Το «δεύτερο κύμα» της Αραβικής Ανοιξης

Βασίλι Κουζνετσόφ

Οι ακτές της Μεσογείου στο βορρά της Αφρικανικής ηπείρου, πάλλονται για μια ακόμα φορά χωρίς σταματημό. Μετά την Αίγυπτο, το κύμα των αλλαγών δείχνει να περνάει στην Τυνησία. Εκεί δηλαδή, απ’ όπου ξεκίνησε προ τριετίας η ονομαζόμενη «Αραβική Ανοιξη».

Το πρόσφατο στρατιωτικό πραξικόπημα στην Αίγυπτο έθεσε για άλλη μια φορά τη διεθνή κοινότητα σε κατάσταση επιφυλακής. Η Δύση, όπως και η Ρωσία, δεν περίμεναν την «επανάσταση του 2011», αλλά τελικά την υποστήριξαν, πιστεύοντας στα δημοκρατικά συνθήματα της πλατείας Ταχρίρ. Στη συνέχεια, έπρεπε –αναγκαστικά- να πιστέψουν και στη φρασεολογία περί δημοκρατίας που επαγγέλλονταν τα ισλαμιστικά κόμματα. Σήμερα, μετά από μια ακόμα ανατροπή, βρισκόμαστε ξανά μπροστά σε ένα λογικό δίλημμα: Εάν ο Μοχάμεντ Μόρσι, ήταν ο δημοκρατικά εκλεγμένος πρόεδρος της Αιγύπτου, θα πρέπει να τον υπερασπιστούμε. Αλλά εμείς δεν θέλουμε να τον υποστηρίξουμε και (για να λέμε και την αλήθεια). Όμως, και να θέλουμε, δεν μπορούμε. Έχουμε «εξαντληθεί»!

Δημοκρατία, αλα καρτ

Από την άλλη, δεν «τρέχει» τίποτα. Θα βρεθεί η σωστή διατύπωση και θα ειπωθούν βαρύγδουπα τσιτάτα και όμορφες φράσεις που θα αποδείξουν περίτρανα, ότι το στρατιωτικό πραξικόπημα στη βορειο - αφρικανική χώρα είναι απλώς μια μορφή «δημοκρατικής έκφρασης» των εθνικών προσδοκιών. Και τη χρειαζόμαστε αυτή την πολιτικο - επικοινωνιακή «φόρμουλα», επειδή είναι πολύ πιθανό το πραξικόπημα στην Αίγυπτο να μην είναι το τελευταίο. Διότι είναι πάρα πολύ σύνθετα τα κοινωνικο - οικονομικά προβλήματα της Αιγύπτου και υπερβολικά υψηλές οι προσδοκίες του αιγυπτιακού λαού. Επιπλέον, η αιγυπτιακή κοινωνία είναι σήμερα αρκετά πολωμένη.

Χρειαζόμαστε όμως, αυτή τη «φόρμουλα» και για έναν άλλο, διαφορετικό λόγο. Είναι επίσης πολύ πιθανό ότι, μετά την Αίγυπτο στην οποία έχει ήδη  ξεκινήσει το δεύτερο επαναστατικό κύμα, το μονοπάτι των εξεγέρσεων θα ακολουθήσει και η Τυνησία. Στην κοντινή νοτιο-μεσογειακή χώρα, ακούγονται όλο και πιο δυνατά οι φωνές που απαιτούν την απομάκρυνση από την εξουσία των εκπροσώπων του ισλαμιστικού κόμματος «Ενχάντα» (κόμμα της Αναγέννησης).

Τα γεγονότα των τελευταίων μηνών στέλνουν ένα σαφέστατο μήνυμα: Περιμένετε να επαναληφθούν τα γεγονότα της Αιγύπτου και στην Τυνησία. Όλα όσα συμβαίνουν στην περιοχή, έχουν σχέση μεταξύ τους. Η παραίτηση του Ρασίντ Αμάρ, του στρατηγού που τη 14η Ιανουαρίου του 2011 εκδίωξε τον Μπεν Άλι από την εξουσία και κέρδισε την αγάπη των συμπολιτών του, έγινε ακριβώς τη στιγμή που άλλαζε η εξουσία στο Κατάρ και στην Αίγυπτο άρχισε να «ανεβάζει στροφές» το αντι-ισλαμικό κίνημα.

Τα σενάρια στην Τυνησία    

Όμως, όπως φαίνεται από αυτή την παραίτηση, την αύξηση της τρομοκρατικής δραστηριότητας, και όλα τα γεγονότα που ακολούθησαν, δεν είναι απαραίτητο ότι η εξέλιξη των γεγονότων στην Τυνησία θα είναι όπως της Αιγύπτου. Δηλαδή, υπό τους ήχους της στρατιωτικής ορχήστρας. Στην Τυνησία, τα πιθανά σενάρια, είναι αρκετά και διαφορετικά μεταξύ τους.

