Ο Άνταμ Σμιθ, ο πρόγονος όλων των
οικονομολόγων κάθε θεωρητικής απόκλισης κι ένας από τους πιο σημαντικούς
δασκάλους του Μαρξ, λέει στο περιλάλητο σύγγραμμά του Ο πλούτος των
εθνών (1779), όπου προσπαθεί να εξηγήσει το μηχανισμό συσσώρευσης του
πλούτου: Λίγοι θα είχαν ενδοιασμούς για το λαθρεμπόριο, αν μπορούσαν να βρουν έναν εύκολο και ασφαλή τρόπο να το κάνουν. Είναι
ο πρώτος που τολμά να πει πως η προσήλωση στη νομιμότητα δεν βοηθάει τη
συσσώρευση του κεφαλαίου και πως η αυθαιρεσία, η αίρεση και η εξαίρεση
αποτελούν προϋποθέσεις για την αύξηση του πλούτου των ατόμων, συνεπώς
και των εθνών στα οποία ανήκουν τα άτομα.
Οι απόψεις του Σμιθ ήταν βόμβα στα θεμέλια των
«παραδοσιακών αξιών» που κληρονομήθηκαν από το Μεσαίωνα και μια ριζική
ανατροπή του μωσαϊκού νόμου, που είναι περισσότερο γνωστός σαν «δέκα
εντολές». Το «ου κλέψεις», «ου φονεύσεις», «ου μοιχεύσεις», «ου
ψευδομαρτυρήσεις», κι όλα τα άλλα «ου» χάνουν το νόημά τους στην
καθημερινή οικονομική πρακτική. Σεβόμαστε τις δέκα εντολές μόνο όταν δεν
μας βλάπτουν οικονομικά και επανερχόμαστε σ’ αυτές μόνο όταν
παραιτηθούμε από την προσπάθειά μας να πλουτίσουμε.
Φυσικά, έχουμε πάντα την ευχέρεια να σεβόμαστε
όσες από τις εντολές μας βολεύουν και να απορρίπτουμε όσες δεν μας
βολεύουν. Έτσι, μπορούμε να είμαστε υπέρ του «ου μοιχεύσεις» όταν
αισθανόμαστε ικανοποιημένοι από την ερωτική συμπεριφορά της συζύγου μας,
αλλά μπορούμε να καταστρατηγήσουμε αυτή την εντολή αν η οικονομική μας
προκοπή εξαρτάται, ας πούμε, από τα ερωτικά καπρίτσια της κόρης του
αφεντικού, που «λιώνει» για μας.
Όσο για το «ου ψευδομαρτυρήσεις», άστα να παν
στο διάβολο. Η ψευδής μαρτυρία είναι κοινός τόπος στα δικαστήρια. Και η
«συμπαθής τάξη» των εργαζομένων που λέγονται ψευδομάρτυρες, το μόνο που
κάνουν για να διαφυλάξουν μέρος μόνο της παραπάνω άκρως παραγωγικής
εντολής είναι να μην προχωρούν στη συγκρότηση επαγγελματικού σωματείου
επαγγελματιών ψευδομαρτύρων. Το «ου φονεύσεις» προκαλεί βδελυγμία σε
όλους. Εκτός από τις περιπτώσεις που φονεύουμε μαζικά και μεθοδικά για
«τη δόξα της πατρίδας». Όσο για εκείνο το αστείο «ου κλέψεις», αυτό δεν
εμπόδισε ποτέ κανέναν κλέφτη να κάνει τη δουλειά του.
