Θεσσαλονίκης ιστορία (VI): όταν η Θεσσαλονίκη είχε αυτοκράτορα!

1217: Δεκατρία χρόνια μετά την άλωση της Κωνσταντινούπολης από τους Σταυροφόρους, πεθαίνει ο Λατίνος αυτοκράτορας Κωνσταντινούπολης, Ερρίκος Β΄, και αποφασίζεται να αναλάβει νέος αυτοκράτορας ο Πέτρος ντε Κουρτενέ. Πράγματι στέφεται στη Ρώμη και στη συνέχεια, συνοδεία 6.000 ανδρών, μέσω της Εγνατίας οδού, κατευθύνεται προς την Κωνσταντινούπολη. Όμως στα βουνά της Αλβανίας πέφτει σε ενέδρα που είχε στήσει ο μέχρι τότε δεσπότης της Ηπείρου, Θεόδωρος Κομνηνός Δούκας. Ο ντε Κουρτενέ αιχμαλωτίζεται και μετά από λίγο πεθαίνει.

Ο Θεόδωρος Κομνηνός Δούκας γίνεται έτσι παντού γνωστός για το κατόρθωμά του και αναγνωρίζεται ως ο κυριότερος αντίπαλος της λατινικής αυτοκρατορίας της Κωνσταντινούπολης. Μάλιστα η πετυχημένη του ενέδρα εναντίον του ντε Κουρτενέ ήταν για πολλά χρόνια «τίτλος τιμής στη διεκδίκηση του θρόνου της Κωνσταντινούπολης». Ακολούθως ο Θεόδωρος γίνεται κύριος της Θεσσαλίας και της Μακεδονίας. Η αίγλη του συνεχώς μεγαλώνει.

1223: Έξι χρόνια μετά το μεγάλο του κατόρθωμα, ο Θεόδωρος Κομνηνός Δούκας, εκμεταλλευόμενος τον πόλεμο μεταξύ της λατινικής αυτοκρατορίας της Κωνσταντινούπολης και της ελληνικής αυτοκρατορίας της Νίκαιας, φτάνει έξω από τη Θεσσαλονίκη, που εκείνη την εποχή ήταν λατινικό βασίλειο. Η φρουρά των Λατίνων, μετά από γενναία αντίσταση πολλών μηνών, αποφασίζει τελικά, στα τέλη του 1224, να παραδοθεί, κι έτσι ο Θεόδωρος Δούκας μπαίνει θριαμβευτικά στη Θεσσαλονίκη, επικεφαλής του στρατού του. Ολόκληρη η βόρεια Ελλάδα (Θεσσαλία, Ήπειρος, Μακεδονία) είναι στην κατοχή του και όλα δείχνουν ότι αργά ή γρήγορα θα καταφέρει να κερδίσει και τον αυτοκρατορικό θρόνο της Κωνσταντινούπολης.

Οι κατακτήσεις του Θεόδωρου Κομνηνού Δούκα
(από τη Βικιπαίδεια)
Η Βικιπαίδεια γράφει πως ο συγκεκριμένος χάρτης απεικονίζει την επέκταση του Δεσποτάτου της Ηπείρου, παρόλο που στα 1225 ο Θεόδωρος Κομνηνός Δούκας εγκατέλειψε τον τίτλο του δεσπότη της Ηπείρου για να στεφθεί στη Θεσσαλονίκη «Αυτοκράτωρ των Ρωμαίων».

1225 ή 1227: Ο Θεόδωρος Κομνηνός Δούκας στέφεται στη Θεσσαλονίκη «Αυτοκράτωρ των Ρωμαίων». Ο Θεόδωρος μάλιστα υιοθέτησε τη βυζαντινή αυτοκρατορική στολή με τα κόκκινα υποδήματα. Όμως η αυτοκρατορία της Νίκαιας δεν αναγνώρισε τον νέο αυτοκράτορα κι άρχισε έτσι η σύγκρουση μεταξύ των δύο ελληνικών αυτοκρατοριών, της Νίκαιας και της Θεσσαλονίκης.  

