Λεωφόρος Αλεξάνδρας (Ιστορική αναδρομή στην Αθήνα μας)

Γράφει ο Πάνος Ν. Αβραμόπουλος
Καταγεγραμμένη στην συνείδησή μας με στιγμές ηθικής έξαρσης, μεγαλουργίας, αλλά και πόνου και άφατης θλίψης, με τα οδυνηρά για την ελληνική κοινωνία Δεκεμβριανά, είναι η ιστορική οδός της Λεωφόρου Αλεξάνδρας με την γύρω περιοχή της. Οι νεότερες γενιές ακούνε ακόμα στα αυτιά τους τις κραυγές θριάμβου και τα ξεφαντώματα απο την φρενήρη πορεία του Παναθηναϊκού στον τελικό του Κυπέλου Πρωταθλητριών Ευρώπης, με το γήπεδο του Παναθηναϊκού να σαρκώνει τις ανεπανάληπτες στιγμές ηθικής ανάτασης του ελληνικού λαού. Αλλά και οι παλαιότερες γενιές αισθάνονται ακόμα την κλαγγή του όπλου και την θρηνωδία του εμφυλίου σπαραγμού στα Δεκεμβριανά, με τις σφαίρες να υφίστανται ακόμα στους τοίχους των προσφυγικών συνοικιών της Αλεξάνδρας- έχοντας παγώσει θανατηφόρα την μνήμη, στις αποφράδες κείνες μέρες. Η Λεωφόρος Αλεξάνδρας διανοίχθη στα
1876-78 απο τον Μηχανικό του Δήμου Αθηναίων Ιωάννη Γενήσαρλη, ενώνοντας την Πατησίων με την Λεωφόρο Κηφισίας. Την περίοδο της χάραξης της δρόμου υπήρξε οργίλη αντίδραση στην δημιουργία του, απο τον μεγαλοκτηματία της περιοχής Νικολαϊδη, του οποίου τα κτήματα η οδός θα κατέτειμνε. Έτσι υπήρξε σοβαρός κίνδυνος να αποτραπεί η διάνοιξη της οδού. Και στο πρόβλημα αυτό έδωσε λύση ο Δήμος Αθηναίων το 1878, αγοράζοντας τα κτήματα του Νικολαΐδη έκτασης 300 στρεμμάτων. Το 1891 η οδός έλαβε το όνομα Αλεξάνδρας, πρός τιμήν της αδικοχαμένης πριγκίπισσας Αλεξάνδρας (1870-1891) κόρης του βασιλιά Γεωργίου του Α΄και της βασίλισσας Όλγας και συζύγου του μεγάλου δούκα Παύλου της Ρωσίας. Η πριγκίπισσα Αλεξάνδρα μοίρα τραγική απεβίωσε το 1891 πάνω στην γένα του γιού της Δημητρίου, μόλις εικοσι ενός ετών.Απο τις αρχές του 20-ου αιώνα η Αλεξάνδρας καταξιώνονταν στη συνείδηση του αθηναϊκού κοινού ως εξαίρετος χώρος για διασκέδαση. Ιδιαίτερα τους καλοκαιρινούς μήνες προσφέρονταν ιδεωδώς για περιπάτους, ενώ σιγά σιγά με την δημιουργία εκλεκτών κέντρων διασκέδασης της εποχής, αναγορεύτηκε σε επίκεντρο της νυχτερινής ζωής. Μερικοί απο τους καλύτερους κινηματογράφους της Αθήνας, αλλά και σπουδαία θεατρικά σχήματα υπήρχαν στην Λεωφόρο Αλεξάνδρας, απογειώνοντας την κοινωνική της αίγλη. Εξάλλου κάποιοι απο αυτούς τους κινηματογράφους διασώζονται ακόμα και σήμερα, θυμίζοντας τη δόξα και το μεγαλείο μιας αλλοτινής πανέμορφης εποχής. Απο τα εμβληματικότερα μαγαζιά της Λεωφόρου υπήρξε το καφέ-ρέστωραν «Σόνια» και στο νούμερο 51, που φιλοξενούσε μερικές απο τις κοσμικώτερες φυσιογνωμίες της πόλης. Απο τους πιο επώνυμους θαμώνες του μαγαζιού ο απαράμιλλος κωμικός μας Διονύσης Παπαγιαννόπουλος, επονομαζόμενος και «Μπαρμπα Γιώργος» στο θρυλικό «Λούνα Πάρκ» τότε της ΕΡΤ, ο οποίος διέμενε στην ίδια περιοχή κοντά στην «Σόνια». Το κατάστημα ωστόσο εδώ και κάποια χρόνια έπαψε να λειτουργεί.Στο αριστερό μέρος της Λεωφόρου Αλεξάνδρας, εκτείνεται η συνοικία «Γύζη». Ονοματοδοτήθηκε πρός τιμήν του μεγάλου Τήνιου γλύπτη Νικολάου Γύζη. Εξάλλου και δρόμος της συνοικίας ονομάζεται Γύζη. Το 1925 ο Δήμος Αθηναίων ονοματοδότησε Γύζη ολόκληρη την περιοχή.