Οι λαθρέμποροι λοιπόν έπαιξαν βασικό ρόλο στην
ανάπτυξη της οικονομίας, κατά τον Άνταμ Σμιθ. Όταν σε ζορίζουν με τους
υψηλούς δασμούς και σε εμποδίζουν να πλουτίσεις είναι φυσικό να
αποθαρρύνεσαι αν είσαι καλός και ευσυνείδητος έμπορος και από έμπορος να
γίνεσαι λαθρέμπορος, δηλαδή σωστός έμπορος. Αυτό σημαίνει πως δεν
πρέπει να έχετε ενοχές όταν εισαγάγατε κάτι λαθραίο για προσωπική σας
χρήση. Άλλωστε, η ιδιοχρησία του λαθραίου δεν είναι λαθρεμπόριο. Το
λαθρεμπόριο έχει νόημα μόνο όταν εισάγεις εμπορεύματα ατελώνιστα για να
τα πουλήσει; κι όχι για να τα χρησιμοποιήσεις ο ίδιος.
Ωστόσο, θα σε αντιμετωπίσουν σαν λαθρέμπορο
και σ’ αυτή την περίπτωση, παρότι δεν έχεις την πρόθεση να εμπορευτείς
αυτό που εισήγαγες λαθραία. Εμπόριο και ταυτόχρονα λαθρεμπόριο όπλων
κάνει κάθε σοβαρό κράτος. Γιατί λοιπόν, οι υπήκοοι να μην πράξουν ομοίως
με εμπορεύματα ειρηνικά;
Τη σημασία της παρανομίας για την οικονομική
προκοπή την επισημαίνει ο Άνταμ Σμιθ- και μην τολμήσει κανείς να με
κατηγορήσει για παρότρυνση εις τέλεσιν παρανόμων πράξεων γιατί θα τον
παραπέμψω στο δημιουργό της επιστήμης της πολιτικής οικονομίας. Βέβαια,
ηθικά κατοχυρωμένη δεν είναι αυτή η παρανομία. Αλλά, το είπαμε, η ηθική
είναι γι’ αυτούς που επέλεξαν είτε την «έντιμον πενίαν» είτε την από
βλακεία πενία. Κι αν το παιδί σας αριστεύει στη σχολική έκθεση που
γράφουν οι μαθητές την παγκόσμια ημέρα αποταμιεύσεως … αποκληρώστε το
έγκαιρα. Γιατί, ενώ δεν θα γίνει ποτέ σοβαρός καπιταλιστής διά του
κουμπαρά, θα β0ηθήσει άλλους καπιταλιστές να γίνουν καλύτεροι
καπιταλιστές με τα δάνεια που θα πάρουν από την τράπεζα όπου εμείς
αδειάζουμε τους φτωχοκουμπαράδες μας.
Η αποταμίευση έχει σοβαρό νόημα μόνο όταν
συνοδεύεται από μια καταπάτηση και των δέκα εντολών. Αλλά αυτό μην το
πείτε στο παιδί σας. Θα το γράψει στην έκθεση και θα το μηδενίσουν.
Κανείς δεν θέλει να γίνεται λόγος για ανεντιμότητα όταν γίνεται λόγος
για οικονομικές συναλλαγές. Μάλιστα, όσο πιο έντονα απορρίπτεις φραστικά
την ανεντιμότητα, τόσο πιο εύκολα κάνεις την ανέντιμη δουλειά σου.
Βέβαια, ο Σμιθ τελικά δεν αποκάλυψε τον
πραγματικό μηχανισμό της δημιουργίας του πλούτου’ αυτό θα το κάνει
αργότερα ο Μαρξ, που μίλησε για τη διπλή ηθική του πλούσιου. Που είναι
ανέντιμος κάθε Δευτέρα, Τετάρτη και Παρασκευή και έντιμος κάθε Τρίτη,
Πέμπτη και Σάββατο. Η Κυριακή είναι αφιερωμένη στον Θεό.
Η παρανομία έπαιξε μείζονα ρόλο στην ανάπτυξη
των σύγχρονων θεσμών, λέει ο Σμιθ. Κι αν σήμερα οργιζόμαστε με τους
απατεώνες είναι γιατί αυτοί οι θεσμοί είναι ήδη διαμορφωμένοι, πράγμα
που μας εμποδίζει να καταλάβουμε πώς διαμορφώθηκαν».
