της Σάμου, που είχε αποσκιρτήσει από την Αθηναϊκή Συμμαχία, ο Μέλισσος ανέλαβε την αρχιστρατηγία του στρατού των Σαμίων. Αρχικά είχε επιτυχίες, αλλά τελικώς οι Αθηναίοι, μετά από πολιορκία εννέα μηνών, ανάγκασαν τους αποστάτες να παραδοθούν.

Η φιλοσοφία του
Στο σύγραμμά του «Περί φύσεως ή περί όντος» ο Μέλισσος αναπτύσσει τη θεωρία του Ξενοφάνη, την οποία τελειοποίησε και ο Παρμενίδης. Η βασική αρχή της είναι ότι μόνο το «ον» υπάρχει, δηλαδή το Σύμπαν, και αυτό αναγκαστικά ταυτίζεται με τον Θεό.
Ειδικότερα, ο Μέλισσος δεχόταν ως αρχή του κόσμου το «εν» (ένα), το οποίο χαρακτήριζε αιώνιο, άπειρο, ενιαίο, ακίνητο, απόλυτα όμοιο μόνο με τον εαυτό του και αμετάβλητο: «Μέλισσος και Ζήνων το εν και το παν, και μόνον αΐδιον και άπειρον είναι το εν» [2], ενώ το γίγνεσθαι το θεωρούσε δημιούργημα των αισθήσεων, και γι’ αυτό απατηλό: «Μέλισσον εν το παν λέγοντας είναι και δια το τας αισθήσεις ψευδείς είναι»[3].
Δίδασκε ότι το «όντως ον» «ουκ έχει αρχήν, ουδέ τελευτήν»[4] και συνεπώς δεν μπορεί να γεννηθεί αφ’ εαυτού. Διότι αν γεννιόταν, τότε μοιραία θα έπρεπε και να πεθάνει, ενώ το όντως ον είναι αιώνιο και άφθαρτο.
Ο Μέλισσος απέρριπτε τόσο την εμπεδόκλειο διδασκαλία για την ανάμιξη των 4 βασικών στοιχείων, όσο και την υπόθεση της ατομικής θεωρίας για την ύπαρξη κενού χώρου. Πίστευε και δίδασκε ότι στη Φύση δεν υπάρχει τίποτα το βέβαιο και ότι όλα τα επίγεια είναι φθαρτά.
Σύμφωνα με τον Διογένη Λαέρτιο, ο Μέλισσος θεωρούσε ότι το Σύμπαν είναι ένα, άπειρο, πλήρες, αναλλοίωτο, ακίνητο και ομοιογενές: «εδόκει δε αυτώ το παν άπειρον είναι και αναλλοίωτον και ακίνητον και εν και όμοιον εαυτώ και πλήρες»[5].
Σύγχρονοι ερευνητές υποστηρίζουν ότι το έργο του Γοργία «Περί φύσεως ή περί του όντος» αντέγραψε το ομώνυμο έργο του Μελίσσου, πράγμα που ανακαλύφθηκε με αντιπαραβολή προς τα σωζόμενα, από τον Σιμπλίκιο, αποσπάσματα του έργου του Μελίσσου