Ιστορικό Αρχείο Λυκείου των Ελληνίδων
Ευρίσκεται επι της Λεωφόρου Αλεξάνδρας 4. Συνιστά ωραίο νεοκλασικό κτίριο, που αποτέλεσε κατοικία του Δ. Αντωνόπουλου. Εν συνεχεία ο τελευταίος την κληροδότησε στο «Λύκειο των Ελληνίδων». Ηδη απο το 1995 το Λύκειο στεγάζει στο κτίριο του αρχείο του.
Αυστριακό Αρχαιολογικό Ινστιτούτο
Ευρίσκεται επι της Λεωφόρου Αλεξάνδρας 26 και Νοταρά. Το κτίριο ανηγέρθη το 1905 σε σχέδια του μεγάλου αρχιτέκτονα Ερν. Τσίλλερ και σε οικόπεδο που πρόσφερε για το σκοπό αυτό το ελληνικό δημόσιο. Ο χώρος φιλοξένησε λοιπόν το Αυστριακό αρχαιολογικό Ινστιτούτο, το οποίο συνεστήθη το 1898. Παράλληλα στον ίδιο χώρο μέχρι του 2003, στεγάζονταν και η αυστριακή πρεσβεία.
Φυλακές «Αβέρωφ» – Άρειος Πάγος
Οι περίφημες φυλακές Αβέρωφ ευρίσκοντο επι της Λεωφόρου Αλεξάνδρας 121 και αποτέλεσαν ένα απο τα σημαντικότερα και σωφρονιστικά ορόσημα της συγχρόνης Ελλάδος. Έφεραν πάνω τους άφθιτο το ηθικό σήμα της ανθρώπινης ευαισθησίας της βασίλισσας Όλγας, με πρωτοβουλία της οποίας είχαν ανεγερθεί, αλλά βεβαίως και την δίνη και τις στρεβλώσεις του ταραγμένου μετφεμφυλιακού πολιτικού μας τοπίου. Πως όμως έχει το μακρύ οδοιπορικό των φυλακών Αβέρωφ; Η βασίλισσα Όλγα το 1891 με υψηλή κοινωνική ευαισθησία είχε δημιουργήσει το σωματείο «Εν Χριστώ Αδελφότης των Κυριών», προσβλέποντας στην βελτίωση των συνθηκών κράτησης των φυλακισμένων. Το 1892 ο μεγαλεπιχειρηματίας έλληνας απο την Αλεξάνδρεια Γεώργιος Αβέρωφ, που κληροδότησε στην Ελλάδα πλείστες εθνικές δωρεές, προσέφερε στην βασίλισσα ένα πολύ μεγάλο ποσό δώρο για την επέτειο των αργυρών γάμων της. Και η βασίλισσα Όλγα προσανατολισμένη σε πολλαπλή φιλανθρωπική δράση, πρόσφερε με την σειρά της όλο το ποσό στην «Εν Χριστώ Αδελφότητα Κυριών», αποσκοπώντας στην ανέγερση ειδικών φυλακών για τους ανήλικους κρατούμενους. Το 1896 το ανεγερθέν σωφρονιστικό ίδρυμα ήταν έτοιμο και ονομάστηκε «Εφηβείον Αβέρωφ». Με τις προηγμένες για την εποχή του σωφρονιστικές υποδομές που διέθετε, προσέβλεπε στην επαγγελματική κατάρτιση και την ηθική διαπαιδαγώγιση των νεαρών κρατουμένων. Το πρωτοπόρο αυτό σωφρονιστικό ίδρυμα περιελάμβανε 300 κελιά, τεχνικά εργαστήρια, εστιατόρια και μια εκκλησία. Το κτίριο είχε ανεγερθεί το διάστημα 1894-1896 σε σχέδια του αρχιτέκτονα Ιωάννου Ισηγόνη. Προκειμένου όμως να αποτραπούν τα εύλογα κοινωνικά προβλήματα στους νεαρούς κρατούμενους απο τους μεγαλύτερους που ενηλικιώνονταν, η βασίλισσα Όλγα προέβη και πάλι σε μια προηγμένη κοινωνικά παρέμβαση.Ανέλαβε πρωτοβουλία και χτίστηκε και νέο κτίριο φυλακών στο οποίο μεταφέρονταν οι ηλικιωθέντες πλέον νέοι κρατούμενοι. Στην προσπάθειά της αυτή η βασίλισσα Όλγα, είχε την οικονομική αρωγή του εξαδέλφου της τσάρου Νικολάου του Β΄. Ωστόσο απο το 1916 καταργήθηκε αυτός ο διακριτός χαρακτήρας ηλικιακά των κρατουμένων και συνφυλακίζονταν εφεξής όλοι οι καταδικασθέντες, ανεξαρτήτως ηλικίας και αδικήματος. Παραπλεύρως τώρα των δυο αυτών κτιρίων, ευρίσκονταν οι γυναικείες φυλακές. Στα δίσεκτα χρόνια της γερμανικής κατοχής πολλοί έλληνες αντιστασιακοί φυλακίστηκαν στις φυλακές Αβέρωφ. Συναποτελώντας μέρος του φονικού τοπίου των αδελφοκτόνων Δεκεμβριανών το 1944, ένα μέρος των φυλακών ανατινάχτηκε με τα γεγονότα. Στα μεταπολεμικά μας χρόνια το συγκρότημα των φυλακών Αβέρωφ, συνέχισε να λειτουργεί υποδεχόμενο ποινικούς, αλλά και πολιτικούς κρατουμένους. Ενώ λίγα χρόνια αργότερα στο συγκρότημα ανηγέρθη και νοσοκομείο. Τα σημαντικά αυτά κτίρια που σημάδεψαν ανεξάλειπτα την κοινωνική ιστορία της συγχρόνου Ελλάδος, κατεδαφίστηκαν το 1972 και στο χώρο τους ανηγέρθη το Δικαστικό μας Μέγαρο, ο γνωστός Άρειος Πάγος. Η ευρύτερη περιοχή στις φυλακές Αβέρωφ, ονομάζονταν συνοικία «Αβέρωφ». Και με την ανέγερση του Δικαστικού Μεγάρου, μετονομάστηκε σε «Άρειος Πάγος».
Αντικαρκινικό Ινστιτούτο «Άγιος Σάββας»
Ευρίσκεται επι της Λεωφόρου Αλεξάνδρας 171. Ανηγέρθη την περίοδο 1935-1936 σε μελέτη του αρχιτέκτονα Β. Τσαγρή.