Προσέξτε την άκρως εντυπωσιακή ιστορία του
πειρατή Φράνσις Ντρέικ, που έγινε σερ. Είναι ο πρώτος στην ιστορία
λόρδος εκ πειρατών.
Στις πειρατικές επιχειρήσεις του διασημότερου
στην ιστορία της πειρατείας πειρατή, του Φράνσις Ντρέικ, η βασίλισσα της
Αγγλίας Ελισάβετ αποφάσισε κάποτε να επενδύσει ένα πολύ σημαντικό μέρος
των χρημάτων του βασιλικού θησαυροφυλακίου. Σκέφτηκε προφανώς αυτή η
τρομερή γυναίκα, που δεν είχε κανέναν ηθικό φραγμό: Έτσι κι αλλιώς το
βασιλικό θησαυροφυλάκιο δημιουργήθηκε με πολλές και συνεχόμενες αρπαγές
από τους προγόνους μου. Καθόλου δεν πειράζει, λοιπόν, αν συνεργαστώ κι
εγώ μ’ έναν σπουδαίο επιχειρηματία, που τυχαίνει να είναι και πειρατής.
Ήδη έχω συνεργαστεί με τόσα και τόσα καθάρματα, που όλες τις βρομιές τις
έκαναν χωρίς να παίξουν το κεφάλι τους κορώνα – γράμματα, όπως ο
ατρόμητος Ντρέικ.
Κι έτσι η βασίλισσα Ελισάβετ βοήθησε
αποτελεσματικά τον Ντρέικ να αυξήσει πολύ τον πειρατικό του στόλο. Στο
εξής κάθε πειρατικό ταξίδι του Ντρέικ με τον καλά οργανωμένο στόλο του
θα φέρνει καθαρό κέρδος 4.700% σε σχέση με την επένδυση που είχε κάνει.
Επενδύεις εκατό δραχμές και έχεις κέρδος 4.700 δραχμές! Αυτή είναι
επένδυση κύριοι! Τούτο το ποσοστό κέρδους (4.700%) αποτελεί αξεπέραστο
ρεκόρ σ’ ολόκληρη την παγκόσμια ιστορία, αρχαία και νέα. Και δεν
καταρρίφθηκε ποτέ από κανέναν σύγχρονο επιχειρηματία.
Η βασίλισσα Ελισάβετ, εκτιμώντας τη συμβολή
αυτού του σπουδαίου πειρατή στην ανάπτυξη τόσο της αγγλικής οικονομίας
στο σύνολό της, όσο και του βασιλικού θησαυροφυλακίου ειδικότερα, κάλεσε
τον αρχιπειρατή στα ανάκτορα και τον έχρισε λόρδο. Έτσι ο σερ Φράνσις
Ντρέικ θα γίνει ο πρώτος και ο μόνος λόρδος πειρατής στην ιστορία της
Αγγλίας.
Τούτο το εκπληκτικό γεγονός συνέβη το 1580,
την εποχή που ο Σαίξπηρ επένδυε τη μεγαλοφυία του στο περίφημο
ελισαβετιανό θέατρο, χωρίς βέβαια να γίνει σερ γι’ αυτόν τον ευτελή
λόγο. Βέβαια, αν ζούσε σήμερα θα γινόταν οπωσδήποτε σερ, αφού έγιναν σερ
οι σαιξπηριστές ηθοποιοί Λόρενς Ολιβιέ, Ραλφ Ρίτσαρντσον και Τζον
Γκίλγουντ. Εμείς οι απόγονοι κλεπτών κάθε μορφής και πειρατών όλων των
θαλασσών ξέρουμε να τιμούμε τους πνευματικούς ανθρώπους. Πέρασαν αιώνες
από τότε και τα σωρευθέντα ή κληρονομηθέντα «βρώμικα χρήματα» όχι απλώς
πλύθηκαν, αλλά έγιναν λαμπίκος. Τόσο, που τώρα πλέον, κανείς να μην
ντρέπεται για τα χρήματα που κληρονόμησε, και που κάποτε ήταν οπωσδήποτε
βρόμικα. Δεν υπάρχει καθαρό χρήμα, παρά μόνο στον καθαρό εγκέφαλο των
αφελών.