Σενάριο 1: Ένα εξπρεσιονιστικό πολυφωνικό έργο. Ο στρατηγός Αμάρ και ο πρωθυπουργός είχαν αντιθέσεις. Η αύξηση της τρομοκρατικής δραστηριότητας ήταν προβλέψιμη. Και η πόλωση της κοινωνίας ήταν εμφανής, όπως και η δυσαρέσκεια της συντριπτικής πλειοψηφίας του λαού απέναντι στις νέες αρχές. Έπειτα, υπάρχει και η Αίγυπτος, εξαιτίας της οποίας εντείνονται οι φόβοι για κλιμάκωση της κατάστασης προς το χειρότερο. Όμως, ο φόβος του εμφυλίου πολέμου εξαναγκάζει καθέναν από τους παίκτες να είναι πιο υπεύθυνοι και πιο μετριοπαθείς από το τμήμα του πληθυσμού που τους ακολουθεί. Έτσι, ήδη βλέπουμε τον ισλαμιστή ηγέτη Ρασίντ Γκανούσι, να προτείνει τη διεξαγωγή δημοψηφίσματος για την επίτευξη της εθνικής συμφιλίωσης.

Σενάριο 2: Κοντσέρτο για το μουεζίνη, σε εκτέλεση στρατιωτικής ορχήστρας. Τα ισλαμιστικά «γεράκια», μπορούν κάλλιστα να προχωρήσουν στο δοκιμασμένο μονοπάτι της δικτατορίας. Γι' αυτό, αρκεί να πάρουν τον έλεγχο ενός σημαντικού - στρατηγικού για τον έλεγχο του πληθυσμού - τμήματος της οικονομίας (ειδικότερα, τις εισαγωγές τροφίμων), της δημόσιας διοίκησης (τα δύο τελευταία χρόνια έχουν γίνει αρκετές χιλιάδες διορισμοί κρατικών υπαλλήλων σε τοπικό επίπεδο) και των δυνάμεων ασφαλείας, ιδίως της αστυνομίας και της υπηρεσίας κρατικής ασφάλειας. Επιπλέον, είναι απαραίτητο «να τα βρουν» με το στρατό. Ο ρόλος των Ενόπλων Δυνάμεων στην Τυνησία, σίγουρα δεν είναι τόσο ισχυρός όσο στην Αίγυπτο, αλλά υπάρχει ένας πολύ δημοφιλής στρατηγός που πρέπει να εκδιωχθεί. Αν μετά από όλα αυτά δεν καταστεί δυνατόν να διατηρηθεί η εξουσία με ειρηνικά μέσα, τότε, υπό το πρόσχημα του αγώνα για την καταπολέμηση της αυξανόμενης τρομοκρατικής δραστηριότητας, μπορεί να επιβληθεί στρατιωτικός νόμος και το ζήτημα της ολοκλήρωσης της μεταβατικής περιόδου και των εκλογών να αναβληθεί μέχρι να έρθουν καλύτερες μέρες…

Σενάριο 3: Ένα ταγκό για το φιλελεύθερο στρατηγό. Αυτό το σενάριο είναι το ακριβώς αντίθετο από το προηγούμενο. Το παράδειγμα της Αιγύπτου και η κοινωνική δυσαρέσκεια μπορεί να ωθήσουν τις «κοσμικές» δυνάμεις σε δράση με ταυτόχρονη προσπάθεια συνεταιρισμού του στρατού. Ο Ρασίντ Αμάρ σε μια τέτοια κατάσταση, θα αποτελέσει την κυρίαρχη φιγούρα του παιχνιδιού. Θα είναι ο δυναμικός ηγέτης των αντι-«αναγεννησιακών» δυνάμεων.

Τα μειονεκτήματα των σεναρίων 2 - «κονσέρτο» και 3 - «ταγκό», είναι ότι και στα δύο έργα, η σωστή εκτέλεση τους προϋποθέτει την κατανόηση των «προτιμήσεων» των δομών ασφαλείας. Αλλά από ότι φαίνεται, τέτοια γνώση δεν υφίσταται σε κανέναν από τους «μαέστρους» των δύο παραστάσεων. Αν θεωρήσουμε ως πιο πιθανή τη δεύτερη εκδοχή, τότε η καλύτερη στιγμή για την εκδήλωση του ισλαμιστικού πραξικοπήματος θα μπορούσε να είναι η περίοδος του Ραμαζανιού, αλλά το Ραμαζάνι, μόλις ολοκληρώθηκε. Εάν κυριαρχήσει η εκδοχή του σεναρίου 3, τότε φαίνεται ότι για την υλοποίηση του δεν αρκούν τα εργαλεία και η πολιτική βούληση των «κοσμικών» δυνάμεων. Έτσι, εκεί που στην Αίγυπτο αποφάσισε ο στρατός, στην Τυνησία θα πρέπει να ικανοποιηθούν με τις πιέσεις απ’ τον κόσμο στους δρόμους και στις ατέρμονες διαπραγματεύσεις με την κυβέρνηση.

Η ολοκληρωμένη σύνθεση

Τέλος, υπάρχει και μια τέταρτη επιλογή. Η εκδοχή που συνθέτει τα τρία σενάρια σε ένα.

Σενάριο 4: Η «αιματηρή» freestyle σύνθεση. Οι πολιτικές ελίτ αποδεικνύεται ότι είναι ανίσχυρες απέναντι στην πίεση που ασκεί η παρουσία του λαού στους δρόμους. Η αντιπολίτευση τότε, θα πρέπει να προσπαθήσει να ανατρέψει το καθεστώς και η «Ενχάντα» θα αναγκαστεί να ενώσει τις δυνάμεις της με τους τζιχαντιστές. Αποτέλεσμα: Η χώρα θα οδηγηθεί σε εμφύλιο πόλεμο.

Ωστόσο, όποια σύνθεση και να ακούσαμε στο τέλος, τώρα, όπως φαίνεται, θα πρέπει – εμείς οι ακροατές - να συνειδητοποιήσουμε ότι το αυτί μας εξακολουθεί να μην είναι ρυθμισμένο στη συχνότητα των μελωδιών της αραβικής αφύπνισης. Διότι, εμείς ακούμε να παίζονται συνεχώς, «μελωδίες» που βασίζονται σε δύο μόνο αντιθέσεις: Αυταρχισμός Vs Δημοκρατία, Εκκοσμίκευση Vs Ισλαμισμός.

Η ρίζα των προβλημάτων στην περιοχή

Και οι δύο αντιθέσεις εμποδίζουν να ακουστεί το κύριο θέμα. Διότι, η ουσία του προβλήματος βρίσκεται σε πιο «βαρετά» και σύνθετα πράγματα. Τόσο η Τυνησία, όσο και η Αίγυπτος αντιμετωπίζουν σοβαρά οικονομικά και κοινωνικά προβλήματα. Και μόνο η επίλυση τους θα τους επιτρέψει να δημιουργήσουν ένα λίγο - πολύ σταθερό πολιτικό σύστημα.

Για να κατανοήσουμε αυτά τα προβλήματα, αξίζει μάλλον να προσπαθήσουμε να εφαρμόσουμε νεο-μαρξιστική μεθοδολογία. Σύμφωνα με αυτή την προσέγγιση, σήμερα έχουμε να κάνουμε με ένα συνδυασμό ταξικής πάλης και αντιαποικιακού αγώνα. Και ειδικά για τη σύγχρονη αποικιοκρατία του 21^ου αιώνα, ο κίνδυνος βρίσκεται στο ποιοτικό επίπεδο του τρόπου που διενεργείται: Πρόκειται για μια αποικιοκρατία του πνεύματος και της δημιουργίας. Οι κύριες ροές πόρων από τις αποικίες στη μητρόπολη, αφορούν πρωτίστως στη «εξαγωγή εγκεφάλων» («αιμορραγία εγκεφάλων», το λεγόμενο brain drain). Σαν αποτέλεσμα, το πνευματικό έλλειμμα που εμφανίζεται σε αυτές τις χώρες, δεν επιτρέπει την εξεύρεση δημιουργικών λύσεων στα κοινωνικο-οικονομικά προβλήματα που αντιμετωπίζουν.

Το ίδιο έλλειμμα, οδηγεί επίσης στο γεγονός ότι στην πολιτική σκηνή «κάνουν παιχνίδι» μουσικοί, που θα έπρεπε να βρίσκονται προ πολλού σε «αποστρατεία»: Ο πολιτικός αγώνας στη σύγχρονη Τυνησία (και σε κάποιο βαθμό και στην Αίγυπτο) είναι ένας αγώνας βετεράνων. Η παλιά ελίτ, η οποία αποκαλεί τον εαυτό της «κοσμική» δύναμη από την μια πλευρά, και η παλιά αντι-ελίτ, οι ισλαμιστές, όπως οι ίδιοι αποκαλούνται, από την άλλη. Όμως, και οι «κοσμικοί και οι ισλαμιστές είναι το ίδιο απομακρυσμένοι τόσο από τους πολίτες και τα πραγματικά προβλήματα του πληθυσμού, όσο και από την ίδια την πραγματικότητα όπως την βιώνει καθημερινά ο λαός.

Η νίκη του χάους και της βίας, το μόνο που θα πετύχει, είναι να αυξήσει το έλλειμμα εγκεφάλων και να κάνει την επίλυση των προβλημάτων εντελώς αδύνατη. Και εμείς θα πρέπει να ακούμε συνεχώς την ίδια, δήθεν επαναστατική, μουσική. 

Ο Δρ. Βασίλι Α. Κουζνετσόφ, είναι αναπληρωτής καθηγητής του Κρατικού Πανεπιστημίου της Μόσχας και επιστημονικός συνεργάτης του Ινστιτούτου Ανατολικών Σπουδών της Ρωσικής Ακαδημίας Επιστημών.

Η Ρωσία Τώρα