1228: Ο Θεόδωρος Κομνηνός Δούκας, πολεμώντας εναντίον των δυνάμεων του αυτοκράτορα της Νίκαιας, Ιωάννη Γ΄ Βατάτζη, βρίσκεται στη Θράκη, ενώ ο θρόνος της λατινικής αυτοκρατορίας της Κωνσταντινούπολης παραμένει ακόμη κενός. Ήταν η πρώτη του ευκαιρία να καταλάβει την Κωνσταντινούπολη, όλοι περίμεναν να επιτεθεί, όμως πείστηκε να υπογράψει ανακωχή με τους Λατίνους, που τον κολάκεψαν δίνοντάς του την προσωνυμία «Βασιλεύς των Γραικών».

(ΠΑΡΕΝΘΕΣΗ: Ίσως δεν έχει άμεση σχέση με το θέμα, αλλά έχει σχέση με τη Θεσσαλονίκη. Σχετικά με τον όρο «Έλλην'», η Ελένη Αρβελέρ στο βιβλίο της «Γιατί το Βυζάντιο» δημοσιεύει απόσπασμα του βυζαντινού συγγραφέα Τιμαρίωνα, που σε κείμενο του 12ου αιώνα -δηλαδή αρκετά πριν τα γεγονότα που περιγράφουμε)-γράφει πως στη μεγάλη γιορτή των Δημητρίων συνέρρεαν στη Θεσσαλονίκη «ου μόνον αυτόχθων όχλος και ιθαγενής, αλλά πάντοθεν και παντοίως Ελλήνων των απανταχού» (είναι η πρώτη φορά που ο όρος Έλλην δε σημαίνει ειδωλολάτρης). Ο Τιμαρίων, μάλιστα, συγκρίνει τα Δημήτρια με αρχαιοελληνικές γιορτές όπως τα Πανιώνια και τα Παναθήναια.)

 
Αργυρό νόμισμα που παρουσιάζει τον Θεόδωρο Κομνηνό Δούκα να δέχεται κάστρο από τα χέρια του Αγίου Δημητρίου. Πρόκειται μάλλον για εορταστική κοπή σε ανάμνηση της στέψης του ως αυτοκράτορα στη Θεσσαλονίκη.
(από την Βικιπαίδεια)

1230: Η Κωνσταντινούπολη παραμένει ακόμη χωρίς αυτοκράτορα, αλλά ο Θεόδωρος Κομνηνός Δούκας, αντί να την πολιορκήσει επιτέλους όπως όλοι περιμένουν, επιλέγει να εισβάλει στη Βουλγαρία, μια σύμμαχη -εκείνη την εποχή- χώρα, με τον ηγεμόνα της οποίας συνδέεται με συγγενικούς δεσμούς! Ακατανόητη απόφαση, ίσως θεώρησε πως έπρεπε πρώτα να καλύψει τα νώτα του, πριν επιτεθεί εναντίον της Κωνσταντινούπολης, πάντως η εισβολη κατέληξε σε πανωλεθρία. Σε μάχη που έγινε κοντά στον Έβρο ποταμό, ο Θεόδωρος Δούκας αιχμαλωτίστηκε από τον Τσάρο της Βουλγαρίας Ιωάννη Β΄ Ασάν, που άφησε ελεύθερους τους περισσότερους στρατιώτες του Θεοδώρου για να δείξει μεγαλοψυχία, τον ίδιο όμως τον κράτησε αιχμάλωτο. Εδώ λήγει η σύντομη περίοδος δόξας της ελληνικής αυτοκρατορίας της Θεσσαλονίκης.   

1235 – 1236: Ο Τσάρος Ιωάννης Β΄ Ασάν, σε συμμαχία με τον αυτοκράτορα της Νίκαιας, Ιωάννη Γ΄ Βατάτζη, φτάνουν δυο φορές έξω από τα τείχη της Κωνσταντινούπολης, αλλά αποτυγχάνουν και τις δυο φορές να την κυριεύσουν. Όλα αυτά τα χρόνια ο Θεόδωρος Κομνηνός Δούκας παραμένει αιχμάλωτος στη Βουλγαρία. Το τραγικό είναι πως τον έχουν τυφλώσει, λόγω κάποιας συνωμοσίας που θεωρήθηκε πως έκανε εναντίον του βουλγαρικού θρόνου.