Δημοτικό Νοσοκομείο «Η ελπίς»
Ευρίσκεται επι της οδού Δημητσάνας 7. Συνιστά αρχιτεκτονικά ένα νεοκλασικό κτιριακό συγκρότημα, που θεμελιώθηκε το 1904 σε μελέτη του Ιωάννη Κολλινιάτη. Και την θεμελίωση του Νοσοκομείου πραγματοποίησε ο ίδιος ο βασιλεύς Γεώργιος ο Α΄. Ο χώρος στον οποίο ανηγέρθη το νοσοκομείο ανήκε στα αγορασθέντα απο τον Δήμο κτήματα του μεγαλοκτηματία της περιοχής Νικολαΐδη. Το εγχείρημα της ανέγερσης του νοσοκομείου ανέλαβε ο τότε Δήμαρχος Αθηναίων Σπύρος Μερκούρης, διαβλέποντας την σοβαρή κοινωνική ανάγκη μεταφοράς του ήδη λειτουργούντος Δημοτικού Νοσοκομείου επι της οδού Ακαδημίας. Μοίρα τραγική και ενώ ακόμα το Νοσοκομείο δεν είχε αποπερατωθεί, παρέστη ανάγκη το 1912 να περιθάλψει τους τραυματίες των Βαλκανικών Πολέμων, κάτι που έγινε με πρωτοβουλία του Ερυθρού Σταυρού. Αργότερα και μέχρι το 1971 που ξαναπέρασε το νοσοκομείο στην δικαιοδοσία του Δήμου, λειτουγούσε επιταγμένο απο τον Στρατό ως «430» Στρατιωτικό Νοσοκομείο. Εκείνη την περίοδο λοιπόν μετεφέρθη στο χώρο το νοσοκομείο «Ελπίς» που φιλοξενούνταν σε κτίριο επι της Ακαδημίας 50, εκεί ακριβώς που σήμερα είναι το Πνευματικό Κέντρο του Δήμου Αθηναίων. Στον αύλειο χώρο του νοσοκομείου υφίσταται μικρός ναΐσκος των Αγίων Κωνσταντίνου και Ελένης, που ανηγέρθη την δεκαετία του 1920 και ανακαινίστηκε στα 1950.
Προσφυγικές Κατοικίες
Ευρίσκονται επι της Λεωφόρου Αλεξάνδρας 165-169. Ανηγέρθησαν την περίοδο 1933-36 απο τους αρχιτέκτονες Κιμ. Λάσκαρη (1905-1978), Δ. Κυριακό (1881-1971) και Β. Τσαγρή και ως πρός την αρχιτεκτονική τους τεχνοτροπία συνιστούν χαρακτηριστικό δείγμα του μεσοπολεμικού μοντερνισμού. Με την ολοκλήρωσή τους το 1936 παραδόθηκαν στους πρόσφυγες οι οποίοι διέμεναν προσωρινά σε παραπήγματα στους προσφυγικούς καταυλισμούς των Πετραλώνων και του Πεδίου του Άρεως, για να καλύψουν μόνιμα τις στεγαστικκές τους ανάγκες. Η συστοιχία των κτιρίων συνίσταται σε οκτώ πολυκατοικίες, που περιελάμβαναν μικρά αυτοδύναμα διαμερίσματα του ενός ή των δυο υπνοδωματίων, με λουτρό και κουζίνα. Την τρομερή εφυλιοπολεμική περίοδο των Δεκεμβριανών, οι προσφυγικές κατοικίες έγιναν αλγεινό πεδίο μάχης του αδελφοκτόνου σπαραγμού. Είναι εξάλλου για πάντα αποτυπωμένες στους τοίχους των προσφυγικών κατοικιών, οι τρύπες απο τις σφαίρες και τις οβίδες των αντιμαχομένων ομάδων, τον φοβερό εκείνο Δεκέμβριο του 1944. Απο το 2008 ως χώρος ιστορικής μνήμης, το συγκρότημα των πολυκατοικιών έχει κριθεί διατηρητέο.
