Οθωμανική ιστορία, αραβική αμνησία

Οθωμανική ιστορία, αραβική αμνησία

>Από τη φέτβα του Σουλτάνου και τις σφαγές αλλοθρήσκων μέχρι την αραβική άνοιξη 

Του Μάριου Ευρυβιάδη

«Αυτοί που δεν μπορούν  να θυμηθούν το παρελθόν τους είναι καταδικασμένοι να το ξαναζήσουν» 

Τον Αύγουστο του 1915 και τον Μάιο του 1916 οι Οθωμανοί κρέμασαν σε δημόσια θέα Άραβες προύχοντες (μουσουλμάνους και χριστιανούς) με την υποψία ότι συνεργάζονταν με Βρετανούς και Γάλλους κατά των συμφερόντων της Υψηλής Πύλης. Όχι τυχαία, η εκτέλεση έγινε στη Δαμασκό, τη μητρόπολη του αναδυόμενου αραβικού εθνικισμού και παραδοσιακού κέντρου της αραβικής ιστορίας και πολιτισμού. 

 

Όπως συνηθίζονταν από τον Σουλτάνο και την αυλή του, η εκτέλεση έγινε για να παραδειγματιστούν οι Άραβες ώστε να μην υποκύψουν στα κελεύσματα των Βρετανών, κυρίως (αλλά και των Γάλλων) να εξεγερθούν κατά της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Η τελευταία είχε συστρατευθεί με τους Γερμανούς και κήρυξε τον πόλεμο κατά των Συμμάχων (Εntente) τον Οκτώβριο του 1914.

 

Υπογραμμίζεται εδώ ότι η κήρυξη του πολέμου από τον Σουλτάνο ήταν στην πραγματικότητα κήρυξη Ιερού Πολέμου (Jihad) κατά των απίστων. Εκδόθηκε δηλαδή «φέτβα» από τον Σουλτάνο ως Χαλίφη που καλούσε όλους τους μουσουλμάνους και τους Άραβες, να αρχίσουν να σφαγιάζουν «άπιστους», δηλαδή χριστιανούς και Εβραίους (είναι στη βάση αυτής της «φέτβας» που άρχισαν οι πρώτες οργανωμένες σφαγές των Ελλήνων στη Θράκη το 1914 και ακολούθησαν από το 1915 και μετά αυτές των υπολοίπων χριστιανών της Μικράς Ασίας - Αρμενίων, Ελλήνων, Ασσυρίων κ.λπ. Το ότι δεν υλοποιήθηκαν και οι σχεδιασμένες σφαγές των Εβραίων της Παλαιστίνης οφειλόταν στη δυναμική παρέμβαση των τότε συμμάχων των Τούρκων, Γερμανών, αλλά και των Αμερικανών).
 

Είναι γεγονός ότι η Αραβική Εξέγερση άρχισε δυο χρόνια αργότερα, το 1916. Και ότι στο μεσοδιάστημα οι Άραβες υπό την ηγεσία του Σερίφη των Ιερών Πόλεων Μέκκας και Μεδίνας, Εμίρη Χουσεΐν Ιμπν Αλί Αλ Χασίμι (Χασεμίτη) που θεωρούνταν απόγονος του Προφήτη, έπαιζαν τη μια πλευρά εναντίον της άλλης. Επιπλέον, παρά τις πιέσεις του Σουλτάνου, ο Χουσεΐν αρνήθηκε να κηρύξει και αυτός «φέτβα» Ιερού Πολέμου και αυτό οφείλεται στους Βρετανούς που του υποσχέθηκαν ότι με την ήττα των Οθωμανών θα του αποδίδετο ο τίτλος του Χαλίφη.
 

Μετά όμως το 1916 οι Άραβες, καθοδηγούμενοι από τους Βρετανούς και τους Γάλλους, κυρίως τους πρώτους (Λόρενς της Αραβίας) κατέσφαζαν Τούρκους με μεγάλη θηριωδία όπου τους έβρισκαν, μέχρι τη θριαμβευτική τους είσοδο στη Δαμασκό στις 30 Σεπτεμβρίου του 1918.
 

Ιδού, αποσπασματικά, πως ο Λόρενς της Αραβίας περιγράφει την είσοδο στη Δαμασκό: «Κάθε άνδρας, γυναίκα και παιδί της πόλης αυτής του ενός τετάρτου του εκατομμυρίου φαίνεται να βρίσκεται στους δρόμους περιμένοντας. Η Δαμασκός τρελάθηκε από χαρά. Οι άνδρες πετούσαν τα τουρμπάνια τους, οι γυναίκες τις μαντίλες τους στριγγλίζοντας, οι δερβίσηδες χόρευαν μπροστά και πίσω και έκοβαν τις σάρκες τους, και όλοι φώναζαν Φέισαλ (γιος του Χουσεΐν) Νάσιρ, Σιούκρι Οrens(Λόρενς)…».
 

Έτσι τελείωσαν 500 σχεδόν χρόνια οθωμανικής κυριαρχικής καταπίεσης και ευτελισμού των Αράβων. Και ναι, σίγουρα, οι Άραβες ως μουσουλμάνοι δεν υπέφεραν όσο και οι μη μουσουλμάνοι και κυρίως οι χριστιανοί. Αλλά και στη Μέση Ανατολή η κληρονομιά των Οθωμανών δεν ήταν και πολύ διαφορετική από αυτή των υπολοίπων περιοχών της Αυτοκρατορίας.
 

Ένα κοινό στοιχείο, που οι Άραβες επικαλούνται μέχρι και σήμερα, είναι ότι σε όλο τον αραβικό κόσμο (πλην της Αιγύπτου που από το 1882 ήταν ντε φάκτο βρετανική) είναι η καθολική απουσία «δημοσίων έργων». Ένα μόνο κοινωφελές έργο έφτιαξαν οι Οθωμανοί στην Αραβία. Την περίπου 800 μιλίων σιδηροδρομική γραμμή Δαμασκού - Μεδίνας, το λεγόμενο σιδηρόδρομο της Χετζάζ (Ηejaz) που στην πράξη ήταν η συνέχεια της σιδηροδρομικής γραμμής Βερολίνου - Βαγδάτης, αυτή που οι Γερμανοί έφτιαξαν για στρατηγικούς λόγους. Ακριβώς για τους ίδιους λόγους τη συνέχισαν και οι Οθωμανοί μέχρι την Ιερή Πόλη της Μεδίνας - για να ελέγχουν την κρίσιμη αυτή περιοχή. Αυτή υπήρξε και ο κύριος στόχος της αραβικής εξέγερσης. Με την καταστροφή της κατέρρευσε και ο οθωμανικός έλεγχος της περιοχής Χετζάζ και των Ιερών Πόλεων που περιήλθαν πλέον στους πραγματικούς ιδιοκτήτες τους.
 

Αυτή την κληρονομιά της οικονομικής εξαθλίωσης, της υπανάπτυξης, του ευτελισμού και του σκοταδισμού επικαλέσθηκαν οι Άραβες και κυρίως οι Άραβες θιασώτες του αραβικού εθνικισμού και σοσιαλισμού τον εικοστό αιώνα ως σκόπελο στις προσπάθειές τους να οικοδομήσουν σύγχρονες και βιώσιμες κοινωνίες.
* Ο Μάριος Ευρυβιάδης διδάσκει Διεθνείς Σχέσεις στο Πάντειο Πανεπιστήμιο.

ΟΙ ΑΡΑΒΕΣ ΞΕΧΑΣΑΝ Σήμερα σε ένα μεγάλο μέρος του αραβικού κόσμου όλα αυτά έχουν ξεχαστεί. Και αντίθετα με ό,τι έγινε στη Δαμασκό το 1918 οι σημερινοί κληρονόμοι των Οθωμανών, οι νεο-οθωμανοί Ερντογάν - Νταβούτογλου, περιοδεύουν στις αραβικές πρωτεύουσες ως οι νέοι σωτήρεςτων Αράβων. Οποία αντίθεση της πρόσφατης επίσκεψης του Ερντογάν στο Κάιρο και την Τρίπολη με αυτά που μας περιγράφει ο Λόρενς της Αραβίας στη διάρκεια της εισόδου των Αράβων απελευθερωτών στη Δαμασκό του 1918. Κλείνω με αναφορά στην περίφημη ρήση του Ισπανού φιλόσοφου, ποιητή και λογοτέχνη George Santayana (1863-1952): «Αυτοί που δεν μπορούν να θυμηθούν το παρελθόν τους είναι καταδικασμένοι να το ξαναζήσουν». Και προσθέτω και μια δική μας κοινοτυπία που ισχύει και για μας -έτσι κεφαλή, έτσι ξυράφι χρειάζεται. 
ΦΙΛΕΛΕΥΘΕΡΟΣ 16/10/2011