Λοιπόν, για να εορταστεί το γεγονός της
απονομής του τίτλου του σερ στον αρχιπειρατή Ντρέικ, η βασίλισσα καλεί
στα ανάκτορα έναν θίασο για να δώσει παράσταση προς τιμήν του ολόφρεσκου
σερ εκ πειρατών, που βέβαια δεν καταλάβαινε τίποτα από θέατρο. Σε μια
στιγμή και σύμφωνα με τις απαιτήσεις της δράσης, ένας ηθοποιός που
περιφέρεται δώθε κείθε μέσα σ’ ένα σκηνικό που παριστάνει ερείπια
κρατώντας ένα κηροπήγιο στο χέρι λέει απελπισμένα: Πού να το ακουμπήσω,
πού να το βάλω … Και τότε πετιέται όρθιος ο Ντρέικ και απευθυνόμενος στα
παλικάρια του, που τον συνόδευαν στα ανάκτορα, λέει με νόημα: Ρε σεις,
μην του πει κανένας πού να το βάλει, γιατί θα του το χώσω εκεί που
ξέρει!
Η βασίλισσα που καθόταν δίπλα στον Ντρέικ, έκανε πως δεν άκουσε
Η φεουδαρχία φτάνει στην ακμή της κατά το
τέλος του 130υ αιώνα και αγγίζει το τέλος της στο τέλος του 160υ αιώνα,
τον καιρό που στην Αγγλία βασιλεύει η Ελισάβετ και κάνει λόρδο τον
πειρατή Φράνσις Ντρέικ, πράγμα που ουδείς φεουδάρχης θα το διανοούνταν.
‘Οταν λοιπόν βλέπεις πειρατές και άλλους
τέτοιους αλήτες να μπαίνουν όχι μόνο στα σαλόνια των «καλών οικογενειών»
αλλά και στο παλάτι, δυο τινά πρέπει να συμβαίνουν: είτε οι λαοί της
Ευρώπης μιμούνται τους Νεοέλληνες, είτε οι βασιλιάδες της Ευρώπης
αλητοποιούνται ως έλληνες βασιλείς. Το δεύτερο είναι το πιθανότερο.
Βασίλης Ραφαηλίδης -Η κρυφή γοητεία της Μπουρζουαζίας
~ Ο Βασίλης Ραφαηλίδης
γεννήθηκε το 1934 στα Σέρβια της Κοζάνης και πέθανε στην Αθήνα τον
Σεπτέμβρη του 2000. Το 1953 εγκαταστάθηκε στην Αθήνα. Σπούδασε
κινηματογράφο και δούλεψε σαν βοηθός του Ν. Κούνδουρου και του Ρ.
Μανθούλη. Το 1964-65 βρέθηκε στην Αλγερία κοντά στον Μιχάλη Ράπτη. Έγινε
επαγγελματίας κινηματογραφικός κριτικός στη Δημοκρατική Αλλαγή (1965).
Συμμετείχε στην εκδοτική ομάδα των περιοδικών Ελληνικός Κινηματογράφος
(1966) και Σύγχρονος Κινηματογράφος (1968). Εργάστηκε σαν
κινηματογραφικός κριτικός και ρεπόρτερ στο Βήμα (1974-1983) και στο
Έθνος (1983-1998) σαν κινηματογραφικός κριτικός, σχολιογράφος και
επιφυλλιδογράφος. Επιφυλλίδες ήταν και οι τελευταίες του δημοσιεύσεις
στην Ελευθεροτυπία.
____
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου