Campanillismo: τευτονικός εθνικισμός

03/04/2013 Βούλγαρης Χρήστος Γράψτε ένα σχόλιο Go to comments

 Φαίδων Μαλιγκούδης*

Το κατεξοχήν χαρακτηριστικό της νεότερης ευρωπαϊκής ιστορίας είναι η περίοδος που την εγκαινιάζει αφενός ο ζήλος της μετεπαναστατικής Γαλλίας, του πρώτου εθνικού κράτους, να διακηρύξει τη νίκη των ιδεολογικών αρχών της κυριαρχίας του Λαού, του Εθνους, και από την άλλη πλευρά η αγωνία της Κ. Ευρώπης, των γερμανικών κυρίως μοναρχικών καθεστώτων, να διατηρηθεί το πατροπαράδοτο πολιτικό σύστημα.

Την ιδεολογική αυτή αντιπαράθεση πολύ σύντομα θα ακολουθήσει, όπως είναι γνωστό, το επιχείρημα των όπλων και η στρατιά του Ναπολέοντα, φθάνοντας μέχρι τη Μόσχα, θα επιβάλει, για πρώτη φορά, τη «νέα τάξη» στην Ευρώπη.
Η ιδεολογική αντιπαράθεση, που θα ξεκινήσει έναν αιώνα αργότερα, δεν αποτελεί παρά παραλλαγή της προηγούμενης. Μια παραλλαγή, ωστόσο, που τη διακρίνει μια θεμελιώδης διαφορά: η αρχή της λαϊκής κυριαρχίας, που διακηρύσσει ο Διαφωτισμός με τη Γαλλική Επανάσταση, δεν αποτελεί μια αξία παγκόσμια που αναφέρεται σε όλα τα έθνη ισότιμα. Τη φορά αυτή είναι ο γερμανικός εθνικισμός, για τον οποίο δεν υπάρχει παρά μόνο ένα κυρίαρχο έθνος (Herrennation), ο οποίος, υπό το θεωρητικό περίβλημα του εθνικοσοσιαλισμού, θα ισοπεδώσει, με όλα τα τραγικά αποτελέσματα που γνωρίζουμε, κάθε έκφραση εθνικού αισθήματος των λαών της γηραιάς μας ηπείρου, ενσωματώνοντας τα κράτη τους στη «Νέα Ευρώπη».
Τα πράγματα δεν είναι διαφορετικά στις μέρες μας και στην περιοχή μας: για άλλη μια φορά (μετά το συνέδριο του Βερολίνου το 1878 και τους δύο Παγκόσμιους Πολέμους) επιχειρεί η Γερμανία να επιβάλει (τη φορά αυτή με τη δική της οικονομική υπεροπλία) μια «νέα τάξη πραγμάτων» στον «άφρονα» ευρωπαϊκό Νότο.
Κατά τη νέα αυτή αντιπαράθεση ισχυρού και αδυνάτου, ο πρώτος (τη φορά αυτή με το όπλο της Οικονομίας στο χέρι) εκβιάζει τη συγκατάνευση του δευτέρου σε κάποιες λύσεις που εξυπηρετούν, κατά κύριο λόγο, σκοπιμότητες συναφείς προς τα συμφέροντα του οικονομικά ισχυρού Βορρά.
Για την ιδιαίτερη αυτή παραλλαγή του στείρου, κοντόφθαλμου και εσωστρεφούς τευτονικού εθνικισμού ταιριάζει, νομίζω, απόλυτα ο χαρακτηρισμός campanillismo, που σημαίνει στα ιταλικά «το να μη βλέπει κανείς πιο πέρα από τον ορίζοντα που φαίνεται από το καμπαναριό του χωριού του», και που θα τον αποδίδαμε με τη λέξη «επαρχιωτισμός» στα ελληνικά.

Η αποστολή του Λιουτπράνδου (968 Μ.Χ.)

Ενας επαρχιωτισμός, μια συλλογική εσωστρέφεια, με ρίζες που φτάνουν βαθιά μέσα στο παρελθόν. Θα ανατρέξουμε λοιπόν για άλλη μια φορά στην αναφορά του επισκόπου της Κρεμόνας Λιουτπράνδου, ο οποίος επισκέπτεται, ως πρέσβης του Γερμανού ηγεμόνα Οθωνα Α’, το 968 τη Βασιλεύουσα. Στο κείμενο αυτό δεν κρύβει ο γερμανογενής αυτός επίσκοπος (Λογγοβάρδος) την απέχθειά του για τα ήθη, τον τρόπο ζωής, την αμφίεση των κατοίκων της Νέας Ρώμης, των βυζαντινών μας προγόνων, ενώ ταυτόχρονα, πράγμα σημαντικό, μας παρέχει ένα πολύ πρώιμο δείγμα του γερμανικού εθνοφυλετισμού, πρόδρομο του επιθετικού εθνικισμού της νεότερης περιόδου: «Τους Ρωμαίους», γράφει, «εμείς, δηλαδή οι Λογγοβάρδοι, οι Σάξωνες, οι Φράγκοι, οι Λοθαρίγγιοι, οι Βαβαροί, οι Σουηβοί, οι Βουργούνδιοι, περιφρονούμε τόσο πολύ, ώστε όταν οργιζόμαστε κατά των εχθρών μας δεν τους απευθύνουμε καμιά άλλη από τις ύβρεις παρά μόνο τη λέξη: Ρωμαίε! Και σ’ αυτό μόνο το όνομα των Ρωμαίων περιλαμβάνουμε κάθε είδους αγένεια, δειλία, φιλαργυρία, ασωτία, απιστία και γενικά κάθε είδους κακία».
*Ο Φαίδων Μαλιγκούδης σπούδασε Σλαβική Φιλολογία και Ιστορία της Ανατολικής Ευρώπης στα Πανεπιστήμια της Φραγκφούρτης και του Μύνστερ. Είναι υφηγητής της Σλαβολογίας του Πανεπιστημίου της Γοττίγγης. Από το 1990 διδάσκει ως καθηγητής το μάθημα της Ιστορίας και Πολιτισμού των Σλαβικών λαών στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο και είναι ομότιμος καθηγητής στον Τομέα Νεότερης και Σύγχρονης Ιστορίας, Λαογραφίας και Kοινωνικής Ανθρωπολογίας.
Κύριο αντικείμενο της ερευνητικής του προσπάθειας είναι οι σχέσεις του μεσαιωνικού και νεότερου ελληνισμού με τον σλαβικό κόσμο.
ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