Γήπεδο του Παναθηναϊκού «Απόστολος Νικολαΐδης»
Είναι χώρος συνδεδεμένος με στιγμές ηθικής έξαρσης και αθλητικής μεγαλουργίας, στην συνείδηση κάθε έλληνα, το γήπεδο της ιστορικής ομάδας της Αθήνας, του Παναθηναϊκού. Και βεβαίως με την κορυφαία πρόκρισή του στον τελικό του Κυπέλου Πρωταθλητριών Ευρώπης, που έλαβε χώρα στο «Γουέμπλευ» τον Ιούνιο του 1971. Εκεί η ελληνική ομάδα θα αντιμετωπίσει τον θρυλικό Άγιαξ, ηττούμενη με 2-0, αλλά ήδη είχε γράψει μια χρυσή σελίδα ιστορίας στη ιστορία του ελληνικού ποδοσφαίρου. Ο αθλητικός ποδοσφαιρικός σύλλογος του Παναθηναϊκου, δημιουργήθηκε το 1908 απο τον αθλητή Γιώργο Καλαφάτη. Αρχικά ως γήπεδο της ομάδας χρησιμοποιήθηκε το επι της οδού Πατησίων οικόπεδο Καραπάνου. Εκεί που σήμερα βρίσκεται το κτίριο του Οικονομικού Πανεπιστημίου Αθηνών (πρώην ΑΣΟΕΕ, Ανωτάτη Σχολή Οικονομικών και Εμπορικών Επιστημών). Το 1919 η ομάδα καθιέρωσε ως χρώματά της το πράσινο και ως εμβλημά της το τριφύλλι. Και απο το 1924 ο Σύλλογος προσέλαβε επίσημα το όνομα «Παναθηναϊκός Αθλητικός Όμιλος». Η ανέγερση του σταδίου του Παναθηναϊκού ξεκίνησε το τραγικό 1922, όπου έλαβε χώρα και η αλήστου μνήμης μικρασιατική τραγωδία. Και με την παρέλευση δυο ετών παρεδόθη στην ομάδα. Δεν ήταν ανέφελη ωστόσο η ανέγερση του σταδίου, διότι μέρος απο τον χώρο του γηπέδου για να στεγαστούν, διεκδικούσαν και οι πρόσφυγες-τραγικές φιγούρες του μικρασιατικού χαλασμού, που συνέρρεαν καρά κύμματα στην Αθήνα. Έτσι πολλές φορές ελάμβαναν χώρα σφοδρές συγκρούσεις μεταξύ των οπαδών του Παναθηναϊκού και των προσφύγων, που έβλεπαν στην ανέγερση του σταδίου, να χάνεται το στεγαστικό τους όνειρο. Στην αρχική του φάση οικοδόμησης το γήπεδο είχε μια μόνο πλευρά απο σκυρόδεμα – αυτή που έβλεπε στην Λεωφόρο Αλεξάνδρας. Επίσης ένα τμήμα αυτού που έβλεπε στην οδό Τσόχα, περιελάμβανε ξύλινη εξέδρα και και ο εναπομείναν χώρος, ήταν αδιαμόρφωτος απο χώμα. Τα δίσκετα χρόνια της γερμανικής κατοχής, διεκόπη η διεξαγωγή αγώνων. Ενώ με το πέρασμα στην απελευθέρωση στο γήπεδο έλαβαν χώρα αλλεπάλληλες αρχιτεκτονικές παρεμβάσεις, μέχρι να φθάσει στην τελική του μορφή. Το γήπεδο Απόστολος Νικολαΐδης είναι συνυφασμένο με ένδοξες ποδοσφαιρικές μνήμες στην μεταπολεμική Ελλάδα, κυριώτερη όλων όπως προαναφέραμε ήταν η φρενήρης πορεία-πρόκριση του Παναθηναϊκού, στον τελικό του κυπέλου Πρωταθλητριών Ευρώπης. Είναι αναντίλεκτα με όλη εν γένει την μακρά του πορεία, ένα απο τα ορόσημα της κοινωνικής ιστορίας της αγαπημένης μας Αθήνας. Κεντρική Βιβλιογραφία «Αθήνα» των Θ. Γιοχάλα, Τ. Καφετζάκη, εκδόσεις «Εστία» 2013. Στην 1-η φωτογραφία οι περίφημες «Φυλακές Αβέρωφ» το 1960. Στην 2-η φωτογραφία το Δημοτικό Νοσοκομείο «Η Ελπίς» επί της οδού Δημητσάνας 7, που θεμελιώθηκε το 1904 και στην 3-η φωτογραφία οι «δραματικές» προσφυγικές πολυκατοικίες, που συνδέθηκαν με τα αλγεινά Δεκεμβριανά το 1944.
*Ο συγγραφέας Πάνος Ν. Αβραμόπουλος, είναι M.Sc Δ/χος Μηχανικός Ε.Μ.Π.
http://www.panosavramopoulos.blogspot.gr