1240: Λίγο πριν από το 1240 συμβαίνει ένα απροσδόκητο γεγονός: πεθαίνει η γυναίκα του Τσάρου Ασάν και ο Θεόδωρος του προτείνει ως σύζυγο την κόρη του! Ο Ασάν δέχεται και, όπως είναι φυσικό, μετά από λίγο ελευθερώνει τον -πεθερό του πλέον- Θεόδωρο, ο οποίος επιστρέφει στη Θεσσαλονίκη. Εκεί βασιλεύει ο αδελφός του, Μανουήλ, που δεν ήταν ιδιαίτερα συμπαθής στους Θεσσαλονικείς, οι οποίοι μόλις μαθαίνουν πως επέστρεψε ο Θεόδωρος, ξεσηκώνονται υπέρ του και διώχνουν τον Μανουήλ. Ο Θεόδωρος ξαναγίνεται κύριος της Θεσσαλονίκης, αλλά πώς να βασιλέψει αφού είναι τυφλός; Έτσι ο γιος του, Ιωάννης, στέφεται αυτοκράτορας της Θεσσαλονίκης κι ο ίδιος συνεχίζει να κυβερνάει από το παρασκήνιο. 

1241: Ο αυτοκράτορας της Νίκαιας, Ιωάννης Γ΄ Βατάτζης, γνωρίζει καλά ότι πραγματικός κυβερνήτης του κράτους της Θεσσαλονίκης δεν είναι ο φερόμενος ως αυτοκράτορας Ιωάννης, αλλά ο τυφλός πατέρας του, Θεόδωρος Δούκας. Καλεί λοιπόν στη Νίκαια τον Θεόδωρο, που αποδεχόμενος την πρόσκληση -προφανώς δεν είχε άλλη επιλογή- βρίσκεται αιχμάλωτος του Βατάτζη.  

1242: Ο Ιωάννης Γ΄ Βατάτζης εκστρατεύει εναντίον της Θεσσαλονίκης, έχοντας μαζί του τον αιχμάλωτο Θεόδωρο. Αντί να επιτεθεί, προτιμάει να στείλει για διαπραγματεύσεις τον Θεόδωρο προτείνοντας μεταξύ άλλων τον όρο να εγκαταλείψει ο Ιωάννης τον τίτλο του αυτοκράτορα και να πάρει τον τίτλο του δεσπότη, ορκιζόμενος παράλληλα υποταγή στην αυτοκρατορία της Νίκαιας. Πατέρας και γιος συμφωνούν με τους όρους που φέρνουν το οριστικό τέλος της σύντομης ζωής της αυτοκρατορίας της Θεσσαλονίκης.

Η Θεσσαλονίκη παρέμεινε δεσποτάτο μέχρι το 1246. Εκείνη τη χρονιά ο Ιωάννης Βατάτζης την κατέλαβε οριστικά, κατάργησε το δεσποτάτο και προσάρτησε τη Θεσσαλονίκη στην αυτοκρατορία της Νίκαιας.

Οι πληροφορίες για το κείμενο αντλήθηκαν από:

«ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΕΘΝΟΥΣ»
Εκδοτική Αθηνών

ΟΡΕΣΤΗΣ ΤΑΦΡΑΛΗ «Η ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ ΑΠΟ ΤΙΣ ΑΠΑΡΧΕΣ ΕΩΣ ΤΟΝ 14ο ΑΙΩΝΑ»
Εκδόσεις ΤΡΟΧΑΛΙΑ

ΕΛΕΝΗ ΓΛΥΚΑΤΖΗ ΑΡΒΕΛΕΡ «ΓΙΑΤΙ ΤΟ ΒΥΖΑΝΤΙΟ»
Εκδόσεις ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΓΡΑΜΜΑΤΑ

Βικιπαίδεια: Θεόδωρος Κομνηνός Δούκας

Εφημερίδα ΑΓΓΕΛΙΟΦΟΡΟΣ: Ιθαγενείς Έλληνες

http://hellinon.net/Nikaia.htm: Η αυτοκρατορία της Νίκαιας